سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری محله‌های شهری در برابر زلزله موردپژوهی: ( بخش مرکزی شهر زنجان)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 7، شماره 27، بهمن و اسفند 1395، صفحه 77-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سعید ضرغامی^{* 1}؛ اصغر تیموری¹؛ حسن محمدیان¹؛ علی شماعی²

¹دانشگاه شهید بهشتی

²دانشگاه خوارزمی

تاریخ دریافت: 10 مرداد 1395،  تاریخ بازنگری: 13 آبان 1395،  تاریخ پذیرش: 10 دی 1395 

چکیده

تاب­آوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است. طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آن‌ها در برابر بحران­هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تاب­آور نمودن جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی تاب آوری محله‌های مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. جهت سنجش میزان آسیب­پذیری بخش مرکزی از لحاظ کالبدی از نظر 14 کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحلیل گویای آسیب­پذیری بالای کالبد بخش مرکزی شهر زنجان است؛ به طوری که حدود 69 درصد بناها در رده آسیب­پذیری زیاد و 10 درصد در رده آسیب­پذیری خیلی زیاد قرار گرفته اند. همچنین جهت سنجش سایر ابعاد تاب­آوری در بعد مدیریت – نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی از نظر ساکنان این بخش استفاده شده است. ابتدا به صورت نمونه­گیری تصادفی سه محله انتخاب و بر اساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص گردید و میان ساکنان محلات هدف توزیع شد. جهت تحلیل سؤالات پژوهش، آزمون­های پیرسون و رگرسیون بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان می­دهد که میزان تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان از نظر این سه بعد مطلوب ناست. همچنین بعد اجتماعی با بیشترین تاثیر می­تواند سبب افزایش تاب­آوری و کمترین تاثیر در بعد محیطی با کاهش آسیب­پذیری در تمامی محلات مورد پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ زلزله؛ محله‌؛ بخش مرکزی؛ شهر زنجان. بحران

عنوان مقاله [English]

Measuring and evaluating urban neighborhood’s resilience against earthquake: the case of Zanjan downtown

نویسندگان [English]

S. Zarghami¹؛ A. Teymouri¹؛ H. Mohammadian¹؛ A. Shamaei²

چکیده [English]

Measuring and evaluating resilience against earthquake is one of the main theoretical and practical concepts in crisis management. During the last few decades, rapid peace of urbanization and development of poor urban area (particularly in developing countries) have led to increased vulnerability of them against crisis oriented from human and natural factors. Accordingly, creating more resilience cities is very important. This paper aimed to measure and analysis Zanjan downtown neighborhoods’ resilience based on four physical, economic, social and managerial dimensions. The 14 expert’s perspectives have been used to physical vulnerability. Results revealed that more than 79 percent of building ranked in high and very high vulnerability. We used resident’s perspectives to measure managerial, economic and social resilience. Three neighborhood were selected based on random sampling and Cochran’s formula was employed to determine sample size. We used Pearson and regression tests to analyze questioners. Finding showed that level of resilience in Zanjan downtown is not favorable. Moreover, social dimension and environmental have highest and lowest impacts on resilience, respectively.
ample size. We used Pearson and regression tests to analyze questioners. Finding showed that level of resilience in Zanjan downtown is not favorable. Moreover, social dimension and environmental have highest and lowest impacts on resilience, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

Resilience, Earthquake, Zanjan downtown.arthquake, neighborhood

اصل مقاله

سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)

 

سعید ضرغامی: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران*

اصغرتیموری: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

حسن محمدیان مصمم: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

علی شماعی: دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

 

چکیده

تاب­آوری در برابر زلزله یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و عملی در مدیریت بحران است. طی چند دهه گذشته، رشد شتابان شهری و توسعه مناطق فرودست شهری (به ویژه در کشورهای در حال توسعه) موجب شده که آسیب پذیری آن‌ها در برابر بحران­هایی با منشاء انسانی و طبیعی بیش از پیش گردد. لذا تاب­آور نمودن جوامع شهری به ویژه محلات فرودست و نابسامان دارای اهمیت خاصی است. بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال سنجش و ارزیابی تاب آوری محله‌های مرکز شهر زنجان در چهار بعد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. جهت سنجش میزان آسیب­پذیری بخش مرکزی از لحاظ کالبدی از نظر 14 کارشناسان استفاده شده است. نتایج تحلیل گویای آسیب­پذیری بالای کالبد بخش مرکزی شهر زنجان است؛ به طوری که حدود 69 درصد بناها در رده آسیب­پذیری زیاد و 10 درصد در رده آسیب­پذیری خیلی زیاد قرار گرفته اند. همچنین جهت سنجش سایر ابعاد تاب­آوری در بعد مدیریت – نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی از نظر ساکنان این بخش استفاده شده است. ابتدا به صورت نمونه­گیری تصادفی سه محله انتخاب و بر اساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص گردید و میان ساکنان محلات هدف توزیع شد. جهت تحلیل سؤالات پژوهش، آزمون­های پیرسون و رگرسیون بکار گرفته شده است. نتایج تحلیل پرسشنامه نشان می­دهد که میزان تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان از نظر این سه بعد مطلوب ناست. همچنین بعد اجتماعی با بیشترین تاثیر می­تواند سبب افزایش تاب­آوری و کمترین تاثیر در بعد محیطی با کاهش آسیب­پذیری در تمامی محلات مورد پژوهش است.

واژه‌های کلیدی: تاب­آوری، زلزله، محله­، بخش مرکزی شهر زنجان.

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

شهرها سیستم­های پیچیده و متکی به هم هستند که در برابر تهدیدات ناشی از بلایای طبیعی و انسانی آسیب­پذیر می­باشند. ویژگی­های کالبدی و معماری خاص، تراکم بالای جمعیت، سیستم­های زیرساختی فشرده و به هم مرتبط بر آسیب­پذیری بالای شهرها در برابر خطرات زلزله و سیل و طوفان­ها افزوده است. مخاطرات طبیعی موجب می­شوند تا جوامع، برنامه­ریزان و مدیران که در تلاش برای شناخت و مدیریت آن­ها هستند با بسیاری از مشکلات، مسائل و چالش­ها مواجه شوند(Pelling 2003; Gunderson 2010).

وقوع بحران­ها از دیرباز جوامع انسانی را با توجه به ارتباطات پیچیده موجود در شهرها، به صورت گسترده­ای تحت تاثیر قرار داد­ه­اند. در این میان بازسازی، بازگرداندن شرایط پیش از بروز سانحه و همچنین بهبود بخشی به آن، سعی در جبران خسارات مذکور داشته؛ علاوه بر آن درس آموزی از گذشته و برنامه­ریزی­های مناسب با هدف تقلیل آسیب­پذیری کالبدی و حفظ عملکرد حیاتی، جوامع شهری را به سوی تاب­آوری در برابر سوانح سوق می­دهند(فلاحی و جلالی،1392: 6).

در طی یکی دو دهه اخیر با افزایش بحران­ها، تاب­آوری شهرها و مناطق در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی مورد توجه ویژ­ه­ای قرار گرفته است. اگرچه اجتماعات می­توانند برخی از پیامدهای مربوط به مخاطرات را پیش­بینی نمایند ولیکن بسیاری از اثرات ناشناخته و غیر قابل پیش بینی است(Gunderson, 2010). لذا تاب­آوری اجتماعات شهری به عنوان راهکاری جهت برون رفت از بحران دارای اهمیت است. در ادبیات جهانی تعاریف متعددی از تاب­آوری ارائه شده و علی رغم این موضوع روز معتقد است که تعاریف اغلب معنادار نیستند(Rose, 2009: 1). تاب­آوری را میزان استقامت سیستم­ها و توانایی آن برای جذب تغییر و اختلال و در عین حال حفظ روابط میان متغیرهای دولت یا افراد تعریف نمود(Holling, 1973:4). بدون شک درک عوامل موثر بر تاب­آوری شهرها ضمن حفظ حیات بشری، منجر به کاهش هزینه­های اجتماعات به هنگام مخاطرات طبیعی می­گردد. به بیانی شناخت ژرف­تر تاب­آوری برای خلق اجتماعات پایدارتر و ایمن حیاتی است. یکی از فاکتورهای اثرگذار بر تاب­آوری وجود شبکه­های اجتماعی نیرومند است. برنامه­ریزان شهری اهمیت شبکه­های اجتماعی در خلق جوامع تاب­آورتر را به رسمیت شناخته­اند(Healey, 1998:1536). با وجود اینکه شبکه­های اجتماعی منجر به تاب­آوری می­گردند، محیط ساخته شده اجتماعات، پشتیبان و موثر بر بسیاری از شبکه­های اجتماعی است(Rutten, Westlund, & Boekema,2010:867). از طرفی قابلیت سازگاری اجتماع به تغییر یا ظرفیت سازگاری در ارتباط نیرومند با تاب­آوری قرار دارد، انسان­ها به صورت فردی یا جمعی می­توانند بواسطه اثرگذاری و واکنش به تغییر سیستم­ها، موجب تاب­آوری بیشتر گردند(Walker et.al, 2004).

شهر زنجان براساس تقسیم بندی آیین نامه 2800 زلزله ایران در نقطه­ای قرار گرفته است که بالاترین درجه لرزه خیزی را دارد. بافت قدیمی شهر زنجان که عمدتا در بخش مرکزی شهر قرار دارد و عدم توجه لازم در ساخت و سازهای قبلی در این شهر موجب شده است که آسیب­پذیری این شهر در صورت وقوع زلزله زیاد باشد. این بخش با دارا بودن موقعیت اقتصادی، از جمله وجود بازار بزرگ شهر و همچنین بافت­های تاریخی و مذهبی امامزاده ابراهیم، بازار، مسجد جامع، عمارت ذوالفقاری که ارزش هویتی و تاریخی برای کل شهر است. از طرفی بخش مرکزی به دلیل وضعیت نامطلوب از لحاظ کالبدی و محیطی، از جمله کاربریهای ناسازگار، کمبود فضای سبز و پراکنش نامناسب آن، قدمت زیاد و بافت ارگانیک و قدیمی آن، استفاده از مصالح کم دوام در ساخت و ساز و همچنین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی روبه رو است. لذا در صورت وقوع بحران در این بخش اثر آن دوچندان خواهد بود که می­تواند صدمات جبران ناپذیری را بر بخش مرکزی وارد نماید.

2-1- اهمیت و ضرورت

همانند دیگر انواع مخاطره زلزله می‌تواند منجر به اختلال در کارکرد اجتماع و اثرات گسترده انسانی، مادی، اقتصادی و محیط زیستی گردد. این مخاطره همانند دیگر انواع مخاطره به خودی خود منجر به فاجعه نمی گردد بلکه آسیب پذیری بالا و آمادگی اندک جوامع و اجتماعات است که اثرات آن را تشدید نموده و فاجعه به بار می‌آورد؛ بدین سان به تهدید عظیم برای توسعه جوامع مبدل می‌گردد. در این بین، کشور ایران در بین ده کشور آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی (امینی، 1384: 10) قرار گرفته و بیش از 90 درصد شهرهای کشور در برابر زلزله ای 5/5 ریشتری آسیب پذیرند (عکاشه، 1383: 459). به طوری که، بر پایه آمارهای رسمی 25 سال گذشته، بیش از 6 درصد تلفات انسانی کشور ناشی از زلزله بوده است (رنجبر و همکاران، 1385: 86). بر این اساس، ارتقای تاب آوری و کاهش خطرات آن باید به طور فزاینده ای در دستور کار برنامه ریزان و سیاست مداران قرار گیرد. شهر زنجان نیز مستثنی از این قاعده نبوده و با قرار گیری در کنار گسل سلطانیه و گسل شمال استان زنجان و وجود بافت‌های متراکم و فرسوده بویژه در بخش مرکزی شهر یکی از آسیب پذیرترین شهرهای کشور ر برابر زلزله بوده که بایستگی بیش از پیش پرداختن به مسئله آسیب پذیری و ارتقای تاب آوری را بیش از پیش مطرح می‌سازد.

3-1- اهداف پژوهش

- شناسایی میزان آسیب­پذیری کالبدی بخش مرکزی زنجان

- بررسی میزان تاب­آوری بخش مرکزی در برابر زلزله

- شناسایی مولفه­های تاثیر گذار بر تاب­آوری محلات

4-1- پیشینه پژوهش

تویگ (2007) در مدل خود رویکردی سیستمی به تاب­آوری اجتماع دارد و معتقد است که تاب آوری اجتماع ظرفیت پیشبینی، به حداقل رساندن و جذب تنش­های بالقوه یا نیروهای مخرب از طریق استقامت یا سازگاری، مدیریت یا نگهداری کارکردها و ساختارهای اصلی در طی مخاطره یا بعد از آن، و بازیابی بعد از رویداد است. او پنج عرصه بن مایه ای برای عمل در یک اجتماع تاب­اور در برابر مخاطره مشخص می­سازد که شامل: ارزیابی ریسک، دانش و آموزش، مدیریت ریسک، و کاهش آسیب پذیری و آمادگی و واکنش به بلایا است(Twigg, 2007). رفیعیان و همکاران در پژوهش خود تاب­آوری را از مهم­ترین موضوعات برای رسیدن به پایداری ذکر نموده است. در نهایت ترکیبی از مدل [1]DROP کاتر و [2]CBDM را جهت تاب­آوری جوامع محلی ذکر می­نماید(رفیعیان و همکارن، 1389). الکساندر در سال 2011 در پزوهش خود با عنوان "تاب آوری در برابر زلزله: پیشنهاداتی عملی برای مدیران و برنامه ریزان" ضمن تعریف عملیاتی از تاب آوری و مفاهیم مربوطه همچون آسیب پذیری در برابر زلزله، مواجهه و ظرفیت بر این باور است که ارتقای تاب آوری مستلزم کنشی جمعی است که همه ذینفعان در آن مشارکت دارند (Alexander, 2011). بهتاش و همکاران در مقاله­ای با عنوان ارزیابی مولفه­های تاب­آوری در کلانشهر تبریز تاب­آوری را در ابعاد زیرساختی، ساختاری – کالبدی، اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج پژوهش گویای آن است که کلانشهر تبریز دارای سطح پایینی از تاب­آوری است و بعد اجتماعی – فرهنگی مهم­ترین عوامل موثر در افزایش تاب­آوری این کلانشهر است(بهتاش و همکاران،1392: 45-34). نیکمردنمین و همکاران در پژوهش کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی تاب­آوری شاخص­های سطح آموزش، دلبستگی به مکان و وجود برنامه­هایی برای بهبود وضعیت مشارکت، اطلاع­رسانی مخاطرات، درک و دانش عمومی از خطر را در منطقه مورد پزوهش مطلوب ارزیابی می­نماید و شاخص­های نحوه نگرش ساکنان به مقوله خطر و وضعیت گروه­های خاص به توجه یشتری نیاز دارد(نیکمردنمین و همکاران،1393: 20).

5-1- سوال­ها

1- آسیب­پذیری کالبدی بخش مرکزی شهر زنجان در برابر زلزله به چه میزان است؟

2- میزان تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان به تفکیک محلات چگونه است؟

3- مهم­ترین عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آوری در برابر زلزله به تفکیک محلات در بخش مرکزی شهر زنجان کدامند؟

6-1 فرضیه­ها

1- به نظر می­رسد آسیب­پذیری بخش مرکزی زنجان با توجه به بافت فرسوده زیاد آن بالا باشد.

2- به نظر می­رسد میزان تاب­آوری در سطح پایینی قرار دارد.

3- عوامل موثر در کاهش آسیب پذیری و افزایش تاب آوری در برابر زلزله در محلات هدف پژوهش متفاوت است.

7-1- روش پژوهش

روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و به لحاظ هدف کاربردی است. ابتدا محققیق اقدام به شاخص­سازی جهت شناخت ابعاد تاب­آوری نموده و سپس جهت سنجش میزان آسیب­پذیری محله از بعد کالبدی با استفاده از نظر 14 کارشناس از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. همچنین جهت سنجش میزان تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان علاوه بر نظر کارشناسان از نظر ساکنان محلات بخش مرکزی شهر با استفاده از توزیع پرسشنامه در میان آنها بهره گرفته شده است. ابتدا از میان هشت محله­ی مورد مطالعه به صورت نمونه­گیری تصادفی محله­های سعدی وسط، دروازه ارک و قیر باشی انتخاب شده است. سپس بر اساس فرمول کوکران با توجه به جمعیت آنها حجم نمونه انتخاب شده است. با توجه به استفاده از نمونه­گیری تصادفی می­توان نتایج گرفته شده از محلات را به کل محدوده مورد مطالعه تعمیم داد. بنابراین براساس جمعیت محلات برای محله­ی سعدی وسط 365 نفر و برای محله دروازه ارک 355 نفر همچنین برای محله قیرباشی 345 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده است. جهت روایی پرسشنامه از نظر اساتید و متخصصین و برای سنجش پایای آن از آلفای کرونباخ که ضریب آن 798/0 است که بیانگر پایایی بالای پرسشنامه است بهره گرفته شده است. در بررسی متغیرهای پژوهش و ارتباط میان آنها از آزمون­های پارامتریک پیرسون، جهت میزان تاثیرگذاری ابعاد تاب­­آوری در کاهش اثر بحران از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است.

8-1- معرفی محدوده مورد مطالعه

بخش مرکزی شهر زنجان از سمت جنوب به کمربندی جنوبی، از شمال به خیابان بعثت، از شرق به میدان آزادی و خیابان جمهوری و از غرب به میدان و خیابان 15 خرداد منتهی می‌گردد. این غالباً مرکزیت تجاری و تعاملات مختلف را در مقیاس شهری و فراشهری در برمی‌گیرد. بر اساس سرشماری سال 1390 در این محدوده 30520 نفر در قالب 9602 خانوار زندگی می‌کنند(مرکز آمار ایران، بلوک‌های آماری شهر زنجان، 1390). بخش مرکزی در منطقه یک شهرداری زنجان قرار گرفته است و شامل هشت محله به شرح زیر است.

 

جدول 1- جمعیت و ویژگی­های کالبدی محلات بخش مرکزی شهر زنجان

نام محله	جمعیت	مساحت (متر مربع)	تراکم (نفر در هکتار)
حسینه کدی ار بازاری	5505	318800	55/98
قیصریه – محله بازار	1205	237202	8/50
زینبیه	3058	313100	66/97
سعدی وسط	7312	612612	36/119
قیر باشی	3419	317400	72/107
مسجد یری - دباغلر	7400	656000	80/112
یوخاری قبرستان	1745	402300	37/43
دروازه ارک	4703	588728	80/212

منبع: امارنامه شهرداری زنجان، 1390

مساحت این محدوده برابر با 345 هکتار از کل اراضی شهر و جمعیت آن 34347 نفر است. حدود 65 درصد از کاربری­ها مسکونی و حدود 30 درصد کاربری­ها تجاری – اداری می­باشند که دلیل آن وجود بازار قدیمی در این محدوده است.

2- چارچوب نظری

اصطلاح تاب آوری یک قرن پیش شکل گرفته و بعدها از رشته‌های مکانیک و آزمون مواد، به دیگر حوزه‌ها انتقال پیدا کرده است (Hoffman, 1948). تیمرمن (1981) احتمالاً نخستین کسی است که از مفهوم تاب­آوری در مورد مخاطرات و بلایای طبیعی استفاده نمود. از دیدگاه او تاب آوری در برابر مخاطره "میزان ظرفیت یک سیستم یا بخشی از ظرفیت یک سیستم برای جذب و بازیابی به هنگام و بعد از یک واقعه زیان بار" است (Klein,1998:260). این مفهوم در دهه 2000 به طور گسترده ای در رشته کاهش ریسک مخاطره[3] به کار بسته شد و تعاریف مختلفی از تاب­اوری ارائه گردید که جنبه مشترک در همه رویکردهای تاب­آوری توانایی ایستادگی و واکنش مثبت به فشار یا تغییراست. برای نمونه، میلتی (1999) معتقد است که تاب آوری محلی در برابر مخاطرات به این معنی است که آن‌ها بدون متحمل شدن ویرانی­های گسترده، ، کاهش بهروری، یا تنزل کیفیت زندگی و بدون نیاز به یاری گسترده از بیرون، قادر به ایستادگی در برابر رخدادهای طبیعی خشن باشند (Mileti,1999:49). از تعاریف بسیار رایج تاب آوری مربوط به [4]UNISDR در سال 2009 است که عبارت است از "توانایی یک سیستم، اجتماع یا جامعه مواجه شده با مخاطره برای استقامت، جذب و تطابق با آن و بازیابی از اثرات مخاطره به شیوه ای کارامد و بهنگام از جمله از طریق حفظ و بازگردانی ساختارها و کارکردهای پایه ای اساسی آن(UNISDR,2009). تویگ (2007) در مدل خود رویکردی سیستمی به تاب­آوری اجتماع دارد و معتقد است که تاب آوری اجتماع ظرفیت پیشبینی، به حداقل رساندن و جذب تنش­های بالقوه یا نیروهای مخرب از طریق استقامت یا سازگاری، مدیریت یا نگهداری کارکردها و ساختارهای اصلی در طی مخاطره یا بعد از آن، و بازیابی بعد از رویداد است. او پنج عرصه بن مایه ای برای عمل در یک اجتماع تاب­اور در برابر مخاطره مشخص می­سازد که شامل: ارزیابی ریسک، دانش و آموزش، مدیریت ریسک، و کاهش آسیب پذیری و آمادگی و واکنش به بلایا است(Twigg, 2007). نوریس و همکاران (2008) تاب آوری اجتماع را فرآیند و نه یک برآیند می­داند که ناشی از چهار مجموعه اصلی از مولفه­ها و ظرفیت­های سازگاری است : 1- توسعه اقتصادی، 2) سرمایه اجتماعی 3) ارتباطات و اطلاعات 4- کفایت اجتماع(Norris,2008:138).

باکل و دیگران (2003) تعدادی از اصول را برای تاب­آوری بر می‌شمارند: اجتماعات باید حکمروایی خوب داشته باشند و سیاست‌ها باید نیازها و آرمان‌های اجتماع را منعکس سازد، باید منابع کافی (مالی، دانش و مهارت‌ها) وجود داشته باشد، تغییرات در اجتماعات تاب آور اجتناب ناپذیر است و آن‌ها نیازمند اتخاذ سازوکارهایی برای تغییر و سازگاری می‌باشند(Buckle et.al.2003:42-46). باکل (2006) مولفه­هایی همچون دانش مخاطرات، ارزش­های مشترک اجتماع، ساختار­های اجتماعی بنا نهاده شده (همچون کانال‌های ارتباط و شبکه‌ها و سازمان‌های اجتماع)، روندهای اجتماعی و اقتصادی مثبت، شراکت و همیاری بین دولت و بخش خصوصی و سازمان­های اجتماعی و نهایتا منابع و مهارت­ها را برای تاب­آوری اجتماع در برابر مخاطره ضروری می­داند(Buckle, 2006:97).

ماگوری و‌هاگان در بحث تاب­آوری به شاخص­های اعتماد، رهبری، کارایی جمعی، سرمایه اجتماعی، انسجام اجتماعی، مشارکت اجتماعی اشاره دارد(Maguire & Hagen,2007:11). مایانگا پنج نوع سرمایه اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی، انسانی و طبیعی را به عنوان معیارهای ارزیابی اجتماعات تاب­آور پیشنهاد می­نماید(Mayunga,2007:6). با توجه به ماهیت پژوهش که ابعاد تاب­آوری را مورد ارزیابی قرار داده است تعریفی از آن مختصرا ارائه می­شود. تاب­آوری از بعد اجتماعی به توانایی جوامع برای انطباق با تنش­ها و آشفتگی­ها، انجام فعالیت برای کاهش از هم گسیختگی اجتماعی و ظرفیت برگشت­پذیری جوامع اشاره دارد. در بعد اقتصادی به واکنش و سازگاری ذاتی جوامع برای کاهش آسیب­های ناشی از بحران­ها و در بعد نهادی به عنوان ظرفیت جوامع برای کاهش آسیب و ایجاد پیوندهای سازمانی در درون جامعه تعریف می­شود. درباره­ی تعیین شاخص­های تاب­آوری پژوهش­های صورت گرفته است از جمله گادز چالک درآمد پایدار، رشد اقتصادی، فرصت­های شغلی، توزیع عادلانه ثروت و درآمد در جامعه و دسترسی به مسکن و خدمات بهداشتی به عنوان شاخص­های تاب­آوری ذکر می­نماید (Godschalk,2003:139).

3- داه­ها و یافته­های پژوهش

3-1- میزان آسیب­پذیری بخش مرکزی زنجان

در این پژوهش با تکیه بر مراحل تحلیل سلسله مراتبی بعد از انتخاب معیارها و زیر معیارهای مورد نیاز جهت تعیین ضوابط و معیارها با استفاده از منابع علمی، نظر خواهی و مشاوره با متخصیص امر اقدام به تعیین این ضوابط شده است. در این راستا اقدام به تعیین 9 شاخص از بین شاخص­های موثر بر کاهش آسیب­پذیری ساختمان­ها در برابر زلزله شده است که در جدول 2 ارائه شده است.

جدول 2- ماتریس معیارها و زیر معیار و میزان آسیب‌پذیری آن‌ها

معیارها	زیر معیارها	آسیب پذیری خیلی کم	آسیب پذیری کم	آسیب پذیری متوسط	آسیب پذیری زیاد	آسیب پذیری خیلی زیاد
		1	3	5	7	9
C1 کیفیت بنا	مخروبه					*
	تخریبی				*
	قابل نگهداری			*
	مرمتی		*
	نوساز	*
C2 اندازه قطعه	کمتر از 100 متر					*
	100 تا 200 متر				*
	200 تا 300 متر			*
	300 تا 400 متر		*
	بیشتر از 400 متر	*
C3 سطح اشغال	80 تا 100 درصد					*
	60 تا 80 درصد				*
	40 تا 60 درصد			*
	20 تا 40 درصد		*
	0 تا 20 درصد	*
C4 قدمت بنا	بیشتر از 30 سال					*
	20 تا 30 سال				*
	10 تا 20 سال			*
	5 تا 10 سال		*
	کمتر از 5 سال	*
C5 نوع سازه	خشت و چوب					*
	آجر و چوب				*
	آجر و آهن			*
	بتنی		*
	اسکلت فلزی	*
C6 تعداد طبقات	بیشتر از 4 طبقه					*
	4 طبقه				*
	3 طبقه			*
	2 طبقه		*
	1 طبقه	*
C7 مصالح نما	بدون نما					*
	سیمان سیاه و ترکیبی				*
	سیمان سفید			*
	سنگ		*
	آجرنما	*
C8 تراکم ساختمانی	بیشتر از 160 درصد					*
	120 تا 160 درصد				*
	80 تا 120 درصد			*
	40 تا 80 درصد		*
	کمتر از 40 درصد	*
C9 تراکم جمعیتی	بیشتر از 400 نفر در هکتار					*
	300 تا 400 نفر در هکتار				*
	200 تا 300 نفر در هکتار			*
	100 تا 200 نفر در هکتار		*
	کمتر از 100 نفر در هکتار	*

 

تعیین ضریب ارجحیت (اهمیت) معیارها:

در این مرحله وزن دهی معیارهای اصلی به روش مقایسه دودویی انجام گرفته است. اهمیت هر یک از معیارها نسبت به یکدیگر، بر اساس هدف امتیاز دهی شده­اند. با توجه به جدول شماره سه کیفیت بنا بیشتر اهمیت را جهت کاهش آسیب­پذیری داشته است. بعد از آن شاخص اندازه قطعه در رده دوم اهمیت قرار می­گیرد و کمترین اهمیت مربوط به شاخص تراکم جمعیتی است.

جدول 3- مقایسه زوجی معیارها

	C1	C2	C3	C4	C5	C6	C7	C8	C9	Weights
C1	1	2	3	5	6	7	8	8	9	0.3143
C2	0.5	1	2	3	4	5	6	7	9	0.2138
C3	0.333	0.5	1	3	4	5	6	7	8	0.1730
C4	0.2	0.33	0.333	1	2	4	5	6	8	0.1065
C5	0.167	0.25	0.25	0.5	1	3	4	5	7	0.0765
C6	0.143	0.2	0.2	0.25	0.333	1	3	5	7	0.0503
C7	0.125	0.17	0.167	0.2	0.25	0.333	1	3	4	0.0313
C8	0.125	0.14	0.143	0.167	0.2	0.2	0.333	1	4	0.0214
C9	0.111	0.11	0.125	0.125	0.143	0.143	0.25	0.25	1	0.0129

 

 

تلفیق لایه­ها

بعد از عملیات وزن دهی در جدول دودویی و به دست آمدن وزن­های هر کدام از پارامترهای 9 گانه لایه­های رستری سپس به مرحله تلفیق لایه­ها می­رسیم. با توجه به وزن­های نهایی به دست آمده از نتیجه جدول سلسله مراتبی با ضریب سازگاری قابل قبول یعنی کمتر از 1/0 جهت کلاس بندی از Classify و برای دادن امتیاز به لایه از Raster Calculator استفاده می­شود.

 

 

شکل 1- نقشه­های میزان آسیب­پذیری شاخص 9 گانه در برابر زلزله

 

 

 

 

3-1- ارزیابی آسیب­پذیری بخش مرکزی زنجان

برای ارزیابی آسیب­پذیری کلی در این پژوهش پس از تعیین وزن­ها به روش AHP این اطلاعات در سیستم اطلاعات جغرافیایی بکار گرفته شده است. پس از تلفیق لایه­های مورد نظر نقشه نهایی آسیب­پذیری بخش مرکزی زنجان تولید شده است.

 

 

نقشه 2- توزیع فضایی میزان آسیب پذیری بخش مرکزی شهر زنجان، منبع: محاسبات نگارندگان

 

 

با توجه به نقشه بالا در حدود 10 دردصد از بخش مرکزی دارای آسیب­پذیر خیلی زیاد و حدود 70 درصد آسیب­پذیری زیاد دارد؛ بنابراین می­توان بیان داشت که بخش مرکزی زنجان در برابر بحران از جمله زلزله به شدت آسیب­پذیر است.

جدول 4- میزان آسیب­پذیری بخش مرکزی شهر زنجان

درصد	مساحت به هکتار	امتیاز	میزان آسیب پذیری
2/0	47/0	1	آسیب پذیری خیلی کم
3/1	56/2	3	آسیب پذیری کم
1/19	64/37	5	آسیب پذیری متوسط
7/68	34/135	7	آسیب پذیری زیاد
6/10	95/20	9	آسیب پذیری خیلی زیاد

منبع: محاسبات نگارندگان

3-3- تحلیل پرسشنامه: نتایج حاصل از تحلیل­های توصیفی بیانگر آن است که در بخش مرکزی زنجان، بیشتر پرسش­شوندگان زنان و 57 درصد از جامعه نمونه را تشکیل داده­اند. بیش از 50 درصد سن پرسش­شوندگان زیر 45 سال بوده که 36 درصد مجرد و 63 درصد متأهل بوده است. در حدود 70 درصد از پرسش­شوندگان زیردیپلم و دیپلم بوده­اند که از لحاظ تحصیلات بخش مرکزی در سطح پایینی قرار دارد. از لحاظ ساختار شغلی، 19 درصد از پرسش شوندگان بیکار و 11 درصد آنان کارگران فصلی می­باشند که به نوعی این گروه نیز در بعضی از ایام سال مشغول به کار هستند و 32 از آنها نیز خانه دار است و در کمتر از 40 درصد از پرسش شوندگان داری شغل و درآمد ماهیانه می­باشند. از این نظر بخش مرکزی شهر زنجان دچار مشکلات اقتصادی زیادی است. مدت اقامت بیش از 40 درصد از ساکنان 30 و بیشتر بوده است. از جمله نقطه قوت دیگر این بخش مدت اقامت زیاد ساکنان آن است که بعنوان پتانسیلی در جهت بهره­گیری از مشارکت آنان در طرح­های بهسازی و نوسازی است. تعداد ساکنان کمتر از 10 سال سکونت 2 درصد است که گویای مهاجرت از به دلیل شرایط نامطلوب است. در حدود 70 درصد از ساکنان درآمدی کمتر از 800 هزار تومان در ماه دارند که گویای زیر خط فقر بود این افراد است. از جمله فاکتورهای مهم در زمیته تاب آوری در بعد اقتصادی وضعیت درآمدی است که از این نظر در وضعیت مناسبی قرار ندارد. تنها 14 درصد از پرسش شوندگان درآمد بیش از یک میلیون تومان داشته­اند. میزان بیکاری زیاد در بخش مرکزی و وجود کارگران فصلی دلیلی بر این کاهش درآمد ماهانه ساکنان بخش مرکزی است.

جدول 5- اطلاعات توصیفی پرسشنامه

درصد			درصد
15	کارمند	ساختار شغلی	43	مرد	جنسیت
23	شغل آزاد		57	زن
11	کارگران فصلی		5/26	30-15	سن
32	خانه­دار		5/27	45-30
19	بیکار		1/31	64-45
1/2	کمتر از 10 سال	مدت اقامت	9/14	64 به بالا
4/7	15-10سال		6/3	بی­سواد	تحصیلات
19	20-15سال		20	زیردیپلم
1/29	25-20سال		7/41	دیپلم
4/42	30 و بیشتر		3/28	لیسانس
8/22	600-400 هزار	میزان درآمد	4/6	فوق لیسانس و بالاتر
7/46	800-600 هزار		3/36	مجرد	وضعیت تأهل
5/16	1-800 میلیون		7/63	متأهل
14	بیش از یک میلیون

 

3-4- تحلیل ابعاد تاب­آوری به تفکیک محلات

بخش مرکزی شهر زنجان، با توجه به بافت، ساختار و ویژگی­های تاریخی آن، طبق گویه­های طراحی شده که از طیف لیکرت پنج گزینه استفاده شده و همچنین بررسی آن از لحاظ ابعاد تاب­آوری (اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی- نهادی و محیطی) در وضعیت مناسبی قرار ندارد. در بررسی محله­های مورد پژوهش ملاحظه می­شود که بیشترین میزان تاب­آوری در هر سه محله در بعد اجتماعی با میانگین 38/3 از سایر ابعاد بیشتر است. از جمله دلایل آن با توجه به نظر پاسخگویان به پرسشنامه درک محلی از خطر، دانش و آگاهی نسبت به بحران، تمایل به مشارکت به ویژه در تصمیم­گیری و توانایی انطباق با تنش­ها و آشفتگی­ها در محلات مورد پژوهش می­توان اشاره کرد. کمترین میزان تاب­آوری در بعد اقتصاد با میانگین 04/2 در هر سه محله مورد پژوهش مشاهده ­می­شود که مهم­ترین جنبه­های بعد اقتصادی تاب­اوری در محلات مورد پژوهش فقدان ظرفیت یا توانایی جبران خسارت، شانس به دست آوردن شغل و توانایی خانواده­ها برای بازگشت به شرایط شغلی می­توان اشاره کرد. محله­ی قیرباشی در مقایسه با محلات دیگر از لحاظ تاب­آوری در سه بعد اجتماعی، مدیریت – نهادی و اقتصادی نسبت به سایر محلات در وضعیت مناسبی قرار دارد. محله دروازه ارک با میانگین 56/2 در بعد محیطی نسبت به سایر محلات در وضعیت مطلوبی قرار دارد. محله سعدی وسط در تمامی ابعاد به جزء در بعد اجتماعی نسبت به محلات مورد پژوهش در وضعیت مطلبوبی قرار ندارد. این امر به ویژه در بعد اقتصادی نمایان است. میزان زیادی بیکاری مهارت نسبتا پایین و به تبع آن درآمد پایین است که ساکنان این محله قادر به مشارکت در زمینه مالی جهت نوسازی و بهسازی محل زندگی خود نمی­باشند.

جدول 6- میانگین ابعاد تاب­آوری در بخش مرکزی شهر زنجان به تفکیک محلات

ابعاد	نماگرها	محله سعدی وسط	محله دروازه ارک	محله قیرباشی	میانگین کل	ضریب الفای کرونباخ
		میانگین	میانگین	میانگین
اجتماعی	توانایی انطباق با تنش­ها و آشفتگی­ها	97/2	3	23/3	38/3	873/0
	میزان مشارکت برای رفع بحران	15/3	33/3	61/3		816
	درک محلی از خطر	13/3	23/3	49/3		866/0
	تمایل اجتماعی به مشارکت	76/3	68/3	94/3		587/0
	مشارکت در تصمیم­گیری	64/3	23/3	73/3		839/0
	پیوندهای اجتماعی با همسایگان	79/3	78/3	82/3		873/0
	دانش و آگاهی نسبت به بحران	88/2	77/2	91/2		810/0
	میانگین	34/3	28/3	54/3		732/0
اقتصادی	ظرفیت یا توانایی جبران خسارت	77/1	97/1	2	04/2	864/0
	شانس به دست آوردن شغل	50/1	64/1	77/1		925/0
	توانایی خانواده­ها برای بازگشت به شرایط شغلی	87/1	92/1	03/2		898/0
	حمایت مالی نهادهای دولتی و محلی	52/2	71/2	81/2		806/0
	توانایی مالی ساکنین برای مشارکت	48/2	57/2	62/2		933/0
	استفاده از اعتبارات مالی و بانکی	53/1	52/1	6/1		951/0
	میانگین	94/1	05/2	13/2		864/0
مدیریتی- نهادی	آموزش و اجرای مانور	82/1	88/1	91/1	78/2	919/0
	روابط ساکنین با نهادهای محلی	15/3	23/3	27/3		918/0
	مسوؤلیت پذیری نهادها	80/2	83/2	95/2		935/0
	رضایت ساکنین از عملکرد نهادها	89/2	90/2	93/2		945/0
	فعالیت گروههای داوطلب	20/3	28/3	33/3		945/0
	مشوق­های مالی یا فنی	57/2	60/2	75/2		831/0
	میانگین	73/2	78/2	85/2		856/0
محیطی	سهولت شبکه معابر و حمل و نقل	8/1	11/2	89/1	38/2	885/0
	آسیب­های ناشی از مخاطرات طبیعی	59/2	8/2	68/2		868/0
	توجه به اقلیم در ساخت وساز	73/2	3	83/2		828/0
	پاکیزگی و بهداشت محیط	66/2	83/2	59/2		885/0
	ساماندهی و دفع آبهای سطحی	28/2	51/2	37/2		868/0
	قابلیت استفاده از فضای سبز	49/1	13/2	62/1		682/0
	میانگین	25/2	56/2	33/2		693/0

 

3-5- تحلیل ارتباط بین ابعاد تاب­آوری و آسیب­پذیری

نتایج آزمون گویای آن است که همبستگی منفی و معکوس بین تاب­آوری و کاهش آسیب­پذیری وجود دارد بدین معنی که هرچه تاب­آوری بالاتر رود آسیب­پذیری کاهش پیدا می­کند. برای بررسی استنباطی این موضوع با توجه به رابطه­ای بودن متغیرهای پژوهش و بالا بودن جامعه نمونه از 30 نفر و نرمال بودن جامعه نمونه از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. که نتایج جدول گویای آن است که بیشترین میزان همبستگی در بعد اجتماعی، سپس در مدیریتی – نهادی و کمترین میزان همبستگی میان بعد محیطی تاب­آوری و کاهش آسیب­پذیری است. در هر سه محله مورد پژوهش این امر صادق است.

جدول 7- ضریب همبستگی بین ابعاد تاب­آوری و کاهش آسیب­پذیری

محله قیرباشی
	مدیریتی - نهادی	محیطی	اجتماعی	اقتصادی
کاهش آسیب­پذیری	656/0-	547/0-	741/0-	612/0-
سطح معناداری	000/0	000/0	000/0	000/0
حجم جامعه نمونه	345	345	345	345
محله دروازه ارک
کاهش آسیب­پذیری	639/0-	452/0-	693/0 -	602/0-
سطح معناداری	003/0	012/0	001/0	000/0
حجم جامعه نمونه	365	365	365	365
محله سعدی وسط
کاهش آسیب­پذیری	643/0-	408/0-	710/0-	524/0-
سطح معناداری	000/0	000/0	004/0	020/0
حجم جامعه نمونه	355	355	355	355

 

 

با توجه به اینکه ارتباط معناداری میان تاب­آور نمودن و کاهش آسیب­پذیری وجود دارد، جهت سنجش این ارتباط از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد و برای سنجش میزان اثرگذاری ابعاد تاب­آوری بر کاهش آسیب­پذیری بخش مرکزی از آزمون رگرسیون استفاده شده است. با توجه به ضرایب تعیین به دست آمده مشاهده می­شود میزان تغییرات متغیر وابسته به خوبی توسط متغیرهای پیش­بینی کننده بیان شده است. نتایج رگرسیون گویای آن است که در محلات بخش مرکزی شهر زنجان متغیر اجتماعی در تمامی محلات بیشتر تاثیر و متغیر محیطی کمترین تاثیر را بر روی متغیر وابسته (کاهش آسیب­پذیری) داشته است.

 

جدول8- آزمون رگرسیون جهت معناداری متغیر وابسته

		خطای استاندارد برآورد	ضریب تعیین تعدیل شده	ضریب تعیین	ضریب همبستگی چندگانه
محله قیرباشی
	بعد مدیریتی- نهادی	69477/0	429/0	430/0	656/0-
	بعد محیطی	80860/0	298/0	300/0	547/0-
	بعد اجتماعی	58964/0	548/0	549/0	741/0-
	بعد اقتصادی	66303/0	373/0	374/0	612/0-
محله دروازه ارک
	بعد مدیریتی- نهادی	079/0	198/0	183/0	639/0-
	بعد محیطی	065/0	032/0	035/0	452/0-
	بعد اجتماعی	111/0	492/0	476/0	693/0 -
	بعد اقتصادی	075/0	048/0	052/0	602/0-
محله سعدی وسط
	بعد مدیریتی- نهادی	129/0	198/0	203/0	643/0-
	بعد محیطی	033/0	042/0	045/0	408/0-
	بعد اجتماعی	026/0	419/0	427/0	710/0-
	بعد اقتصادی	034/0	145/0	148/0	524/0-

 

4- نتیجه­گیری

مخاطرات طبیعی به دلیل شدت و زمان کوتاه اثرگذاری بر اجتماعات و محلات شهری تبدیل به یکی از دغدغه­های اصلی برنامه­ریزان و مدیران شهری در سال­های اخیر شده است. در زمان وقوع زلزله، ساعات و دقایق اولیه بعد از وقوع بسیار پر اهمیت است، به همین منظور تقویت اجتماع ساکن در یک محیط نقشی تاثیرگذار در کاهش خطرات دارد. بر این اساس نگارندگان به بررسی وضعیت تاب­آوری در محلات شهری بخش مرکزی زنجان پرداخته­اند. تفاوت این پژوهش با سایر پژوهش­های صورت گرفته در این زمینه، استفاده از شاخص­های جامع در بحث تاب­آوری و جهت ارزیابی و سنجش این شاخص­ها از پرسشنامه و مشاهده میدانی استفاده شده است. همچنین شاخص کالبدی که از نظر سنجش آن نیاز به نظر کارشناسان است از مدل تحلیل سلسله مراتبی و با استفاده از نرم افزار Arc Map تحلیل آن صورت گرفته است. با توجه به تجزیه و تحلیل پرسشنامه، مهم­ترین ضعف­های بخش مرکزی شهر زنجان، نگرش غیر جدی و دور از ذهن به مقوله بحران از سوی ساکنان بخش مرکزی، ضعف­های موجود در اطلاع رسانی سازمان­های ذی ربط در مورد آموزش­ها لازم در زمینه آمادگی جهت مقابله با بحران، عدم توجه به گروه­های خاص در مقوله رویارویی با بحران، مشکلات اقتصادی و بی اعتمادی به نهادهای مرتبط با بهسازی و نوسازی و مواردی از این قبیل، باعث کاهش تاب­آوری و آسیب به بافت بخش مرکزی زنجان در برابر زلزله شده است. به طوری که کم توجهی و بی توجهی به مسئله­ی مدیریت بحران در این بافت می­تواند ضمن ایجاد خسارت به بناها، صدمات و آسیب­های جسمی و جانی فراوانی را در هنگام وقوع بحران همچون زلزله به ساکنین بافت وارد سازد. وجود مشارکت نسبی و فعالیت گروهای دواطلب به عنوان یکی از پتانسیل­های بخش مرکزی محسوب می­شود. وجود این ظرفیت می­تواند به تاب­آور نمودن این بخش کمک بسزایی داشته باشد. با توجه به سوالات پژوهش مبنی بر سنجش میزان تاب­آوری با توجه به نظر پرسش­شوندگان بخش مرکزی شهر زنجان از لحاظ تاب­آوری در وضعیت مطلوبی قرار ندارد به نوعی از وضعیت متوسط رو به پایین برخودار است. در نهایت می­توان بیان کرد که بافت این بخش با توجه به اظهارت ساکنان و مشاهدات میدانی نگارندگان و همچنین نظر کارشناسان دارای آسیب پذیری بالایی است. که در صورت وقوع زلزله احتمالی، این بخش با آسیب­های بسیار شدید روبه رو می­شود. لذا توجه به تمامی ابعاد تاب­آوری در این بافت­ها می­تواند از شدت این آسیب­ها کاسته و به عبارتی ساکنان را در مقابل بحران به ویژه وقوع زلزله احتمالی انعطاف­پذیرتر نماید.

5- پیشنهادها

- اتخاذ سیاستها و تسهیل و اجرای برنامه‌های اجتماع-محور برای ارتقای استقامت بناهای آسیب پذیر در برابر زلزله،

- ایجاد سازوکارهایی برای ارتقای تاب آوری اجتماعات بر مبنای سنت اجتماعی یادگیری و برنامه‌های آموزشی گسترده،

- ایجاد نظام آموزشی دربرگیرنده برای ارتقای نرخ سواد و خلق فرصت‌های شغلی محلی و عادلانه و بدور از تبعیضات

- ایجاد سازوکارهایی برای تسهیل آمد و شد وسایل نقلیه اضطراری همچون آتشنشانی، آمبولانس و امداد رسانی در زمان وقوع زلزله

- استفاده از رسانه‌ها جهت آموزش و ارتقای تاب آوری اجتماعی.

- افزایش تعداد و ارتقای کیفیت مراکز درمانی و امدادرسانی در منطقه جهت خدمات دهی به هنگام وقوع بحران،

- تدوین و اجرای برنامه‌ها و مکان یابی مراکز و اماکن امن به عنوان پناهگاه در هنگام وقوع زلزله.

- ایجاد و حمایت از سازمان‌های مردم نهاد فعال در مدیریت بحران.

 

منابع

امینی، الهام. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی، و راهکارهای مقابله با آن، تبریز. دانشگاه تبریز.

رنجبر، محسن، اشراقی، مهدی و ایرانمنش، قاضی (1386). تهیه الگوی پایگاه اطلاعاتی مکانی به منظور مکان یابی محل‌های استقرار موقت جمعیت‌های آسیب دیده ناشی از زلزله. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی. پردیش فنی دانشگاه تهران.

عکاشه، بهرام (1383). آماده نبودن ما بحران می‌آفریند. ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار تهران. شماره هشتم. شهرداری تهران.

فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا (1392)، بازسازی تاب­آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله بم، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، شماره3.صص 16-5.

مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بلوک‌های آماری شهر زنجان.

نیکمردنمین، سارا، برک­پور، ناصر، عبدالهی، مجید(1393)، کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری نمونه موردی منطقه 22 تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 37، زمستان 93، صص 34-19.

Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2), 109.

Buckle P., Marsh G. and Smale S. (2003) Reframing risk, hazards, disasters, and daily life: A report of research into local appreciation of risks and threats, The Australian Journal of Emergency Management 18(2) May 81-87.

Buckle P. (2006) “Assessing Social Resilience” in Disaster Resilience an Integrated Approach edited by D. Paton and D. Johnston, pg 88-104, Charles C Thomas Publisher, Springfield, Illinois.

Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?” Ecosystems, 4, Pp. 765-781.

Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143.

Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.

Hoffman, R.M. (1948). “A Generalised Concept of Resilience”, Textile Research Journal, 18(3), 141-148.

Healey, P. (1998). Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30(9), 1531-1546.

Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.

Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. and Hulsbergen, C. H. (1998). Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes? The Geographical Journal. 163(3): 259–268.

Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007) "Disasters and communities: understanding social resilience”, The Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22, Pp. 16-20.

Mileti, Dennis S. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters. Washington, D.C.: Joseph Henry Press.

Mayunga, J. S.(2007), "Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach", A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007.

National Research Council, (2010), "Private- public sector collaboration to enhance community Disaster resilience", a workshop report; Washington, DC: NAP.

Norris F.H., Stevens S.P., Pfefferbaum B., Wyche K.F. and Pfefferbaum R.L. (2008) Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, American Journal of Community Psychology, 41, 127-150.

Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.

Rutten, R., Westlund, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871.

Rose A.Z. (2009) Economic Resilience to Disasters, CREATE Research Archive.

Twigg J. (2007) Characteristics of a Disaster Resilient Community: A Guidance Note.

UNISDR (2009) www.unisdr.org/we/inform/terminology accessed on June 10, 2015.

Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social-ecological Systems. Ecology and Society, 9(2).

 

---

[1] - مدل مکانی

[2] - مدل اجتماع محور

[3] - Disaster risk reduction (DRR)

[4] - United Nations International Strategy for Disaster Reduction.

مراجع

امینی، الهام. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله، خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی، و راهکارهای مقابله با آن، تبریز. دانشگاه تبریز.

رنجبر، محسن، اشراقی، مهدی و ایرانمنش، قاضی (1386). تهیه الگوی پایگاه اطلاعاتی مکانی به منظور مکان یابی محل‌های استقرار موقت جمعیت‌های آسیب دیده ناشی از زلزله. اولین همایش مقابله با سوانح طبیعی. پردیش فنی دانشگاه تهران.

عکاشه، بهرام (1383). آماده نبودن ما بحران می‌آفریند. ویژه نامه همایش علمی کاربردی توسعه محله ای چشم انداز توسعه پایدار تهران. شماره هشتم. شهرداری تهران.

فلاحی، علیرضا، جلالی، تارا (1392)، بازسازی تاب­آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله بم، نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، شماره3.صص 16-5.

مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن، بلوک‌های آماری شهر زنجان.

نیکمردنمین، سارا، برک­پور، ناصر، عبدالهی، مجید(1393)، کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب­آوری نمونه موردی منطقه 22 تهران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 37، زمستان 93، صص 34-19.

Alexander, D. (2011). Resilience against earthquakes: some practical suggestions for planners and managers. Journal of Seismology and Earthquake Engineering, 13(2), 109.

Buckle P., Marsh G. and Smale S. (2003) Reframing risk, hazards, disasters, and daily life: A report of research into local appreciation of risks and threats, The Australian Journal of Emergency Management 18(2) May 81-87.

Buckle P. (2006) “Assessing Social Resilience” in Disaster Resilience an Integrated Approach edited by D. Paton and D. Johnston, pg 88-104, Charles C Thomas Publisher, Springfield, Illinois.

Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?” Ecosystems, 4, Pp. 765-781.

Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural hazards review, 4(3), 136-143.

Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.

Hoffman, R.M. (1948). “A Generalised Concept of Resilience”, Textile Research Journal, 18(3), 141-148.

Healey, P. (1998). Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning. Environment and Planning A, 30(9), 1531-1546.

Holling, C. S. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annual review of ecology and systematics, 1-23.

Klein, R.J.T., Smit, M.J., Goosen, H. and Hulsbergen, C. H. (1998). Resilience and vulnerability: Coastal dynamics or Dutch dikes? The Geographical Journal. 163(3): 259–268.

Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007) "Disasters and communities: understanding social resilience”, The Australian Journal of Emergency Management, Vol. 22, Pp. 16-20.

Mileti, Dennis S. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States, Natural hazards and disasters. Washington, D.C.: Joseph Henry Press.

Mayunga, J. S.(2007), "Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach", A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007.

National Research Council, (2010), "Private- public sector collaboration to enhance community Disaster resilience", a workshop report; Washington, DC: NAP.

Norris F.H., Stevens S.P., Pfefferbaum B., Wyche K.F. and Pfefferbaum R.L. (2008) Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, American Journal of Community Psychology, 41, 127-150.

Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.

Rutten, R., Westlund, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871.

Rose A.Z. (2009) Economic Resilience to Disasters, CREATE Research Archive.

Twigg J. (2007) Characteristics of a Disaster Resilient Community: A Guidance Note.

UNISDR (2009) www.unisdr.org/we/inform/terminology accessed on June 10, 2015.

Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, Adaptability and Transformability in Social-ecological Systems. Ecology and Society, 9(2).