سنجش رضایت مردم از خدمات رفاه عمومی در نظام کاربری اراضی شهری(مطالعه موردی: مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 8، دوره 6، شماره 20، فروردین و اردیبهشت 1394، صفحه 121-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

بتول مجیدی خامنه؛ حسن جنگی؛ سعید ضرغامی

دانشگاه شهید بهشتی

تاریخ دریافت: 15 تیر 1393،  تاریخ بازنگری: 31 تیر 1394،  تاریخ پذیرش: 22 فروردین 1394 

چکیده

     کیفیت و کمیت خدمات رفاه عمومی یکی از مهم­ترین شاخص­های سنجش برخورداری و یا عدم برخورداری یک منطقه از امکانات و تسهیلات خصوصا در ارتباط با کاربری اراضی شهری است. در این رابطه ویژگی­ و خصوصیت اصلی یک منطقه شهری در میزان امنیت و رفاهی است که برای ساکنان آن به همراه می‌آورد. در این زمینه نقش سرانه­های شهری بسیار حیاتی است. در حقیقت در یک منطقه شهری، سرانه­های بالا به معنای برخورداری بیشتر و تراکم کمتر است. در این پژوهش برای سنجش رفاه عمومی از خدماتی که نقش مهمی در رضایت مردمی دارند از جمله شاخص­های آموزشی، فضای سبز، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی-درمانی، ورزشی و توریستی در سه منطقه 14، 15 و 16 شهرداری تهران استفاده شده است. در ادامه جهت سنجش رضایت مردمی از آزمون آنوا و نیز از مدل ویکور برای رتبه­بندی بهره جسته شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که منطقه 16 با کسب امتیاز 1 دارای حداکثر برخورداری از خدمات رفاه عمومی و منطقه 14 با  امتیاز 0 دارای حداقل و منطقه 15 نیز در بین سه منطقه با کسب 46/0 امتیاز در حد متوسط برخورداری قرار دارد. از جمله مهم­ترین کاربری­هایی که در کسب بیشترین رتبه در منطقه 16 موثر بوده است می­توان به فرهنگسرای بهمن، بیمارستان­های فرامنطقه­ای آیت الله کاشانی، تختی و امیرالمومنین و ورزشگاه کارگران و مرغوبکار اشاره نمود. کمبود زمین­های ساخته نشده جهت توسعه آتی، تراکم بالای جمعیت در بافت­های مسکونی از جمله عوامل کسب امتیاز کم منطقه 15 و امتیاز 0 در منطقه 14 می­باشند.

کلیدواژه‌ها

رضایت؛ خدمات رفاه عمومی؛ کاربری اراضی؛ مدل VIKOR؛ مناطق 14؛ 15 و 16 شهرداری تهران

اصل مقاله

سنجش رضایت مردم از خدمات رفاه عمومی در نظام کاربری اراضی شهری(مطالعه موردی: مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران)

 

 

بتول مجیدی خامنه: حسن جنگی:  سعید ضرغامی:

عضو هیأت علمی گروه جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران *  کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران

 

چکیده

     کیفیت و کمیت خدمات رفاه عمومی یکی از مهم­ترین شاخص­های سنجش برخورداری و یا عدم برخورداری یک منطقه از امکانات و تسهیلات خصوصا در ارتباط با کاربری اراضی شهری است. در این رابطه ویژگی­ و خصوصیت اصلی یک منطقه شهری در میزان امنیت و رفاهی است که برای ساکنان آن به همراه می‌آورد. در این زمینه نقش سرانه­های شهری بسیار حیاتی است. در حقیقت در یک منطقه شهری، سرانه­های بالا به معنای برخورداری بیشتر و تراکم کمتر است. در این پژوهش برای سنجش رفاه عمومی از خدماتی که نقش مهمی در رضایت مردمی دارند از جمله شاخص­های آموزشی، فضای سبز، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی-درمانی، ورزشی و توریستی در سه منطقه 14، 15 و 16 شهرداری تهران استفاده شده است. در ادامه جهت سنجش رضایت مردمی از آزمون آنوا و نیز از مدل ویکور برای رتبه­بندی بهره جسته شده است. نتایج تحقیق نشانگر آن است که منطقه 16 با کسب امتیاز 1 دارای حداکثر برخورداری از خدمات رفاه عمومی و منطقه 14 با  امتیاز 0 دارای حداقل و منطقه 15 نیز در بین سه منطقه با کسب 46/0 امتیاز در حد متوسط برخورداری قرار دارد. از جمله مهم­ترین کاربری­هایی که در کسب بیشترین رتبه در منطقه 16 موثر بوده است می­توان به فرهنگسرای بهمن، بیمارستان­های فرامنطقه­ای آیت الله کاشانی، تختی و امیرالمومنین و ورزشگاه کارگران و مرغوبکار اشاره نمود. کمبود زمین­های ساخته نشده جهت توسعه آتی، تراکم بالای جمعیت در بافت­های مسکونی از جمله عوامل کسب امتیاز کم منطقه 15 و امتیاز 0 در منطقه 14 می­باشند.

واژه‌های کلیدی: رضایت، خدمات رفاه عمومی، کاربری اراضی، مدل VIKOR، مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

شهرهای امروزی با مسائل و مشکلات بسیاری روبه رو می­باشند. یکی از مسائل و آسیب ‏هاى اجتماعى که جوامع انسانى در طول تاریخ خود با آن دست به گریبان بوده­اند، موضوع نابرابری و عدم برخورداری اکثریت جامعه از سرانه­های شهری است. بر این اساس بعد از انقلاب صنعتی و در چارچوب یک نظام شهری به طبقه­بندی و تخصیص کاربری­ها با در نظر گرفتن شاخص­های رفاهی تاثیرگذار بر ارتقای کیفیت زندگی و استانداردهای، توجه جدی گردید. مسأله­ای که بعدها در ادبیات موضوعی با عنوان رفاه عمومی یا اجتماعی مطرح گردید. رفاه اجتماعی  مقوله­ای یکپارچه و منسجم است که از تلاقی عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی در سطح زندگی عینیت می­یابد.

در یک شهر بسترسازی جهت گسترش خدمات رفاه عمومی با برنامه­ریزی کاربری اراضی رابطه تنگاتنگی دارد. برنامه­ریزی کاربری اراضی رسالت ویژه­ای در دستیابی به اهداف کلان اجتماعی، اقتصادی و کالبدی داشته (سعید نیا، 1382: 7) و هدف نهایی آن ایجاد نوعی تعادل اکولوژیک و عدالت اجتماعی در روند توسعه و عمران شهری است (مهدیزاده، 1382: 279).  در تعریف برنامه ریزی کاربری اراضی آمده است که به عنوان هسته اصلی برنامه­ریزی شهری، علم تقسیم زمین و مکان برای کاربردها و مصارف مختلف زندگی به منظور استفاده موثر از زمین و انتظام فضایی کاراست(پور محمدی، 1383: 3) و هدف آن بر قراری تعادل پایدار بین نیازهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی است (Deininger, 2009: 45). از این رو کاربری اراضی شهری با بهره­گیری از سرانه­ها و سیاست­های رفاهی مناسب زمینه­ی رسیدن به استانداردهای زندگی ایده­آل را فراهم آورده و باعث گسترش خدمات رفاه عمومی در جامعه می­شود.

مهم­ترین هدف برنامه­ریزی کاربری زمین ملاحظات رفاه عمومی است که عوامل تعیین کننده آن عبارتند از: ایمنی،آسایش و امنیت. این عوامل وسیله­ای برای رسیدن به اهداف کلان در کاربری زمین شهری است که بر دو پایه اصلی یعنی ارزش­های توسعه پایدار و اعتلای کیفیت زندگی استوار است(رضویان، 1381: 56). این اهداف کلان در چارچوب مسائل شهری عبارتند از: عرضه­ی مناسب زمین شهری برای جمعیت موجود و آتی، تامین هزینه خدمات شهری به گونه­ای که استفاده از منابع را نسبت به منافع اقتصادی و اجتماعی بهینه نماید و مهم­تر از همه، ایجاد برابری و تعادل بین گروه­های مختلف درآمدی برخوردار از زمین، مسکن و خدمات شهری(دینکرلی، 1376). این عوامل در چارچوب عرصه­ی عمومی شهری تحقق می­یابد که در آن اراده جمعی نقش پر رنگی داشته باشد. عرصه عمومی پهنه ارتباطات اجتماعی فراتر از دایره دوستان، خانواده و روابط حرفه­ای است(Hajer, 2001: 11).

برای انتخاب معیارهای کاربری­ اراضی ضابطه­های مختلفی وجود دارند که اهم آن­ها به قرار زیر است(حاجی خانی، 1372):

جامعیت: یعنی معیار انتخابی در کل شهر دارای مفهوم باشد؛

عمومیت: برای طبقات مختلف ساکن در شهر قابل تعمیم باشد؛

پایداری: معیار کاربری اراضی باید در طول زمان و نواحی مختلف معنی دار باشد؛

وضوح: در صورت نیاز، هر معیار با بکارگیری زیرشاخص­های مناسب، مشخص­تر و واضح­تر بیان گردد؛

سهولت: امکان دسترسی آسان به نتایجی که قابلیت ثبت، انتقال و اجرا را نیز داشته باشد؛

سودمندی: دارای نتایج مثبت و منطقی باشد؛

حساسیت: معیارها می‌بایست نسبت به تغییرات صورت گرفته در طول زمان حساسیت داشته باشند

در برنامه­ریزی کاربری زمین شهری برای انتخاب مکان­های مناسب جهت استقرار هر یک از فعالیت­های شهری باید به سه مسأله مهم توجه کرد(قاضی­زاده، 1370: 149):

الف: سازگاری نوع فعالیت مورد نظر در مکان با فعالیت­های همجوار؛

ب: مکان بهینه برای استقرار فعالیت مورد نظر؛

ج: مناسب بودن مکان و فعالیت مورد نظر با نیازهای منطقه(ظرفیت).

توسعه کاربری­های مختلط از جمله مسائلی است که در شهرها باید به آن توجه شود. توسعه کاربری مختلط به معنای ترکیبی از کاربری­های تجاری( برای مثال خرده فروشی، اداری و تفریحی) و کاربری­های غیرتجاری همانند مسکونی است که ممکن است به صورت عمودی( برای مثال واحدهای مسکونی بالای فروشگاه خرده فروشی) و یا افقی(کاربری مسکونی در مجاورت خرده­فروشی) ترکیب شوند( وحیدی، 1389: 24). هدف این نوع کاربری بهتر شدن وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه شهری است. به طوری که نیازهای همه گروه­های شهری با استفاده بهینه از منابع و امکانات فراهم گردد و همچنین نیازهای نسل آینده را نیز در نظر بگیرد که حداقل وضع آن­ها بدتر از نسل فعلی ما نشود.

در سال‌های آغازین هزاره سوم، جهان دستخوش تغییرات بسیاری شده است. در نیمه دوم قرن بیستم پیشرفت‌های شگرفی در علم و تکنولوژی حاصل گردید. در این راستا، ارتباطات تسهیل شده و علم پزشکی بسیاری از بیماری‌های کشنده را کنترل نموده و آنچه روزی برای جامعه بشری آرمان و آرزو بوده در دنیای کنونی به تحقق پیوسته است. این موضوع منجر به گسترش رفاه عمومی در اکثر جوامع و تشکیل گروه­های مردم نهاد برای دفاع از حقوق خود یعنی تلاش جهت بهره­مندی از حداقل استاندارد رفاه عمومی و امنیت گردید. مجموع این عوامل منجر به ظهور واژه رفاه عمومی در مباحث شهری شد. رفاه عمومی را می­توان به عنوان پاسخی مستقیم به نیازهای انسان، تعریف کرد. هر چند در این صورت باید نیازهای ضروری انسان را تشخیص داد تا نتیجه مطالعات ثمربخش باشد.

در این پژوهش با بهره­گیری از کاربری­های تاثیرگذار در خدمات رفاه عمومی به تحلیل و رتبه­بندی سه منطقه از تهران یعنی مناطق 14، 15 و 16 پرداخته و پایدارترین منطقه در این زمینه مورد شناسایی قرار می­گیرد. برای رسیدن به پاسخ این سوأل که: میزان رضایت از خدمات رفاهی در مناطق مورد مطالعه چگونه است؟ از آزمون T تک نمونه­ای و برای مقایسه میزان رضایت در مناطق از آزمون آنوا استفاده می­شود. در پایان نیز رتبه­بندی سطح برخورداری مناطق از طریق مدل ویکور انجام می­پذیرد.

1-2- اهداف پژوهش

سرانه­های شهری یکی از شاخص­های مهم و تاثیرگذار در شناخت وضعیت توسعه­یافتگی و رفاه عمومی در یک شهر است. مسلما هرچه سرانه­های کاربری­های موجود در یک شهر بیشتر باشد میزان رفاه عمومی نیز افزایش می­یابد. این موضوع با تراکم شهری رابطه معکوس دارد. کاربری­های توسعه یافته و بالاتر از استاندارد ملی و شهری منجر به آسایش بیشتر ساکنان آن شده و بر امنیت و آرامش روانی شهروندان تاثیر بسزایی دارد. این مطالعه می­تواند به شناخت مناطق مطلوب با کاربری­های بالاتر از استاندارد کمک نموده و طبقه­بندی بنیادین در سطح محله، منطقه و شهر را برای مسئولان فراهم نماید. همچنین از مجموع این مطالعات می­توان به محرومیت نسبی کاربری­های موجود در یک محدوده در مقایسه با سایر مناطق پی برد و در برنامه­ریزی­ها نسبت به رفع کاستی­ها اقدام نمود.

1-3- پیشینه پژوهش

در کشور ما توجه به مفهوم کاربری اراضی خصوصا در زمینه مکان­یابی یا ارزیابی کارآیی یکی از موضوعات نسبتا جدید در مباحث شهری است. از اولین مطالعات در این زمینه می­توان به بررسی که توسط پرهیزگار(1376) با عنوان" مکان­گزینی خدمات شهری یا تحقیق در مدل­ها و GIS شهری، نمونه موردی: شهر تبریز" صورت گرفته اشاره نمود که در این بررسی محقق به مکان­گزینی مراکز آتش­نشانی شهر تبریز با استفاده از مدل­های GIS پرداخته و شعاع دسترسی این کاربری­ را مورد ارزیابی قرار داده است. این امر منجر به ارائه الگوی بهینه مکان­یابی در شهر تبریز و ارائه پیشنهادات جدید شده است. از دیگر بررسی­های انجام شده در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

لاوی(1387)، در پایان­نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان"بررسی نابرابری­های فضایی در دسترسی به خدمات درمانی عمومی و ارائه راهبردهای بهبود آن. نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری اصفهان" به تحلیل فضایی خدمات درمانی عمومی با الگو گرفتن از مطالعه وانگ و لو و همچنین روش ناحیه خدماتی شناور دو مرحله­ای پرداخته و حوزه­های مختلف منطقه را از نظر دسترسی پیاده به مراکز درمانی عمومی را مورد تحلیل قرار داده است. در نهایت نیز مکان­گزینی تفصیلی این کاربر­ی­ را در قالب یک نظام برنامه­ریزی کاربری اراضی و از طریق نرم افزار Arc GIS نمایش داده است.

باقری(1385) در پژوهش خود با عنوان" تحلیل فضایی کاربری آموزشی شهر میانه" به بررسی مهم­ترین عوامل تاثیرگذار در مکان­یابی کاربری­ آموزشی مانند تعداد مدارس، شعاع دسترسی دانش­آموزان به مدارس، ظرفیت و سازگاری کاربری­های آموزشی با کاربری­ همجوار در شهر پرداخته و با تأکید بر شاخص قیمت زمین به این نتیجه رسیده که مدارس بیشتر در زمین­هایی استقرار یافته­اند که قیمت زمین­ها قیمت نازلی دارند و نیز از نظر استانداردها و معیارهای برنامه­ریزی کاربری اراضی در سطح مطلوبی قرار ندارند.

زنگی آبادی و همکاران(1388) در پژوهش خود با عنوان"تحلیل پراکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارک­های شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان، مطالعه موردی: شهر اصفهان" به بررسی متغیرهای منطقه سکونت شهروندان، نوع پارک، وضعیت تاهل و وجود برنامه­های ورزش صبحگاهی در استفاده از مبلمان ورزشی و امکانات تفریحی در محدوده شهر پرداخته و به این نتیجه رسیده­اند که سن و فاصله از کاربری فضای سبز در انگیزه فعالیت ورزشی افراد موثر بوده و در حقیقت دسترسی بهتر منجر به رضایت و استقبال بیشتر شهروندان در استفاده از مبلمان ورزشی در پارک­های شهری می­شود.

1-4- معرفی محدوده­های مورد مطالعه

منطقه 14 شهرداری با مساحتی حدود 04/22 کیلومتر مربع از مناطق کم وسعت تهران است که از شمال به خیابان پیروزی ، از غرب به خیابان 17 شهریور، از جنوب به خیابان خاوران و از شرق به بزرگراه بسیج مستضعفین منتهی می­شود(سایت شهرداری منطقه 14 تهران). منطقه 15 شهرداری با مساحتی حدود 5/28 کیلومتر مربع، واقع در شرق تهران است و از شمال به پادگان قصر فیروزه، از غرب به خیابان فدائیان اسلام، از جنوب به خیابان دولت آباد و از شرق به اراضی افسریه منتهی می شود.(سایت شهرداری منطقه 15 تهران). منطقه 16 شهرداری نیز واقع در جنوب شهر تهران با وسعتی حدود 16/67 کیلومتر مربع می‌باشد که از شمال به  خیابان شوش، از شرق به خیابان فدائیان اسلام، از جنوب به بزرگراه آزادگان و از غرب به خیابان بهمن یار و بزرگراه شهید تندگویان منتهی می­شود. (سایت شهرداری منطقه 16 تهران).

 

شکل 1: موقعیت مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران

 

 

1-5- مواد و روش­ها

روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی است که در آن با بهره­گیری از 360 پرسشنامه از 3 منطقه­ی مورد مطالعه (118 پرسشنامه برای منطقه14 ، 115 پرسشنامه برای منطقه 15 و 124پرسشنامه برای منطقه 16)، به ارزیابی رضایت مردمی از خدمات رفاه عمومی و همچنین طبقه­بندی و تحلیل داده­ها بر اساس 7 شاخص­ تاثیر گذار پرداخته شده است. به دلیل تنوع شاخص­ها از مهم­ترین سرانه­ها مانند آموزشی، فضای سبز، فرهنگی، مذهبی، بهداشتی- درمانی، ورزشی و توریستی بهره جسته شده است.  برای بررسی میزان رضایت در مناطق از آزمون  Tتک نمونه ای و برای مقایسه میانگین بین مناطق از آزمون آنوا استفاده شده است. همچنین رتبه­بندی مناطق بر اساس مدل ویکور انجام پذیرفته است. مهم­ترین کاربری­های تاثیرگذار و نیز سرانه­ی استاندارد آن بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در جدول زیر ارائه گردیده است:

 

 

جدول 1: سرانه­های استاندارد کاربری­های شهری

ردیف	نام کاربری	سرانه(متر مربع)
		شهرهای زیر 50هزار نفر	بین 50 تا 250 هزار نفر	بین 250 تا 1 میلیون نفر	بیش از 1 میلیون نفر
1	آموزشی	5≥ سرانه ≥3
2	بهداشتی-درمانی	5/1≥ سرانه ≥1	5/1≥ سرانه ≥1	2≥ سرانه ≥1/1	2≥ سرانه ≥2/1
3	مسکونی	50 ≥ سرانه	40 ≥ سرانه	35≥ سرانه	25 ≥ سرانه
4	ورزشی و تفریحی	5/1≥ سرانه ≥1	5/1≥ سرانه ≥1	2≥ سرانه ≥1/1	2≥ سرانه ≥2/1
5	توریستی و گردشگری	2/0≥ سرانه	5/0≥ سرانه ≥2/0	5/0≥ سرانه ≥2/0	75/0≥ سرانه ≥2/0
6	فرهنگی	75/1≥ سرانه ≥1	75/1≥ سرانه ≥1	2≥ سرانه ≥1/1	5/2≥ سرانه ≥2/1
7	مذهبی	5/0≥ سرانه ≥3/0	5/0≥ سرانه ≥3/0	75/0≥ سرانه ≥5/0	75/0≥ سرانه ≥5/0
8	تجاری و خدماتی	2 ≥ سرانه	8 ≥ سرانه ≥ 6	10 ≥ سرانه ≥6	10≥ سرانه ≥ 8
9	صنعتی	6 ≥ سرانه	5/2 ≥ سرانه	3 ≥ سرانه	5/3 ≥ سرانه
10	حمل و نقل و انبارداری	30 ≥ سرانه	30 ≥ سرانه	30 ≥ سرانه	30  ≥ سرانه

منبع: شورای عالی شهرسازی و معماری، مصوبه 10/3/1389

 

 

1-6- مدل VIKOR

یکی از مدل‌های رایج در تصمیم گیری و انتخاب گزینه برتر مدل ویکور می باشد. این مدل از سال 1984 بر مبنای روش توافق جمعی و با داشتن معیارهای متضاد تهیه شده و عموما برای حل مسائل گسسته کاربرد دارد. در واقع مدل ویکور از طریق ارزیابی گزینه­ها بر اساس معیارها، گزینه‌ها را همانند روش تاپسیس و الکتر اولویت بندی یا رتبه بندی می کند..در این مدل معیارها از طریق روش‌های خاص در مدل ویکور ارزیابی و سپس گزینه‌ها بر اساس معیارها و با ترکیب در ارزش معیارها رتبه بندی می شوند.  در حقیقت در این مدل همواره چند گزینه مختلف وجود دارد که بر اساس چندین معیار به صورت مستقل ارزیابی شده و در نهایت بر اساس ارزش، رتبه­بندی می گردند. تفاوت اصلی این مدل با مدل‌های تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آن­ها، در این مدل مقایسات زوجی بین معیارها و گزینه‌ها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می گردد.

مزیت مدل ویکور این است که الزامی به استفاده از نظرات کارشناسان نیست بلکه می توان از داده­های خام استفاده کرد.

جهت نرمال سازی ماتریس تصمیم گیری از فرمول زیر استفاده می­شود:

 

برای  وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال هر یک از گزینه‌ها بر وزن معیارها (که قبلا از روش‌های دیگر به دست آمده بود) ضرب می گردد.

در مرحله بعدی برای تعیین نقطه ایده­آل مثبت و منفی هر معیار، بهترین و بدترین را در میان همه گزینه‌ها تعیین کرده و به ترتیب + f و – f می­نامیم:

f + = Max f ij

f – = Min f ij

برای محاسبه مقدار سودمندی و تأسف معیارها نیز از رابطه زیر استفاده می­شود:

 

 

در نهایت نیز جهت محاسبه هر گزینه شاخص ویکور از رابطه زیر استفاده می شود:

 

که در این رابطه

-V عدد ثابت 5/0

- مجموع مقدار S برای هر گزینه

 -S-بزرگترین عدد شاخص S برای هر گزینه

کوچکترین عدد شاخص S برای هر گزینه

 مجموع مقدار R برای هر گزینه

-R- بزرگترین عدد شاخص R برای هر گزینه

کوچکترین عدد شاخص R برای هر گزینه

کاربری اراضی شهری

از دهه­های میانی قرن بیستم که اندیشه کارکردگرایان بر فرآیند کاربری اراضی شهری حاکم بود تاکنون برنامه­ریزان از ابزارهایی به نام استانداردهای فضایی برای تخصیص زمین به هر کاربری و نیز برآورد میزان نیاز به کاربری­های مختلط در شهرها استفاده نموده­اند. استانداردهای فضایی مبین میزان فضای مطلوب هر کاربری برای انجام فعالیت­های انسان است(بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1386: 76). این امر منجر به توسعه دیدگاه برنامه­ریزی به کاربری زمین گردید که با پیدایش شهرسازی جدید ظهور نمود(زیاری، 1381: 64).

برنامه­ریزی کاربری اراضی غالبا به سوی قوانین کاربری گرایش دارد لیکن این به معنای منطقه­بندی نیست (Barnett, J., 2004). در تعریف برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری آمده است که ساماندهی، تنظیم و تعدیل بخشیدن به کاربری اراضی شهری با توجه ویژه به محیط زیست(طبیعی و مصنوع)، انسان­ها، اجتماعات، رفتارها و فعالیت­هایشان و بسترسازی برای نیل به رابطه و پیوند سازنده که بین این اجزاء و عناصر است. در واقع برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری« مدیریت خردمندانه فضا به منظور بهینه­سازی الگوی توزیع فعالیت­های انسان است(رضویان، 1381: 14). برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری علم تقسیم زمین به کاربردها و مصارف مختلف زندگی است(Chapin & Kaiser, 1978). یک فرآیند مدیریتی است که بر اساس اهداف کلی و جزئی جامعه صورت پذیرفته و عناصری متشکل از فعالیت­ها، مکان­ها و مردم هستند(Farmer & Gibb, 1979). کاربری زمین شهری نیز بدین معناست که از هر واحد زمین در سطح شهر به چه صورتی استفاده و چه فعالیت­هایی در ترکیب با هم در قطعات مختلف زمین استقرار ­یابند. نحوه استفاده از زمین به عبارت ساده آن است که در وضع موجود یک شهر، انواع فعالیت­های شهری اعم از مسکونی، درمانی، آموزشی و.. در چه میزان، وسعت و سرانه­هایی به نسبت انواع حوزه­های شهری و کل شهر و در چه قطعه­بندی­هایی مورد استفاده قرار گرفته است(سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، 1387، 640)

استانداردها نیز بیانگر وضعیتی بهینه است که در نظریه­ها و سلیقه­های گوناگون دخالت دارد(لقائی، 1373: 6). تعیین استاندارد قابل قبول و در نتیجه قابل تعمیم به همه کشورها و مناطق ممکن نیست، حتی در گستره یک کشور نیز نمی­توان استاندارد یکسانی ارائه نمود (سعیدنیا، 1382: 83). لیکن آشنایی با برخی استانداردهای ارائه شده از سوی کشورهای مختلف می­تواند راهنمای کلی برای مقایسه با وضعیت موجود در کشور ایران باشد(تیموری و همکاران، 1387: 301). هر اندازه که مقدار تراکم بیشتر باشد مقدار سرانه زمین( به ازای هر نفر) کمتر است و بالعکس(شیعه، 1386: 163).

یکی از مهم­ترین کاربری­های تاثیرگذار در نظام شهری، کاربری فضای سبز شهری است که به خصوص با مسایل جدیدی که زندگی ماشینی در عرصه شهرنشینی به ارمغان آورده است، ارزش و اهمیت قابل توجهی در شهرها ایفا می­نماید (سوزنچی، 1380: الف). از دیدگاه شهرسازی فضای سبز بخشی از استخوان­بندی و یا مورفولوژی شهر است که در کنار اسکلت فیزیکی شهر تعیین کننده اندام و به طور کلی سیمای شهر است (حسین زاده دلیر، 1371: 15). از دیدگاه زیست-محیطی، فضای سبز، فضایی نسبتا بزرگ، متشکل از گیاهان و برخوردار از ساختار، عملکرد و بازدهی اکولوژیک معین و در خور شرایط زیست- محیطی حاکم بر شهر است ( بهرام سلطانی، 1371: 102).

از دیگر کاربری­های مهم می­توان به کاربری­های بهداشتی- درمانی اشاره نمود. این کاربری به اراضی اختصاص یافته به خدمات پزشکی، درمانی، سلامت انسان و دام و مددکاری اجتماعی گفته می­شود(شورای عالی شهرسازی و معماری، مصوبه 26/3/1389). کاربری­های فرهنگی و مذهبی که شامل کتابخانه، موزه، مسجد، سینما، تالار، نمایشگاه، مرکز پرورش فکری کودکان و نوجوانان و.... است از دیگر کاربری­های تاثیرگذار در نظام شهری می­باشند(زیاری، 1381: 192).

3-تحلیل یافته­ها

3-1- سنجش رضایت مردمی از خدمات رفاه عمومی

در بررسی میزان رضایت از خدمات رفاه عمومی در یک منطقه شهری می­توان از شاخص­های متعددی استفاده نمود که مهم­ترین آن، بهره­گیری از سرانه­های شهری است. سرانه­های شهری بیانگر وضعیتی از برخورداری یا عدم برخورداری در یک منطقه است که معمولا با استانداردهای مشخصی قابل سنجش است. در این زمینه توجه به کاربری­های عمومی مانند آموزشی، بهداشتی - درمانی ، فضای سبز و ... در اولویت قرار دارند. بدین ترتیب بر اساس 360 پرسشنامه توزیع شده در 3 منطقه میزان رضایت مردم از هریک از سرانه­ها مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای سنجش میزان رضایت مردم از خدمات آموزشی از شاخص تعداد و نحوه­ی توزیع مدارس و آموزشگاه­ها، برای خدمات بهداشتی و درمانی از تعداد و کیفیت ارائه­ی خدمات درمانی، برای خدمات فضای سبز از دسترسی و میزان رضایت ازآرامش محیطی این فضاها، برای خدمات ورزشی و تفریحی از میزان امکانات و جانمایی آن­ها در پارک­ها، برای خدمات توریستی و گردشگری از تعداد هتل­ها و مهمانسراها و رضایت از ­ارائه خدمات جامعه­ی میزبان خصوصا در محیط­های عمومی چون پارک­ها، برای خدمات فرهنگی از دسترسی به روزنامه­فروشی­ها، سینماها و تعداد کتابخانه­ها و کانون پرورش فکری کودکان و نوجونان و برای خدمات مذهبی از تعداد مساجد، حسینیه­ها و فاطمیه­ها و رضایت از نحوه­ی توزیع و پراکنش آن­ها در سطح منطقه استفاده شده است.

 

جدول2: اطلاعات اولیه از ویژگی­های دموگرافی پرسش شوندگان

جنس		سن (فراوانی)					تحصیلات
مرد	زن	25-15	35-26	50-36	60-51	60 به بالا	زیر دیپلم	دیپلم	فوق دیپلم	لیسانس	فوق و بالاتر
169	191	104	98	78	39	31	132	83	52	79	14

 

 

براساس داده­های جدول فوق 191 مورد از پرسش شوندگان را زنان و 169 مورد از نمونه آماری را مردان تشکیل می­دهند. 104 مورد(حدود 30 درصد) از پرسش شوندگان از گروه سنی 25-15 بوده­اند. همچنین وجود 132 مورد تحصیلات زیر دیپلم از مجموع 360 نمونه­ی آماری در سه منطقه نشان از پایین بودن سطح سواد در مناطق مورد مطالعه است.

 

جدول 3 : میانگین رضایت کلی مردم از خدمات شهری

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
منطقه14	81/1	97/1	41/1	19/2	72/2	61/1	11/3
منطقه15	39/2	43/2	62/3	31/2	67/2	40/2	78/2
منطقه16	16/4	89/2	83/4	27/4	69/3	18/3	56/2

 

 

با توجه به جدول فوق بیشترین رضایت مردمی مربوط به فضای سبز در منطقه­ی 16 است که میانگین 83/4 یا خوب تا خیلی خوب را در بر می­گیرد. کمترین رضایت نیز مربوط به رضایت خدمات فضای سبز در منطقه 14 با میانگین 41/1 یا خیلی ضعیف است.

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4: آمار توصیفی مناطق از نظر رضایت مردمی

منطقه	خدمات(سرانه)	نمونه آماری	میانگین	انحراف استاندارد	خطای انحراف استاندارد
	آموزشی	118	1.8100	.20000	.07071
	درمانی	118	1.9738	.10649	.03765
	فضای سبز	118	1.4075	.20005	.07073
14	ورزشی و تفریحی	118	2.1913	.13206	.04669
	توریسم	118	2.7175	.12892	.04558
	فرهنگی	118	1.6338	.25349	.08962
	مذهبی	118	3.1000	.16116	.05698
	آموزشی	115	2.3900	.24946	.08820
	درمانی	115	2.4300	.26284	.09293
	فضای سبز	115	3.6200	.35745	.12638
15	ورزشی و تفریحی	115	2.3100	.20577	.07275
	توریسم	115	2.6700	.22084	.07808
	فرهنگی	115	2.4000	.12247	.04330
	مذهبی	115	2.7800	.18299	.06470
	آموزشی	127	4.1600	.14061	.04971
	درمانی	127	2.8900	.15510	.05484
	فضای سبز	127	3.9700	.76592	.27079
16	ورزشی و تفریحی	127	3.9975	.28055	.09919
	توریسم	127	3.6900	.14511	.05130
	فرهنگی	127	3.1825	.16748	.05921
	مذهبی	127	2.5600	.12433	.04396

 

 

جدول 5: آزمون T تک نمونه­ای خدمات رفاه عمومی در منطقه 14، 15 و 16

منطقه	خدمات (سرانه)	Test Value = 3
		T	df	Sig. (2-tailed)	Mean Difference	95% Confidence Interval of the Difference
						Lower	Upper
	آموزشی	-16.829	7	.000	-1.19000	-1.3572	-1.0228
	درمانی	-27.257	7	.000	-1.02625	-1.1153	-.9372
	فضای سبز	-22.515	7	.000	-1.59250	-1.7597	-1.4253
14	ورزشی و تفریحی	-17.321	7	.000	-.80875	-.9192	-.6983
	توریسم	-6.198	7	.000	-.28250	-.3903	-.1747
	فرهنگی	-15.245	7	.000	-1.36625	-1.5782	-1.1543
	مذهبی	-1.755	7	.003	.230000	-.0347	.2347
	آموزشی	-6.916	7	.000	-.61000	-.8186	-.4014
	درمانی	-6.134	7	.000	-.57000	-.7897	-.3503
	فضای سبز	4.906	7	.002	.62000	.3212	.9188
15	ورزشی و تفریحی	-9.484	7	.000	-.69000	-.8620	-.5180
	توریسم	-4.226	7	.004	-.33000	-.5146	-.1454
	فرهنگی	-13.856	7	.000	-.60000	-.7024	-.4976
	مذهبی	-3.400	7	.011	-.22000	-.3730	-.0670
	آموزشی	23.334	7	.000	1.16000	1.0424	1.2776
	درمانی	-2.006	7	.005	-.11000	-.2397	.0197
	فضای سبز	3.582	7	.009	.97000	.3297	1.6103
16	ورزشی و تفریحی	10.057	7	.000	.99750	.7630	1.2320
	توریسم	13.449	7	.000	.69000	.5687	.8113
	فرهنگی	3.082	7	.018	.18250	.0425	.3225
	مذهبی	-10.010	7	.000	-.44000	-.5439	-.3361

 

 

نتایج جداول فوق نشان می­دهد که بیشترین رضایت در مناطق 14، مربوط به سرانه­ی مذهبی، در منطقه­ی 15 مربوط به  کاربری فضای سبز و در منطقه­ی 16 به خدمات آموزشی مربوط می­گردد. همچنین کمترین رضایت نیز مربوط به فضای سبز برای منطقه­ی 14، سرانه­ی ورزشی- تفریحی برای منطقه­ی 15 و کارکرد مذهبی در منطقه­ی 16 است. با توجه به جدول آزمون T تک نمونه ای ، مقدار معناداری (Sig.) حداکثر برابر 005/0 شده است و چون این مقدار  از  (a = 0/05)(خطای نوع اول) کم تر است؛ می‌توان نتیجه گرفت که میانیگن متغیرهای مورد بررسی در این آزمون کمتر از حد متوسط میانگین 3 می‌باشد. در نتیجه میزان رضایت از خدمات رفاهی در سطح مطلوبی نبوده است.

 

 

جدول6: نتایج آزمون ANOVA

Sig.	F	Df	میانگین
0.000	3.116	2	2.11	منطقه 14
			2.65	منطقه 15
			3.53	منطقه 16

 

 

با توجه به سطح معناداری که مقدار آن 0.000 است، اختلاف میانگین بین خدمات رفاهی در محدوده­های مورد مطالعه معنادار است. به این ترتیب که رضایت از خدمات رفاهی در منطقه 16 با مقدار میانگین 3.53 بیشترین میزان رضایت و بعد از آن منطقه 15 با مقدار میانگین 2.65 و منطقه 14 با میزان 2.11 کمترین رضایت از خدمات رفاهی را دارا هستند. اختلاف میانگین بین مناطق 14 و 15 کم است و به عبارتی، تفاوت چندانی باهم ندارند. اما منطقه 16 با اخلاف زیادی از نظر میزان رضایت در جایگاه بالاتری قرار دارد. این امر می­تواند دلایل مختلفی از جمله استقرار دو پارک بعثت و پارک جنگلی ابریشم، وجود چهار ورزشگاه کارگران، مرغوبکار، استقلال جنوب و یادآوران.

3-2- رتبه بندی خدمات رفاه عمومی مناطق بر اساس مدلVikor

بعد از سنجش رضایت کلی مردم از عملکرد خدمات شهری در سه منطقه به رتبه­بندی کلی آن­ها بر اساس سرانه­های ثبت شده در طرح تفصیلی پرداخته می­شود تا میزان و شدن ارتباط رضایت مردمی با سرانه­های فعلی مناطق مشخص گردد. برای تحقق این امر از مدل ویکور استفاده گردیده است. در ابتدا وزن هر کدام از خدمات شهری به نسبت کل کاربری­های موجود در مناطق و بر اساس درصد تعیین می­گردد. این امر وزن و اهمیت هر کدام از این خدمات را در مقایسه با سایر کاربری­­ها مشخص می­کند.

 

 

جدول 7: سرانه هر یک از خدمات شهری به نسبت کل کاربری­ها در هر منطقه (به درصد)

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
Wij	0.113	0.029	0.293	0.074	0.034	0.021	0.022
منطقه14	0.63	0.08	2.34	0.31	0.08	0.05	0.15
منطقه15	1.18	0.17	8.24	0.49	0.1	0.17	0.17
منطقه16	1.42	0.56	9.5	1.31	0.81	0.39	0.30
مجموع	3.23	0.81	20.28	2.11	0.99	0.61	0.62

منبع: طرح تفصیلی مناطق 14، 15 و 16 شهرداری تهران

 

 

بی مقیاس سازی یکی از مراحل اصلی این مدل است که در آن سهم هر کدام از کاربری­ها بر اساس سایر مناطق مشخص می­گردد. مقادیر هر معیار برای هر گزینه بدین صورت محاسبه می­گردد که پس از به توان رساندن اعداد و جمع هرستون وگرفتن جذر مجموع هر ستون اعداد به صورت درصدی بالاتر از مجموع 100 در می­آیند که همانند جدول زیر نمایش داده می شوند:

 

 

جدول 8: بی مقیاس سازی کاربری­های موجود در هر منطقه  به نسبت سایر مناطق

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
Wij	0.113	0.029	0.293	0.074	0.034	0.021	0.022
منطقه14	0.32	0.14	0.18	0.22	0.097	0.116	0.499
منطقه15	0.61	0.29	0.64	0.34	0.12	0.397	0.565
منطقه16	0.73	0.95	0.74	0.92	0.99	0.912	0.998

منبع: محاسبات نگارندگان

 

جهت وزن دار کردن، مقادیر ماتریس نرمال هر یک از گزینه‌ها بر وزن معیارها که قبلا از روش­های رایج دیگر محاسبه شده ضرب می گردد.

 

جدول 9: وزن­دار کردن مقادیر هر یک از ماتریس نرمال

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
Wij	0.113	0.029	0.293	0.074	0.034	0.021	0.022
منطقه14	0.036	0.004	0.053	0.016	0.003	0.002	0.011
منطقه15	0.069	0.008	0.188	0.025	0.004	0.008	0.012
منطقه16	0.082	0.028	0.217	0.068	0.034	0.019	0.022

منبع: محاسبات نگارندگان

 

تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی، یکی از مراحل مهم در این مدل است که در آن برای هر معیار، بهترین و بدترینِ هریک را در میان همه گزینه‌ها تعیین کرده و به ترتیب + f  و – f  مینامیم:

f + = Max f ij

f – = Min f ij

 

جدول 10: تعیین نقطه ایده آل مثبت و منفی برای هر یک از کاربری­ها

f max	0.082	0.028	0.217	0.068	0.034	0.019	0.022
f min	0.036	0.004	0.053	0.016	0.003	0.002	0.011
f+ - F-	0.046	0.024	0.164	0.052	0.031	0.017	0.011

منبع: محاسبات نگارندگان

 

در مرحله بعد با کم کردن عددهای قبلی از max f  جدول زیر حاصل می شود:

 

جدول11: کم کردن وزن هر کدام از مناطق از ماکزیمیم اوزان

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
Wij	0.082	0.028	0.217	0.068	0.034	0.019	0.022
منطقه14	0.046	0.024	0.164	0.052	0.031	0.017	0.011
منطقه15	0.013	0.02	0.029	0.043	0.03	0.011	0.01
منطقه16	0	0	0	0	0	0	0

منبع: محاسبات نگارندگان

 

مرحله بعد محاسبه مقدار سودمندی و تأسف معیارهاست.

 

جدول12: محاسبه مقدار سودمندی و تأسف هر یک از مناطق

	آموزشی	درمانی و بهداشتی	فضای سبز	ورزشی و تفریحی	توریستی و گردشگری	فرهنگی	مذهبی
Wij	0.082	0.028	0.217	0.068	0.034	0.019	0.022	S	R
منطقه14	0.082	0.028	0.217	0.068	0.034	0.019	0.022	0.47	0.217
منطقه15	0.023	0.023	0.056	0.043	0.033	0.012	0.02	0.19	0.056
منطقه16	0	0	0	0	0	0	0	0	0

 

217/0	R*	47/0	S*
0	R-	0	S-

منبع: محاسبات نگارندگان

 

در نهایت بر اساس فرمول نهایی، رتبه­بندی در مدل ویکور آلترناتیوها یا گزینه‌ها به صورت زیر رتبه بندی می­شوند:

 

جدول 13: امتیاز نهایی مدل ویکور

	امتیاز ویکور	رتبه
منطقه14	0	3
منطقه15	0.46	2
منطقه16	1	1

 

 

نتیجه گیری

تاکید بر سرانه­های استاندارد یکی از روش­های اساسی برای مقایسه مناطق و شهرها در راستای سنجش خدمات رفاه عمومی است. مطالعات تطبیقی انجام شده در میان سه منطقه مورد مطالعه از نظر دسترسی به خدمات نشان می‌دهد که منطقه 16 دارای بیشترین سطح رفاه عمومی به نسبت مناطق 14 و 15 است. میزان رضایت مردمی در این منطقه به نسبت سایر مناطق بالا بوده و با توجه به سرانه­های موجود در منطقه، عملکرد موفق­تری داشته است. در این زمینه بارزترین نوع کاربری، فضای سبز است که در حدود 173 هکتار (یعنی 5/10 درصد) از کل مساحت منطقه را در برگرفته و سرانه محدوده را تا 5/5 متر مربع افزایش داده است. سهم دو پارک بعثت و پارک جنگلی ابریشم بسیار اساسی بوده و وسعتی بالغ بر 76 هکتار از مساحت منطقه را در بر می­­گیرد. در ارتباط با کاربری­های بهداشتی- درمانی نیز نقش بیمارستان­های فرامنطقه­ای آیت الله کاشانی، تختی و امیرالمومنین بسیار مهم است که در مجموع نزدیک به 6 هکتار از وسعت منطقه را شامل می­گردند. کاربری­های ورزشی و تفریحی نیز در این منطقه بسیار تاثیرگذار هستند که از آن جمله می­توان به چهار ورزشگاه کارگران، مرغوبکار، استقلال جنوب و یادآوران اشاره کرد که در مجموع 11 هکتار از وسعت منطقه را در بر می­گیرند. از جمله کاربری­های آموزشی در منطقه با کارکرد فرامنطقه­ای می­توان به مدارس ویژه نابینایان، مدارس ویژه ناشنوایان و مدارس ویژه کودکان استثنایی، مرکز تربیت معلم شهید بهشتی در کنار چندین مرکز فنی و حرفه­ای که در مجموع 5/22 هکتار از منطقه را شامل می­گردند، اشاره نمود. از لحاظ فرهنگی نیز مهم­ترین کاربری منطقه فرهنگسرای بهمن است که مساحتی بالغ بر 46 هکتار را در بر می­گیرد.

منطقه 14 از نظر استفاده از زمین، عدم تعادل در توزیع اغلب کاربری­ها و همچنین اراضی ساخته نشده در محدودیت شدید قرار دارد. در مجموع کمتر از 2 درصد از مساحت منطقه به صورت اراضی بایر و ساخته نشده است. این امر منجر به کمبود زمین برای ارتقای سرانه­های خدمات رفاه عمومی در منطقه شده و کمبود امکانات رفاهی در آینده را نیز افزایش می­دهد. از لحاظ استانداردهای فضای سبز، منطقه از عدم تعادل بسیار چشمگیری در برخوردار است که این امر منجر به آلودگی شدید هوا ناشی از تردد خودروها و ترافیک در برخی از محورهای اصلی می­شود. به طور کلی، مهم­ترین مسائل و مشکلات منطقه در زمینه کاربری اراضی عبارتند از:

عدم تعادل در توزیع اغلب کاربری­ها در سطح منطقه؛

کمبود اراضی ساخته نشده جهت برنامه­ریزی و توسعه آتی؛

کمبود سطوح تفریحی، درمانی، فضای سبز و فرهنگی؛

تغییرات وسیع و گسترده در کاربری­های طرح توسعه شهری منطقه؛

عدم توجه به عملکرد پایین کاربری­های رفاه عمومی در منطقه؛

محدودیت شدید در بخش غربی منطقه و کمبود شدید خدمات رفاه عمومی؛

پراکندگی نامتوازن امکانات فضایی رفاه عمومی؛

ناکافی بودن سطح فضای سبز عمومی با توجه به تقسیمات سلسله مراتب عملکردی و عدم وجود مطالعات جامع وضعیت فضای سبز.

الگوی کاربری زمین در منطقه 15 نیز نشان می­دهد که 3/17 درصد از وسعت منطقه به فضای سبز و 2/1 درصد به کاربری آموزش اختصاص داده شده است. سهم نسبی اراضی بایر و فاقد کاربری منطقه بسیار چشمگیرتر از منطقه 14 بوده و نزدیک به 10 درصد از وسعت منطقه را در بر می‌گیرد که این امر می­تواند برای برنامه­ریزی آتی و حل مشکل یا رفع کمبود سرانه­ها کمک شایانی نماید. یکی از دلائل اصلی کاهش سرانه­های منطقه،  بالا بودن تراکم جمعیت بافت­های مسکونی و حتی وجود پتانسیل افزایش جمعیت است. در کل گرایش منطقه عمدتا در جهت کاهش سطح کنونی توسعه شهری بوده و باید برنامه­ریزی مدونی برای توسعه رفاهی و افزایش سرانه­های استاندارد در منطقه تنظیم گردد. اگر ملاک محاسبه ظرفیت جمعیت پذیری منطقه بر اساس طرح جامع ساماندهی سلسله مراتب شهر تهران باشد تعداد جمعیت منطقه نباید از 450 هزر نفر تجاوز کند در حالی که جمعیت فعلی دو برابر آن است.

نتایج تحقیق حاضر نشانگر آن است که منطقه 14 با کمبود شدید سرانه­­های خدمات رفاه عمومی و از رضایت بسیار پایین شهروندان مواجه است. بر این اساس باید از تراکم­فروشی و صدور مجوز برای آپارتمان­سازی جلوگیری شود؛ در غیر این صورت با روند فعلی این امر منجر به تراکم شدید جمعیت و در نتیجه کاهش سرانه­های استاندارد در منطقه می­شود. با توجه به آلودگی شدید منطقه و همچنین محدودیت گسترش فیزیکی در نیمه­ی غربی، وجود یک کارگروه قوی برای انجام مطالعات وضعیت فضای سبز بسیار حیاتی است. مهم­ترین وظایف این کارگروه انجام مطالعات پایه در ارتباط با ساختار جغرافیایی و زمین­شناسی تاثیرگذار در فضای سبز منطقه و سپس ارائه پیشنهادات منطقی برای افزایش ظرفیت و کارآیی فضای سبز است. از دیگر چالش­های موجود در منطقه 14 نیز عدم تعادل در توزیع فضایی اکثر کاربری­ها است که این امر موجب پراکندگی نامتوازن و عدم برنامه­ریزی منسجم در منطقه می­شود. در این زمینه بیش از هر چیز باید به انجام مطالعات کاربری­اراضی در منطقه پرداخته و با ارائه یک نقشه کاربری پیشنهادی، نسبت به جابه جایی و مکان­گزینی مجدد کاربری­های  قابل تغییر اقدام نمود. عملکرد پایین کاربری­های خدمات رفاه عمومی منجر به عدم دسترسی و کمبود امکانات برای ساکنان منطقه شده است. مهم­ترین عامل تاثیرگذار در این زمینه عدم مکان­گزینی دقیق و توزیع فضایی نامنظم در منطقه است. باید توجه شود که وسعت و عملکرد هر کاربری باید بر اساس جمعیت و تقاضای موجود برنامه­ریزی شده و در مکان­گزینی کاربری­ها به ظرفیت فعلی و آتی منطقه توجه شود. طرح­های توسعه شهری که به عنوان بخشی از اسناد بالادست برای هر منطقه تهیه می­شوند باید با تغییرات وسیع جمعیت و بافت منطقه در وضع موجود سازگار باشد تا بتواند آینده­نگری­های لازم در این زمینه را پیش­بینی نماید. در کل باید توجه داشت که در کنار اسناد بالادست چون طرح­ جامع و تفصیلی شهر تهران ارائه یک سند منطقه­ای که بتواند نیاز فعلی و آتی منطقه را با دقت و جزئیات بیشتر برای سال­های آتی شناسایی نماید بسیار لازم و حیاتی است.

منابع

باقری، یوسف، (1385)، تحلیل فضایی از مراکز آموزشی شهر میانه در راستای ساماندهی، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی- معاونت عمرانی روستایی، دفتر برنامه­ریزیو هماهنگی طرح­ها- (1386)، راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی، نشر شریف، چاپ اول ، تهران.

بهرام سلطانی، کامبیز، (1371)، مجموعه مباحث و روش­های شهرسازی، محیط زیست، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران. 238 صفحه.

پرهیزگار، اکبر، (1376)، مکان­گزینی خدمات شهری یا تحقیق در مدل­ها و GIS شهری، نمونه موردی: شهر تبریز، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

پورمحمدی، محمدرضا، (1388)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت، تهران.

تیموری، سارا و همکاران، (1387)، برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر IKONOS، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 16 شماره 2. تهران، صفحات 303-292

حاجی خانی، غلامرضا، (1372)، معیارهای شهرسازی برای ایده شهر سالم، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

حسین زاده دلیر، کریم، (1371)، کاربرد فضای سبز شهری در طرح­های جامع و اصول طراحی پارک، مجله رشد آموزش جغرافیا.

دینکرلی،‌هارولد و دیگران، (1376)، سیاست زمین شهری، ترجمه عبدالله کوثری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، تهران.

رضویان، محمدتقی، ( 1381)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، نشر منشی، تهران، 264 صفحه.

زنگی آبادی، علی، تاجیک، زینب ، غلامی، یونس، (1388)، تحلیل پراکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارک­های شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان، مطالعه موردی: شهر اصفهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا، سال اول، پیش شماره 2. صفحات 24-15.

زیاری، کرامت اله، (1383)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، یزد. 242 صفحه.

سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، (1385)، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، بنیاد مسکن دانشنامه بزرگ فارسی، چاپ اول، تهران.

سعیدنیا، احمد، (1382)، کتاب سبز شهرداری، فضای سبز شهری، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور،

تهران، 136 صفحه.

سوزنچی، کیاوش، (1380)، فضای سبز شهری، دفتر معاونت هماهنگی امور عمرانی، وزارت کشور، تهران.

شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، (1389)، طرح تحقیقاتی تدفین تعاریف و مفاهیم کاربری­های شهری و تعیین سرانه آن­ها، مصوبه 10/3/1389

شیعه، اسماعیل، (1386)، مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ نوزدهم، تهران، 240 صفحه.

قاضی­زاده، بهرام، (1370)، اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران، 103  صفحه. 

لاوی، مریم، (1387)، بررسی نابرابری­های فضایی در دسترسی به خدمات درمانی عمومی و ارائه راهبردهای بهبود آن. نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری اصفهان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.    

لقایی، حسنعلی، (1373)، برنامه­ریزی و طراحی فضای سبز شهری، فصلنامه علمی فضای سبز، شماره 21، صفحات 40-34.

مهدیزاده، جواد و همکاران، (1382)، برنامه­ریزی راهبردی و توسعه شهری، انتشارات دانشگاه تهران، 192 صفحه.

وحیدی، گلدیس، (1389)، راهکارهای اجرایی اختلاط کاربری­ها، شهرنگار، شماره 48، صص 28-23.

Barnet, J. (2004). Codifying New Urbanism: How to Reform Municipal Land Development Regulations, Chicago, IL, Page. 438

Chapin, F. & E. Kaiser (1978, 1985); Urban Land Use Planning; USA: Illinois Press. PP. 92-126.

Deininger, K and Sonwe, V. (2009), Foreighn Investments in Agricultural Production: Opportunities and Challenge. Weltbank, Agricultyre and Rural Development Notes, Land Policy and Administration, Issue 45.

Farmer & Gibb(1979), Land Use Planning: in introduction of Urban Planning by Catanes & Synder. Mcgraw – Hill. Page. 212

Hajer, M, Arnold, R, In search of new public domain( Analyses and strategy), (2001), NAI publishers, Rotterdom.

مراجع

منابع

باقری، یوسف، (1385)، تحلیل فضایی از مراکز آموزشی شهر میانه در راستای ساماندهی، پایان نامه کاشناسی ارشد، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی- معاونت عمرانی روستایی، دفتر برنامه­ریزیو هماهنگی طرح­ها- (1386)، راهنمای مطالعات کاربری زمین روستایی، نشر شریف، چاپ اول ، تهران.

بهرام سلطانی، کامبیز، (1371)، مجموعه مباحث و روش­های شهرسازی، محیط زیست، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران. 238 صفحه.

پرهیزگار، اکبر، (1376)، مکان­گزینی خدمات شهری یا تحقیق در مدل­ها و GIS شهری، نمونه موردی: شهر تبریز، پایان نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

پورمحمدی، محمدرضا، (1388)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات سمت، تهران.

تیموری، سارا و همکاران، (1387)، برآورد سرانه فضای سبز با استفاده از تصاویر IKONOS، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 16 شماره 2. تهران، صفحات 303-292

حاجی خانی، غلامرضا، (1372)، معیارهای شهرسازی برای ایده شهر سالم، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

حسین زاده دلیر، کریم، (1371)، کاربرد فضای سبز شهری در طرح­های جامع و اصول طراحی پارک، مجله رشد آموزش جغرافیا.

دینکرلی،‌هارولد و دیگران، (1376)، سیاست زمین شهری، ترجمه عبدالله کوثری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، تهران.

رضویان، محمدتقی، ( 1381)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، نشر منشی، تهران، 264 صفحه.

زنگی آبادی، علی، تاجیک، زینب ، غلامی، یونس، (1388)، تحلیل پراکنش فضایی مبلمان ورزشی در پارک­های شهری و تاثیر آن بر رضایت و استقبال شهروندان، مطالعه موردی: شهر اصفهان، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی گروه جغرافیا، سال اول، پیش شماره 2. صفحات 24-15.

زیاری، کرامت اله، (1383)، برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه یزد، یزد. 242 صفحه.

سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، (1385)، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، بنیاد مسکن دانشنامه بزرگ فارسی، چاپ اول، تهران.

سعیدنیا، احمد، (1382)، کتاب سبز شهرداری، فضای سبز شهری، انتشارات سازمان شهرداری­های کشور،

تهران، 136 صفحه.

سوزنچی، کیاوش، (1380)، فضای سبز شهری، دفتر معاونت هماهنگی امور عمرانی، وزارت کشور، تهران.

شورای عالی شهرسازی و معماری کشور، (1389)، طرح تحقیقاتی تدفین تعاریف و مفاهیم کاربری­های شهری و تعیین سرانه آن­ها، مصوبه 10/3/1389

شیعه، اسماعیل، (1386)، مقدمه­ای بر مبانی برنامه­ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ نوزدهم، تهران، 240 صفحه.

قاضی­زاده، بهرام، (1370)، اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران، 103  صفحه. 

لاوی، مریم، (1387)، بررسی نابرابری­های فضایی در دسترسی به خدمات درمانی عمومی و ارائه راهبردهای بهبود آن. نمونه موردی: منطقه 10 شهرداری اصفهان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.    

لقایی، حسنعلی، (1373)، برنامه­ریزی و طراحی فضای سبز شهری، فصلنامه علمی فضای سبز، شماره 21، صفحات 40-34.

مهدیزاده، جواد و همکاران، (1382)، برنامه­ریزی راهبردی و توسعه شهری، انتشارات دانشگاه تهران، 192 صفحه.

وحیدی، گلدیس، (1389)، راهکارهای اجرایی اختلاط کاربری­ها، شهرنگار، شماره 48، صص 28-23.

Barnet, J. (2004). Codifying New Urbanism: How to Reform Municipal Land Development Regulations, Chicago, IL, Page. 438

Chapin, F. & E. Kaiser (1978, 1985); Urban Land Use Planning; USA: Illinois Press. PP. 92-126.

Deininger, K and Sonwe, V. (2009), Foreighn Investments in Agricultural Production: Opportunities and Challenge. Weltbank, Agricultyre and Rural Development Notes, Land Policy and Administration, Issue 45.

Farmer & Gibb(1979), Land Use Planning: in introduction of Urban Planning by Catanes & Synder. Mcgraw – Hill. Page. 212

Hajer, M, Arnold, R, In search of new public domain( Analyses and strategy), (2001), NAI publishers, Rotterdom.