تطور سکونت شهری از مجموعه‌های فامیلی(محله‌ای)تا بلوک‌های آپارتمانی (تفاوت‌های اساسی خانه و مسکن در شهر یزد)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 2، دوره 3، شماره 10، مهر و آبان 1391، صفحه 23-42   

نویسنده

محمدحســین ســرایی^*

دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشـگاه یـزد، یـزد، ایـران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

مسکن نیاز اساسی انسان است. این نیاز به علت تمایزهایی که با دیگر نیازهای انسان دارد، جایگاهی خاص در اقتصاد، سیاست، فرهنگ و جامعه دارد، چرا که تغییر در هر بخش فوق می‌تواند بر این بخش آثار زیادی داشته باشد. این نیاز اولیه و اساسی (مسکن) در شهر یزد از گوناگونی فراوان برخوردار بوده‌است. این تنوع، معلول عوامل اقتصادی، اجتماعی، معیشتی، شغلی، مذهبی، هنری، موقعیت جغرافیایی، تاریخ، فرهنگ و جامعه‌ این شهر بوده‌است. بنابراین، در شکل خانه، محل زندگی به مفهوم کامل آن تجلی یافته‌است. بدین ترتیب سکونت، اشتغال، فراغت و اوج روابط خویشاوندی در مجموعه‌های فامیلی در قالب اجتماعات کوچک به نام خانه ظهور یافته‌ بودند. امروزه مسکن مفهوم خاص محل سکونت را دارد. پژوهش حاضر چنین پویشی را ردیابی می‌کند، در واقع هدف بررسی الگوی سکونت در شهر یزد است. در این پژوهش مجموعه‌های فامیلی و سنتی و مجموعه‌های آپارتمانی در شهر یزد به لحاظ ابعاد کالبدی و اجتماعی مقایسه شده‌اند و بر این اساس سعی در برجسته نمودن تفاوت‌های ماهوی خانه و مسکن است. روش این پژوهش تاریخی، توصیفی و میدانی است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات در راستای دستیابی به هدف، اسناد مربوط به گونه‌شناسی مسکن در شهر یزد از گذشته تا کنون است. در این پژوهش گونه‌هایی از پلان خانه‌های قدیمی و مجموعه‌های فامیلی بررسی و ابعاد اجتماعی و فرهنگی آنها تجزیه و تحلیل شده است. نتایج نشان دهنده آن است که مسکن امروزی حاصل کاهش تدریجی هویت و عملکرد خانه‌های سنتی است که نتوانسته‌است برای عناصر کالبدی آن جایگزینی بیابد و الگویی عاریتی و تک عملکردی برای سکونت و به عبارتی خوابگاه شده‌است. 
 

کلیدواژه‌ها

خانه؛ مسکن؛ مجموعه فامیلی؛ بلوک آپارتمانی؛ یزد

مراجع

انصاری، مجتبی، (1386)، بررسی تاثیر شیوه زندگی برکالبد مجموعه فامیلی در بافـت قـدیم شـهر یـزد،اســتاد راهنمــا: نقصــان محمــدی، دانشــگاه یــزد،دانشکده هنر و معماری.

بیان، حسـام الـدین، (1376)، راهبـرد نهادینـه سـازی توسعه پایدار، فصلنامه علمی - کاربردی، مدیریت دولتی، شماره 73.

پاپلی یزدی، محمد حسین، (1380)، مسـکن کردهـای شـمال خراسـان، فصـلنامه تحقیقـات جغرافیـایی،دانشگاه اصفهان، شماره3، ص 5-ص29.

پورمحمــدی، محمــد رضــا، ( 1387)، برنامــه ریــزی مسکن، انتشارات سمت، تهران.

توسلی، محمود، (1376)، اصول و روشـهای طراحـی شهری و فضای مسکونی در ایران، جلد اول، مرکزمطالعات و تحقیقات شهرسازی و معمـاری ایـران،تهران.

تولون، ب، (1374)، جغرافیای سکونت، ترجمه محمد مظاهری، انتشارات دانشگاه تربیت معلم، تبریز.

حســـامیان، فـــرخ، (1377)، شهرنشـــینی در ایـــران،انتشارات آگاه، چاپ سوم.

حسینی، محسن، (1385)، گونهشناسی ساخت کالبدی مجموعه های فامیلی در یزد محله فهادان و گـودال مصلی، استاد راهنما: نور محمدزاده، دانشگاه یـزد،دانشکده هنر و معماری.

دلالپورمحمــــدی، محمدرضــــا، (1375)، برخــــی ملاحظات برنامهریزی و طراحی در بافت فیزیکـی مجتمعهای مسکونی، نشـریه دانشـکده ادبیـات وعلوم انسانی تبریـز، شـماره 161-160، ص127-ص142.

زنجانی، حبیب االله، (1371)، جمعیت و شهر نشینی درایــران، جلــد اول، انتشــارات مرکــز مطالعــات وتحقیقات و شهر سازی و معماری ایران، تهران.

زیاری، کرامت ا...، (1381)، طـرح پژوهشـی بررسـی تأثیر حضـور و عـدم حضـور افاغنـه در سـاختاراشتغال شهر یزد، طرح پژوهشی.

سجادی قائم مقامی، پروینالسادات، شهرام پوردیهیمی واســماعیل ضــرغامی، (1389)، اصــول پایــداری اجتماعی مجتمعهـای مسـکونی، فصـلنامه صـفه،شماره 5، ص75-ص.87.

سرایی، محمد حسین، (1384)، طرح پژوهشی بررسی گسترش افقی شهرها و ظرفیتهای موجود زمین،نمونة موردی شهر یزد.

 

سرایی، محمد حسین، (1390)، طرح تحقیقاتی از خانه تا مسکن یزد الگویی از تطور سـکونت شـهری ازمجموعـه هـای محلـهای(فـامیلی) تـا بلـوکهـای آپارتمانی، دانشگاه یزد.

ضرغامی، اسماعیل، (1389)، اصول پایداری اجتمـاعی مجتمعهای مسکونی در شهرهای ایرانی- اسلامی،فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانـی اسـلامی، سـالاول، شماره2، ص103-ص 118.

طوفان، سحر، (1385)، بازشناسی نقش آب در حیـاط خانه های سنتی ایران، فصلنامه باغ نظر، سال سوم،شماره ششم، ص72-ص 81..

عبدالحسـینی، جـواد، (1390)، سـازگارکردن طراحـی خانه های مسکونی تبریز و باکو با فرهنگ و اقلـیم بـومی، فصـلنامه بـاغ نظـر، سـال هشـتم، شـماره هجدهم، ص13-ص24.

عنابســتانی، علــیاکبــر، حمیــد شــایان و ابوالقاســم بنیادداشت، (1390)، بررسـی نقـش اعتبـارات بـر

تغییر الگوی مسـکن در نـواحی روسـتایی(مطالعه مـوردی: شهرسـتان بمبئـی)، مجلـه برنامـهریـزی فضایی، سال اول، شماره سوم، ص63-ص 80..

فرید، یداالله، (1371)، جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، تبریز.

کمیلی، اکـرم، ( 1385)، تحلیـل ارتباطـات فضـایی درمجموعههای فامیلی بافت قدیم در شهر یزد، استادراهنما: مندگاری، دانشـگاه یـزد، دانشـکده هنـر ومعماری.

کاتـب، فاطمـه، (1384)، معمـاری خانـههـای ایرانـی،سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشـاداسلامی، تهران.

مخبر، عباس، (1363)، ابعاد اجتماعی مسکن، سـازمان برنامه و بودجه، تهران.

معماریان، غلامحسـین، (1376)، آشـنایی بـا معمـاری مسکونی ایران (گونه شناسی درونگـرا) ، دانشـگاه علم و صنعت ایران، تهران.

معین، محمد، (1362)، فرهنگ لغت فارس، انتشـارات امیر کبیر، تهران.

مهندسین مشاور آرمانشـهر، ( 1386)، طـرح راهبـردی بافـت فرسـوده یـزد، دفتـر هشـتم: گونـهشناسـی

مسکن، سازمان مسکن و شهرسازی اسـتان یـزد-شرکت مادر تخصصی عمران و بهسـازی شـهری،یزد-تهران.

مهندسین مشاور آرمانشـهر، ( 1386)، طـرح راهبـردی بافت فرسوده یزد، دفتر نهم: مطالعات عناصر ویژه

میراثی، سازمان مسکن و شهرسـازی اسـتان یـزد-شرکت مادر تخصصی عمران و بهسـازی شـهری،یزد-تهران.

مهندسین مشـاور آرمانشـهر، ( 1388)، طـرح تفصـیلی  شهر یزد، شهرداری یزد