ارزیابی عملکرد مدیریت ناحیه محوری بر کار آمدی حکمروایی مطلوب شهری مطالعه موردی منطقه 4 شهر تهران

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 9، دوره 6، شماره 21، خرداد و تیر 1394، صفحه 139-156   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

اسماعیل نصیری

دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت: 29 تیر 1393،  تاریخ بازنگری: 31 تیر 1394،  تاریخ پذیرش: 29 اردیبهشت 1394 

چکیده

     مدیریت شهری تهران با آگاهی از نقش موثر برنامه ریزی‌های محلی در توسعه حکمروایی شهری  واستفاده از ظرفیت مشارکت و همکاری شهروندان و توجه به الویت‌ها و نیازهای محلی  رابا توجه به جایگاه ویژه محلات در سازماندهی و شکل دهی امور شهری در قالب اجرای-طرح مدیریت محله از جمله اهداف طرح ناحیه محوری عملیاتی کرده است..با عنایت به اهمیت این موضوع،مقاله حاضر به بررسی وضعیت مدیریت ناحیه محوری منطقه 4 شهرداری تهران از لحاظ شاخص‌های پنج گانه حکمروایی مطلوب شهری می‌پردازد و در پی پاسخگویی به این سوالات است که کدام یک از شاخص‌های مورد مطالعه بر کارآمدی حکمروایی مطلوب شهری در محدوده مورد مطالعه بیشترین تاثیر را دارد. روش پژوهشاز نوع پیمایشی بوده که اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه مبتنی بر مصاحبه گردآوری شده و با استفاده از فرمول کوکران در کل 350 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و در نهایت اطلاعات گردآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS در سطح فرمولهای آمار توصیفی استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها نشان داد  که طرح ناحیه محوری نقش بسزایی در حکمروایی شهری دارد.بدین ترتیب توجه به مدیریت ناحیه محوری موجود در محلات موجب افزایش میزان مشارکت شهروندان در برنامه‌های شهری خواهد شد.نتایج حاصل از آزمون آماری نشان می‌دهد که شاخص‌های اثر بخشی و پاسخگویی از کارکرد بیشتری در شکل گیری الگوی مطلوب مدیریت محلات نقش داشته اند.آزمون فرضیه‌ها نشان می‌دهد که رابطه معنا داری میان مشارکت شورایاری و ابعاد مشارکت شهروندان در اداره شهری و حل مشکلات شهری وجود دارد.در تحلیل مدل رگرسیونی چند متغیره نیز مشخص شد که متغیرهای وارده بر مدل،52 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که بین متغیر مدیریت محله محوری و بعد مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.نتایج آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون نشان دهنده رابطه دو متغیر و تاثیر مدیریت محله محوری در مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود داشته و این رابطه در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار استاین رابطه بین مولفه‌های عمرانی، رفاه اجتماعی و نظارتی با مدیریت محله در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار است.بنابراین ضرورت دارد که این نهاد در راستای تقویت رویکرد اجتماعی خود،با انجام اقدامات گوناگون با تکیه بر نتایج این مطالعه در جلب و ارتقائ مشارکت شهروندان تلاش نماید.

کلیدواژه‌ها

ناحیه محوری؛ حکمروایی شهری؛ اداره امور شهری؛ مدیریت محله؛ منطقه 4 شهرداری تهران؛ مشارکت شهروندان

اصل مقاله

ارزیابی عملکرد مدیریت ناحیه محوری بر کار آمدی حکمروایی مطلوب شهری مطالعه موردی منطقه 4 شهر تهران

 

اسماعیل نصیری: استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران*

 

چکیده

     مدیریت شهری تهران با آگاهی از نقش موثر برنامه ریزی‌های محلی در توسعه حکمروایی شهری  واستفاده از ظرفیت مشارکت و همکاری شهروندان و توجه به الویت‌ها و نیازهای محلی  رابا توجه به جایگاه ویژه محلات در سازماندهی و شکل دهی امور شهری در قالب اجرای-طرح مدیریت محله از جمله اهداف طرح ناحیه محوری عملیاتی کرده است..با عنایت به اهمیت این موضوع،مقاله حاضر به بررسی وضعیت مدیریت ناحیه محوری منطقه 4 شهرداری تهران از لحاظ شاخص‌های پنج گانه حکمروایی مطلوب شهری می‌پردازد و در پی پاسخگویی به این سوالات است که کدام یک از شاخص‌های مورد مطالعه بر کارآمدی حکمروایی مطلوب شهری در محدوده مورد مطالعه بیشترین تاثیر را دارد. روش پژوهشاز نوع پیمایشی بوده که اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه مبتنی بر مصاحبه گردآوری شده و با استفاده از فرمول کوکران در کل 350 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند و در نهایت اطلاعات گردآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS در سطح فرمولهای آمار توصیفی استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها نشان داد  که طرح ناحیه محوری نقش بسزایی در حکمروایی شهری دارد.بدین ترتیب توجه به مدیریت ناحیه محوری موجود در محلات موجب افزایش میزان مشارکت شهروندان در برنامه‌های شهری خواهد شد.نتایج حاصل از آزمون آماری نشان می‌دهد که شاخص‌های اثر بخشی و پاسخگویی از کارکرد بیشتری در شکل گیری الگوی مطلوب مدیریت محلات نقش داشته اند.آزمون فرضیه‌ها نشان می‌دهد که رابطه معنا داری میان مشارکت شورایاری و ابعاد مشارکت شهروندان در اداره شهری و حل مشکلات شهری وجود دارد.در تحلیل مدل رگرسیونی چند متغیره نیز مشخص شد که متغیرهای وارده بر مدل،52 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کنند. یافته‌ها نشان می‌دهد که بین متغیر مدیریت محله محوری و بعد مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.نتایج آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون نشان دهنده رابطه دو متغیر و تاثیر مدیریت محله محوری در مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود داشته و این رابطه در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار استاین رابطه بین مولفه‌های عمرانی، رفاه اجتماعی و نظارتی با مدیریت محله در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار است.بنابراین ضرورت دارد که این نهاد در راستای تقویت رویکرد اجتماعی خود،با انجام اقدامات گوناگون با تکیه بر نتایج این مطالعه در جلب و ارتقائ مشارکت شهروندان تلاش نماید.

کلید واژه‌ها: ناحیه محوری،حکمروایی شهری،اداره امور شهری،مدیریت محله،منطقه 4 شهرداری تهران،مشارکت شهروندان

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

از نیمه د وم قرن بیستم و پس از جنگ جهانی دوم به دنبال تغییرات ساختاری و بنیادی در اوضاع اقتصادی،اجتماعی و سیاسی جهان،مطالعات نظری و تحقیقات کاربردی در حیطه مدیریت و برنامه ریزی شهری به طور جدی صاحب نظران و متخصصین امور شهری را وادار به چرخش محسوسی به سوی نظام‌های دموکراتیک شهری و رویکرد اداره شهرها  از سطوح خرد به کلان نمود..(Lerner:2008:20-23)

تجریبیات کشورهای جهان و البته بسیاری از تجربیات شهرداری در کشور ما نشان داده است که نمی توان از نگاه بالا و در قالب نقشه‌های مختلف در حل این معضلات شهری موفق شد.بر همین اساس بار دیگر توجه به محلات در دستور برنامه ریزان شهری قرار گرفت. بنابراین، در دهه‌های اخیر،بسیاری از سازمان‌ها و نهاد‌های مدیریت و برنامه ریزی بر ترویج نوعی نگرش مشارکتی برای تشویق مدیریت و برنامه ریزی از «پایین به بالا» و تاکید بر اجتماعات محله ای به منظور توانمندسازی آنها و نظارت بر اقدامات توسعه ای تاکید داشته اند..(اوکلی:12-1392:11)

علیرغم پیشینه طولانی شهرنشینی و وجود الگوهای سنتی اداره مشارکتی محله‌های شهری در ایران،پیروی از الگوهای متمرکز برنامه ریزی و مدیریت شهری در دوره معاصر،امکان دخالت و مشارکت شهروندان در اداره امور شهر را به آنها نداده است. در چنین شرایطی نظام مدیریت شهری به منظور کاستن از آثار زیانبار گسترش شهرنشینی و همچنین برای مقابله با دشواری‌های اداره شهرها در جستجوی راه‌ها،استفاده از مشارکت‌های مردمی و بهره گیری از مدیریت محله است.(کاظمیان:14-1390:11)

کلانشهر تهران به عنوان پایتخت و بزرگترین مادر شهر ایران، با داشتن جمعیتی بالغ بر هشت میلیون و 244 هزار و 759 نفر(مرکز آمار ایران:سالنامه آمار 1390)،به دلیل افزایش زیاد جمعیت و رشد و گسترش نامتوازن،دارای مسائل و مشکلات متعددی در ارتباط با مدیریت و خدمات شهری است. در سالهای اخیر مدیریت شهری تهران،برای مدیریت هر چه بهتر این شهر و کاستن مشکلات و نارساییهای شهروندان تهرانی اقدام به پیاده سازی طرح مدیریت محله در سطح محلات شهری تهران کرده است.مدیریت محلات به عنوان مهمترین عرصه مدیریت و برنامه ریزی مشارکتی،دارای مدیریت غیر متمرکز،مشارکتی یا تعاملی است.بنابراین در راستای رفع نارسایی‌های موجود توسعه اجتماعی و فضایی شهر تهران،تمرکز بر مدیریت و توسعه محلات به عنوان مبنا و ضرورت توسعه نواحی،مناطق و کلانشهر تهران باشد.(شاعلی:18-1392:17)

در این راستا،مهمترین مسئله این پژوهش بررسی و ارزیابی عملکرد مدیریت محلات در منطقه 4 شهر تهران بر مبنای شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری است.تا نقش عملکرد مدیریت ناحیه محوری در حکمروایی مطلوب شهری و ارتباط بین الگوی رایج در مباحث ناحیه محوری و شاخص‌های الگوی حکمروایی مطلوب در محلات شهری مورد مطالعه،مورد ارزیابی و مداقه نظر قرار گیرد.و با بررسی موانع و مشکلات پیشروی به ارائه راهکار مناسب و بهره گیری از تصمیمات مدیریتی کارا نایل شود.

مبانی نظری

از اوایل دهه 1990 میلادی،به کارگیری شاخص‌های مربوط به اندازه گیری و ارزیابی عملکرد در برنامه‌ها و پروژه‌های موسسات دولتی رونق یافت (Colin:2011:66)

از محرکهای کلیدی این موضوع میتوان به کتاب«نوسازی دولت» اسبون و کبلر اشاره کرد که به ایجاد سیستم شاخص‌های مبتنی بر نتایج و پیامدها منتهی شدند(برک پور و همکاران:205:1389)

بنابراین دو رهیافت علاقمند به موضوع سنجش عملکرد مدیریت در سطح محلی قابل طرح است.رهیافت اول در حوزه«مطالعات سازمان‌ها»که مفاهیم «کارایی» و «اثربخشی» و شاخص‌های مرتبط با آن را مورد توجه قرار می‌دهد،رهیافت دوم در حوزه «حکمروایی مطلوب شهری» در چارچوب نظریه‌های اجتماعی و تاثیر آن بر عملکرد سازمان‌های مدیریت در سطح محلی است(جاجرمی و فیروز آبادی:94:1386).(Axelyod:2013:61)

به عبارتی حکومت برای دستیابی به اهداف مورد نظر و اداره امور جامعه نیازمند ایجاد سطوح مدیریتی در سطح دولت است.(un.Habitat:2012:33)بنابراین مدیریت عمومی در سطح محلی،در واقع به معنی اداره امور توسط حکومت محلی(مقیمی:59:1390) است که میتوان آن را مدیریت محله محور به عنوان پل اتصال بین اجتماع منسجم محلی و حکومت مرکزی دانست:بنابراین، رویکرد استفاده و کاربرد کلمه«مدیریت محله محور» به جای «حکومت محلی» تلاش برای سیاست زدایی از حکومت محلی و تداوم فن سالاری است.(yap Kio Sheng:2014:10-12)

طرح ناحیه محوری در قالب برنامه ریزی ساختاری-راهبردی جدید شهری به ویژه کلان شهرها نفی برنامه ریزی متمرکز و تقسیم وظایف برنامه ریزی میان سطوح مختلف تصمیم گیری و مدیریت و تاکید بر تقویت نهادهای برنامه ریزی و مدیریت محلی شکل گرفته است که این امر اساسا لازمه تحقق توسعه پایدار شهری،تامین نیازها و ارزش‌های بومی محسوب می‌گردد.(معاونت تحقیقات و برنامه ریزی توسعه شهری:21-1389:20) (عبدالهی:1390:56)

بنابراین یکی از ابزارهای و خط مشی‌هایی که برای رسیدن به این هدف و دخالت دادن مردم محله در طراحی و برنامه ریزی به کارگیری شده است مبحث ناحیه محوری و استراتژی توسعه از پایین به بالا در مدیریت شهری جدید بوده است.(رجب:1392:72)

طرح ناحیه محوری به منظور غلبه بر مشکلات و نارسایی‌های شهری و تسریع و تسهیل و افزایش کیفیت خدمات به شهروندان و توسعه مشارکت مردم در اداره امور شهر در حال اجرا است.برنامه ریزان و مدیران شهری امروزه بر این اصل باور دارندکه تمرکز گرایی و حجیم بودن ساختار شهرداری به موازات افزایش شهرنشینی به ویژه در کلان شهرها نسخه باطل شده ای است که حتی در شهرهای متوسط نیز فاقد کمترین کارایی است.(ذاکری:15-1391:12)

از سویی در کشور ما ایران زمینه مناسبی برای مشارکت وجود دارد.روحیه خمکاری و تعاون سنتی و تاریخی ما امکان مناسبی برای بهره گیری از نیروهای مردمی به وجود آورده است و اصولا نهادهای خودجوش مردمی همیشه از موثرترین عوامل اداره محیط‌های اجتماعی به شمار می‌آیند.بدین ترتیب با اجرای طرح ناحیه محوری تلاش گردید تا شهروندان در مدیریت امور و تصمیماتی که به طور مستقیم با سرنوشت آنها مرتبط است مشارکت کنند و بستری ایجاد شود تا آنان چشمان خود را بر روی حقایق محیط اجتماعی خود باز نگه دارند و در جهت رفع نیازهای محیط زیست خود اقدام نمایند.(پورعاشوری:1392:52)

مدیریت محلی بر اساس مسئولیت شهروندی ،عدم تمرکز و احساس تعلق شکل می‌گیرد.به طور کلی پیش شرط‌های اصلی تحقق عملی مدیریت محلی عبارتند از:

1)توانایی فنی و مدیریت حکومت محلی

2)مشروعیت سیاسی در تصمیم گیری

3)دسترسی به منابع

4)دارا بودن چارچوب حقوقی (محقر، شفیعی،12:1387)

مدیریت محله رویکردی نوین در مدیریت شهری است که در آن شهر به چند محله تقسیم و در مدیریت آن بر استفاده از نیروها و منابع انسانی و فرصت‌های محلی تاکید شده و نیاز سنجی‌ها نیز بر اساس اظهارات ساکنین محله انجام می‌گیرد. Community Safety:2011:7)) در این رویکرد، بهترین کسانی تلقی میشوند که میتوانند مدیریت شهری را به منظور شناخت هر چه بیشتر مسائل و مشکلات محله و همچنین ارائه راه حل یاری نمایند (Neighborhood Renewal Unit:2006:7). (Shepherd:2013:33)

.ارزیابی مدیریت محله ای در چارچوب حکمروایی مطلوب شهری امری اجتناب پذیر است:چرا که در کنار مشارکت (به عنوان مهمترین هدف اجرای طرح مدیریت محلات)، توجه به دقت،سرعت،صحت،کیفیت ارائه خدمات،افزایش پاسخگویی مدیران شهری،کارآمدشدن روند مدیریت و خدمات ارائه شده و ... مهم اجرای طرح مدیریت محلات است (Coleman:2009:118)

مفهوم حکمرواییی مطلوب شهری جزو مفاهیم هنجاری بوده و میتواند به عنوان الگوی عملکردی استفاده شود.این حکمروایی میتواند به عنوان جستجوی راه حل‌هایی باشد که از طریق مذاکراتی که با استفاده از روش‌های متعدد و نیز درگیری بازیگران بخش رسمی(دولتی) و غیر رسمی(غیر دولتی)،به دست آید.حکمروایی مطلوب شهری همچنین به عنوان یک مفهوم بنیادی با هدف بهبود مهارت‌های اداری و بهره وری،شفافیت،مبارزه با فساد و افزایش پاسخگویی مقامات شهری برداشت شده است. (Kadago et al:2010:1)برنامه توسعه سازمان ملل متحد،حکمروایی مطلوب شهری را مشارکت برابر همه شهروندان در تصمیم گیری می‌داند که نه تنها شامل دولت بلکه شامل جامعه مدنی و بازار است که در نهایت به ایجاد شرایط قانونمندی و کنش جمعی کمک می‌کند.حکمروایی مطلوب شهری در این معنی حاوی معنایی دو کانه است:ب (پورمحمدی و دیگران:42-1390:41)این ترتیب که در یک سمت این مفهوم به تجلیات تجربی انطباق دولت با محیط بیرونی و از طرف دیگر با الگوی مفهومی یا نظری همیاری نظامات اجتماعی و نقش دولت در این فرایند مربوط است.(Hannes:2014:18)بنابراین باید افزود که مدل اداره شهر به صورت دولت محلی و با نگرش حکمروایی مطلوب شهری مقوله مهمی است که در کشورهای پیشرو در برنامه ریزی شهری تقریبا عملیاتی شده است که در جدول زیر به تجارب این کشورها اشاره شده و وضعیت ایران نیز مورد مقایسه قرار گرفته است.

جدول 1:تجارب مدل اداره شهر به صورت دولت محلی در جهان توسعه یافته و مقایسه با وضعیت ایران

اصول پذیرفته شده و عملیاتی شده در کشورهای توسعه یافته	وضعیت ایران
وحدت مدیریت و مرکزیت شهرداری در سیستم مدیریت شهری به عنوان نهادی مدنی	شهرداری فقط یکی از 26 سازمان اداره کننده شهر است
جامعیت فضایی و عملکردی شهرداری و مدیریت شهری در هدایت و کنترل تمام شهر و ابعاد مختلف حیات شهری	شهرداری در محدوده قانونی،بخشی از اختیارات لازم را دارد،در محدوده استحفاظی وظایف محدودتری بر عهده دارد و در خارج از آن حتی اگر حوزه نفوذ شهر باشد،فاقد اختیار است.
تناسب وظایف با امکانات و توانایی‌ها	ضعف مزمن منابع مالی،انسانی و لجستیکی در قیاس با حجم وظایف
واگذاری وظایف هم پیوند و مرتبط	بسیاری از وظایف مرتبط با مدیریت شهری از جمله اداره راهنمایی و رانندگی یا تامین زیر ساخت‌ها بر عهده شهرداری نیست
هماهنگی بین سازمانی به ویژه در سطوح بالاتر حکومتی	ناهماهنگی بین شهرداری و سازمان‌های دیگر مسئول ارائه خدمات یا تامین زیر ساخت‌های شهری زبانزد عام و خاص است
مشارکت و جلب همکاری موثر تمام عناصر ذی ربط اعم از شهروندان،بخش خصوصی،نهادهای غیر دولتی و نهادهای دولتی	با تشکیل شوراها مشارکت شهروندان بیشتر شده است اما هنوز رضایت بخش نیست
خود اتکایی اقتصادی شهرداری و سهیم شدن آن در ثروت‌های تولیدشده ناشی از فرایند توسعه شهری	اگر چه شهرداری از طریق دریافت عوارض تولید و تدابیری نظیر تراکم فروش در ثروت‌های تولیدی شهر سهیم است
انعطاف و مدیریت اقتضایی در تدوین و اولویت بندی وظایف بر حسب شرایط خاص هر شهر و مکانیسم‌های اجرایی انجام وظایف	یکسان بودن وظایف برای شهرداری‌ها در تمام سطوح از جمله موانع تحقق این اصل به شمار می‌رود

منبع: (کاظمیان:99،1383)

 

 

پیشینه تحقیق

رشد فزاینده ابعاد شهرنشینی و شکل گیری مقیاس‌های جدیدی از رشد شهری در طی چند دهه اخیر موجب شده است که شهر و شهرسازی معاصر با چالشهای نوینی مواجه گردد. در این میان توجه و تاکید مدیران شهری بیش از هر زمان دیگری به سطوح پایین تر و ابعاد ملموس زندگی شهری متوجه شده است.(Jwcreswell:2009:23)

چنان که پژوهش‌ها و مطالعات زیادی در یکی از دو دهه اخیر صورت گرفته است که به نوعی سیاست گذاری برنامه ریزی و مدیریت شهری را از خردترین واحد یعنی محله در شهر هدف قرار داده است.بر این اساس مفهوم برنامه ریزی(محله-مبنا) مطرح شده است این برنامه ریزی مبتنی بر مهندسی اجتماعی بوده است و به جای نگران کلان و مقیاس‌های ذهنی به مقیاس محلی و خرد می‌پردازد در واقع این الگو در پی شناخت ویژگی‌ها و توانایی محله‌ها و ناحیه‌های شهری است.(سرور:1391:15)

مفاهیمی چون برنامه ریزی از پایین،مشارکت جمعی و فراگیر حق انتخاب فزون تر برای ساکنین محلی،عدالت اجتماعی،ایجاد فرصت‌های برابر همراه با کارایی بیشتر،توزیع عادلانه امکانات و مواهب توسعه و نیز رفاه مردم تنها در سایه مفهوم توسعه محله ای و برنامه ریزی محلات شهری عینیت پیدا می کند.(نوریان:1392:46)

پیچیدگی مسائل و اهمیت آن نه تنها برنامه ریزان را با واقعیت وجودی این پدیده روبرو میسازد بلکه آنها را وا می‌دارد روشهای پیشین مدیریت شهری را رها کنند و با افکار نو و روشهای نوین به مقابله با این مسئله بپردازند.امروزه تحول در مدیریت شهری و اتخاذ مدیریت نوین عبارت است از اداره امور شهری به منظور رشد شهری پایدار مناطق شهری در سطح محلی مدیریت شهری به ساختار سیال تر و قابل انعطاف تر نیاز دارد که قابلیت سرعت در عملیات برای کسب نتایج بیشتر و بهتر را داشته باشد.

مدیریت شهری با شالوده بروکراتیک،سلسله مراتبی،دیوان سالاری و غیر مشارکتی جوی قرن بیستمی باید به مدیریتی نوین،مبتنی بر مشارکت،ششهروند مداری و انعطاف پذیر تبدیل شود.برای گریز از این خطر و تبدیل سیستم سنتی و غیر کارآمد فعلی به سیستمی سریع، خطرپذیر، نواور، کارافرین و خلاق ایجاد تغییر و ضرورت مهندسی مجدد در فرهنگ مبتنی بر بروکراسی دیوان سالاری سازمان شهرداری ضروری است.مدیریت شهری تهران با همیاری شهروندان تهران با ایجاد شورایاری‌ها و جلب مشارکت شهروندان در اداره امور شهر،تعریف نوینی از مدیریت شهری در برنامه‌های توسعه شهر را مطرح ساخته است و در  این خصوص طرح ناحیه محوری بر اساس اصل تمرکز زدایی بر مبنای مدیریت شهری به اجرا در آمده است.(مشکینی:1392:25)

مدیریت محله میتواند با توجه به ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشورهای مختلف به اشکال و فرم‌های کوناکونی شکل گرفته و به اهداف و چشم اندازهای مورد نظر نائل نشود.بنابراین با توجه به تجربه ایجاد مدیریت محله در کشورهای مختلف(از جمله طرح NBN در شهر روچستر در ایالت نیویورک،کشور آمریکا(UMIC.ir,1385)،مدیریت محله در شهر برلین،آلمان (Senate Department for Urban Development and the Environment Berlin,2010-1-12)) میشود چنین اظهار نظر کرد که عناصر زیر میتوانند کلید موفقیت مدیریت محله باشند:

1.محله با تعریفی واضح و روشن و مرزهای مشخص: اندازه محلات بستگی به شرایط محلی دارد.مدیریت محله جمعیتی بین 5 تا 15 هزار نفر را پوشش خواهد داد.سرانه هزینه‌های افراد در محلات زیر 5 هزار نفر افزایش خواهد یافت و نواحی با جمعیت بالای 15 هزار نفر غیر محتمل است که به عنوان محله شناخته شوند.(Malinas:2010:77)

2.درگیری و به کارگیری ساکنین محله: منابع و امکانات مورد نیاز برای حمایت و حفظ مشارکت ساکنین محله:

حمایت از مشارکت مستقیم ساکنان محله در مدیریت مشارکت محلی و گروه‌های کاری،

حمایت از سازمان‌های محلی و

حذف موانع باز دارنده از مشارکت ساکنین در سازمانها و ارگانهای محلی و فرایند تصمیم گیری.

3.مدیر محله که پویا،ذی نفوذ و دارای قدرت باشد:این امر حیاتی است که شخصی با صلاحیت و صاحب نفوذ به عنوان مدیر محله انتخاب شود تا دید وسیع به ارائه خدمات مورد نیاز،هماهنگی فعالیت‌های مختلف و توانایی گفتگو برای تغییر مسائل جزئی و کلی را داشته باشد.مدیریت،نیازمند تیمی برای تشخیص نیازها و تعیین نیازها و اندازه محله(ترجیحا از ساکنین خود محله)می باشد.(معصومی:51-1390:48)

4.مشارکت محلی برای ارائه مسیر راهبردی: برای ارائه مسیر راهبردی و همچنین رهبری و هدایت،مدیریت ومحله نیازمند برخی از اشکال مشارکت ساختاری است.مشارکت به نحو مطلوبی ساکنین محله،شوراها و ارائه دهنده خدمات کلیدی را گرد هم می‌اورد.

کسانی که در امر مشارکت خواهند بود بایستی توانایی فکر و عمل راهبردی،درک مفهوم مدیریت محله،تعهد به مدیریت محله و قدرت اتخاذ تصمیمات راهبردی،سیاست گذاری و تخصیص منابع را داشته باشند.

5.حمایت و تعهد نسبت به مقامات محلی:مشارکت محلی نیازمند توسعه روابط مناسب با ساختارهای محلی قدرت،به ویژه با مقامات محلی و مشارکت راهبردی محلی دارد.

6.کیفیت مربوط به اطلاعات مورد نیاز:اطلاعات به دلیل موارد زیر نیاز است.(نوبری،1391:45)

به منظور ایجاد پایگاه داده مناسب و نظارت هدفمند نسبت به شرایط محله،

تعیین نیازها و الویت‌های ساکنین محله،

داشتن مدارک و شواهدی برای تغییرات به وجود آمده و

تعیین تاثیر مداخلات یا انجام کارهای مختلف در محله.

.(Department for Communities and Local Government,2011:2-3)

نوآوری این پژهش نسبت به تحقیقات انجام گرفته در زمینه ی مباحث ناحیه محوری در آن است که:

از آنجایی که شهرداری تهران تصمیم خود را برای تبدیل شدن نهادی خدماتی به نهادی اجتماعی گرفته است،چگونه می‌تواند با تفویض اختیارات مناطق به نواحی و ادارات تابعه زمینه ای برای ایجاد اجتماعی بتواند فراهم کند و از تصدی گری امور کاسته و در نهایت به تکریم و جلب رضایت شهروندان و حکمروایی مطلوب شهری دست یابد.

بنابراین، پژوهش حاضر قصد دارد با توجه به اهداف تعیین شده در پژهش عملکرد،نارسایی‌ها و ناکارآمدی‌های شهرداری به عنوان ارگان اصلی مدیریت شهری و تاثیرات آن در حکمرواییی مطلوب شهری شناسایی و راهکارهای مناسبی جهت نیل به حکمرواییی مطلوب شهری پایدار و کارآمد پیشنهاد کند

روش تحقیق

در مقاله حاضر با توجه به موضوع پژوهش،روش تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی است.روش جمع آوری داده‌ها و اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی خواهد بود.بدین سان با مطالعه منابع داخلی و خارجی برای مبانی نظری تحقیق،بررسی پیشینه و نظریاتی که پیرامون موضوع تحقیق بیان شده است،روش اسنادی و کتابخانه ای لحاظ خواهد شد و در روش میدانی از طریق پرسشنامه و مشاهده و مصاحبه داده‌های مورد نیاز جمع آوری خواهد شد.با توجه به فرضیات و اهداف،این تحقیق در پی ارزیابی شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری در مدیریت منطقه 4 تهران است. محدوده مکانی پژوهش،منطقه 4 شهر تهران و محدوده زمانی جمع آوری اطلاعات،نیمه نخست سال 1392 است، جامعه آماری در این پژوهش اعضای شورایاری محلات ساکن منطقه 4 تهران دارای 6 ناحیه است.

 که  حجم نمونه 350 نفر با استفاده از فرمول نمونه گیری کوکران از آن انتخاب شد.(حافظ نیا:183:1384)

روایی و پایایی متغیرهای پژوهش

در راستای بررسی روایی،بعد از تهیه پرسشنامه اولیه،با استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد پرسشنامه ارزیابی عملکرد مدیریت محله محور بر اساس شاخصه‌های محله محوری تنظیم شد. برای ارزیابی اعتبار شاخص‌ها از روش اعتباریابی شاخص‌ها استفاده شد که در این پرسشنامه همه همبستگی‌ها مثبت و در سطح یک هزارم معنادار هستند.

اهداف پژوهش

هدف اصلی: بررسی تاثیر اجرای طرح ناحیه محوری شهرداری تهران بر کارامدی حکمروایی شهری

سوالات

با توجه به عنوان تحقیق و مباحث یاد شده در بالا،هدف این تحقیق پاسخ دادن به سوالات زیر است:

1.در شکل گیری الگوی مطلوب مدیریت محله اوین چه شاخص‌هایی کارکرد بیشتری داشته اند؟

2.مدیریت محله اوین در ارتباط با شاخص‌های حکمروایی مطلوب شهری در چه وضعیتی قرار دارد؟

فرضیات

برای پاسخگویی به سوالات تحقیق نیز دو فرضیه زیر مطرح شده است:

1)به نظر میرسد بین اثر بخشی مدیریت ناحیه محوری در سطح محلات مورد مطالعه با کارامدی حکمروایی مطلوب شهری رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد.

2) به نظر میرسد باید بین الگوی مشارکتی شورایاری و ابعاد مشارکت شهروندان رابطه معناداری وجود دارد.

شاخص‌های مورد استفاده در این تحقیق  

به منظور معرفی و عمومی سازی مفهوم حکمروایی مطلوب شهری،شاخص‌های زیر مورد استفاده قرار گرفته است:

مشارکت ،پاسخگویی، اثربخشی و کارایی ،مسئولیت پذیری ،واگذاری مسئولیت به مدیریت محلی

 

 

منبع:نگارندگان 1392

 

 

شناخت محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه که در شمال شرق شهر تهران واقع شده است،از شمال به بزرگراه شهید بابائی،از جنوب به محور رسالت،از غرب به خیابانهای شریعتی و پاسداران،و از شرق به بلوار شهید خلعتبری (جاده تلو) ادامه سه راه آزمایش تا بزرگراه شهید بابائی تا حریم منطقه و ارتفاعات سرخه حصار محدود می‌شود (سبزعلیان، مرضیه:و بقیری،مرضیه:19:1389)

با توجه به اطلاعات جدول در منطقه 4،ناحیه 3 بیشترین جمعیت و ناحیه 2 کمترین جمعیت را به خود اختصاص داده است.جدول 1مقایسه جمعیت ومساحت نواحی مورد مطالعه

ردیف	نام نواحی	مربوطه	1390	مساحت(متر مربع)
1	شمس آباد مجیدیه	2	59218	2430065
2	کوهک (کالاد)	2	17418	964883
3	تهران پارس شرقی	6	63281	1859458
4	جوادیه تهران پارس	6	50202	1758930
5	مجید آباد	9	29252	3340603
6	کوهسار	9	30452	4428896

ماخذ:معاونت برنامه ریزی توسعه شهری تهران1390

از نظر کاربریها و مقایسه وضع موجود محلات با سرانه استاندارد باید افزود که از نظر کاربری مسکونی،دو محله جوادیه و تهران پارس شرقی به دلیل یک طبقه بودن اکثر خانه‌ها و وضعیت اقتصادی پایین مردم در ساخت و سازهای بلند مرتبه دارای بیششترین سرانه مسکونی و محله کوهسار به دلیل وجود شهرک موجود در آن و بافت فشرده دارای کمترین سرانه مسکونی است.

از نظر کاربرری تجاری،محله کوهسار کمترین سرانه تجاری و محله کوهک،بیشترین سرانه تجاری را دارند.اما در تمام محلات،نمونه کمبود سرانه تجاری در مقایسه با سرانه مطلوب برای مقیاس محله قابل مشاهده است.از نظر سرانه خدماتی کمترین سرانه مربوط به محله کوهسار و بیشترین سرانه مربوط به محله کوهک میباشد.مقایسه محلات نمونه  با سرانه مطلوب نشان از ضعف عمیق کاربری‌های خدماتی در محلات مذکور است.

از نظر کاربری فضای سبز به لحاظ قرارگیری پارک پلیس و جنگل لویزان در محدوده محله مجید آباد تقریبا سه برابر سرانه مطلوب سرانه فضای سبز دارد و محله‌های شمس آباد و مجیدیه کمترین سرانه را دارند.(معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران 85-1390:83)

از نظر کاربری صنعتی،محلات کوهک،تهران پارس شرقی و مجید اباد دارای کمترین سرانه صنعتی و محله شمس آباد و مجیدیه دارای بیشترین سرانه صنعتی هستند.

از نظر کاربری نظامی،کوهک بیشترین سرانه را دارد و بقیه محلات در حد صفر میباشند.

از نظر کاربری تاسیسات شهری محله کوهسار بیشترین سرانه را دارد و تهران پارس شرقی تقریبا فاقد تاسیسات شهری میباشد..(معاونت برنامه ریزی توسعه شهری تهران43-1390،40)

 

 

 

 

تحلیل داده‌ها

به منظور بررسی فرضیه نخست که در پی تائید رابططه معنادار بین اثر بخشی مدیریت ناحیه محوری با کارآمدی حکمروایی مطلوب شهری است.شاخص‌هایی چون مشارکت، پاسخگویی، مسئولیت پذیری استفاده شده است.که در جدول اثر بخشی شماره 1 با استفاده از آزمون T تک نمونه ای به ارزیابی آن پرداخته شده است.

 

جدول 2:ارزیابی شاخص‌های شش گانه حکمروایی مطلوب شهری با استفاده از آزمون T تک نمونه

ردیف	شاخص	حد متوسط گویه‌ها	میانگین وضع موجود	اختلاف میانگین	سطح معناداری
1	مشارکت	43	3/40	1/3	000/0
2	پاسخگویی	52	2/50	6/8	000/0
3	مسئولیت پذیری	40	2/38	5/4	000/0
4	واگذاری مسئولیت به مدیریت محلی	42	43/36	17/4	000/0
5	اثر بخشی	40	2/35	6/5	000/0
مجموع	شاخص‌های شش گانه حکمروایی مطلوب شهری	175	9/163	8/21	000/0

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

 

با توجه به داده‌های جدول یک میتوان استنباط کرد که مدیریت محلات مورد نظر از نظر شاخصهای 4 گانه حکمروایی مطلوب شهری در وضعیت نسبتا خوبی قرار دارد.بطوریکه در ارتباط با شاخص پاسخگویی بین حد متوسط گویه‌ها به میزان 6/8 مقدار اختلاف وجود دارد.

جدول شماره 3 نیز محاسبه  شاخص f (تحلیل واریانس) و آزمون تعقیبی شفه میزان اثر بخشی عملکرد محله محوری را در ابعاد مختلف نشان می‌دهد.با توجه به مقایسه نظرات شهرداری‌های نواحی نمونه،دبیران شورایاری و مردم محلات نمونه،نتایج زیر حاصل گردید.

جدول 3 اثر بخشی مدیریت ناحیه محوری با استفاده از آزمون تعقیبی شفه

گروه‌های پرسش شونده موضوعات	شهرداریهای نواحی نمونه	دبیران شورایاری محلات نمونه	مردم محلات نمونه
مشکلات محلات و نواحی	بعد اجتماعی و فرهنگی	بعد اجتماعی و فرهنگی	بعد مدیریتی(2) بعد کالبدی(6) بعد اجتماعی و فرهنگی(9)
برنامه‌های تهیه شده در رابطه با مشکلات	برنامه‌های کالبدی(6و9):برنامه‌های مدیریتی(2)	برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی(2و9):برنامه‌های کالبدی(6)	-----
میزان مشارکت	زیاد	زیاد	زیاد
زمینه مشارکت	فکری و اجرایی	فکری و اجرایی	عدم آگاهی از برنامه‌ها و طرحها
طرح ناحیه محوری	روش برای ارائه بهتر خدمات:صرفه جویی در هزینه‌های شهرداری:شناخت و رفع مشکلات محلات	افزایش تاثیر شورایاران در برنامه‌ها،تنظیم رابطه مناسب شورایاران با شهرداریها	-----

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

 

مقایسه نظرات گروه‌های پرسش شونده نشان دهنده دیدگاه‌های متفاوت نهادهای مختلف برنامه ریزی،اجرایی و مردم،در مورد اولویت مشکلات محلات و برنامه ریزی است.نهاد هماهنگ کننده جهت همسو کردن نظرات متفاوت در مدیریت شهری،ناحیه محوری است.مشارکت مردم در برنامه‌های مدیریت شهری،مدیریتی محله محوری را موجب شده است.با توجه به کمبودهای سیستم مدیریت شهری،طرح ناحیه محوری با هدف تجمیع منابع و نیروی محلات د ر سطح ناحیه همچنین بهبود مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت دارای اثر بخشی بر کارامدی حکمروایی شهری بوده است.

به منظور بررسی تفاوت معناداری میان شاخص‌های چهارگانه حکمروایی مطلوب شهری از جدول ANAVA  بهره گرفته شده است که مقدار آمار f برابر 32/42 با سطح معنا داری 000/0 (آلفا کوچکتر از 05/0 میباشد،تفوت معناداری میان شاخص‌ها وجود دارد:

 

جدول 4 واریانس مقایسه شاخص‌ها بر اساس جدول ANAVA

منبع واریانس	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	آمارf	سطح معناداری
میانگین گروهی	42/40	8	5/40	33/42	000/0
درون گروهی	2/47	319	142/0	-	-
جمع کل	3/89	319	-	-	-

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

 

با استناد به این آزمون‌ها میتوان گفت که شاخص‌های پاسخگویی و مسئولیت به عنوان فاکتورهایی است که بیشترین عملکرد را در ایجاد الگوی مدیریت محله محوری در منطقه مورد مطالعه تبیین می‌کند.

برای مطالعه تاثیر همزمان متغییر وابسته عملکرد مدیریت محله محوری بر روی شاخصه‌های حکمروایی شهری به عنوان متغییرهای مستقل،از تحلیل رگرسیون چند متغییره استفاده می‌شود.

نتایج خاصل نشان می‌دهد که ضریب همبستگی چند گانه که بیانگر رابطه بین متغیرهای مستقل با وابسته است،در یک ترکیب خطی با متغیرهای وارد شده در معادله برابر با 641/0 است.همچنین مجذور ضریب همبستگی چندگانه یا همان ضریب تعیین برابر با 308/0 و ضریب تعیین تعدیل یافته برابر با 253/0 است.

جدول 5 میزان رابطه عملکرد مدیریت محله محوری با شاخصه‌های حکمروایی مطلوب شهری در محلات مورد مطالعه

رابطه همبستگی		شاخصه‌های حکمروایی شهری
عملکرد مدیریت محله محوری	مقدار پیرسون	612/0
	سطح معنی داری	000/0
	تعداد	350

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

این ضریب نشان دهنده این است که متغییرهای مستقل مختلف تا چه اندازه توانسته اند تغییرات واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند.یعنی حدود 61.از واریانس متغیر مدیریت محله محور از طریق متغیرهای حکمروایی شهری تبیین و توجیه می‌شود.نتایج تحلیل واریانس یک طرفه،معناداری ضریب تعیین را نشان می‌دهد بر این اساس مقدار f برابر است با نسبت متوسط واریانس رگرسیون به متوسط واریانس باقیمانده،که برابر با 91/82 و دارای سطح معناداری S=0/000 است.

 

جدول 6 نتایج تحلیل گام به گام چند متغیره

روش ورود متغیر	گا به گام (Stepwise)
ضریب همبستگی چند گانه(R)	641/0
ضریب تعیین()	308/0
ضریب تعیین تعدیل یافته(R .adj)	253/0
خطای معیار(S.E)	2/13
تحلیل واریانس یک طرفه(ANAVA)	3/62
سطح معناداری(Sig)	000/0

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

در ادامه به منظور بررسی فرضیه دوم از آزمونهای سطح ترتیبی برای اثبات رابطه مستقیم بین دو متغییر الگوی مشارکتی شورایاری و ابعاد مشارکت شهروندان در محلات مورد استفاده خواهد شد.

 

جدول 7 آزمون‌های آماری رابطه بین الگوی مشارکتی شورایاری و ابعاد مشارکت شهروندان

روابط جنبی حاصل از داده‌های پژوهشی در جامعه شورایاران		DF	SIG
بین سمت افراد در شورایاری و میزان مشارکتشان در مدیریت شهری	8/30	17	00/0
بین سمت افراد در شورایاری و علاقه به شرکت در دوره بعد	8/17	8	00/0
بین محل سکونت شورایاران و علاقه به عضویت در دوره بعد	2/15	10	00/0
بین سوابق مشارکتی و مشارکت با مدیریت شهری	8/32	17	00/0
بین سوابق مشارکتی و سطح تحصیلات	2/30	20	00/0
بین سمت افراد در شورایاری و سن آنها	2/35	21	00/0
بین سابقه سکونت در محله و مشارکت	8/20	15	00/0

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

از داده‌های جدول فوق میتوان استنباط کرد که الکوی شورایاری بر مشارکت شهروندان محلات مورد نظر موثر بوده است و شورایاری‌ها بر هنجارهای ذهنی شهروندان در حوزه مدیریت شهری تاثیر گذار بوده اند و با نهادینه شدن شورایارها زمینه برای انواع مشارکت شهروندان در ابعاد مختلف فراهم می‌شود.

تیج آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون نشان دهنده رابطه دو متغیر الگوی مشارکتی شورایاری و ابعاد مشارکت اجتماعی شهروندان است.همانطور که در جدول ارائه شده است،نتیج نشان می‌دهد که بین مشارکت شهروندان با مدیریت محله رابطه وجود دارد و این رابطه در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار است و با توجه به جدول شماره 8 نتایج نشان می‌دهد که بین همه مولفه‌های مشارکت شهروندان با الگوی مشارکتی شورایاری رابطه وجود دارد: و این رابطه بین مولفه‌های عمرانی،برنامه‌های ایمنی،رفاه اجتماعی و نظارتی با مدیریت محله در سطح آلفای کمتر از 01/0 معنی دار است ولی بین مولفه‌های زیست محیطی با مدیریت محله در سطح آلفای کمتر از 05/0 رابطه معنا داری وجود دارد.همچنین نتایج آزمون آماری رگرسیون نشان داد که متغیر مدیریت محله بر مشارکت شهروندان موثر است:یعنی با افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر مدیریت محله،مشارکت شهروندان به مقدار 461/0 انحراف استاندارد افزایش می‌یابد.

نتایج نشان داد:که متغیر مدیریت محله بر بعد عمرانی مشارکت شهروندان موثر است:یعنی با افزایش یک انحراف استاندارد در متغیر مدیریت محله،مشارکت شهروندان به مقدار 42/0 انحراف استاندارد افزایش می‌یابد،متغییر مدیریت محله بر بعد زیست محیطی مشارکت شهروندان موثر است.

 

جدول 8 نتایج مربوط به ضرایب تاثیر رگرسیونی متغیر مستقل الگوی مشارکت شورایاری بر متغیرهای وابسته ابعاد مشارکت شهروندان

ابعاد مشارکت	R			Sig	B	Std. error	Beta	t	Sig	مدل
بعد عمرانی	38/0	56/0	41/0	000/0	8/4	128/0	53/0	08/21	000/0	1
زیست محیطی	35/0	52/0	42/0	000/0	2/4	120/0	40/0	08/31	000/0	1
برنامه‌های ایمنی	52/0	72/0	452/0	000/0	¾	210/0	42/0	28/32	000/0	1
رفاه اجتماعی	321/0	65/0	32/0	000/0	5/4	417/0	43/0	8/25	000/0	1
بعد نظارتی	361/0	42/0	28/0	000/0	-	201/0	47/0	8/24	000/0	1

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

 

جدول 9 خلاصه مدل رگرسیونی

R			خطای استاندارد پیش بینی	F	معنی داری
49/0	18/0	182/0	253/1	253/14	000/0

 

 

از میان متغیرهایی که دارای رابطه دو متغیره معنادار با سابقه مشارکت بودند فقط متغیرهای رضایت از عملکرد مدیریت محله محوری در گروهها و سازمان‌ها،آگاهی و اطلاعات در حوزه مدیریت شهری،انتظار پاداش از مشارکت،سابقه سکونت در محله و علاقه و تمایل به محله در مدل رگرسیونی رابطه معنادار خود را حفظ کردند. جدول شماره 9 متغیرهای وارد شده در مدل و ضرایب رگرسیون غیر استاندارد و استاندارد شده  را نشان می‌دهد.مشاهده میشود که با کنترل اثر دیگر متغیرهای مستقل رضایت از عملکرد شهرداری بیشترین و علاقه و تمایل کمترین اثر را بر سابقه مشارکت دارند.اگر هر یک از متغیرهای مستقل را به ترتیبی که در جدول .ارد شده،با حرف   و متغیر سابقه مشارکت را با حرف Y نشان دهیم،معادله استاندارد شده تحلیل رکرسیون به صورت زیر خواهد بود:

Y=0.188() + 0.169() + 0.165() + 0.146() + 0.125() +0.086()

همه متغیرهای وارد شده در معادله،تاثیر مثبت در پیش بینی تجربه مشارکتی دارند به این معنا که با افزایش یک واحد انحراف استاندارد در مقدار هر یک از این متغیرها،به اندازه مقدار بتا (Beta)

بر میزان سابقه مشارکت افزوده می‌شود.

 

جدول 10 ضرایب رگرسیون متغیرهای وارد شده در مدل تحلیل رگرسیونی

متغیرها	ضرایب غیر استاندارد B	ضرایب استاندارد شده Beta	T	معنی داری
مقدار ثابت	106/0-	-	323/0-	000/0
رضایت از عملکرد مدیریت ناحیه محور	152/0	183/0	253/5	000/0
عضویت در شورا یاری	72/0	162/0	502/4	000/0
آگاهی و دانش	115/0	152/0	678/4	000/0
انتظار پاداش از مشارکت	128/0	148/0	183/4	000/0
سابقه سکونت در محله	019/0	123/0	968/4	000/0
علاقه و تمایل به محله	129/0	083/0	078/3	000/0

منبع:یافته‌های حاصل از پرسشنامه 1392

 

 

بنابراین نهادها و تشکل‌های مردمی قادرند به منزله پل ارتباطی بین سازمان‌های دولتی و ساکنین شهرها و ارائه کننده خدمات شهری باشند:شکل گیری مدیریت ناحیه محوری میتواند در صورت فراهم شدن بستر مناسب برای این نهاد مردمی،به بهترین نحو به منزله پل ارتباطی بین شهروندان،ارگان‌های شهری و سازمان‌های دولتی و فراهم کننده خدمات شهری باشد.چرا که مدیریت محله و محله محوری می‌تواند از یک طرف دیگر به منزله اجرایی ترین ابزار برای مشارکت شهروندان در اداره امور مربوط به خود باشد.در برنامه ریزی ناحیه محوری که بر اساس محله‌هاست مشارکت مردمی در معنای واقعی آن هدف قرار گرفته و شعار برنامه ریزی به وسیله مردم نه برای مردم آرمان این نگرش در برنامه ریزی شهری است.به گونه ای که مفهوم برنامه ریزی و مدیریت دولت نقش هدایت،حمایت،مشورت و تشویق نهادهای محلی را به عهده دارد و هیچگونه تصمیم وسیاستی را از بالا دیکته نمی کند.

نتیجه گیری و پیشنهاد

شهرداری تهران با اتخاذ رویکردی اجتماعی و بسترسازی در این راستا به مثابه نهادهای خدماتی اجتماعی عمل می‌نماید.جلب و مشارکت شهروندان عاملی مهم و ساز و کاری اساسی در عملیاتی نمودن رویکرد ناحیه محوری است.نتایج مطالعه نشان داد که با توجه به اقدامات شهرداری در راستای جلب و ارتقائ مشارکت شهروندان،سابقه مشارکت شهروندان منطقه چهار تهران در سطح خوبی قرار دارد.با توجه به عوامل اثر گذار ناحیه محوری در کارآمدی حکمروایی شهری میتوان اذعان داشت که مدیریت محله محور به عنوان پل اتصال بین اجتماع منسجم محلی و حکومت مرکزی است. بر این اساس عملکرد مثبت مدیریت محله محور تحت تاثیر چگونگی شکل گیری و ساز و کار نهادهای مدیریت در سطح محلی بوده و عاملی موثر در فرایند استفاده از ظرفیت‌های محلی و افزایش کارآمدی حکمروایی مطلوب شهری و نتایج مطالعات میدانی است. در این پژوهش در راستای ارزیابی عملکرد مدیریت محله محور با تاکید بر حکمروایی مطلوب شهری نشان میدهد که شاخص‌های کارایی و پاسخ گویی به عنوان شاخص‌هایی که از کارکرد بیشتری در شکل کیری الگوی مطلوب مدیریت محله عملکرد داشته اند.جدول حاصل از آزمون‌های آماری نشان داد همه شاخص‌ها به جز دو شاخص اثر بخشی و پاسخ گویی با یکدیگر تفاوت معنا داری دارند.نتیجه به دست آمده نشان داد با توجه به اینکه دو شاخص اثر بخشی و پاسخ گویی دارای بالاترین میانگین نیز بودند،در یک زیر مجموعه قرار گرفتند.

نتایج حاصل از مطالعات و بررسی میدانی پژوهش نشان میدهد که بین حکمروایی مطلوب شهری و مدیریت محله محور رابطه ای از نوع «همبستگی مثبت» و معناداری وجود دارد،به عبارتی فرضیه پژوهش تائید می‌شود:ضمن آنکه شدت این رابطه با توجه به مقدار ضریب پیرسون«متوسط» ارزیابی می‌شود.میزان کارایی و اثر بخشی عملکرد مدیریت محله محور،در بین پاسخ گویان ساکن در محلات 6 گانه منطقه 4 شهرداری تهران نیز «بالا» ارزیابی شده است.بنابراین در راستای اثر بخشی و کارایی در عملکرد مدیریت محله محور با تاکید بر حکمروایی مطلوب شهری در محلات 6 گانه پیشنهادهای به شرح زیر ارائه میشود:

تعیین وضعیت مدیریت محله ای در قوانین مدیریت شهری در کشور

تعامل هر چه بیشتر نهادها و سازمان‌های دولتی و عمومی با نهاد مدیریت محله

رفع موانع،مشکلات و محدودیت‌های اداری،مالی و اجرایی موجود بر سر راه مدیریت محله

تعیین جایگاه حقوقی مدیریت محله و نحوه تعاملات اداری مدیران با شهرداری و سایر ارگان‌ها

طراحی برنامه بلند مدت،چند سویه،با نگاه بر رویکرد کارآمد جهانی در خصوص توسعه محله ای با محوریت یکپارچه شهری

برنامه ریزی مالی برای اجرای مطلوب برنامه‌های محلی در قالب ساختارهای پایدار با هدف بقای اقتصادی

برنامه ریزی اجتماعی جهت توسعه و تقویت نهادهای غیر دولتی و استفاده از توانها و پتانسیل‌های ساکنین محلی

فرهنگ سازی و اطلاع رسانی برنامه ریزی شده و مدون پیرامون ابعاد مختلف توسعه و مدیریت محله

ارتقای آگاهی عمومی پیرامون مدیریت محله ای با محوریت ساکنین محلی

ارتقای آگاهی مدیریتی و تخصصی با محوریت قرار دادن مدیران و برنامه ریزان شهری.

 

منابع

اوکلی،پیتر و مارسون (1392). رهیافت‌های مشارکت. ترجمه منصور محمود نژاد،تهران :نشر مرکز تحقیقات مسائل روستایی جهاد.

ایمانی جاجرمی،حسین: فیروز آبادی، سید احمد (1386)، بررسی مدل‌های سنجش عملکرد مدیریت محلی،با تاکید بر سازمان مدیریت شهری و روستایی در ایران،نامه علوم اجتماعی،شماره 32،صص11-91.

برک پور،ناصر (1383)، طراحی و اجرای نظام ارزیابی عملکرد در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های ایران،ویژه نامه مدیریت استراتژیک شهری 2،ضمیمه ماهنامه شهرداری‌ها،شماره 22،صفحه 68.

پور عاشور مهدی (1390):بررسی تاثیر نظام مدیریت محله ای در شهرداری منطقه 7 تهران با مشارکت شهروندی،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.

پور عاشور مهدی (1392):بررسی تاثیر نظام مدیریت محله ای در شهرداری منطقه 7 تهران با مشارکت شهروندی،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.

پور محمدی، محمد رضا: حسین زاده دلیر،کریم: پیری،عیسی (1390): حکمروایی مطلوب شهری بر بنیان سرمایه اجتماعی: آزمون نظم نهادی-فضایی ارتباطی و فاعلیت مندی غیر اقتصادی،مطالعه موردی: کلانشهر تبریز، مطالعه جغرافیایی مناطق خشک،سال اول،ماه اول.

حافظ نیا، محمد رضا: (1384): مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی.چاپ یازدهم. تهران:سمت.

خوریان، فرشاد: (1392) ارزیابی عملکرد مدیریت محله با تاکید بر سرمایه اجتماعی محلات 7 گانه (تهران)، نشریه هنرهای زیبا- دوره 18، شماره 4 .

ذاکری،‌هادی: (1391) مجموعه آیین نامه‌ها و دستور العمل‌های ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، انتشارات مدبران.

رجب صلاحی، حسین: (1392) ساختار حکومت محلی، مدیریت شهری و شهرداری، برنامه ریزی و مدیریت شهری، مسائل نظری و  چالشهای تجربی: تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها.

سبز علیان، مرضیه: و بقیری، مرضیه (1389): بانک اطلاعات شهرداریمنطقه چهار تهران، انتشارات پرستا.

سرور، رحیم: (1391) تحلیل مولفه‌های اثرگذار بر مشارکت شهروندان مورد شهر ارومیه فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال چهارم، شماره یازدهم.

شاعلی، جعفر: (1392) بررسی نقش اجرای طرح ناحیه محوری شهرداری تهران، فصلنامه مطالعات شهری، سال پنجم، شماره 13.

عبدالهی، محمد: (1390) شهرداری به منزله نهاد اجتماعی: راهبردهای تبدیل شهرداری از سازمان خدماتی به نهاد اجتماعی، تهران: موسسه همشهری

کاظمیان، غلامرضا و نوید سعیدی رضوانی: (1383) امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها. جلد چهارم. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.

کاظمیان، غلامرضا: (1390) بررسی تاثیر الگوی شورایاری محلات در مشارکت شهروندان با مدیریت شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری شماره دوم،سال دوم.

محقر، علی: شفیعی،حسن: (1387) مدیریت محلی و توسعه.

مرکز آمار ایران(1390):WWW.amar .org .ir سالنامه آماری.

مشکینی، ابوالفضل: (1392) ارزیابی الگوی مدیریت محلات، فصلنامه مطالعات شهری،شماره ششم.

معاونت برنامه ریزی توسعه شهری تهران (1390) طرح توسعه شهری منطقه 4 شهر تهران.

معاونت تحقیقات و برنامه ریزی توسعه شهری شهرداری تهران. (1389). روایت خدمت: گزارش عملکرد چهر ساله شهرداری تهران 88-84. تهران: موسسه نشر شهر.

معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران (1390) طرح توسعه شهری منطقه 4 شهر تهران.

معصومی، سلملن: (1390): مدیریت توسعه مشارکت‌های محله ای در راستای پایداری کلان شهر با تاکید بر حکمروایی خوب، دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.

مقیمی، سید محمد: (1390): اداره امور حکومتهای محلی،چاپ پنجم.

نوبری، نازک: رحیمی، محمد (1391): حکمرانی خوب شهری، یک ضرورت تردید ناپذیر. دانش شهر،شماره 11.

هاشمی، سید مناف، رفیعیان مجتبی، حسین پور سید علی (1390):سیاست‌های مدیریت شهری در کشورهای مختلف: رویکرد راهبردی-فرا تحلیلی-یکپارچگی شهری، انتشارات طحان،تهران.

27. Axelrod, M. (2013). Urban Structure and Participation American Sociological Review, Vol.21, Issue 1, PP: 13-18.

28. Colin, R. (2011) the Institutionalization of Participation in Development, in Participation in Development. Paris: Enesco.

29. Coleman, j. (2009). Social in the creation of human capital. American journal of Sociology, 94:95-120.

30. Department for Communities and Local Government (2011): Factsheet 6: Neighborhood Management.

31. J, w. Creswell. (2009). Research Design: Qualitative, Quantitative & mixed method approaches (third edition). Sage publication London: New Delhi.

32. J, w. Creswell. (2012). Educational research: planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative.

33. Kadago, Joseph, and Sandoz Simone, Ham Haber Johannes (2014): Good urban governance, Actor’s relations and paradigms: Lessons from Nairobi, Kenya, and Recife, Brazil, 46th ISOCARP Congress.

34. Lerner, D. (2008) the Passing of Traditional Society Modernizing the Middle East. New York: Free Press.

35. Molina’s, j.  (2010). . . The Impact of Inequality, Gender, External Assistance and Social Capital on Local – Level Cooperation. World Development, Vol. 26, No. 3, Elsevier Science Ltd.

36. Neighborhood Renewal Unit (2006): Neighborhood Management- at the Turning point? Office of the Deputy prime Minister.

37. Report of the Local Services and Community Safety Overview and Scrutiny Committee (2011): Neighborhood Management, Birmingham City Council.

38. Shepherd A. (2013) Sustainable urban Development. London: Macmillan.

39. UN-HABITAT (2012): the Global Campaign on Urban Governance, concept paper, 2 ND Edition, Nairobi.

40. Yap Kio sheng (2014), Good Urban Governance in Southeast Asia, Environment and Urbanization Asia.

 

مراجع

منابع

اوکلی،پیتر و مارسون (1392). رهیافت‌های مشارکت. ترجمه منصور محمود نژاد،تهران :نشر مرکز تحقیقات مسائل روستایی جهاد.

ایمانی جاجرمی،حسین: فیروز آبادی، سید احمد (1386)، بررسی مدل‌های سنجش عملکرد مدیریت محلی،با تاکید بر سازمان مدیریت شهری و روستایی در ایران،نامه علوم اجتماعی،شماره 32،صص11-91.

برک پور،ناصر (1383)، طراحی و اجرای نظام ارزیابی عملکرد در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های ایران،ویژه نامه مدیریت استراتژیک شهری 2،ضمیمه ماهنامه شهرداری‌ها،شماره 22،صفحه 68.

پور عاشور مهدی (1390):بررسی تاثیر نظام مدیریت محله ای در شهرداری منطقه 7 تهران با مشارکت شهروندی،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.

پور عاشور مهدی (1392):بررسی تاثیر نظام مدیریت محله ای در شهرداری منطقه 7 تهران با مشارکت شهروندی،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.

پور محمدی، محمد رضا: حسین زاده دلیر،کریم: پیری،عیسی (1390): حکمروایی مطلوب شهری بر بنیان سرمایه اجتماعی: آزمون نظم نهادی-فضایی ارتباطی و فاعلیت مندی غیر اقتصادی،مطالعه موردی: کلانشهر تبریز، مطالعه جغرافیایی مناطق خشک،سال اول،ماه اول.

حافظ نیا، محمد رضا: (1384): مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی.چاپ یازدهم. تهران:سمت.

خوریان، فرشاد: (1392) ارزیابی عملکرد مدیریت محله با تاکید بر سرمایه اجتماعی محلات 7 گانه (تهران)، نشریه هنرهای زیبا- دوره 18، شماره 4 .

ذاکری،‌هادی: (1391) مجموعه آیین نامه‌ها و دستور العمل‌های ساماندهی مشارکت‌های اجتماعی در محلات شهر تهران، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، انتشارات مدبران.

رجب صلاحی، حسین: (1392) ساختار حکومت محلی، مدیریت شهری و شهرداری، برنامه ریزی و مدیریت شهری، مسائل نظری و  چالشهای تجربی: تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها.

سبز علیان، مرضیه: و بقیری، مرضیه (1389): بانک اطلاعات شهرداریمنطقه چهار تهران، انتشارات پرستا.

سرور، رحیم: (1391) تحلیل مولفه‌های اثرگذار بر مشارکت شهروندان مورد شهر ارومیه فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال چهارم، شماره یازدهم.

شاعلی، جعفر: (1392) بررسی نقش اجرای طرح ناحیه محوری شهرداری تهران، فصلنامه مطالعات شهری، سال پنجم، شماره 13.

عبدالهی، محمد: (1390) شهرداری به منزله نهاد اجتماعی: راهبردهای تبدیل شهرداری از سازمان خدماتی به نهاد اجتماعی، تهران: موسسه همشهری

کاظمیان، غلامرضا و نوید سعیدی رضوانی: (1383) امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها. جلد چهارم. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها.

کاظمیان، غلامرضا: (1390) بررسی تاثیر الگوی شورایاری محلات در مشارکت شهروندان با مدیریت شهری، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری شماره دوم،سال دوم.

محقر، علی: شفیعی،حسن: (1387) مدیریت محلی و توسعه.

مرکز آمار ایران(1390):WWW.amar .org .ir سالنامه آماری.

مشکینی، ابوالفضل: (1392) ارزیابی الگوی مدیریت محلات، فصلنامه مطالعات شهری،شماره ششم.

معاونت برنامه ریزی توسعه شهری تهران (1390) طرح توسعه شهری منطقه 4 شهر تهران.

معاونت تحقیقات و برنامه ریزی توسعه شهری شهرداری تهران. (1389). روایت خدمت: گزارش عملکرد چهر ساله شهرداری تهران 88-84. تهران: موسسه نشر شهر.

معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران (1390) طرح توسعه شهری منطقه 4 شهر تهران.

معصومی، سلملن: (1390): مدیریت توسعه مشارکت‌های محله ای در راستای پایداری کلان شهر با تاکید بر حکمروایی خوب، دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.

مقیمی، سید محمد: (1390): اداره امور حکومتهای محلی،چاپ پنجم.

نوبری، نازک: رحیمی، محمد (1391): حکمرانی خوب شهری، یک ضرورت تردید ناپذیر. دانش شهر،شماره 11.

هاشمی، سید مناف، رفیعیان مجتبی، حسین پور سید علی (1390):سیاست‌های مدیریت شهری در کشورهای مختلف: رویکرد راهبردی-فرا تحلیلی-یکپارچگی شهری، انتشارات طحان،تهران.

27. Axelrod, M. (2013). Urban Structure and Participation American Sociological Review, Vol.21, Issue 1, PP: 13-18.

28. Colin, R. (2011) the Institutionalization of Participation in Development, in Participation in Development. Paris: Enesco.

29. Coleman, j. (2009). Social in the creation of human capital. American journal of Sociology, 94:95-120.

30. Department for Communities and Local Government (2011): Factsheet 6: Neighborhood Management.

31. J, w. Creswell. (2009). Research Design: Qualitative, Quantitative & mixed method approaches (third edition). Sage publication London: New Delhi.

32. J, w. Creswell. (2012). Educational research: planning, conducting and evaluating quantitative and qualitative.

33. Kadago, Joseph, and Sandoz Simone, Ham Haber Johannes (2014): Good urban governance, Actor’s relations and paradigms: Lessons from Nairobi, Kenya, and Recife, Brazil, 46th ISOCARP Congress.

34. Lerner, D. (2008) the Passing of Traditional Society Modernizing the Middle East. New York: Free Press.

35. Molina’s, j.  (2010). . . The Impact of Inequality, Gender, External Assistance and Social Capital on Local – Level Cooperation. World Development, Vol. 26, No. 3, Elsevier Science Ltd.

36. Neighborhood Renewal Unit (2006): Neighborhood Management- at the Turning point? Office of the Deputy prime Minister.

37. Report of the Local Services and Community Safety Overview and Scrutiny Committee (2011): Neighborhood Management, Birmingham City Council.

38. Shepherd A. (2013) Sustainable urban Development. London: Macmillan.

39. UN-HABITAT (2012): the Global Campaign on Urban Governance, concept paper, 2 ND Edition, Nairobi.

40. Yap Kio sheng (2014), Good Urban Governance in Southeast Asia, Environment and Urbanization Asia.