جستاری در سنجش توسعه یافتگی نواحی شهر شیراز

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 8، دوره 6، شماره 21، خرداد و تیر 1394، صفحه 121-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدمنان رئیسی؛ اسماعیل رئیسی

دانشگاه علم و صنعت ایران

تاریخ دریافت: 18 شهریور 1393،  تاریخ بازنگری: 31 تیر 1394،  تاریخ پذیرش: 29 اردیبهشت 1394 

چکیده

     سنجش وضعیت توزیع امکانات شهری برای بسترسازی تعادل در مناسبات مختلف شهری حائز اهمیتی اساسی است. مسئله ای که شاکله اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد «چگونگی توزیع خدمات و امکانات شهری در گستره ی کلان شهر شیراز» است. جهت پرداختن به این مسئله، در مقام گردآوری داده‌ها از روش‌های مختلف اسنادی، کتابخانه­ای و نیز میدانی استفاده شده و در مقام تحلیل و داوری داده‌ها از روش تحلیل عاملی و نیز تاکسونومی عددی بهره گیری شده است. با بهره گیری از این روش‌ها، ابتدا 60شاخص که 35مورد از آنها به وسیله پرسشنامه سنجیده شده اند و 25مورد نیز به وسیله اطلاعات اسنادی و مراجعه به دستگاه‌های دولتی مختلف شهر شیراز گردآوری شده‌اند، بررسی شده و سپس با استفاده از تحلیل عاملی داده‌ها، در مجموع 15عامل یا شاخص پنهان، استخراج شده است. یافته‌های تحلیل تاکسونومی در این پژوهش نشانگر آن است که بافت تاریخی- فرهنگی و ناحیه‌های حاشیه ای جنوب، شرق و شمال شرقی شیراز دارای سطح پایینی از توسعه یافتگی هستند و بین نواحی مختلف شهر اختلاف زیادی به لحاظ توسعه یافتگی وجود دارد. طبق یافته‌های این پژوهش، توجه به سه عامل می‌تواند تا حد زیادی این اختلاف توسعه یافتگی را کاهش دهد که این عوامل سه گانه به ترتیب عبارتند از: عامل اول، شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیربنایی در زمینه ورزش و سلامتی (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصاد (مانند بانک). عامل دوم، مؤلفه‌های رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و توانمندسازی خانواده­های برخوردار از کمک نهادهای حمایتی و عامل سوم، توجه به کیفیت زیرساختهای شهری مانند آسفالت و آب.

کلیدواژه‌ها

توسعه؛ شاخص‌های توسعه یافتگی؛ تاکسونومی عددی؛ تحلیل عاملی؛ خوشه بندی سلسله مراتبی

اصل مقاله

جستاری در سنجش توسعه یافتگی نواحی شهر شیراز

 

 

محمدمنان رئیسی: اسماعیل رئیسی:

استادیار معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران *  دانشجوی دکتری مدیریت اجرایی، سازمان مدیریت صنعتی، تهران ایران

 

چکیده

     سنجش وضعیت توزیع امکانات شهری برای بسترسازی تعادل در مناسبات مختلف شهری حائز اهمیتی اساسی است. مسئله ای که شاکله اصلی این پژوهش را تشکیل می‌دهد «چگونگی توزیع خدمات و امکانات شهری در گستره ی کلان شهر شیراز» است. جهت پرداختن به این مسئله، در مقام گردآوری داده‌ها از روش‌های مختلف اسنادی، کتابخانه­ای و نیز میدانی استفاده شده و در مقام تحلیل و داوری داده‌ها از روش تحلیل عاملی و نیز تاکسونومی عددی بهره گیری شده است. با بهره گیری از این روش‌ها، ابتدا 60شاخص که 35مورد از آنها به وسیله پرسشنامه سنجیده شده اند و 25مورد نیز به وسیله اطلاعات اسنادی و مراجعه به دستگاه‌های دولتی مختلف شهر شیراز گردآوری شده‌اند، بررسی شده و سپس با استفاده از تحلیل عاملی داده‌ها، در مجموع 15عامل یا شاخص پنهان، استخراج شده است. یافته‌های تحلیل تاکسونومی در این پژوهش نشانگر آن است که بافت تاریخی- فرهنگی و ناحیه‌های حاشیه ای جنوب، شرق و شمال شرقی شیراز دارای سطح پایینی از توسعه یافتگی هستند و بین نواحی مختلف شهر اختلاف زیادی به لحاظ توسعه یافتگی وجود دارد. طبق یافته‌های این پژوهش، توجه به سه عامل می‌تواند تا حد زیادی این اختلاف توسعه یافتگی را کاهش دهد که این عوامل سه گانه به ترتیب عبارتند از: عامل اول، شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیربنایی در زمینه ورزش و سلامتی (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصاد (مانند بانک). عامل دوم، مؤلفه‌های رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و توانمندسازی خانواده­های برخوردار از کمک نهادهای حمایتی و عامل سوم، توجه به کیفیت زیرساختهای شهری مانند آسفالت و آب.

واژه‌های کلیدی: توسعه، شاخص‌های توسعه یافتگی، تاکسونومی عددی، تحلیل عاملی، خوشه بندی سلسله مراتبی

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

برپایه مؤلفه‌های مختلف پارادایم توسعه، علاوه بر اینکه شرط لازم برای توسعه یافتگی یک جامعه وجود امکانات و سرانه‌های لازم در ابعاد مختلف فرهنگی ، اقتصادی و غیره است، شرط کافی برای تحقق یافتن توسعه در یک جامعه توزیع عادلانه آن امکانات است که در اغلبِ کلان شهرهای ایران خلأ این مهم دیده می‌شود. بر این اساس، مسئله ای که به طور خاص در این مقاله به آن پرداخته می‌شود وضعیت توازن و تعادل امکانات شهری درگستره ی شهر شیراز بر پایه رویکردی عدالت محور است تا بر اساس سنجه‌های حاصل از این پژوهش بتوان نسبت به برخورداری نواحی مختلف شیراز در تصمیم گیری‌های آتی اقدام نمود.

1-2 – پرسش‌های پژوهش

رتبه بندی نواحی موجود شهر شیراز از نظر میزان توسعه یافتگی چگونه است؟

با توجه به منطقه بندی موجود شهر شیراز، پراکنش نواحی همگن از نظر میزان توسعه یافتگی چگونه است؟

1-3- اهداف پژوهش

هدف کلان این پژوهش، رتبه بندی نواحی شیراز بر اساس شاخص‌های توسعه یافتگی است. بر همین اساس اهداف خرد زیر دنبال خواهد شد:

تعیین میزان توسعه یافتگی نواحی موجود شهر شیراز

اولویت بندی توسعه نواحی موجود شهر شیراز جهت هدایت پتانسیل‌ها و امکانات لازم برای سرمایه گذاری‌های آتی.

1-4- روش تحقیق

در این پژوهش ضمن اتخاذ رویکردی کیفی از نوع تحلیلی- توصیفی از دو نوع روش برای جمع آوری اطلاعات و پردازش آنها بهره گیری شده است که عبارت اند از:

- روش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بر پایه اطلاعات موجود در ادارات دولتی و عمومی، آرشیو شهرداری‌های مناطق، مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و سایر نهادهای ذیربط.

- روش مطالعات میدانی برای گردآوری داده‌ها جهت استخراج شاخص‌های لازم. در این روش، ابزار پرسشنامه برای سنجش شاخص‌های توسعه یافتگی در ارتباط با متغیرهای پژوهش مورد استفاده قرار گرفته و به طور مشخص از تکنیکهای تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی جهت آنالیز داده‌های حاصل از این تحقیق استفاده شده است. نظر به اهمیت روایی و پایایی تحقیقاتی که در آنها از پرسشنامه استفاده می‌گردد، در ادامه توضیحاتی در این خصوص ارائه می‌گردد.

پرسشنامه این تحقیق از نوع پرسشنامه‌های محقق- ساخته است. در این تحقیق جهت تعیین روایی پرسش نامه از روش اعتبار محتوا استفاده شده است که با مطالعه منابع مربوط، طرح اولیه پرسشنامه تهیه گردید و سپس با نظر اساتید و کارشناسان صاحب نظر اصلاحاتی صورت پذیرفت و پرسش نامه نهایی تدوین شد.

در پژوهش حاضر برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید؛ به این نحو که ضریب بدست آمده به طور میانگین برای 10 گروه شاخص‌ها برابر 75%r = است که در سطح 05/0 > p معنی دار است و نشان می‌دهد پرسشنامه از پایائی لازم برخوردار است.

توسعه  و شاخص‌های آن       

امروزه واژه توسعه با مفاهیمی نظیر پیشرفت، رشد اقتصادی، نوگرایی، دموکراسی، غربی شدن و به طور خلاصه طیف وسیعی از تغییرات و فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به کار می‌رود (مولانا، 1371: 279). از توسعه در مکاتب مختلف و همچنین دوره‌های زمانی متفاوت، تعریفهای گوناگونی ارائه شده است (ملانوری شمسی و همکاران، 1382). توسعه در لغت به معنای رشد تدریجی در جهت پیشرفته‌ شدن و قدرتمند شدن است. توسعه یک مفهوم کیفی است که در برابر رشد قرار می‌گیرد و می‌توان آن را معادل افزایش کیفیت زندگی دانست (خاکپور و باوان پوری، 1388: 196). توسعه در ابتدا به معنای نرخ رشد اقتصادی قلمداد می‌شد، اما بعدها به مفهوم کاهش یا از میان بردن فقر، بیکاری، نابرابریهای اجتماعی و تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی گرایش پیدا کرد (زیاری، 1379: 54). به طور کلی، توسعه در مفهوم عام خود از قوه به فعل درآوردن توانمندیهای افراد جامعه و امری پویا و درون‌زا تعریف شده است (هنری پاول، 1374: 77). بنابراین، توسعه، صرفاً رشد اقتصادی نیست، زیرا جریانی چند بُعدی است که در خود سازمان‌دهیِ دوباره را به دنبال دارد (Hadder, 2000: 3).

کارشناسان برای سنجش میزان توسعه، نیازمند شاخص یا مجموعه ای از شاخص‌ها هستند که با استفاده از آنها، محرومیت‌ها را ارزیابی کرده وسیاست‌هایی برای کاهش و رفع محرومیت به اجرا گذارند (فرجادی،1370: 118). طی سالهای اخیر، سازمان‌های مختلف، شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی و ... را جهت طبقه بندی جوامع ومقایسه آنها به کار گرفته اند. شاخص‌هایی که بر تغییرات کیفی در روند توسعه تاکید داشته و مواردی از قبیل بهداشت، تغذیه، آموزش وپرورش، اشتغال، مسکن، حمل ونقل، تحصیلات، لباس، تفریحات سالم، امنیت اجتماعی و غیره را دربر می‌گیرد (قره باغیان،1372: 13).     

یکی از روش‌های اندازه گیری سطح توسعه جامعه، استفاده از شاخص‌های اجتماعی است. هدف این شاخص اندازه گیری توسعه از نظر بهداشت، تغذیه، مسکن، توزیع درآمد و سایر جنبه‌های توسعه فرهنگی واجتماعی است.[1] گرچه استفاده از این شاخص مفید است ولی درعمل به دلیل محدود بودن آمار جمع آوری شده، بامشکلاتی نیز روبه روست.

روش دیگری که برای اندازه گیری سطح توسعه مورد استفاده قرارگرفته است، شاخص ترکیبی توسعه است که دربرگیرنده شاخص‌های جزئی تری چون امید به زندگی، درصد ثبت نام دانش آموزان به کل جمعیت درسن تحصیل (پوشش تحصیلی)، مصرف سرانه پروتئین، مصرف سرانه برق و غیره است و نتایج مربوطه نشان داده که طبقه بندی جوامع براساس شاخص ترکیبی توسعه بسیار متفاوت از طبقه بندی براساس تولید سرانه آنهاست (روزبهان،1374: 15).

علاوه برطبقه بندی‌هایی که براساس«شاخص ترکیبی توسعه اجتماعی» صورت گرفته، شاخص‌های ترکیبی دیگری نیز ارائه شده که مهمترین آنها«شاخص کیفیت فیزیکی زندگی»[2] است که به وسیله موریس ارائه شده و جوامع را بر اساس کیفیت زندگیشان طبقه بندی  می‌کند. این شاخص ترکیبی از شاخصهای امید به زندگی، مرگ و میر نوزادان و نرخ بی سوادی است(همان).

بنابراین، می‌توان چنین گفت که در نظریات مختلف، مفهوم توسعه تغییر می‌کند؛ مثلاً نظریه‌ای که توسعه را به معنای حذف مطلق فقر می‌داند شاخص توسعه را بر اساس متغیری که نشان دهندة این روند باشد تعریف می‌کند. با این تعریف از توسعه می‌توان گفت هر چه ضریب ‌جینی کاهش یابد و هر چه نسبت هزینه‌های 20 درصد ثروتمند‌ترین افراد جامعه به هزینه‌های 20 درصد فقیر‌ترین افراد کوچکتر باشد آن جامعه رتبة بالاتری را در توسعه اخذ می‌کند و یا نظریه‌ای که توسعه را به معنای رشد اقتصادی در نظر می‌گیرد شاخص توسعه را درآمد سرانه تلقی می‌کند و هر منطقه ای را که درآمد سرانه بالاتری داشته باشد توسعه یافته‌تر می‌داند. با استناد به این موضوع، در این پژوهش جهت ارزیابی میزان درجه توسعه یافتگی (برخورداری یا محرومیت) نواحی شهر شیراز از شاخص‌های مختلفی نظیر شاخصهای آموزشی، زیرساختی، بهداشتی، اقتصادی، رفاهی، اجتماعی و استفاده شده تا تنوع طیفی این شاخص‌ها بتواند نمایانگر  ابعاد مختلف توسعه یا عدم توسعه (اعم از توسعه اقتصادی، اجتماعی و ...) در نواحی مختلف شهر شیراز باشد. در ادامه، ابتدا به نحوه مطالعه شاخص‌ها و نمونه گیری در این پژوهش اشاره شده و سپس فرایند تحلیل داده‌ها تشریح می‌گردد.

جامعه و نمونه آماری و روش نمونه گیری

نظر به اهمیت آمار در این پژوهش، حوزه جامعه مورد مطالعه در این پژوهش کل مناطق و نواحی کلان شهر شیراز را مورد پوشش قرار می‌دهد. جامعه آماری این پژوهش شامل شهروندان شهر شیراز می‌باشد که بر این اساس به دلیل وسیع بودن جامعه آماری و متنوع بودن آن از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله­ای استفاده گردیده است.

از آنجا که در تحقیق‌های آزمایشی و علی- مقایسه ای باید حجم هر گروه حد اقل 15 نفر باشد و برای تحقیق پیمایشی در هر یک از زیرگروه‌های اصلی 100 نفر و برای هر یک از زیرگروه‌های فرعی 20 تا 50 نفر است (شاهرخیان، 1389: 197) بنابراین، برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله­ای استفاده گردید و از آنجا که بیشینه افراد لازم در هر زیرگروه فرعی در نمونه آماری شامل 50 نفر است در هر یک از ناحیه‌های 61 گانه شهر شیراز (طبق نظام تقسیم بندی موجود در شهرداری شیراز) 70 نفر انتخاب شد که در مجموع 4270 نفر در نمونه آماری قرار گرفتند.

تحلیل داده‌ها

تحلیل توصیفی داده‌ها

تحقیق حاضر، دارای 60 شاخص است که 35 مورد از آنها به وسیله پرسشنامه سنجیده شده اند و تعداد 25 مورد آنها به وسیله اطلاعات اسنادی موجود و مراجعه به دستگاه‌های دولتی مختلف شهر شیراز گردآوری شده­اند. بخش نخست تحلیل آماری، اطلاعات توصیفی شاخص‌های محاسبه شده را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

جدول 1: اطلاعات توصیفی شاخص‌ها برپایه آمار مربوط به کل نواحی

شاخص	میانگین	انحراف استاندارد
جمعیت ناحیه	19112.46	9655.016
مساحت ناحیه (متر مربع)	3479305.8464	5232306.82517
متوسط تحصیلات در خانواده (سال)	9.4679	1.45150
درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد)	26.1636	10.90276
رضایت از کیفیت آسفالت (از5 )	2.7334	.58497
رضایت از کیفیت آب (از 5)	2.7816	.55703
رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20)	11.5318	.66458
رضایت از روشنایی معابر (از 20)	12.9075	1.79000
میزان دسترسی به اینترنت (درصد)	41.3436	16.81702
متوسط اجاره (هزار تومان)	511.3267	229.05029
میانگین درآمد (هزار تومان)	731.9472	263.39982
سهم اجاره از درآمد	76.6254	20.84727
سرقفلی (میلیون تومان)	84.7259	84.93660
میانگین افراد جویای کار	.2936	.12995
میانگین بعد خانوار (نفر)	3.7716	.25877
میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه)	20.9702	13.71001
میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه)	10.6169	6.17244
رضایت از مراسم فرهنگی (از 10)	5.1566	1.54636
میزان تراکم	.009070	.0050852
تصفیه خانه فاضلاب (سهم هر ناحیه)	.0328	.17956
زندان (سهم هر ناحیه)	.0492	.21804
ترس از تردد آزادانه در شب (از 5)	2.9457	.49188
احساس نا امنی (از 45)	22.9533	4.55888
رضایت از جمع آوری زباله (از 15)	10.1964	.85162
میانگین شاغل در خانواده (درصد)	28.3377	6.89392
میانگین مصرف گوشت (از 6)	3.4718	.40005
میانگین فضای مسکونی (متر مربع)	198.6370	59.54375
فعالیت فراغتی 1 (استفاده از فضاهای عمومی رایگان)	1.9695	.51887
فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی)	1.9711	.41515
فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی همراه با پرداخت هزینه)	.7931	.41557
احساس نابرابری در جامعه (از 25)	19.5046	1.31220
احساس رضایت از کیفیت محیط (از 5)	2.8856	.37283
دسترسی به کامپیوتر (درصد)	66.9384	13.06171
خانواده‌های دارای خودرو (درصد)	63.8434	15.54515
میزان مالکیت منزل (درصد)	62.2439	9.25482
میزان اشتغال زنان (درصد)	5.6902	3.97721
میزان اشتغال مردان (درصد)	23.0156	4.52582
نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه	.12772471	.219381549
سرانه ایستگاه آتش نشانی	.00001382	.000037557
سرانه درماتگاه	.00009373	.000130313
سرانه داروخانه	.00024588	.000409801
سرانه بیمارستان	.00002490	.000055409
تعداد تخت (سهم هر ناحیه)	82.39	236.680
سرانه پارک	.00009516	.000203462
سرانه کلانتری	.000019462	.0000397425
سرانه پلیس+10	.000011530	.0000374697
سرانه کتابخانه	.000025008	.0000464137
سرانه فرهنگسرا	.000018733	.0000400780
سرانه ابتدایی	.000205825	.0001480790
سرانه دبیرستان	.000129005	.0001632298
سرانه آرامستان	.000023182	.0000699512
سرانه مسجد	.000264036	.0003112413
سرانه بانک	.000396774	.0005608837
سرانه ورزشی	.000205431	.0003900385
سرانه کمیته امداد	.027657325	.0300263675
سرانه رستوران	.000066375	.0000899555
سرانه مراکز لوکس تجاری	.000012280	.0000474231
تعداد هیئت‌های مذهبی	3.1311	3.72592
تعداد سینما (سهم هر ناحیه)	.1148	.58018
دانشگاه (سهم هر ناحیه)	.0656	.30924

 

 

4-2-  تحلیل اکتشافی داده‌ها

تحلیل اکتشافی داده‌ها، الگوهای مهمِ موجود در داده‌ها را نمایان می‌سازد و پایه ای آماری برای تشخیص روند و ارتباط بین داده‌های گردآوری شده را فراهم می‌کند.

 این بخش از تحقیق سه تکنیک تحلیل اکتشافی داده‌ها با عناوین تحلیل عاملی، خوشه بندی سلسله مراتبی و تاکسونومی عددی را در بر دارد.

4-2-1  تحلیل عاملی[3]

طبق جدول شماره 2، تحلیل عاملی داده‌ها انجام شده است که در مجموع 15 عامل یا شاخص پنهان، استخراج شده است. در این پژوهش، به وسیله روند خوشه بندی متغیرها، روند گروه بندی متغیرها به درون گروه‌های متجانس انجام شده است و سپس با توجه به همه این یافته‌ها، نتیجه گیری شده و گروه بندی نهایی متغیرها صورت گرفته و 15 عامل یا شاخص پنهان نام گذاری شده است. 

جدول 2: اشتراک‌ها (Communalities) یا همبستگی چندگانه متغیرها با عاملها

	Initial	Extraction
متوسط تحصیلات در خانواده (سال)	1.000	.874
درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد)	1.000	.914
رضایت از کیفیت آسفالت (از5 )	1.000	.893
رضایت از کیفیت آب (از 5)	1.000	.810
رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20)	1.000	.818
رضایت از روشنایی معابر (از 20)	1.000	.897
میزان دسترسی به اینترنت (درصد)	1.000	.842
متوسط اجاره (هزار تومان)	1.000	.922
میانگین درآمد (هزار تومان)	1.000	.838
سهم اجاره از درآمد	1.000	.841
سرقفلی (میلیون تومان)	1.000	.869
میانگین افراد جویای کار	1.000	.829
میانگین بعد خانوار (نفر)	1.000	.784
میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه)	1.000	.875
میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه)	1.000	.847
رضایت از مراسم فرهنگی (از 10)	1.000	.909
میزان تراکم	1.000	.740
تصفیه خانه فاضلاب (سهم هر ناحیه)	1.000	.610
زندان (سهم هر ناحیه)	1.000	.792
ترس از تردد آزادانه در شب (از 5)	1.000	.850
احساس نا امنی (از 45)	1.000	.896
رضایت از جمع آوری زباله (از 15)	1.000	.814
میانگین شاغل در خانواده (درصد)	1.000	.774
میانگین مصرف گوشت (از 6)	1.000	.824
میانگین فضای مسکونی (متر مربع)	1.000	.865
فعالیت فراغتی1(استفاده از فضاهای عمومی رایگان)	1.000	.859
فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی)	1.000	.769
فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی با پرداخت هزینه)	1.000	.844
احساس نابرابری در جامعه (از 25)	1.000	.913
احساس رضایت از کیفیت محیط شهری (از 5)	1.000	.801
دسترسی به کامپیوتر (درصد)	1.000	.873
خانواده‌های دارای خودرو (درصد)	1.000	.755
میزان مالکیت منزل (درصد)	1.000	.776
میزان اشتغال زنان (درصد)	1.000	.766
میزان اشتغال مردان (درصد)	1.000	.817
نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه	1.000	.856
سرانه ایستگاه آتش نشانی	1.000	.756
سرانه درماتگاه	1.000	.883
سرانه داروخانه	1.000	.925
سرانه بیمارستان	1.000	.820
تعداد تخت (سهم هر ناحیه)	1.000	.887
سرانه پارک	1.000	.723
سرانه کلانتری	1.000	.748
سرانه پلیس+10	1.000	.797
سرانه کتابخانه	1.000	.794
سرانه فرهنگسرا	1.000	.805
سرانه ابتدایی	1.000	.675
سرانه دبیرستان	1.000	.823
سرانه آرامستان	1.000	.875
سرانه مسجد	1.000	.790
سرانه بانک	1.000	.962
سرانه ورزشی	1.000	.912
سرانه کمیته امداد	1.000	.826
سرانه رستوران	1.000	.642
سرانه مراکز لوکس تجاری	1.000	.807
تعداد هیئت‌های مذهبی	1.000	.742
تعداد سینما (سهم هر ناحیه)	1.000	.777
دانشگاه (سهم هر ناحیه)	1.000	.716

 

 

4-2-1-1- استخراج و نامگذاری عامل‌ها

با توجه به تحلیل عاملی انجام شده، مشاهده می‌شود که به طور کلی 15 عامل مشترک بر پایه میزان همبستگی شاخص‌ها استخراج می‌گردد. استخراج عامل‌ها با استفاده از ماتریس همبستگی بین شاخص‌ها به دست می‌آید. با استفاده از ماتریس عاملی (Component Matrix) عوامل مشترک و اهمیت نسبی هر یک از شاخص‌ها معلوم می‌شود. سپس بردارهای ویژه برای تمامی مقادیر ویژه غیر صفر محاسبه می‌گردد. از این رو طبق محاسبات مربوط به Total Variance Explained ، تنها 15 عامل دارای مقادیر ویژه غیر صفر هستند. بردارهای ویژه در حقیقت مقدار بارگذاری متناظر با هر شاخص برای عامل مربوطه است که به عنوان بار عاملی تعریف می‌شوند.

در تحلیل عاملی برای اتصال شاخص‌ها با هم در عوامل، شاخص‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که همبستگی آنها بالای 5% باشد. نتیجه حاصل برای تحلیل شاخص‌های رتبه بندی نواحی شیراز، کاهش 60 شاخص به 15 عامل بوده است که جمعا 146/82 درصد از واریانس را می‌پوشاند و نشانگر رضایت بخش بودن تحلیل عاملی و شاخص‌های مورد مطالعه است. با توجه به میزان همبستگی هر یک از شاخص­ها با عامل‌های پنهان، می‌توان نام­های مناسبی را برای هر یک از عاملهای پنهان انتخاب کرد.

عامل اول: مقدار ویژه این عامل (با توجه به محاسبات Total Variance Explained) 595/11 است که به تنهایی قادر است 992/19 درصد از واریانس را محاسبه و توضیح دهد. برای نامگذاری این عامل، بارهای عاملی شاخص‌ها بر حسب بیشترین تأثیر در هر عامل، رتبه بندی شدند. شاخص‌هایی که بیشترین تاثیر را در سنجش عامل داشته اند در بالا قرار گرفته و به این ترتیب با توجه به این شاخص‌های بارگذاری شده در عامل اول که به نوعی شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش و سلامت (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصاد (مانند بانک) را مورد توجه قرار داده اند می‌توان عامل اول را شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش، سلامت و اقتصاد نامید.

عامل دوم: مقدار ویژه این عامل، 234/7 است که می‌تواند 472/12 درصد از واریانس را تبیین کند. در این عامل، شاخص‌های بارگذاری شده، واقعیت مشترکی را می‌سنجند که می‌توان آن را عامل زیرساخت‌های رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و میزان برخورداری از نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد  نامید.

 عامل سوم: مقدار ویژه این عامل، 605/4 است که می‌تواند 939/7 درصد از واریانس را توضیح دهد. این عامل، را می‌توان عامل کیفیت زیرساختهای شهری مانند آسفالت و آب نامید.

عامل چهارم: مقدار ویژه این عامل، 395/3 است که 853/5 درصد از واریانس را پوشش می‌دهد و می­توان آن را احساس برابری و عدالت در جامعه از نظر برخورداری و همگنی مناطق شهری نامگذاری کرد.

عامل پنجم: مقدار ویژه این عامل، 959/2 است که می‌تواند 102/5 درصد از واریانس را شرح دهد. این عامل را می‌توان برخورداری محله از مراکز مسکونی، تجاری لوکس و محیط‌های فرهنگی و تفریحی نامید.

ده عامل دیگر، هر کدام به تنهایی کمتر از 5% از واریانس را پوشش می‌دهند و در مجموع تمامی 15 عامل استخراج شده، 146/82 درصد از واریانس را تبیین می‌کنند. با توجه به شاخص‌های بارگذاری شده در عوامل 6 تا 15 می‌توان آنها را به صورت زیر نامگذاری کرد:

عامل ششم: عامل کیفیت راه‌ها و احساس امنیت در تردد از کوچه و خیابان‌های محله

عامل هفتم: کیفیت خدمات شهری مانند حمل و نقل عمومی و جمع آوری زباله

عامل هشتم: توجه به بافت‌های فرهنگی – تاریخی و توسعه همه جانبه آن

عامل نهم: زیرساخت‌های رفاه اجتماعی

عامل دهم: توجه به فرهنگ عمومی در نواحی فرهنگی – تاریخی

عامل یازدهم: فعالیتهای فراغتی و استفاده از فضاهای عمومی رایگان

عامل دوازدهم: میزان برخورداری از فضاهای آموزشی- فرهنگی

عامل سیزدهم: اجاره بها ، مسکن و شاخص‌های مربوط به آن

عامل چهاردهم: عامل سطح علمی و وضعیت اشتغالِ متناسب با آن

عامل پانزدهم: پارک‌ها، فضا‌های سبز و محیط زیست شهری

4-2-1-2-رتبه بندی نواحی بر اساس امتیازات عاملی

در روند تحلیل عاملی می‌توان با استفاده از امتیاز عاملی (Factor Score) که برای هر یک از نواحی محاسبه می‌شود به رتبه بندی نواحی مبادرت ورزید. در این پژوهش، امتیاز هر عامل برای هر یک از نواحی شهر شیراز محاسبه شده است و با توجه به امتیازهای محاسبه شده ( مقادیر عددی عامل‌ها برای ناحیه‌ها ) می‌توان برای 61 ناحیه شهری شیراز، برخوردارترین ناحیه و محروم ترین ناحیه در هر عامل را شناسایی کرد. البته از آنجا که نام گذاری عامل‌ها در زمانی که تعداد متغیرهای تشکیل دهنده ی عامل پنهان زیاد هستند بسیار مشکل است و اتفاق نظر در مورد آن وجود ندارد به سختی می‌توان برخوردارترین و محروم ترین ناحیه در هر عامل را شناسایی کرد. ازاین رو تحلیل تاکسونومی عددی برای شناسایی برخوردارترین ناحیه و محروم ترین ناحیه در ترکیب همه عاملها به کار گرفته شده و ناحیه‌ها به طور کلی از نظر میزان برخورداری و سطح توسعه، رتبه بندی می‌گردند.

در این پژوهش برای این کار، ابتدا یک ماتریس دربردارنده 15 ستون امتیاز عاملی و 61 سطر از نواحی، محاسبه شده و سپس در ماتریس مقادیر امتیازات عاملی استاندارد شده، ذخیره گردیده است.

 

جدول 3: امتیازات عاملی استاندارد شده
	N	Range	Minimum	Maximum	Mean	Std. Deviation
Zscore: factor score   1	61	6.05147	-1.49576	4.55571	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   2	61	7.24938	-2.22482	5.02456	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   3	61	4.55949	-2.18433	2.37516	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   4	61	5.23419	-1.71163	3.52256	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   5	61	5.74542	-2.94504	2.80038	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   6	61	5.31806	-2.71212	2.60594	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   7	61	5.25917	-3.04342	2.21575	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   8	61	4.70273	-2.05335	2.64939	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score   9	61	5.44159	-2.98899	2.45261	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  10	61	5.83576	-2.41200	3.42376	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  11	61	4.96078	-2.17503	2.78575	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  12	61	4.73027	-2.64767	2.08259	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  13	61	5.28747	-2.40735	2.88012	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  14	61	6.67029	-3.16780	3.50248	0E-7	1.00000000
Zscore: factor score  15	61	4.79851	-1.75335	3.04515	0E-7	1.00000000

 

 

4-2-2-  گروه بندی مشاهدات (ناحیه‌ها) به وسیله خوشه­بندی سلسله مراتبی

منظور از گروه‌بندی مشاهدات، رده‌بندی مشاهدات به درون گروه‌های متجانس است یعنی مشاهداتی که به یکدیگر شبیه هستند در یک گروه قرار می گیرند، اما مشاهدات گروه‌های مختلف نسبت به یکدیگر کمترین شباهت را دارند. به همین صورت، منظور از گروه‌بندی متغیرها نیز، رده‌بندی متغیرها به درون گروه‌های متجانس است. در ادامه، نمودار گروه بندی مشاهدات (ناحیه‌ها) که به وسیله نرم­افزار SPSS انجام شده، نمایش داده شده است.

 

 

نمودار 1: نمودار درختی برای رده‌بندی ناحیه ها به درون گروه‌های متجانس

 

 

در این نمودار درختی، مشاهدات و مقادیر ضرایب خوشه بندی در هر خوشه نشان داده شده است. در این نمودار، فواصل مشاهدات، بین 1 تا 25 مقیاس بندی می­شوند. برای تعیین تعداد خوشه‌ها و مشخص کردن مشاهده­هایی (ناحیه‌هایی) که در یک خوشه قرار می‌گیرند، ابتدا یک خط از محور فاصله‌ها بر روی خطوط نمودار درختی، عمود می­شود. تعداد خطوطی که در عبور این خط قطع می‌شود، برابر تعداد خوشه‌هاست. روشن است که هرچه مقیاس فاصله، کوچکتر انتخاب شود تعداد خوشه‌ها بیشتر و اگر فاصله را صفر فرض کنیم تعداد خوشه‌ها با مشاهدات یکسان است.

4-2-3 - تاکسونومی عددی

4-2-3-1- تشکیل ماتریس داده‌ها

 در این مرحله ماتریسی را برای هر کدام از ناحیه‌ها با توجه به شاخص‌های مورد بررسی طراحی نموده به گونه ای که ابعاد ماتریس n.m بوده یعنی این ماتریس به تعداد ناحیه‌های مورد بررسی سطر و به تعداد شاخص‌ها (m)، ستون داشته باشد. به عنوان نمونه عنصر Xn.m  در این ماتریس بیانگر شاخص m ام از ناحیه n ام می باشد.

4-2-3-2- تشکیل ماتریس استاندارد

با توجه به آن که شاخص‌ها با واحد‌های مختلف سنجیده می شوند، بنابراین، جهت حذف اثر این واحد‌ها و جایگزینی مقیاس واحد و همین طور حذف اثر مبداء، ابتدا میانگین و انحراف معیار ستون‌ها (شاخص‌ها) را به دست آورده و سپس کمیت استاندارد  Zij را محاسبه می کنیم.

در گام بعدی انحراف معیار برای هر ستون از ماتریس Xij را بدست می آوریم. گام سوم آن است که عضوهای استاندارد شده ماتریس Xij جهت همسان سازی اطلاعات ساخته شده، در قالب ماتریس جدیدی  به نام ماتریس استاندارد قرارداده می‌شود.

با داشتن ماتریس استاندارد Z ، قدم بعدی بدست آوردن میزان اختلاف و یا فاصله دو نقطه از نقطه دیگر ( 1 و 2 و 3 و ... و n ) برای هر کدام از m متغیر یا شاخص می باشد که حاصل آن تشکیل ماتریس فواصل است. (منظور از نقطه همان ناحیه مورد بررسی می باشد). سپس با توجه به اعداد استاندارد شده در ماتریس استاندارد  Z، فواصل مرکب بین ناحیه‌های مختلف n گانه، برای شاخص‌های m گانه محاسبه شده است.

4-2-3-3 - رتبه بندی نواحی همگن

در این مرحله می‌توان در داخل هر گروه همگن، ناحیه‌ها را درجه بندی کرد. اگر در این مرحله تمام ناحیه­ها در یک گروه همگن قرار نگیرند، در این صورت ماتریس داده‌ها را برای ناحیه‌های همگن تشکیل می دهیم، سپس استاندارد نموده و در ماتریس شاخص‌های استاندارد شده، برای تک تک شاخص‌ها (ستون‌ها)، مقدار ماکزیمم را به عنوان مورد ایده آل در نظر گرفته و با Z0j نشان داده و پس از یافتن مقادیر ایده آل برای تک تک ناحیه‌ها، «برخورداری مطلوب» برای هر ناحیه را محاسبه می کنیم. در اینجا، ابتدا سه ناحیه خارج از گروه ناحیه­های همگن که امکان رتبه بندی آنها وجود ندارد حذف شده و ماتریس داده‌ها برای ناحیه‌های همگن، تشکیل شده و شاخص‌های مورد نظر، استاندارد شده و در نهایت محاسبات برای 58 ناحیه باقیمانده انجام شده است.

 

 

 

 

جدول 4 : ماکزیمم مقدار هر یک از شاخص‌ها (مقدارهای ایده آل) برای ناحیه‌های همگن در ماتریس استاندارد

شاخص‌های استاندارد شده	(تعداد ناحیه‌ها)N	Maximum (Z0j)
Zscore:  متوسط تحصیلات در خانواده (سال)	58	2.01716
Zscore:  درصد فارغ التحصیلان دانشگاهی (درصد)	58	2.18509
Zscore:  رضایت از کیفیت آسفالت (از5)	58	2.61976
Zscore:  رضایت از کیفیت آب (از 5 )	58	1.53170
Zscore:  رضایت از حمل و نقل عمومی (از 20	58	2.31771
Zscore:  رضایت از روشنایی معابر (از 20 )	58	2.32878
Zscore:  میزان دسترسی به اینترنت (درصد)	58	2.17451
Zscore:  متوسط اجاره (هزار تومان)	58	5.08944
Zscore:  میانگین درآمد (هزار تومان)	58	3.50471
Zscore:  سهم اجاره از درآمد	58	3.37450
Zscore:  سرقفلی (میلیون تومان)	58	2.62739
Zscore:  میانگین افراد جویای کار	58	3.72820
Zscore:  میانگین بعد خانوار (نفر)	58	2.45756
Zscore:  میانگین مطالعه کتاب در روز (دقیقه)	58	2.82728
Zscore:  میانگین مطالعه روزنامه (دقیقه)	58	2.33412
Zscore:  رضایت از مراسم فرهنگی (از 10 )	58	2.10294
Zscore:  تصفیه خانه فاضلاب	58	3.66520
Zscore:  زندان	58	3.62573
Zscore:  ترس از تردد آزادانه در شب (از 5 )	58	3.11256
Zscore:  احساس نا امنی (از 45 )	58	2.28634
Zscore:  رضایت از جمع آوری زباله (از 15 )	58	3.16121
Zscore:  میانگین شاغل در خانواده (درصد)	58	2.12741
Zscore:  میانگین مصرف گوشت (از 6 )	58	1.41541
Zscore:  میانگین فضای مسکونی (متر مربع)	58	5.41256
Zscore:  فعالیت فراغتی 1 (استفاده از فضاهای عمومی)	58	2.20396
Zscore:  فعالیت فراغتی 2 (منزل و فضای خصوصی)	58	3.02046
Zscore:  فعالیت فراغتی 3 (فضای عمومی همراه با پرداخت هزینه)	58	2.57588
Zscore:  احساس نابرابری در جامعه (از 25 )	58	2.91303
Zscore:  احساس رضایت از کیفیت محیط شهری (از 5 )	58	2.08205
Zscore:  دسترسی به کامپیوتر (درصد)	58	2.46397
Zscore:  خانواده‌های دارای خودرو (درصد)	58	1.74950
Zscore:  میزان مالکیت منزل (درصد)	58	2.29580
Zscore:  میزان اشتغال زنان (درصد)	58	2.90157
Zscore:  میزان اشتغال مردان (درصد)	58	1.61874
Zscore:  نسبت بافت فرسوده به مساحت ناحیه	58	5.16856
Zscore:  سرانه ایستگاه آتش نشانی	58	3.48938
Zscore:  سرانه درماتگاه	58	2.60383
Zscore:  سرانه داروخانه	58	3.44470

 

Zscore:  سرانه بیمارستان	58	4.33847
Zscore:  تعداد تخت	58	4.38987
Zscore:  سرانه پارک	58	7.05596
Zscore:  سرانه کلانتری	58	2.74053
Zscore:  سرانه پلیس+10	58	4.04463
Zscore:  سرانه کتابخانه	58	3.70685
Zscore:  سرانه فرهنگسرا	58	2.63209
Zscore:  سرانه ابتدایی	58	2.52436
Zscore:  سرانه دبیرستان	58	3.35905
Zscore:  سرانه آرامستان	58	.43883
Zscore:  سرانه مسجد	58	3.90314
Zscore:  سرانه بانک	58	4.50148
Zscore:  سرانه ورزشی	58	2.96213
Zscore:  سرانه کمیته امداد	58	3.91491
Zscore:  سرانه رستوران	58	4.12421
Zscore:  سرانه مراکز لوکس تجاری	58	5.64804
Zscore:  تعداد هیئت‌های مذهبی	58	5.73988
Zscore:  تعداد سینما	58	6.68265
Zscore:  دانشگاه	58	6.68265

 

پس از یافتن مقادیر ایده آل در مورد هریک از شاخص‌ها، ناحیه سرمشق توسعه را انتخاب می‌کنیم. برای این کار، ابتدا فاصله بین ناحیه iام (Zij) تا ناحیه ایده آل(Z0j) را به دست می‌آوریم و به توان دو می‌رسانیم و آن را با Ci نشان می‌دهیم. سرمشق توسعه با Cio نشان داده می‌شود که از رابطه زیر به دست می‌آید. هرقدر Ci0 کمتر باشد دلیل بر توسعه یافتگی آن ناحیه است و هر قدر بیشتر باشد، دلیل بر عدم توسعه یافتگی ناحیه iام خواهد بود.

        

در نرم افزار، ستون‌های Ci با رابطه  محاسبه شده اند که فاصله هر ناحیه از مقدار ایده آل در شاخص jام را نشان می‌دهند و در ستون آخر نیز، مقدارهای Ci0 نشان داده شده اند.

در ستون آخر نرم افزار، سرمشق کیفیت برای ناحیه‌های مختلف محاسبه شده است. این مقادیر به صورت رتبه بندی شده در جدول شماره 5 نشان داده شده اند. بر این اساس، رتبه بندی ناحیه­ها به صورت زیر است:

 

 

جدول 5 : ماتریس رتبه بندی  فاصله‌های مرکب هر ناحیه از ناحیه ایده آل

ردیف	ناحیه	Ci0	ردیف	ناحیه	Ci0
1	53	22.2045	30	51	27.68411
2	41	24.15719	31	19	27.72706
3	23	24.23427	32	6	27.85947
4	25	24.6128	33	18	27.87651
5	20	24.83626	34	17	27.98124
6	27	25.02998	35	35	27.98357
7	55	25.06352	36	4	28.14125
8	44	25.16148	37	57	28.23225
9	43	25.24282	38	33	28.27914
10	26	25.42105	39	37	28.38309
11	45	25.89575	40	49	28.43308
12	54	25.94552	41	38	28.46682
13	21	26.13656	42	3	28.48491
14	47	26.25719	43	48	28.58758
15	46	26.46413	44	39	28.63791
16	29	26.74061	45	8	29.03153
17	30	26.9	46	11	29.11306
18	10	26.97907	47	32	29.1815
19	50	26.99315	48	36	29.26653
20	59	27.1943	49	7	29.29471
21	60	27.26628	50	2	29.32695
22	52	27.32471	51	22	29.43416
23	16	27.33953	52	13	29.49542
24	58	27.34227	53	34	29.67069
25	5	27.53198	54	12	29.79245
26	9	27.57499	55	1	30.26169
27	24	27.6514	56	14	30.47819
28	40	27.66424	57	15	30.69104
29	31	27.6646	58	61	31.85467

 

 

4-2-3-4-   تعیین درجه توسعه یافتگی نواحی

در این مرحله، شاخصی تلفیقی به نام «درجه برخورداری» معرفی می گردد که دامنه محدودی داشته باشد و بین مقادیر صفر و یک قرار می گیرد. هرقدر fi به صفر نزدیکتر باشد، ناحیه مورد نظر برخوردارتر و هر قدر به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده عدم برخورداری ناحیه مربوطه می باشد که با توجه به این درجه برخورداری می­توان ناحیه‌ها را با توجه به شاخص­های مورد بررسی رتبه بندی نمود.

 

جدول 6 : آمار توصیفی برای ستون  فاصله‌های مرکب هر ناحیه از ناحیه ایده آل

Descriptive Statistics
متغیر	N	Minimum	Maximum	Mean	Std. Deviation
Ci0	58	22.20450	31.85467	27.5600136	1.83756003

C0= Mean(Ci0)+2 Std.( Ci0)

C0= 27.5600136+2(1.83756003)= 31.23513

Fi=Ci0/C0

جدول 7: ماتریس سرمشق توسعه و درجه توسعه یافتگی ناحیه‌های شهر شیراز

نمایش ناحیه‌ها بر حسب رتبه سرمشق توسعه
ناحیه	Ci0	Fi	ناحیه	Ci0	Fi	ناحیه	Ci0	Fi
53	22.2045	0.710882	52	27.32471	0.874807	48	28.58758	0.915238
41	24.15719	0.773398	16	27.33953	0.875281	39	28.63791	0.916849
23	24.23427	0.775866	58	27.34227	0.875369	8	29.03153	0.929451
25	24.6128	0.787985	5	27.53198	0.881443	11	29.11306	0.932061
20	24.83626	0.795139	9	27.57499	0.88282	32	29.1815	0.934253
27	25.02998	0.801341	24	27.6514	0.885266	36	29.26653	0.936975
55	25.06352	0.802414	40	27.66424	0.885677	7	29.29471	0.937877
44	25.16148	0.805551	31	27.6646	0.885689	2	29.32695	0.938909
43	25.24282	0.808155	51	27.68411	0.886313	22	29.43416	0.942342
26	25.42105	0.813861	19	27.72706	0.887688	13	29.49542	0.944303
45	25.89575	0.829058	6	27.85947	0.891927	34	29.67069	0.949914
54	25.94552	0.830652	18	27.87651	0.892473	12	29.79245	0.953812
21	26.13656	0.836768	17	27.98124	0.895826	1	30.26169	0.968835
47	26.25719	0.84063	35	27.98357	0.895901	14	30.47819	0.975766
46	26.46413	0.847255	4	28.14125	0.900949	15	30.69104	0.982581
29	26.74061	0.856107	57	28.23225	0.903862	61	31.85467	1.00
30	26.9	0.86121	33	28.27914	0.905363
10	26.97907	0.863741	37	28.38309	0.908691
50	26.99315	0.864192	49	28.43308	0.910292
59	27.1943	0.870632	38	28.46682	0.911372
60	27.26628	0.872936	3	28.48491	0.911951

 

 

5- نتیجه گیری

طبق نتایج حاصل از محاسبات انجام شده در این پژوهش، نواحی 61، 15، 14، 1 و 12 با کسب درجه عدم توسعه یافتگی بالای 95%،  به عنوان محروم ترین نواحی شهر شیراز شناخته می‌شوند و روی­هم­رفته یافته‌های گروه بندی ناحیه‌ها بر پایه دهک‌های سطح توسعه یافتگی نشانگر آن است که بافت تاریخی- فرهنگی و ناحیه‌های حاشیه ای جنوب، شرق و شمال شرقی شیراز دارای سطح پایینی از توسعه یافتگی هستند.

بنابراین، بایسته است به این ناحیه‌ها توجه بیشتری شود به ویژه با توجه به وزن شاخص‌های موجود در نخستین عامل توسعه ناحیه‌های شهر شیراز، توسعه و رفع مشکلات در زمینه شعاع دسترسی به دستگاه‌های زیر بنایی در زمینه ورزش، سلامتی (مانند درمانگاه و بیمارستان) و اقتصادی (مانند بانک) ضروری است. زیرا واریانس این عامل نشان می‌دهد که به تنهایی قادر است 992/19 درصد از واریانس کل را محاسبه و توضیح دهد.

پس از آن باید به زیرساخت‌های رفاه خانواده مانند درآمد، اشتغال و توانمندسازی خانواده­های برخوردار از کمک نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد توجه نمود. زیرا با توجه به این دو عامل می‌توان تا درصد بالایی از مشکلات را رفع کرد چراکه واریانس این دو عامل، نشان می‌دهد که این دو عامل می‌توانند درصد بالایی از واریانس کل را تبیین کنند.

در این پژوهش برای آنکه بتوان برنامه ریزی‌های آینده را به بهترین وجه انجام داد کدگذاری و گروه بندی ناحیه‌ها بر پایه دهک‌های سطح توسعه یافتگی انجام شده و نواحی 61گانه شهر شیراز به درون 10 گروه همگن از نظر سطح توسعه یافتگی بخش­بندی شده اند که تصویر زیر بیانگر آن است. ملاحظه می‌گردد که طبق این تصویر، اغلب نواحی جنوبی شهر شیراز در دهک‌های نهم و دهم که محرومترین دهک‌ها هستند قرار می‌گیرند.

 

تصویر 1: نقشه افراز نواحی 61گانه شهر شیراز به درون 10 گروه همگن از نظر سطح توسعه یافتگی

 

 

منابع

خاکپور، براتعلی و علیرضا باوان پوری (1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، شماره 27

روزبهان، محمود (1374)، مبانی توسعه منطقه ای، تهران: انتشارات راه فردا.

زیاری، کرامت الله (1379) اصول و روش برنامه‌ریزی منطقه‌ای، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

شاهرخیان، علیرضا (1389)، مبانی کاربردی پژوهش و تحلیل داده ها با SPSS، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

فرجادی، غلامعلی (1370)، درآمدی بر نظریه های رشد و توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات البرز.

قره باغیان، مرتضی (1372)، اقتصاد رشد وتوسعه، جلد اول، تهران: نشر نی.

ملانوری شمسی، هادی و دیگران (1382)، درآمدی بر توسعة اقتصادی، جلد اول، کرمان: نشر صنم.

مولانا، حمید (1371)، گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هنری پاول، مارک (1374)، فقر پیشرفت توسعه، ترجمة مسعود محمدی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

Hadder, R (2000), Development Geography, London: Routledge.

 

---

 

مراجع

منابع

خاکپور، براتعلی و علیرضا باوان پوری (1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، شماره 27

روزبهان، محمود (1374)، مبانی توسعه منطقه ای، تهران: انتشارات راه فردا.

زیاری، کرامت الله (1379) اصول و روش برنامه‌ریزی منطقه‌ای، یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

شاهرخیان، علیرضا (1389)، مبانی کاربردی پژوهش و تحلیل داده ها با SPSS، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

فرجادی، غلامعلی (1370)، درآمدی بر نظریه های رشد و توسعه اقتصادی، تهران: انتشارات البرز.

قره باغیان، مرتضی (1372)، اقتصاد رشد وتوسعه، جلد اول، تهران: نشر نی.

ملانوری شمسی، هادی و دیگران (1382)، درآمدی بر توسعة اقتصادی، جلد اول، کرمان: نشر صنم.

مولانا، حمید (1371)، گذر از نوگرایی، ترجمه یونس شکرخواه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

هنری پاول، مارک (1374)، فقر پیشرفت توسعه، ترجمة مسعود محمدی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

Hadder, R (2000), Development Geography, London: Routledge.