تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی در طراحی پارک‌های شهر شیراز

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 6، شماره 22، آذر و دی 1394، صفحه 61-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا مختاری^* ؛ زهره سلیم

دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت: 24 خرداد 1393،  تاریخ بازنگری: 23 آذر 1394،  تاریخ پذیرش: 20 شهریور 1394 

چکیده

باغ ایرانی از قدیمی ترین تجربه‌های باغ آرایی و منظره پردازی در جهان است که قدمت زیادی در نزد ایرانیان دارد. باغ ایرانی مجموعه ای فرهنگی، تاریخی و کالبدی است که در آن آب، گیاه و ابنیه در نظام هندسی مشخصی با هم تلفیق شده و محیطی مطلوب، ایمن و آسوده برای انسان بوجود آورده است. شیوه حضور آب در باغ ایرانی دارای نظامی خاص و هماهنگ با هندسه باغ بوده است،گیاهان در باغ ایرانی به منظور سایه اندازی، محصول دهی و تزئین به کار می روند. مرکزیت، تقارن، ریتم، گستردگی دید و هندسه مستطیلی از دیگر خصوصیات باغ ایرانی می باشد. باغ ایرانی و عناصر آن کمک خواهد کرد که پارک‌ها و فضاهای سبز امروز از یکنواختی کسل کننده درآمده و به فضاهایی با شور و نشاط همچون باغ‌های ایرانی مبدل شود.باغ‌های شیراز به علت جلگه حاصلخیز آن، طبیعت روح بخش خاصی دارند اما این ویژگی در طراحی پارک‌های آن به ندرت دیده می‌شود. در این پژوهش به تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی درپارک‌های شهر شیراز پرداخته شده است. روش تحقیق ترکیبی از روش­های اسنادی، توصیفی و تحلیلی بوده است،داده­های مورد نیاز نیز از طریق پرسشنامه، مشاهده، مصاحبهو اطلاعاتسازمان‌ها و بانک­های اطلاعاتیجمع آوری و تعداد 384 پرسشنامه از شهروندان در پارک‌ها و باغ‌های شهر شیراز و همچنینکارشناسانی در این زمینه جمع آوری شده است. در نوشتار حاضر سعی خواهد شد با استفاده از نرم افزارSPSS ، عناصر فضایی باغ‌های ایرانی در پارک‌های شهری مورد تحلیل قرار گیرد. فرضیه اصلی تحقیق این است کهعناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغ‌های ایرانی تطابق چندانی ندارد. نتایج نشان داد که اکثریت عناصر موجود در باغ‌های ایرانی شیراز در پارک‌های شهری نیز دیده می شود اما هنوز تا رسیدن به باغ ایرانی که دارای ویژگی‌های فضایی منحصر به فرد می باشد فاصله وجود دارد، همچنین تدوین معیارهای طراحی باغ و پارک بر اساس الگوی باغ ایرانی مورد پذیرش شهروندان بوده است. پارک‌هایی با ویژگی‌هایی مانند هندسه مشخص و منحصربه فرد، وجود کوشک و سردر، سبکی خاص در نحوه حضور آب، کثرت سایه، نظمی ویژه در کاشت درختان و ... می‌تواند در این راستا رضایت شهروندان را افزایش دهد.

کلیدواژه‌ها

باغ ایرانی؛ عناصر فضایی؛ پارک شهری؛ شهر شیراز؛ تحلیل تطبیقی

اصل مقاله

تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی در طراحی پارک‌های شهر شیراز

 

 

رضا مختاری‌ملک‌آبادی: زهره سلیم:

استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران *  کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان، ایران

 

چکیده

باغ ایرانی از قدیمی ترین تجربه‌های باغ آرایی و منظره پردازی در جهان است که قدمت زیادی در نزد ایرانیان دارد. باغ ایرانی مجموعه ای فرهنگی، تاریخی و کالبدی است که در آن آب، گیاه و ابنیه در نظام هندسی مشخصی با هم تلفیق شده و محیطی مطلوب، ایمن و آسوده برای انسان بوجود آورده است. شیوه حضور آب در باغ ایرانی دارای نظامی خاص و هماهنگ با هندسه باغ بوده است،گیاهان در باغ ایرانی به منظور سایه اندازی، محصول دهی و تزئین به کار می روند. مرکزیت، تقارن، ریتم، گستردگی دید و هندسه مستطیلی از دیگر خصوصیات باغ ایرانی می باشد. باغ ایرانی و عناصر آن کمک خواهد کرد که پارک‌ها و فضاهای سبز امروز از یکنواختی کسل کننده درآمده و به فضاهایی با شور و نشاط همچون باغ‌های ایرانی مبدل شود.باغ‌های شیراز به علت جلگه حاصلخیز آن، طبیعت روح بخش خاصی دارند اما این ویژگی در طراحی پارک‌های آن به ندرت دیده می‌شود. در این پژوهش به تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی درپارک‌های شهر شیراز پرداخته شده است. روش تحقیق ترکیبی از روش­های اسنادی، توصیفی و تحلیلی بوده است،داده­های مورد نیاز نیز از طریق پرسشنامه، مشاهده، مصاحبهو اطلاعاتسازمان‌ها و بانک­های اطلاعاتیجمع آوری و تعداد 384 پرسشنامه از شهروندان در پارک‌ها و باغ‌های شهر شیراز و همچنینکارشناسانی در این زمینه جمع آوری شده است. در نوشتار حاضر سعی خواهد شد با استفاده از نرم افزارSPSS ، عناصر فضایی باغ‌های ایرانی در پارک‌های شهری مورد تحلیل قرار گیرد. فرضیه اصلی تحقیق این است کهعناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغ‌های ایرانی تطابق چندانی ندارد. نتایج نشان داد که اکثریت عناصر موجود در باغ‌های ایرانی شیراز در پارک‌های شهری نیز دیده می شود اما هنوز تا رسیدن به باغ ایرانی که دارای ویژگی‌های فضایی منحصر به فرد می باشد فاصله وجود دارد، همچنین تدوین معیارهای طراحی باغ و پارک بر اساس الگوی باغ ایرانی مورد پذیرش شهروندان بوده است. پارک‌هایی با ویژگی‌هایی مانند هندسه مشخص و منحصربه فرد، وجود کوشک و سردر، سبکی خاص در نحوه حضور آب، کثرت سایه، نظمی ویژه در کاشت درختان و ... می‌تواند در این راستا رضایت شهروندان را افزایش دهد.

واژه‌های کلیدی: باغ ایرانی، عناصر فضایی، پارک شهری، شهر شیراز، تحلیل تطبیقی

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

معماری شهرها همواره در جهت استفاده از فضاهای شهری و محیط زندگی انسان به عنوان ابزار تأمین کننده ارتباط انسان و طبیعت حرکت نموده است که ایجاد باغ‌های شهری به عنوان یکی از عوامل اصلی تأمین کننده ارتباط انسان و طبیعتهمواره مورد توجه بوده است. باغ سازی از دیرباز در میان ایرانیان از جایگاهویژه ای برخوردار بوده است، به گونه ای که ایرانیان را باید پایه گذارسبکی خاص از باغ آرایی و طراحی باغ درجهان دانست. باغ ایرانی مجموعه ای فرهنگی، تاریخی و کالبدی است که در آن آب، گیاه و ابنیه در نظام هندسی مشخصی با هم تلفیق شده و محیطی مطلوب، ایمن و آسوده برای انسان بوجود می آورند. «گیاه، آب، هوا و نور چهار عنصر طبیعی مهمی هستند که بر بستر خاکی زمین در شکل دادن سازمان فضایی شهرها پاسخگوی برخی نیازهای معنوی، روانی و مادی انسانمی باشند که از میان آن‌ها دو عنصر گیاه و آب نقش مهم تریدارند»(حیدرنتاج،1389:60-59). شیوه حضور و حرکت آب در باغ دارای نظامی خاص و هماهنگ با هندسه و ساختار باغ بوده و در گونه‌های متفاوت باغ ایرانی اشکال به خود میگیرد(Khansari,1998,103).گیاهان در باغ ایرانی گذشته از جنس و گونه، از نظر محل قرارگیری، طرح کاشت، زیبایی و سودمندی بسیار قابل ملاحظه هستند،گیاهان در باغ ایرانی با اهداف متفاوتی از جمله سایه اندازی، محصول دهی و تزئین باغ به کار می روند(بهرام،1384: 81).

از طرف دیگر پارک فضایی عمومی و شهری است که به دنبال نیاز به هوای سالم و بهسازی محیط و لزوم ایجاد مکانی طبیعی و سالم در جهت گذران اوقات فراغت و با ایده بازگشت به طبیعت در شهرها نمود پیدا می کند. در پارک‌های عمومی باید سعی شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی تقریباً برای همه گونه سلیقه، فکر و سن وجود داشته باشد. متأسفانه عمده پارک‌هایی که در دوران معاصر در ایران و شهر شیراز ساخته شده است اغلب طراحی تقلیدی از شیوه‌های اروپایی می باشد.اینگونه پارک‌ها فاقد ارتباط موثر با سازمان فضایی شهر بوده و تأثیر کافی در بهبود کیفیت زندگی شهری ایفا نمی کند، اما سوال اینجاست که آیا پارک‌های ایرانی فعلی از نظر عناصر فضایی شاخص مانند باغ‌های ایرانی توانستهدر شهر شیراز ایفای نقش نماید؟

هدف از این پژوهش تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی در پارک‌های شهر شیراز بوده که با استفاده از شناخت عناصر فضایی باغ‌های ایرانی و نقش آفرینی آن‌ها از گذشته تا کنون، همچنین بررسی وضع موجود پارک‌های شهری و میزان رضایتمندی شهروندان از این دو عنصر فضایی و ... خواهد بود.

این پژوهشعلاوه بر تلاش در شناخت پدیده دیرینه باغ ایرانی، به دنبال یافتن ویژگی‌های مشترک فضاسازی آن است؛ همچنین بررسی وضعیت پارک‌های امروزی شهر شیراز و تعیین کمبودهای آن و ارائه راهکارهایی در جهت بهبود این کمبودها صورت خواهد گرفت.

طرح مسئله

با توجه به رشد فزاینده جمعیت شهری و محدود شدن دسترسی ساکنان شهرها به فضای سبز، همچنین افزایش اهمیت آن در گذران اوقات فراغت، توجه به کمیت و کیفیت فضای سبز حائز اهمیت می باشد. مطالعات ون دن برگ نشان می دهد که درختان و مناظر جنگلی پارک مانند سبب کاهش استرس، لذت بردن از مناظر، کاهش عصبانیت و تنش و افزایش تمرکز می شودberg,2003 :135-146)(Van den.

 پارک‌ها به عنوان عمده ترین فضای سبز در دسترس عموم بوده و از محدود مکان‌هایی هستند که انسان‌ها می توانند هیجانات و فشارهای روحی خود را در آن تخلیه نموده و به آرامش برسند، این فضاها می توانند نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی و فرهنگی شهرنشینان داشته باشند. این در حالی است که باغ‌هایایرانی به عنوان عنصری هویت بخش می توانند این وظیفه را به انجام برسانند. به کارگیری ویژگی‌ها و عناصر باغ‌های ایرانی در طراحی فضاهای پارک‌های شهری باعث ایجاد فضاهایی با ساختاری متعادل، روح بخشی به فضاهای شهری، چشم انداز مناسب، هندسه مشخص و ... می گردد.

 شیراز شاید صاحب بیشترین تعداد از باغ‌های ایرانی است که از لحاظ عمر طولانی و اهمیت بنا قابل توجه شایان است. باغ‌های شیراز به علت جلگه حاصلخیز آن و محصور بودن به کوههای اطراف و شرایط خاص جوی، طبیعت مخصوصی دارد.شناخت و تحلیل باغ ایرانی و عناصر آن کمک خواهد کرد که پارک‌ها و فضاهای سبز امروزی از یکنواختی کسل کننده درآمده و به فضاهای با شور و نشاط همچون باغ‌های ایرانی بدل شوند.با توجه به آنچه بیان شد لزوم تحقیق و تحلیل عناصر فضایی باغ‌های ایرانی و تطبیق آن با پارک‌های شهری به عنوان عنصر سبز شهری در جهت رضایتمندی شهرونداندر شهر شیراز مطرح می گردد.

در این پژوهش علاوه بر بررسی شناخت عناصر فضایی باغ‌های ایرانی از جمله عنصر آب، پوشش گیاهی، کوشک، سردر، هندسه و ... به مطالعه و بررسی پارک‌های شهری شهر شیراز و تطبیق عناصر فضایی پارک‌های آن بر باغ‌های تاریخی پرداخته شده است که امروزه حجم اصلی فضای سبز شهری را تشکیل می دهند. همچنین از طریق مطالعه و بررسی میزان رضایتمندی شهروندان از این دو عنصر فضای سبز (باغ و پارک) و درج نظریات آن‌ها، پارک‌های شهری با ویژگی‌های باغ‌های ایرانی که مورد نظر شهروندان بوده است، در کنار باغ‌های ایرانی می تواند کارساز باشد. در این راستا به یک بازنگری در برخورد با پدیده باغ ایرانی پرداخته و راه‌های جدیدی برای طرح مجدد آن در فضاهای سبز شهری به جای پارک‌های شهری که صرفاً ماحصل تزریق تفکر مدرنیسم وارداتی و طراحی تقلیدی از شیوه‌های اروپایی می باشند، در نظر گرفته شود.

اهداف پژوهش

هدف اصلی:تحلیل تطبیقی عناصر فضایی باغ ایرانی در پارک‌های شهر شیراز

اهداف فرعی:

- شناخت عناصر فضایی باغ‌های ایرانی و نقش آفرینی آن‌ها از گذشته تا کنون

- بررسی وضع موجود پارک‌های شهری و باغ‌های قدیمی از لحاظ کمی و کیفی

- بررسی میزان رضایتمندی شهروندان از پارک‌های شهری

- ارائه راهکار و پیشنهاد در راستای تلفیق عناصر فضایی باغ ایرانی با پارک‌های شهری

سوال و فرضیات پژوهش

در این مقاله در راستای پاسخگویی به سؤال زیر که آیا عناصر فضاییواقع در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغ‌های ایرانی مشابهت دارند؟ دو فرضیه مطرح شده است:

- به نظر می رسد عناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغ‌های ایرانی تطابق چندانی ندارد.

- به نظر می رسد طراحی اندیشیده شده پارک‌های شهری منطبق بر عناصر فضایی باغ‌های ایرانی می تواند موجب رضایت بیشتر شهروندان شود.

روش تحقیق

روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی می باشد. اطلاعات مورد نیاز برای انجام پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به منابع اسنادی مختلفجمع آوری، همچنین با استفاده از پرسشنامه به بررسی تعدادی از باغ‌ها و پارک‌های شهری پرداخته شد و در نهایت بر پایه یافته‌های حاصل از منابع گوناگون، موضوع بررسی و استنتاج و تبیین مناسب به عمل آمده است.

جامعه آماری و روش نمونه گیری

در تحقیق حاضر تعداد 384 پرسشنامه در باغ‌های تاریخی و پارک‌های شهری شهر شیراز به صورت تصادفی بین شهروندانی که از این فضاها استفاده می کردند توزیع گردید و تعداد پرسشنامه‌ها در هر مکان بسته به وسعت این فضاها و جمعیت مناطق 9گانه توزیع شده است. در انتخاب افراد برای پاسخ دهی به پرسشنامه‌ها افراد بالای 15 سال در نظر گرفته شده اند که برابر با1172740 نفر در شهر شیراز می باشد. در نتیجه با توجه به حجم نمونه(384نفر) و جمعیت مناطق شهر شیراز، تعداد پرسشنامه‌ها در هر منطقه توزیع شد،همچنین تعداد 30 پرسشنامه نیز از متخصصان و کارشناسان در این زمینه نظرسنجی به عمل آمد.سپس برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم افزار SPSS و آزمون آماری خی دو استفاده شده است.حجم نمونه بوسیله فرمول کوکران محاسبه گردیده و روش نمونه گیری تصادفی است. معرفی محدوده مورد مطالعه پژوهش شهر شیراز در بخش مرکزی شهرستان شیراز در حدود 71/1 درصد مساحت شهرستان شیراز را شامل می‌شود.این شهر دارای جمعیت 1,460,665نفر درارتفاع 1484 متری از سطح دریا و در منطقه کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. شهر شیراز به 9 منطقه شهرداری تقسیم شده و مساحتی بالغ بر 178٫891 کیلومتر مربع دارد(سالنامه آماری شهر شیراز 1390: 13-12). موقعیت جغرافیایی شهرستان شیراز در شکل (1) مشاهده می‌شود.

 

1- موقعیت شهر شیراز در کشور و استان

 

شکل 2- موقعیت جغرافیایی شهرستان شیراز شکل

مأخذ:irantoorism.akairan.comمأخذ:www.vivat.ir

 

 

شکل 3 –موقعیت باغ‌ها و پارک‌های شهری شهر شیراز

 

 

مفاهیم و مبانی نظری

فضای سبز شهری

طراحی فضای سبز شهری، به عنوان بخشی از طراحی محیط و منظر شهری، فرایندی انسانی است که با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سروکار دارد (صالحی و همکاران، 1391 :21). منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش‌های گیاهی انسان هستند که هم واجد بازدهی اکولوژیکی و هم واجد بازدهی اجتماعی ساخت است(Balram and Suzann, 2005:149).

باغ

 بنا به تعریفی که از سوی منشور فلورانس و البته کمیته باغ‌های تاریخی در سال 1982 میلادی ارائه شده، باغ ترکیب معماری از جماد و نبات است، پس اثری زنده و نمایانگر فرهنگ هر قوم و شرایط اقلیمی زادگاهش است(شاهچراغی،1389: 41). کلمه باغ یا پردیس یا بهشت و مانند آن همگی به اینگونه فضاها نوعی معنویت ویژه می‌بخشیده است (براتی، 1383 :15). شکیبا و پاشایی کمالی در سال 2012 در مقاله ای تحت عنوان"باغ ایرانی، پایداری فراموش شده" خاطر نشان کردند که باغ ایرانی محصول معماری و برنامه ریزی شهری هزار سال پیش است که توانسته نقش مهمی را در پیشرفت به سوی پایداری در محیط‌های شهری ایفا کند. در آن مقاله در جهت مطالعه اصول طراحی و معماری در باغ ایرانی تلاش شده است و نشان می دهد که باغ ایرانی توانایی معرفی خود را به عنوان یک عنصر پایدار داشته است.

پارک

پارک‌های عمومی فضاهای سبزی هستند که مورد استفاده مستقیم مردم قرار می گیرند و علاوه بر پوشش گیاهی (درختکاری، گل کاری، حاشیه کاری و جزء آن) قسمتی از سطح آن نیز به فضاهای تفریحی، ورزشی، اجتماعات هنری و فرهنگی اختصاص یافته است (باروقی،1383: 18). در تعاریف جدید سعی شده است که نگاه تازه تری به مفهوم پارک به وجود آید و از نگاه کالبدی و عناصر موجود در آن‌ها فراتر روند. پارک شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی واکولوژیکی و مزایای چون درمان بیماری‌های روحی،محیطی مطلوب برای پرورش کودکان ، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و نظایراین‌ها،هستند(Balram and Suzann,2005:149).

قربانی و تیموری در سال 1388 در مقاله ای نقش پارک‌های شهری را در بهبود کیفیت زندگی شهروندان تبریزی مورد تحلیل قرار داده اند. هدف اصلی آنان بررسی تأثیرات روانی-اجتماعی پارک‌های شهری در بهبود کیفیت زندگی شهروندان از طریق بررسی عوامل جاذبه پارک‌ها در پوشش دادن عوامل دافعه ای محل سکونت آنان بوده است. یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که شهروندان تبریزی بیشتر به منظور دسترسی به هوای سالم ،‌تفریح خانوادگی، کسب نشاط و دوری از آلودگی‌ها و تنگی محیط مسکونی ،‌پیاده روی ، رفع خستگی و گریز از یکنواختی زندگی به پارک‌های شهری روی می آورند.

عناصر باغ ایرانی

از میان عناصر باغ ایرانی دو عنصر گیاه وآب نقش مهم تری دارند.

آب در باغ ایرانی: شیوه حضور و حرکت آب در باغ دارای نظامی خاص و هماهنگ با ساختار باغ بوده و در گونه‌های متفاوت باغ ایرانی اشکال مختلفی به خود می‌گیرد (Khansari,1998,103).غالباً شکل آبنماهای باغ ایرانی تنوع فراوانی داشته و در یکی از محورهای اصلی فضای باغ احداث می گردیده است (روحانی،1389: 26-27).

گیاهان در باغ ایرانی:برای ایجاد سایه در باغ‌های ایرانی از درختان سایه افکن مانند بید، چنار، نارون و مانند آن استفاده شده است و برای کمک بیشتر به ایجاد سایه، گذرگاه‌های باغ‌ها را باریک انتخاب نموده اند تا سایه درختان دو طرف همه سطح گذرگاه‌ها را بپوشاند (نعیما،1390: 35). در باغ‌های ایرانی از درختان میوه نیز استفاده می‌شده است.برای نمونه باغ دلگشای شیراز به غیر از درختان سایه افکن اطراف مسیرها در کرت‌های خود درختان نارنج دارد (بل،1386: 124).

عمارتسردردر باغ ایرانی: در بسیاری از باغ‌های سکونتگاهی،حکومتی و سکونتگاهی- حکومتی عمارتی در فضای ورودی ساخته می شد که در بیشتر موارد محل استقرار و سکونت نگهبانان، باغبانان و سایرکارکنان خدماتی باغ‌ها بود(سلطان زاده، 1378: 56).

عمارت کوشک در باغ ایرانی: کوشک محل مسکونی در باغ و دارای اتاق‌ها و تالارهای جداگانه برای ساکنان و مهمانان بوده است. طراحی آن معمولاً آمیخته با فضای باز انجام می شده و محل قرارگیری آن در انتهای راه اصلی و تقاطع محورهای باغ بوده است(حیدرنتاج،1389: 73).غالباً ساختمانی برون گرا بود که در قسمتی از فضای واقع در میان باغ به گونه ای طراحی و ساخته می شد که ساکنان آن بتوانند از بهترین منظر برخوردار شوند (سلطان زاده، 1378: 58).بابایی در سال 1389 در مقاله ای با عنوان "تحلیل نظرات کاربران در کاربست الگوی باغ ایرانی در پارک‌های شهر سمنان" تلاش کرده است تا نظرات مراجعه کنندگان به پارک‌های شهر سمنان را در خصوص بکارگیری الگوی باغ ایرانی در پارک‌ها مطالعه و بررسی کند. این تحقیق به صورت پیمایشی به کمک تکنیک پرسشنامه به نظرسنجی از 300 نفر از مراجعین به پارک‌ها انجام گردیده است و سپس اطلاعات میدانی گردآوری شده با استفاده از نرم افزارSPSS تجزیه و تحلیل شده است.براساس نتایج نظرسنجی انجام شده بیشتر افراد موافق ایجاد پارک‌هایی با معیارهای باغ ایرانی در شهر سمنان بوده اند و بیشترین میزان اتفاق نظر به ترتیب در خصوص حضور عنصر آب و عنصر پوشش گیاهی در طراحی باغ با الگوی ایرانی بوده است.

 

 

هندسه در باغ ایرانی

در باغ ایرانی توجه خاصی به شکل‌های هندسی می شد و شکل مربع که فاصله بین اجزاء باغ را به طور ساده و روشن نشان می داد از اهمیت خاصی برخوردار بود(نعیما،1390: 32).یک اصل مهم که در میان کرت محور اصلی باغ رعایت می شد، بازبودن چشم انداز اصلی به شکل مستطیل کشیده بود(حیدرنتاج،1389: 83). در شکل 4 کرت بندی و نظم هندسی در باغ فین کاشان دیده می شود.

 

شکل 4: کرت بندی، نظم هندسی، قرینگی و تقسیمات چهارگانه در باغ فین کاشان، مأخذ: برگرفته ازمهدی زاده سراج و نیکوگفتار 1390: 39

تقارن، مرکزیت، ریتم، گستردگی دید و هندسه مستطیلی از دیگر خصوصیات باغ ایرانی می باشد که در این خصوص زارع و همکاران نیز در سال 1390 در مقاله ای با عنوان "گونه شناسی کاربردی و گونه شناسی فضایی باغ و عناصر تشکیل دهنده آن‌ها" به تشریح عناصر سازنده کالبدی و معماری در انواع گونه شناسی باغ‌ها پرداخته اند. نتایج حاصل از تحقیقات این بوده که عناصر طبیعی و معماری و نظم هندسه منظم این عناصر در کنار هم موجب ایجاد فضایی برای پاسخ به نیازهای زیبایی دوستی در جامعه می شوند.

یافته‌های پژوهش

تحلیلی آماری بر ویژگی‌ها و خصوصیات پارک‌ها و باغ‌های تاریخی در شهر شیراز

تعداد 384 پرسشنامه در باغ‌های تاریخی و پارک‌های شهری شهر شیراز به صورت تصادفی بین شهروندانی که از این فضاها استفاده می کردند، با توجه به جمعیت مناطق 9گانه شیراز توزیع گردید. همچنین تعداد 30 پرسشنامه نیز از متخصصان و کارشناسان در این زمینه نظرسنجی به عمل آمد که برخی نتایج آن به شرح زیر است:

- در میان شهروندان گروه سنی 15 تا30 سال با 57درصد و30 تا 45 سال با 31درصد بیشترین میزان استفاده کنندگان از پارک‌ها و باغ‌های شهر شیراز را تشکیل می‌دهند.

- در بین پاسخ دهندگان 3/39 درصد شهروندان با استفاده از فضای سبز و 8/18درصد بادیدار اقوام و دوستان اوقات فراغت خود را سپری می‌کنند. که این نشان دهنده اهمیت کیفیت طراحی در پارک‌های شهری است که بخش اعظم فضای سبز را تشکیل می دهند.

- براساس نظرسنجی انجام شده در بین پاسخ دهندگان 4/59 درصد شهروندان و 3/63 درصد کارشناسان برای گذران اوقات فراغت باغ‌های ایرانی و 6/40 درصد افراد شهروند و 7/36 درصد افراد کارشناس پارک‌های شهری را برای گذران اوقات فراغت خود ترجیح داده اند. این آمار در جدول 1 نمایش داده شده است.

 

جدول (1) انتخاب فضای سبز شهری برای گذران اوقات فراغت شهروندان و کارشناسان

	فراوانی	درصد	درصد تجمعی	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
پارک‌های امروزی	156	6/40	6/40	11	36.7	36.7
باغ‌های ایرانی	228	4/59	100	19	63.3	100
جمع	384	100		30	100

 

 

-در خصوص تمایل پاسخ دهندگان به ایجاد پارک‌هایی با ویژگی‌های باغ‌های ایرانی بر طبق جدول 2 می‌توان گفت حدود 85درصد شهروندان و60 درصد کارشناشان گزینه خیلی زیاد و زیاد را انتخاب نموده اند. با این وجود پاسخ دهندگان تمایل زیادی به استفاده از پارک‌های شهری با ویژگی‌ها و الگوهای باغ ایرانی دارند.

 

 

جدول (2) تمایل بازسازی پارک‌های شهری با ویژگی‌های باغ‌های قدیمی

	شهروندان		کارشناسان
	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
خیلی زیاد	202	6/52	5	7/16
زیاد	124	3/32	13	3/43
متوسط	43	2/11	8	7/26
کم	13	4/3	1	3/3
خیلی کم	2	5/0	3	10
جمع	384	100	30	100

 

 

-در بین پاسخ دهندگان شهروند از میان ویژگی‌ها و عناصر باغ‌های ایرانی 56 درصد درختان سایه دار، 4/34 درصد آبنما ، 4/4 درصد کوشک،4/3 درصد سردر باغ و 8/1 درصد هندسه باغ‌های ایرانی را ترجیح می دهند. این در حالی است که افراد کارشناس به ترتیب عنصر سایه در باغ ایرانی و سپس آب و سردر و کوشک را برای استفاده در پارک‌های شهری ترجیح می دهند. این آمار نشان دهنده آن است که بیشتر مردم موافق حضور درختان سایه دار و وجود عنصر آب و جلوه‌های مختلف آن در پارک‌ها و باغ‌های ایرانی بودند.

- براساس نظرسنجی انجام شده 7/60 درصد شهروندان کاشت منظم درختان، 5/31 درصد کاشت نامنظم و اتفاقی را ترجیح داده اند، این در حالی است که 56.7 درصد کارشناسان کاشت منظم درختان و 20درصد آنان کاشت نامنظم و اتفاقی درختان را انتخاب نموده اند. این آمار نشان می دهد که افراد بیشتر موافق کاشت منظم درختان در پارک‌های شهری هستند که این منطبق بر الگوی باغ ایرانی است.

- با توجه به آمار جدول شماره 3 رضایتمندی پاسخ دهندگان نسبت به باغ‌های ایرانی بیشتر از پارک‌های شهری بوده است که البته این میزان در مورد افراد کارشناس بیشتر قابل مشاهده است.

 

جدول شماره (3) ارزیابی رضایتمندی از باغ‌ها و پارک‌های شهر شیراز از نظر شهروندان و کارشناسان

	شهروندان				کارشناسان
	باغ		پارک		باغ		پارک
	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
عالی	82	4/21	32	3/8	4	3/13	3	10
خوب	183	7/47	155	4/40	20	7/66	10	3/33
متوسط	91	7/23	155	4/40	6	20	14	6/46
ضعیف	25	5/6	34	9/8	0	0	3	10
خیلی ضعیف	3	8/0	8	½	0	0	0	0
جمع	384	100	384	100	30	100	30	100

 

 

تجزیه و تحلیل فرضیات پژوهش

- فرضیه اول: به نظر می رسد عناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغ‌های ایرانی تطابق چندانی ندارد.

برای بررسی مطلب فوق عناصر فضایی باغ‌ها و پارک‌های شهر شیراز در جدول شماره 4 و 5 با یکدیگر مقایسه شده و برای این منظور نیز از سوال 30 پرسشنامه استفاده شده است.

 

جدول (4) ویژگی‌های باغ‌های ایرانی و پارک‌های شهری از نظر شهروندان

ویژگی‌ها			عالی	خوب	متوسط	ضعیف	مجموع
آبنما	باغ	فراوانی	116	154	87	27	384
		درصد	2/30	1/40	7/22	7	100
	پارک	فراوانی	39	160	125	60	384
		درصد	2/10	7/41	6/32	6/15	100
سر در	باغ	فراوانی	102	168	83	31	384
		درصد	6/26	8/43	6/21	1/8	100
	پارک	فراوانی	26	111	171	76	384
		درصد	8/6	9/28	5/44	8/19	100
دسترسی	باغ	فراوانی	69	165	131	19	384
		درصد	18	43	1/43	9/4	100
	پارک	فراوانی	45	191	121	27	384
		درصد	7/11	7/49	5/31	7	100
سایه درخت	باغ	فراوانی	143	188	46	7	384
		درصد	2/37	49	12	8/1	100
	پارک	فراوانی	32	140	163	49	384
		درصد	3/8	5/36	4/24	8/12	100
کوشک	باغ	فراوانی	87	166	117	14	384
		درصد	7/22	2/43	5/30	6/3	100
	پارک	فراوانی	5	73	196	110	384
		درصد	3/1	19	51	6/28	100
تندیس	باغ	فراوانی	101	167	89	27	384
		درصد	3/26	5/43	2/23	7	100
	پارک	فراوانی	19	80	121	164	384
		درصد	9/4	8/20	5/31	7/42	100

 

 

 

جدول (5) ارزیابی ویژگی‌های باغ‌های ایرانی و پارک‌های شهری از نظر کارشناسان

ویژگی‌ها			عالی	خوب	متوسط	ضعیف	مجموع
آبنما	باغ	فراوانی	11	17	2	0	30
		درصد	7/36	7/56	7/6	0	100
	پارک	فراوانی	4	18	5	3	30
		درصد	13.3	60	16.7	10	100
سر در	باغ	فراوانی	5	17	8	0	30
		درصد	16.7	56.7	26.7	0	100
	پارک	فراوانی	4	10	13	3	30
		درصد	13.3	33.3	43.3	10	100
دسترسی	باغ	فراوانی	4	16	10	0	30
		درصد	13.3	53.3	33.3	0	100
	پارک	فراوانی	4	10	16	0	30
		درصد	13.3	33.3	53.3	0	100
سایه درخت	باغ	فراوانی	11	17	2	0	30
		درصد	36.7	56.7	6.7	0	100
	پارک	فراوانی	6	15	8	1	30
		درصد	20	50	26.7	3.3	100
کوشک	باغ	فراوانی	3	22	5	0	30
		درصد	10	73.3	16.7	0	100
	پارک	فراوانی	4	4	19	3	30
		درصد	13.3	13.3	63.3	10	100
تندیس	باغ	فراوانی	3	4	13	10	30
		درصد	10	13.3	43.3	33.3	100
	پارک	فراوانی	3	16	4	7	30
		درصد	10	53.3	13.3	23.3	100

 

 

با توجه به جدول شماره (4) و (5)، 70.3 درصد شهروندان و 93 درصد افراد کارشناس حضور عنصر آب را در باغ‌های ایرانی مناسب دیده اند، این درصورتی است که 51.9 درصد از شهروندان و حدود 73 درصد کارشناسان وجود عنصر آب و کاربرد آن را در پارک‌های شهری عالی و خوب ارزیابی کرده اند. همانطور که آمار مربوطه نشان می دهد عنصر آب در پارک‌های شهری نیز به کار برده شده است اما کاربرد کمی و کیفی آن در باغ‌های ایرانی قطعاً بیشتر مورد پذیرش افراد جامعه و کارشناسان بوده است. (مسیرهای طراحی شده با عنصر آب و حوض‌هایی بزرگ که انعکاس ساختمان و درختان در آن پدیدار شده است).

در مورد وجود سردر در باغ ایرانی حدود 70 درصد شهروندان و 73 درصد متخصصان سردر طراحی شده در باغ ایرانی و حدود 45 درصد افراد متخصص و شهروند عنصر سردر را در پارک عالی و خوب ارزیابی نمودند. این آمار نشان از طراحی بهتر سردر در باغ‌های ایرانی است، البته در برخی از پارک‌های شهری شیراز مانند پارک بعثت، شهدا، پارک نماز و ... سردرهای طراحی شده زیبایی به کار رفته است.

-همچنین در مورد نحوه دسترسی داخل محوطه میزان رضایتمندی از نحوه دسترسی و طراحی فضاهای حرکتی در باغ‌ها و پارک‌ها مورد رضایت شهروندان بوده است.

- در خصوص وجود سایه می توان گفت 86 درصد از افراد شهروند از عنصر سایه در باغ و 44 درصد از سایه در پارک رضایت دارند. همچنین 93درصد افراد متخصص عنصر سایه در باغ و 70درصد در پارک مناسب دانسته اند. این آمار بدان معناست که افراد از میزان سایه در باغ‌های ایرانی رضایت بیشتری دارند.

- با توجه به آمار جدول 4و5 می توان در مورد بنای طراحی شده واقع در باغ‌ها و پارک‌ها این گونه نتیجه گرفت که حدود70 درصد شهروندان و 83 درصد کارشناسان از وجود عنصر کوشک در باغ ایرانی،32 درصد شهروندان و 26 درصد متخصصان از وجود عنصر کوشک در پارک شهری رضایت دارند.

- در مورد وجود تندیس و مجسمه در باغ‌های ایرانی حدود 33 درصد شهروندان و 23درصد افراد کارشناس آن را عالی و خوب و 40 درصد افراد شهروند و 63درصد افراد متخصص از تندیس پارک‌ها رضایت داشته اند. در خصوص تندیس در باغ‌های ایرانی می توان گفت آنچه مربوط به مجسمه نمادین به معنی تندیس منفرد باشد وگلدان‌های سنگی در باغ‌های شهر شیراز وجود داشته اما هم اکنون تعداد کمی از آن‌ها در باغ‌ها دیده می شود.

 

 

جدول (6) ویژگی‌های مدیریتی-نظارتی باغ‌های ایرانی و پارک‌های شهری از نظر شهروندان

امنیت	باغ	فراوانی	6	12	8	4	30
		درصد	20	40	26.7	13.3	100
	پارک	فراوانی	1	13	12	4	30
		درصد	3.3	43.3	40	13.3	100
نظارت و کنترل	باغ	فراوانی	6	11	13	0	30
		درصد	20	36.7	43.3	0	100
	پارک	فراوانی	3	13	7	7	30
		درصد	10	43.3	23.3	23.3	100

 

 

 

جدول (7) ویژگی‌های مدیریتی-نظارتی باغ‌های ایرانی و پارک‌های شهری از نظر کارشناسان

امنیت	باغ	فراوانی	6	12	8	4	30
		درصد	20	40	26.7	13.3	100
	پارک	فراوانی	1	13	12	4	30
		درصد	3.3	43.3	40	13.3	100
نظارت و کنترل	باغ	فراوانی	6	11	13	0	30
		درصد	20	36.7	43.3	0	100
	پارک	فراوانی	3	13	7	7	30
		درصد	10	43.3	23.3	23.3	100

 

 

- بر اساس نظرسنجی انجام شده امنیت در پارک‌های شهری کم رنگ می باشد، این عنصر در باغ‌های ایرانی به دلیل وجود نگهبان، عدم تردد وسایل نقلیه موتوری و ... بوده است.

- حدود 61 درصد شهروندان و 56 درصد کارشناسان نظارت و کنترل در باغ ایرانی را عالی و خوب ارزیابی کردند، این در حالی است که در خصوص نظارت در پارک شهری این عدد به 25 درصد از طرف شهروندان و 53 درصد از سوی کارشناسان می رسد. شاید این نشان دهنده وجود نگهبان، حصار و کنترلی است که در باغ‌های ایرانی وجود دارد.

در جهت تحلیل و بررسی و عدم تأیید این فرضیه می توان گفت اکثریت عناصر موجود در باغ‌های ایرانی در پارک‌های شهری نیز دیده می شود اما هنوز تا رسیدن به باغ ایرانی که دارای سبکی خاصو ویژگی‌های فضایی منحصر به فرد خود می باشد فاصله وجود دارد. برای آزمون این فرضیه از اطلاعات بدست آمده از سوال 30 پرسشنامه و همچنین برای اثبات یا رد آن ازآزمون خی دو استفاده شده است که نتایج بدست آمده در جداول (8) و (9) قابل مشاهده است.

 

جدول (8)- آزمون خی دوفرضیه اول:عناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز

(پارک)S 30
	آبنما	سردر	دسترسی	سایه درختان	کوشک	امنیت	تندیس	نظارت
Chi-Square	7/98	14/116	2/177	6/132	9/197	9/110	6/48	1/119
df	3	3	3	3	3	3	3	3
Asymp. Sig.	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0

 

 

 

جدول (9)- آزمون خی دوفرضیه اول:عناصر فضایی موجود در باغ‌های شهر شیراز

(باغ)S 30
	آبنما	سردر	دسترسی	سایه درختان	کوشک	امنیت	تندیس	نظارت
Chi-Square	6/89	1/100	7/131	7/219	5/126	8/102	06/67	6/45
df	3	3	3	3	3	3	3	3
Asymp. Sig.	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0

 

 

 

با توجه به سطح معناداری به دست آمده از این آزمون با درجه آزادی 3 و درجه معنی داری(sig) برابر با .000در سطح اطمینان بالاتر از 95 درصد مؤید تطابق عناصر فضایی موجود در پارک‌های شهر شیراز با عناصر فضایی باغهای ایرانی است، پس فرضیه مورد نظر رد می شود.

- فرضیه دوم: به نظر می رسد طراحی اندیشیده شده پارک‌های شهری منطبق بر عناصر فضایی باغ‌های ایرانی می تواند موجب رضایت بیشتر شهروندان شود.

هنگامی که صحبت از طراحی اندیشیده شده پارک‌های شهری منطبق بر باغ ایرانی می نماییم بایستی عناصر سازنده و ویژگی‌های باغ ایرانی را بررسی کرده، در این راستا ارزیابی نظرات پاسخ دهندگان در خصوص ترجیح ویژگی و عناصر باغ ایرانی برای استفاده در پارک شهری، نوع شکل و هندسه کاشت درختان در پارک‌ها، تمایل افراد به ایجاد پارک‌ها بر مبنای ویژگی‌های باغ ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نظرسنجی انجام گرفته60درصد کارشناسان و حدود 85 درصد شهروندان تمایل به ایجاد پارک‌ها بر مبنای ویژگی‌های باغ ایرانی دارند. با توجه به جدول شماره(10) در بین شهروندان از میان ویژگی‌ها و عناصر باغ‌های ایرانی که توجه به آن‌ها موجب طراحی اندیشیده شده باغ‌های ایرانی شده استبیشتر پاسخ دهندگان موافق حضور درختان سایه دار و سپس وجود عنصر آب و جلوه‌های مختلف آن، وجود عنصر سردر در پارک‌ها و باغ‌های ایرانی بودند. مطالعات نشان دهنده آن است که این دو عنصر(آب و درختان سایه انداز) نقش به سزایی در شکل گیری باغ ایرانی و تعدیل شرایط نامناسب و اقلیمی- سرزمینی داشته است.

 

جدول (10)ارزیابی نظرات پاسخ دهندگان درخصوص ویژگی و عناصر باغ ایرانی برای استفاده در پارک شهری

	فراوانی	درصد	درصد تجمعی	فراوانی	درصد	درصد تجمعی
آبنما	132	4/34	4/34	3	10	10
درختان سایه دار	215	56	4/90	21	70	80
سردر	13	4/3	8/93	4	3/13	3/93
کوشک	17	4/4	2/98	2	7/6	100
هندسه	7	8/1	100	0	0	0
جمع	384	100	100	30	100	0

 

بر اساس نظرسنجی انجام گرفته در بین پاسخ دهندگان 7/60 درصد شهروندان و 56.7 درصد کارشناسان کاشت منظم درختان، 5/31 درصد افراد شهروند و 20درصد افراد کارشناس کاشت نامنظم و اتفاقی درختان را ترجیح داده اند با توجه به آمار بیشتر افراد موافق کاشت منظم درختان در پارک‌های شهری هستند که منطبق بر الگوی طراحی شده در باغ ایرانی است.برای آزمون این فرضیه از اطلاعات بدست آمده از سوالات 25،21،20 پرسشنامه و همچنین برای اثبات یا رد آن از آزمون خی دو استفاده شده است که نتایج بدست آمده در جداول شماره(11) قابل مشاهده می باشد. با توجه به سطح معناداری به دست آمده از این آزمون با درجه آزادی 4 و درجه معنی داری(sig) برابر با .000در سطح اطمینان بالاتر از 95 درصد مؤید این است که طراحی پارک‌های شهری منطبق بر عناصر فضایی باغ‌های ایرانی می تواند رضایت شهروندان رادر شهر شیراز موجب شود، پس فرضیه موردنظر تأیید می شود.

 

جدول (11)- آزمون خی دو فرضیه دوم

Test Statistics	S 20	S 21	S 25
Chi-Square	8/373	3/451	005/343
df	4	4	4
Asymp. Sig.	000/0	000/0	000/0

 

- نتیجه گیری

از بین خدمات و تسهیلات مختلف شهری، فضاهای باز و سبز شهری نه تنها به دلیل اهمیت تفریحیشان مورد توجهند، بلکه به دلیل نقشی که در حفظ و تعادل محیط زیست شهری و تعدیل آلودگی هوا و پرورش روحی و جسمی ساکنان شهر ایفا می کنند، ارزشمند هستند.

- حدود 39 درصد شهروندان اوقات فراغت خود را با استفاده از فضای سبز می گذرانند که بیانگر اهمیت برنامه ریزی و طراحی مناسب فضاها در این مقوله می باشد.

- شهروندان به هر دو فضای سبز شهری (پارک یا باغ) برای گذران اوقات فراغت خود نیاز دارند.

- تدوین معیارهای طراحی باغ و پارک بر اساس الگوی باغ ایرانی مورد پذیرش شهروندان بوده است.

- در بین شهروندان 4/59 درصد و در بین افراد کارشناس 3/63 درصد ترجیح می دهند برای گذران اوقات فراغت از باغ‌های ایرانی استفاده کنند.

- در خصوص تعداد مبلمان نیز می توان چنین گفت که حدود 58 درصد از این ویژگی پارک‌های شهر شیراز رضایت دارند و در مورد کیفیت مبلمان پارک‌ها حدود 39 درصد از شهروندان احساس رضایت دارند. این آمار نشان می دهد که پاسخ دهندگان از وضعیت فعلی مبلمان در پارک‌های شهری رضایت مطلوبی ندارند.

-با بررسی و تحلیل نظرسنجی مشخص گردید که حدود 85 درصد افراد تمایل دارند پارک‌های شهری با ویژگی‌های باغ‌های قدیمی شیراز نظیر باغ ارم، دلگشا و ... ساخته شوند. در نتیجه برای برنامه ریزی و طراحی پارک‌های شهری، می توان از معیارهایی که بر اساس سبک باغ ایرانی است و برای طراحی فضاهای سبز مدرن متناسب با زندگی امروز استفاده کرد.

- در بین ویژگی‌های باغ‌های ایرانی بیشتر مردم موافق حضور درختان سایه دار و وجود عنصر آب و جلوه‌های مختلف آن در پارک‌ها و باغ‌های ایرانی بوده اند این موضوع نشان دهنده آن است که برنامه ریزان و طراحان فضای سبز این دو مقوله را بیشتر مورد توجه قرار دهند.

- در خصوص رضایتمندی افراد از باغ می توان گفت حدود73 درصد پاسخ دهندگان از باغ‌ها رضایت دارند، در مورد رضایتمندی از پارک‌های شهری حدود 50.5 در صد از افراد گزبنه عالی و خوب را ارزیابی نمودند، 40 درصد متوسط و 9.5 درصد ضعیف را انتخاب نمودند. با توجه به آمار مذکور تقریباً نیمی از افراد پاسخ دهنده از وضعیت پارک‌های شهری شیراز احساس رضایت کامل نمی کنند و احساس رضایتمندی از باغ‌ها بیشتر از پارک‌های شهری است.

- پیشنهادها

قبل از هر اقدامی لازم است که این پدیده منحصر به فرد به درستی شناخته شده و در پی آن معیارهایی بر اساس سبک باغ ایرانی برای طراحی فضاهای سبز مدرن که با زندگی امروز تناسب داشته باشد تدوین و به مرحله اجرا گذارده شود.

 از جمله این راهکارها مجموعه ای از سیاست‌های کلانی است که اگر از سوی سازمان‌های مرتبط از جمله سازمان پارک‌ها و فضای سبز، شهرداری و ... اجرا شود می تواند فرهنگ باغ سازی ایرانی را در عرصه‌های شهری رواج دهد و موجب بهبود کیفیت پارک‌های شهری گردد.

- به وسیله ترکیب عملکردهای مختلف با باغ ایرانی، شکل‌های مختلف جدید از پارک و باغ ایرانی ایجاد شود.

- طراحی فضاهای مختلف تفریحی، پارک‌های شهری، فرهنگی، آموزشی و ... با استفاده از الگوی باغ ایرانی.

- محوطه سازی عرصه‌های عمومی و دولتی با ایده باغ ایرانی.

- به کارگیری ویژگی‌ها و عناصر باغ‌های ایرانی در طراحی فضاهای پارک‌های شهری.

- ایجاد فضاهایی با ساختاری متعادل، شامل حداقل یک محور اصلی مستقیم با چشم انداز عمیق، معابر فرعی و قرارگیری فضاهای مستقل در کنار آن‌ها.

- ترکیب هندسه مستطیلی و خطی به همراه خطوط منحنی و دوار در فضاهای پارک و باغ رعایت شود البته نه به طریقی که هندسه بصری و ادراکی باغ راست گوشه به کلی از بین رود.

- در عرض محور اصلی باغ و پارک موانع بصری اعم از طبیعی و مصنوع به کار گرفته نشود.

- استفاده از عنصر آب به گونه‌های مختلف از جمله به صورت خطی در محور اصلی و درختان بلند در حاشیه، حوض وسیع و فواره در فضاسازی باغ‌ها و پارک‌ها

- ارتفاع لبه حوض و آب نما به اندازه ای باشد که سطح بیشتری از آب را به نمایش گذارد.

- در مکان‌هایی که امکان پذیر است از خاصیت انعکاسی آب در جلوی بناهای اصلی استفاده شود

- برای ارتباط بیشتر با طبیعت، بناها به صورت ترکیبی از فضاهای باز، نیمه باز و بسته طراحی شود.

- یک سردر شاخص به عنوان عطف مجموعه و متناسب با مقیاس و عملکرد باغ برای ورودی اصلی طراحی شود.

- فضاهای سبز اعم از پارک و باغ در زمین‌های شیب دار از طریق صفه بندی و ایجاد سکوهای مسطح طراحی شود.

 

منابع

 بابائی،عباس و کرکه آبادی، زینب (1389)، تحلیل نظرات کاربران در کاربست الگوی باغ ایرانی در پارک‌های شهر سمنان، فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال دوم، شماره 4، صص125-115.

 باروقی،فریده(1383)، کاربری فضای سبز شهری از برنامه تا واقعیت، مجله شهرداری‌ها، سال پنجم، شماره ششم.

 براتی، ناصر(1383)، باغ و باغ سازی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی، مجله باغ نظر،شماره 2.

 بل، سایمون.1-1386. عناصر طراحی بصری معماری منظر(ترجمه محمد احمدی نژاد)،اصفهان: انتشارات خاک.

 بهرام، محمد(1384)، گیاه شناسی،تهران: انتشارات رهپویان شریف.

 حیدرنتاج، وحید (1389)، باغ ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول.

 روحانی،غزاله(1389)،طراحی باغ و احداث فضای سبز،چاپ پنجم، انتشارات فرهنگ جامع.

 زارع،سارا، نمیرانیان، منوچهر و شبانعلی فمی،حسین (1390)، گونه شناسی کاربردی و گونه شناسی فضایی باغ و عناصر تشکیل دهنده آن‌ها، مقالات کامل نخستین همایش باغ گیاهشناسی ملی ایران آبان ماه 1390، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، باغ گیاهشناسی ملی ایران.

 سالنامه آماری شهر شیراز(1390)، مدیریت آمار و فناوری و سامانه اطلاعات مکانی، شهرداری شیراز،چاپ اول.

 سلطان زاده، حسین(1378)، تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

 شاهچراغی، آزاده (1389)،" پارادایم‌های پردیس؛ درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی"، انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

 صالحی، اسماعیل و دیناروندی، مرتضی و هدایتی، امیر (1391)، اصول و ضوابط طراحی پارک‌های شهری، انتشارات سیمای دانش: تهران، چاپ اول.

 قربانی، رسول و تیموری، راضیه(1388)، تحلیلی بر نقش پارک‌های شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری با استفاده از الگوی Seeking-Escaping نمونه موردی: پارک‌های شهر تبریز، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، صص 47-62.

 مهدی زاده سراج، فاطمه و نیکوگفتار، عاطفه (1390)، بررسی تطبیقی راهکارهای دستیابی به آسایش، آرامش و تفکر در باغ‌های سنتی ایران و ژاپن، فصلنامه باغ نظر، سال هشتم، شماره هفده.

نعیما، غلامرضا (1390)،باغ‌های ایرانی، انتشارات پیام، چاپ چهارم.

Balarm Shivanand, Dragicevic Suzana (2005), Attitudes Toward Urban Green Space: IntegratingQuestionnaire Survey and Collaborative GIS Techniquesto Improve Attitude Measurements, Landscape and Urban Planning Journal 75:167-179.

Khansari, Mehdi (1998), the Persian Garden:Echoes of Paradise, Mage Publishers, Washington DC.

Van den Berg, A,E, et al, (2003), Environmental preference and restoration: how are they related? Journal of Environmental psychology.www.shiraz

مراجع

بابائی،عباس و کرکه آبادی، زینب (1389)، تحلیل نظرات کاربران در کاربست الگوی باغ ایرانی در پارک‌های شهر سمنان، فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، سال دوم، شماره 4، صص125-115.

 باروقی،فریده(1383)، کاربری فضای سبز شهری از برنامه تا واقعیت، مجله شهرداری‌ها، سال پنجم، شماره ششم.

 براتی، ناصر(1383)، باغ و باغ سازی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی، مجله باغ نظر،شماره 2.

 بل، سایمون.1-1386. عناصر طراحی بصری معماری منظر(ترجمه محمد احمدی نژاد)،اصفهان: انتشارات خاک.

 بهرام، محمد(1384)، گیاه شناسی،تهران: انتشارات رهپویان شریف.

 حیدرنتاج، وحید (1389)، باغ ایرانی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول.

 روحانی،غزاله(1389)،طراحی باغ و احداث فضای سبز،چاپ پنجم، انتشارات فرهنگ جامع.

 زارع،سارا، نمیرانیان، منوچهر و شبانعلی فمی،حسین (1390)، گونه شناسی کاربردی و گونه شناسی فضایی باغ و عناصر تشکیل دهنده آن‌ها، مقالات کامل نخستین همایش باغ گیاهشناسی ملی ایران آبان ماه 1390، موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، باغ گیاهشناسی ملی ایران.

 سالنامه آماری شهر شیراز(1390)، مدیریت آمار و فناوری و سامانه اطلاعات مکانی، شهرداری شیراز،چاپ اول.

 سلطان زاده، حسین(1378)، تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

 شاهچراغی، آزاده (1389)،" پارادایم‌های پردیس؛ درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی"، انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

 صالحی، اسماعیل و دیناروندی، مرتضی و هدایتی، امیر (1391)، اصول و ضوابط طراحی پارک‌های شهری، انتشارات سیمای دانش: تهران، چاپ اول.

 قربانی، رسول و تیموری، راضیه(1388)، تحلیلی بر نقش پارک‌های شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری با استفاده از الگوی Seeking-Escaping نمونه موردی: پارک‌های شهر تبریز، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 72، صص 47-62.

 مهدی زاده سراج، فاطمه و نیکوگفتار، عاطفه (1390)، بررسی تطبیقی راهکارهای دستیابی به آسایش، آرامش و تفکر در باغ‌های سنتی ایران و ژاپن، فصلنامه باغ نظر، سال هشتم، شماره هفده.

نعیما، غلامرضا (1390)،باغ‌های ایرانی، انتشارات پیام، چاپ چهارم.

Balarm Shivanand, Dragicevic Suzana (2005), Attitudes Toward Urban Green Space: IntegratingQuestionnaire Survey and Collaborative GIS Techniquesto Improve Attitude Measurements, Landscape and Urban Planning Journal 75:167-179.

Khansari, Mehdi (1998), the Persian Garden:Echoes of Paradise, Mage Publishers, Washington DC.

Van den Berg, A,E, et al, (2003), Environmental preference and restoration: how are they related? Journal of Environmental psychology.www.shiraz