تحلیل و تعیین فرم کالبدی شهر اصفهان با استفاده از مدل گری و موران

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 7، دوره 3، شماره 9، خرداد و تیر 1391، صفحه 117-134   

نویسندگان

حجــــت شــــیخی^{* 1}؛ طــــاهر پریــــزادی²؛ محمدرضــا رضــایی³؛ مســـعود ســـجادی⁴

¹اســــــتادیار جغرافیــــــا و برنامــــــه ریــــــزی شــــــهری، دانشــــــگاه ایــــــلام، ایــــــلام، ایــــــران

²استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بروجـرد، بروجـرد، ایـران

³اســتادیار جغرافیــا و برنامــه ریــزی شــهری، دانشــگاه آزاد اســلامی واحــد مرودشــت، مرودشــت، ایــران

⁴دانشجوی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بروجـرد، بروجـرد، ایـران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

پراکندگی از موضوع‌های مهم در شهرسازی است که به خاطر عدم برنامه‌ریزی صحیح رخ داده است. این پدیده آثار نامطلوبی شهرها و زندگی شهری گذاشته و مشکلات اجتماعی و اقتصادی فراوانی به دنبال داشته است. در ایران از سال 1355 تاکنون نسبت شهرنشینی معکوس شده است و از حدود 30 درصد در سال 1355 به حدود 70 درصد در سال 1385 رسیده است. شهرهای ایران همچون بسیاری از شهرهای جهان سوم با افزایش سریع جمعیت و گسترش شهری مواجه بوده‌اند شهر اصفهان نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور از این تحولات مصون نمانده و جمعیت آن در سی سال اخیر نزدیک به سه برابر رشد داشته است که این امر گسترش بی رویه شهر را نیز در پی داشته، به طوری که با گسترش فیزیکی بیش از 6 برابری در طی سه دهه اخیر، مشکلاتی از قبیل افزایش قیمت زمین و مسکن، کمبود امکانات زیربنایی و تخریب زمین‌های کشاورزی اطراف شهر از ره آوردهای نامطلوب آن بوده است. این مقاله به برسی فرم و شکل شهر اصفهان پرداخته و عوامل مؤثر بر آن را تحلیل و راهکارهایی برای رفع و تعدیل این فرآیند را ارائه نموده است. روش تحقیق، تحلیلی - توصیفی است، که به منظور تحلیل داده‌ها از ضرایب جینی و آنتروپی و موران و گری استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد شهر اصفهان دارای الگوی متمرکز است اما الگوی تمرکز آن به صورت تک قطبی کامل نیست و مقداری پراکنش در آن به چشم می‌خورد که عمدتا به صورت نواری بوده است و از مرکز شهر به اطراف از مقدار تراکم کاهش می‌یابد. از رهیافت‌هایی که به جلوگیری از پراکندگی نا‌منظم شهر کمک می‌نماید، می‌توان به گسترش درون بافتی شهر، استراتژی توسعه عمودی و بالاخره فراهم کردن امکانات رفاهی در روستاها برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر اشاره کرد که به طور کلی، دستیابی به چنین شرایطی مستلزم توسعه آگاهانه شهرها و سیاست‌های توسعه پایدار کالبدی جوامع شهری است که از کارآمدترین پیشنهادها به منظور رفع پدیده پراکندگی بی رویه، می‌توان به تلفیق کاربری‌های زمین مختلط، حمل و نقل عمومی، توسعه فشرده درونی و تاکید بر سرمایه‌گذاری در نواحی که قبلا زیرساخت‌ها در آن ایجاد شده است و همچنین در زمینه شهرسازی؛ ساماندهی بلند مرتبه سازی‌ها و بافت مرکزی شهر با هدف احیاء بافت‌های قدیمی، همراه با تأمین دسترسی مناسب و تأمین ایمنی لازم با هدف افزایش خدمات دهی به ساکنان باید مورد توجه قرار گیرد. 
 

کلیدواژه‌ها

تعیین فرم کالبدی شهر؛ ضریب جینی؛ ضریب آنتروپی؛ ضریب موران و گری؛ اصفهان

مراجع

رهنمـا، محمـدرحیم و غلامرضـا عبـاس زاده، اصـول مبانی و مـدل هـای سـنجش فـرم کالبـدی شـهر،انتشـارات جهـاد دانشـگاهی مشـهد، چـاپ اول، (1387)

آمارنامه شـهر اصـفهان، (1388)، شـهرداری اصـفهان،معاونــت برنامــه ریــزی، پــژوهش و فنــاوری اطلاعات، نریمانی، مسـعود (سرپرسـت معاونـت شهرســــــازی و معمــــــاری شــــــهرداری//http://isfahan.ir((اصفهان

 

طهاری، کمال، به سوی کارآمـدی دخالـت دولـت دربازار زمین شهری، فصلنامه اقتصاد مسکن، شماره، سازمان ملی زمین و مسکن ، 1379

ماجدی، حمید، زمـین مسـاله اصـلی توسـعه شـهری،مجله آّبادی، شماره 33، مرکز مطالعات وتحقیقات شهرسازی ایران، 1378

ANSELIN, L. (1995) Space Stat version 1.80users’ guide. University of Illinois, UrbanaChampaign, IL.

Alonso, W. (1964) Location and Land use.Cambridge, MA: Harvard University Press, W. B., LIU, D. and SINGER, S.

(1993) Accessibility measures of U.S.

metropolitan areas, TransportationResearch B, 27(6), pp. 439–449.

Anderson ,J.E (1982)Cubic Spine Urbandensity Function, Journal of UrbanEconomics, 12 , pp. 155-167]ANDERSON, W. P., KANAROGLOU, P. S.

and MILLER, E. J. (1996) Urban form,energy and QUANTIFYING URBANFORM 159 the environment: a review of

issues, evidence and policy, Urban Studies,33(1), pp. 7–35.

Ewing, R... (1997)Is Los Angel-style sprawldesirable? Am. Plan .Assoce.63.107-127

JAY LEE DAVID W. S. WONG (2001)STATISTICAL ANALYSISWITHARCVIEW GIS.78-90

TSAI, Y.-H. (2001) Travel-efficient urbanform: a nationwide study on small

metropolitan areas. Dissertation, Universityof Michigan, Ann Arbor, MI.

P. ~A. ~P. Moran. Notes on continuousstochastic phenomena. Biometrika,37:17{23, 1950.

Tsai, Y-H et.al, (2005), quantifying urban form:compactness’ versus Sprawl, UrbanStudies, Vol.42, Nol, PP141 -161

Anselin L. 1988. Spatial Econometrics:Methods and Models. Kluwer, Dordrecht,Boston and London.

Bolduc D., Dagenais M., Gaudry M. 1989.Spatially autocorrelated errors in

origindestination models: a newspecification applied to aggregate mode

choice, Transportation Research, B 23, 361-372

Griffith D. 2004a. A spatial filteringspecification for the auto-logistic model,

Environment and Planning A 36(10), 1791-1811

Ord J.K., 1975. Estimation methods for modelsof spatial interaction, Journal of the

American Statistical Association 70(1),120-126

Aerts, J. C. J. H., Eisinger, E., Heuvelink, G. B.M., & Stewart, T. J. (2003). Using Linear

Integer Programming for Multi-Site LandUseAllocation. Geographical Analysis,35(2), 148-169.

Aerts, J. C. J. H., Herwijnen, M. v., Janssen, R.,& Stewart, T. J. (2005). Evaluating Spatial

Design Techniques for Solving Land-useAllocation Problems. Journal of

Environmental Planning and Management,48(1), 121-142.

Burton, E. (2000). The Potential of theCompact City for Promoting Social Equity.

In Achieving Sustainable Urban Form (pp.19-29). London: Taylor & Francis.

Williams, K. (1999). Urban intensificationpolicies in England: problems and

contradictions. Land Use Policy, 16(3),167-178.Wright, J., Revelle, C., & Cohon,

J. (1983). A multiobjective integermodel for the land acquisition

problem. Regional Science and UrbanEconomics, 13(1), 31-53.

Cliff, A. D. and Ord, J. K. (1973). SpatialAutocorrelation. London: Pion.

Griffith, D. A. (1996). Some guidelines forspecifying the geographic weights matrix

contained in spatial statistical models. In S.L. Arlinghaus and D. A. Griffith (eds.),

PracticalHandbook of Spatial Statistics. Boca Raton,FL: CRC Press, pp. 65–82.

Odland, J. (1988). Spatial Autocorrelation.Newbury Park, CA: Sage.

Tobler, W. R. (1970). A computer moviesimulating urban growth in the Detroitregion.

Economic Geography, 46 (Supplement): 234–240.

A.~D. Cli_ and J.~K. Ord. Spatial and temporalanalysis: autocorrelation in space and time.In E.~N. Wrigley and R.~J. Bennett,editors, Quantita- tive Geography: A British

View, pages 104{110. Routledge & KeganPaul, London, 1981.