ارزیابی ساختار اجتماعی- فرهنگی شهر با رویکرد توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: شهر کرج)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 4، دوره 3، شماره 9، خرداد و تیر 1391، صفحه 55-79   

نویسندگان

علـــی فیروزبخـــت^{* 1}؛ رضــــا ابراهیمــــی²؛ ولــی االله ربیعــی فــر³؛ تقــــی حیــــدری⁴

¹دکتــری جغرافیــا و برنامــه ریــزی شــهری، دانشــگاه آزاد اســلامی واحــد علــوم تحقیقــات، تهــران، ایــران

²دانشـجوی کارشناسـی ارشـد جامعـه شناسـی، دانشـگاه آزاد اسـلامی واحـد تبریـز، تبریـز، ایـران

³کارشـــــــناس ارشـــــــد شهرســـــــازی، دانشـــــــگاه تهـــــــران، تهـــــــران، ایـــــــران

⁴دانشــجوی دکتــری جغرافیــا و برنامــه ریــزی شــهری، دانشــگاه خــوارزمی، تهــران، ایــران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

در نظام سرمایه داری معاصر، شهر به عنوان مکان مناسب و شهرنشینی به عنوان شیوه مطلوب زیست در آن به شمار می‌آید. رسوخ و نفوذ فرهنگ سرمایه‌داری در جهان سوم از جمله ایران موجب تمرکز شهری ناهمگون و رشد شتابان جمعیت شهری در اثر مهاجرت گسترده روستا - شهری است. روندی که در حقیقت موجب انتقال جمعیت عمدتاً فقیر به شهرها می‌گردد. نمونه واضح و مشخص اینگونه تقابل را می‌توان در بافت‌های قدیمی و نیز بافت‌های روستایی شهرهای امروزی نظیر شهر کرج مشاهده نمود. شهر کرج نیز از یکسو بنا به موقعیت مکانی خاص خویش یعنی قرارگیری در مسیر شاهراه ارتباطی غرب کشور و مجاورت شهر تهران و نیز استعدادهای محیطی فوق‌العاده‌اش و داشتن کارخانه‌ها و مناطق صنعتی و از سوی دیگر به دلیل روند شهرنشینی شتابان در سطح کشور، تغییر الگوی مصرف جامعه و توسعه برونزای کشور، مورد هجوم گسترده مهاجرین از شهرها و روستاهای اطراف قرار گرفت که پیامد ملموس این هجوم ایجاد بحران شهری و در پی آن با مسائل عدیده ای از جمله شکل‌گیری و گسترش محلات حاشیه‌نشین، فقیرنشین، بالا بودن آسیب‌ها و ناهنجاری اجتماعی، افت کیفیت زندگی و فقدان حداقل امکانات زیستی و خدمات مورد نیاز زندگی پهنه‌های از شهر، عدم حس تعلق و ناپایداری سرمایه اجتماعی ناشی از عدم پیوندهای با دوام همسایگی، توأم با تنوع قومی بدون انسجام و ادغام اجتماعی، ازدیاد فقر و تقسیمات دو سطحی (فقر و غنا) در درون منطقه کلان شهر کرج و غیره روبرو شده است. در این مقاله وضعیت ساختار اجتماعی- فرهنگی شهر کرج با استفاده تکنیک SWOT مورد ارزیابی قرار گرفته است. و با توجه به یافته‌های تحقیق، از قوت‌ها و فرصت‌های به دست آمده به درستی در جهت غلبه بر ضعف‌ها و تهدیدات استفاده نشده است و ضعف‌ها بر قوت‌ها و تهدیدات بر فرصت‌ها غالب هستند. و نوع استراتژی، استراتژی تنوعی (اقتضایی) را نشان می‌دهد. و در پایان راهبردها بر اساس ماتریس QSPM اولویت بندی و پیشنهاد گردیده است. 
 

کلیدواژه‌ها

راهبرد؛ ساختار اجتماعی- فرهنگی؛ توسعه پایدار شهری؛ شهر کرج

مراجع

احمــدی ترشــیزی، میتــرا، 1387، دانشــنامه مــدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداریها،تهران،

اصــلانی، رضــا، 1380، توســعه پایــدار (تاریخچــه،تعاریف، دیدگاهها)، شماره 93، ماهنامه مسـکن وانقلاب

بحرینی، حسین، 1376، شهرسـازی و توسـعه پایـدار،شماره 17، مجله رهیافت، شـورای پـژوهشهـای علمی، تهران

بهزاد نسب، جانعلی، 1387، دانشنامه مدیریت شـهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداریها، تهران

پیــران، پرویــز، 1387، دانشــنامه مــدیریت شــهری وروستایی، انتشارات سازمان شهرداریها، تهران

تقـیزاده، محمـد، 1379، فرهنـگ اسـلامی و توسـعه پایدار، شماره 1، فصلنامه مدیریت شهری، تهران

تقی زاده، فاطمه، 1387، دانشـنامه مـدیریت شـهری وروستایی، انتشارات سازمان شهرداریها، تهران

حبیبی، سید محسـن، 1384، از شـار تـا شـهر، چـاپ ششم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران

حسین زاده دلیر، کریم، 1385، برنامه ریـزی ناحیـهای،چاپ پنجم، انتشارات سمت

حمیده، سارا و نویدپور، محمدرضا، 1386، پایداری درشهرها از دیروز تا امروز، شماره 21-22، فصلنامه هفت شهر، 

رهنما، محمدرضا، 1388، برنامه ریزی منـاطق مرکـزی شهرها، چاپ اول، انتشـارات دانشـگاه فردوسـی،مشهد

رهنمــایی، محمــدتقی، 1374، مجموعــه مباحــث وروشهای شهرسازی «جغرافیا»، مرکز مطالعـات وتحقیقات شهرسازی و معمـاری وزارت مسـکن و

شهرسازی، تهران

رهنمـایی، محمـد تقـی و پورموسـوی، سـید موسـی،1385، بررسی ناپایدارهای امنیتی کلان شهر تهران

بر اساس شاخصهای توسعه پایدار شهری، شماره 57، نشریه پژوهشهای جغرافیایی

زبردست، اسـفندیار، 1383، انـدازه شـهر، چـاپ اول،انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسـازی ومعماری، تهران

زیاری، کرامت اله و مهد نژاد، حافظ و پرهیـز، فرهـاد،مبانی و تکنیکهای برنامـه ریـزی شـهری، چـاپ اول، انتشارات دانشگاه بینالمللی چابهار، 1388

سازمان حفاظت محیط زیسـت، 1378، همـایش شـهرسبز، مهر ماه 1378، تهران

سـفلایی، فرزانـه، 1383، کنکـاش پیرامـون مفـاهیم وتجارب معماری پایدار، شماره هفتم، مجله آبادی،مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسـازی و معمـاری وزارت مسکن و شهرسازی، تهران

شیعه، اسـماعیل، 1387، دانشـنامه مـدیریت شـهری وروستایی، انتشارات سازمان شهرداریها، تهران

فیروزبخت، علی، 1380، ساماندهی فیزیکی- کالبـدی،محله صوفی آباد کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

قرخلو، مهدی و عبدی، ناصح و زنگنه شهرکی، سعید،1388، تحلیـــل ســـطح پایـــداری شـــهری درسکونتگاههای غیررسمی، شماره69، پژوهشهـای جغرافیایی انسانی، دانشگاه تهران

قرخلو، مهدی و هاشمی، هادی، 1385، شـاخصهـای توسعه پایدار شهری، شماره هشتم، مجله جغرافیـا و توسعه ناحیهای

کاظمی محمدی، سید مهـدی موسـی، 1378، ارزیـابی توسعه پایدار در توسعه شـهری (مطالعـه مـوردی شهر قم)، پایان نامه دوره دکتـرا، دانشـگاه تربیـت مدرس

لقایی، حسنعلی و محمد زاده تیتکانلو، حمیـده، 1378،مقدمهای بر مفهوم توسعه شـهری پایـدار و نقـش برنامه ریزی شهری، شماره 6، مجله هنرهای زیبـا،دانشگاه تهران

مفیدی شمیرانی، سید مجید و افتخـاری مقـدم، علـی،1388، توسعه پایدار شهری، دیـدگاههـا و اصـول اجرایی آن در کشورهای در حال توسـعه، شـماره12، سـال ششـم، فصـلنامه بـینالمللـی پژوهشـی ساخت شهر

مهندســان مشــاور باونــد، 1381، بــازنگری در طــرح تفصیلی کرج بـزرگ، جلـد اول، مطالعـات وضـع موجود

موحد، علی، 1379، توسعه پایدار شهری، شـماره 90،مجله مسکن و انقلاب

نوابخش، مهرداد و ارجمند سیاه پوش، اسـحق، 1388،مبـانی توسـعه پایـدار شـهری، انتشـارات جامعـه شناسان، تهران

نیلوفری، پرویز، 1344، کـرج نامـه، بنیـاد دوسـتداران درخت و طبیعت

Graham Haughton and Colin Hunter, 2005,Sustainable Cities, published in the Taylor

& Francis e-Library.

Hilden, Mikael ،1997 ،Guidelines forEnvironmental Impact Assessment (EIA) in

the Arctic ،Finnish Ministry of theEnvironment.