بررسی و ارزیابی میراث کهن شهرسازی ایران؛ با تاکید بر ضرورت بازشناسی سکونتگاه‌های زیرزمینی ایران

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 4، دوره 4، شماره 12، فروردین و اردیبهشت 1392، صفحه 62-78   

نویسنده

مســــلم بیرانونــــد^*

مربــــی گــــروه معمــــاری، دانشــــگاه پیــــام نــــور، تهــــران، ایــــران

تاریخ دریافت: 12 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 12 دی 1394 

چکیده

چکیده سکونتگاه‌های زیرزمینی که در دو دهۀ اخیر توجه مجامع حرفه‌ای و علمی جهانی را به خود مشغول کرده است، در دهه‌های 70 میلادی بی اهمیت و غیر قابل قبول تلقی می‌نمود، در سال‌های اخیر به عنوان هنر خلاقانۀ بشر در به آشتی رسیدن با طبیعت مطرح شده و در سرا سر جهان مورد عنایت قرار گرفته است. سرزمین ایران اکثرا این گونه‌ها را در خود جای داده و از این لحاظ دارای پتانسیل بالایی است. موقعیت قرارگیری این زیستگاه‌ها در دل خاک و تکنولوژی هوشمندانه به کار گرفته شده در آن، راز ماندگاری این میراث کهن تا به امروز بوده است، شهرهای زیرزمینی که جنبه ی پناهگاهی دارند به دو شکل ایجاد شده‌اند یا در بیرون از شهرها و در دل تپه‌های طبیعی و یا در زیر شهرهای مسکونی تا عمق حتی ۵۰ متری از سطح زمین ساخته شده‌اند. وسعت این شهرها در زیر زمین به علت حفاظت از جان و مال در مواقع ناامنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته‌اند. بسیاری از این معماری‌های خود ایستا، با ورود به عمق زمین شکل گرفته‌اند. همچنین تمامی آن‌ها بر اساس کیفیت ویژه بستر طبیعی شان و احترام انسان به طبیعت ایجاد شده‌اند. منظر طبیعی پیرامون مجموعه در تمام آنها، به خوبی حفظ شده و با کمترین دخل و تصرف در محیط صورت پذیرفته است. به دلیل استفاده از آسایش حرارتی ثابت این گونه فضاها، مصرف انرژی ناچیز بود و به این ترتیب تعامل هوشمندانه‌ای بین زیست انسان و طبیعت شکل می‌گرفت که به رغم تحولات بعدی پایداری منحصر به فردی به آن می‌داد. از این رو ضروری به نظر می‌رسد تا با پژوهش‌های هرچه بیشتر در این باب این نوع از معماری در ایران نیز کم کم جایگاه و اعتبار خود را باز یابد. روش تحقیق به کارگرفته شده در این پژوهش توصیفی- موردی و تاریخی- تفسیری است. 
 

کلیدواژه‌ها

تکنیک ساخت؛ خودایستا؛ سرپناه طبیعی؛ سکونتگاه زیرزمینی

مراجع

اســـماعیلی طـــاهری، حســـن، (1388)، بررســـی ویژگیهای شـهر زیرزمینـی اویـی در کاشـان از

لحاظ اصول و اهداف پدافند غیرعامـل، دانشـگاه صنعتی امیرکبیر.

اشــرفی، مهنــاز، ( 1382)، تجربیــاتی در ســاماندهی روستای تاریخی میمند، پایگاه پژوهشـی میـراث فرهنگی و گردشگری روستای تاریخی میمند.

اشرفی، مهناز؛ حقیقـت نـائینی، غلامرضـا و دیگـران،(1389)، پرونده مقدماتی سریالی ثبت جهانی آثار دســتکند ایــران، ســازمان میــراث فرهنگــی وگردشکری میمند.

توســلی، محمــود، (1379)، شــهر: کــانون فرهنــگ، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره 7.

حاتمی، جـواد، (1380)، روسـتای صـخره ای ایـران میمند دهکـده ای در 37 کیلـومتر شـمال شـرقیشهرســتان شــهر بابــک اســتان کرمــان، نشــریه خراسان.

خاکسار، علی، (1387)، کاوشهای باسـتان شـناختی سامن-ملایر، شهر پنهان، سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشکری استان همدان.

دهقان، حمید، (1390)، روستاهای شگفت انگیز ایران- بخش هشتم و پایانی، رشد: آمـوزش ابتـدایی،دور ه ى 14، شمار ه ى 8، تهران.

زمانی آقایی، لیلا ؛ بارشادت، نگین، (1390)، معماری با نگاهی به زمین شوادان میراثی کهن در معماری جنوب.

ساروخانی، زهرا، (1383)، کاوش در اویی شهر نوش آباد، گزارش فصل اول، سازمان میـراث فرهنگـی کشور.

شکاری نیـری، جـواد، (1371)، معمـاری صـخرهای، نشریه معماری و شهرسازی دوره چهارم، شـماره .23 و 22

صــادق مغــانلو، حســینعلی، (1382)، جاذبــههــای گردشـگری سـرعین. چـاپ اول. انتشـارات بـاغ اندیشه.

قبادیان، وحید، (1387)، بررسی اقلیمـی ابنیـه سـنتی ایـران. چـاپ پـنجم. انتشـارات دانشـگاه تهـران. تهران.

کارمودی، جان؛ استرلینگ، ریموند، (1388)، طراحـی فضــــاهای زیرزمینــــی، ت: وحیــــد رضــــاابراهیمی.چاپ اول. نشر مرندیز. تهران.

مجتهد زاده، غلامحسین، (1353)، کندوان، مجله هنـر و معماری، جلد 37-38، سال هشتم.

مــرادی، ساســان، (1384)، تنظــیم شــرایط محیطــی،انتشارات آشیان.

معاونـت پـژوهش و تولیـد علـم، (1387)، گـزارش پژوهشی تدوین راهبرد ملی پدافند غیر عامـل درحوزه انرژی کشور، دانشگاه عالی دفاع ملی.

میرفتاح، علی اصغر و شکاری نیری، جواد، (1375)،دهکده صخرهای اباذر، نشـریه اثـر، شـماره 26 و .27

همایون، غلامعلی، (1354)، فلسفه معماری صخرهای و تمرکــز در روســتای میمنــد کرمــان، فرهنــگ معماری شماره 1. 

 

Deffontaines Pierre, (1972), L home et samaison, Ed. Gallimard

Kempe David (1988) Living underground,Herbert Press, London

Terrin Jean – Jacques, (2008), Le mondeSouterrain, Ed. Hazan, Paris

http://arak.irna.ir

http://ardabiltarikhy.tebyan.net

http://csamen.ir

http://www.eachto.org

 http://www.farsnews.com

http://www.govahiname.ir

http://www.ichto.ir

http://www.irna.ir

http://khuein.blogfa.com

http://www.maymand.ir

http://www.mehrnews.com

http://www.oyi.ir

http://shasa.ir