تحلیل الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی و ساماندهی مناسب کالبدی آن با استفاده از GIS (مطالعه موردی: منطقه 8 تبریز)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 1، دوره 3، شماره 8، فروردین و اردیبهشت 1391، صفحه 1-18   

نویسندگان

محسن احدنژاد روشتی^{* 1}؛ محمد مـولایی قلیچـی²؛ هادی جـوادزاده اقـدم²؛ افشــــار حــــاتمی³

¹اســــتادیار جغرافیــــا و برنامــــه ریــــزی شــــهری، دانشــــگاه زنجــــان، زنجــــان، ایــــران

²دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایـران

³کارشناســی ارشــد جغرافیــا و برنامــه ریــزی شــهری، دانشــگاه تبریــز، تبریــز، ایــران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

یکی از مسائل مهم که اکنون در شهرهای بزرگ به چشم می‌خورد، عدم تعادل در نظام توزیع و نارسایی سیستم خدمات از جمله فضاهای آموزشی است. توسعه ناهمگون و برنامه ریزی نشده و رشد سریع جمعیت را می‌توان از دلایل اصلی بروز این مشکل بشمار آورد. در جهت افزایش کارایی این فضاها توجه به ساماندهی و توزیع مناسب ضروری به نظر می‌رسد. هدف از این تحقیق ساماندهی فضایی- مکانی و توسعه کالبدی فضاهای آموزشی در منطقه 8 تبریز است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که در این مسیر ابتدا با استفاده از روش‌های تحلیل نزدیک‌ترین همسایه و شاخص موران، الگوی پراکنش فضایی مراکز آموزشی در محدوده مورد مطالعه مشخص گردید. با توجه به نتایج به دست آمده از این دو روش لزوم ساماندهی مراکز آموزشی در محدوده مورد مطالعه ضروری به نظر رسید، بدین منظور از مدل‌های ارزیابی چندمعیاره در محیط نرم افزار GIS استفاده گردید. به منظور ساماندهی وضع موجود مراکز آموزشی در محدوده مورد مطالعه از معیارهای تأثیرگذار و مناسب بهره گرفته شده و وزن مناسب این معیارها از طریق فرایند تحلیل سلسله مراتبی به دست آمد. در نهایت، نقشۀ مناسب که از روی هم گذاری به شیوه پیاده سازی تاپسیس انجام گرفته، استخراج گردیده است. با کمی تأمل در نقشه وضع موجود می‌توان دریافت بیشترین پراکنش فضاهای آموزشی در قسمت جنوب و جنوب غربی این منطقه قرار داشته و الگوی منظمی ندارد. نقشه های حاصل از نتایج تحقیق فضاهای مناسب جهت احداث مکان‌های آموزشی را پیشنهاد می‌کند. 
 

کلیدواژه‌ها

ساماندهی؛ پراکنش فضایی؛ مراکز آموزشی؛ شاخص موران؛ GIS؛ منطقه 8 تبریز

مراجع

اطهاری، کمال، (1376) مقدمه ای به رابطـة جامعـه وفضا، مجلة معماری و شهرسازی، شمارة. 10

بحرینی، سید حسین، (1377)، فرایند طراحی شـهری،انتشارات دانشگاه تهران.

پرهیزگار، اکبر، (1377)، جزوه درس سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تربیت مدرس.

دانشمهر، زهره، (1376)، تحلیل و ارائه راهبـرد هـای مناسب برای نظام اسـتقرار فضـاهای آموزشـی درکالبد فیزیکی شهرها، دکتر علی غفاری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی.

زارع، ابراهیم، (1382)، شیوه هـای تحقـق طـرحهـای توســعه شــهری در ایــران، انتشــارات ســازمان شهرداریهای کشور.

زبردست، اسفندیار، (1380)، کاربرد « فرآینـد تحلیـل سلسله مراتبی» در برنامه ریـزی شـهری و منطقـه ای، نشریه هنرهای زیبا، دوره 10

زیاری، کرامـت ا...، (1381)، برنامـه ریـزی کـاربری اراضی شهری، یزد، انتشارات دانشگاه یزد، چـاپ دوم.

رهنما، محمد رحیم، (1390)، تحلیل توزیع تسـهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مـدل یکپارچه دسترسی در مشهد، فصـلنامه جغرافیـا و.5-26 ،23 شماره ،توسعه

حیدری، عبداالله و احدنژاد روشتی، محسـن، ( 1388)،تحلیـل توزیـع فضـایی و مکـان یـابی فضـاهای آموزشی با استفاده از منطق فازی (Fuzzy Logic)و GIS مطالعه موردی؛ مـدارس ابتـدایی منطقـه 2شهر زنجان، همایش ژئوماتیک 88، تهران.

سـعیدنیا، احمـد، (1383)، کتـاب سـبز راهنمـای شـهرداریهـا –کـاربری زمـین شـهری، تهـران،انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاریها، چـاپ سوم.

غفاری، علی، (1377)، اصول و مبانی طراحی فضاهای آموزشی، جلـد چهـارم، تحلیـل وضـع موجـود ومکان یابی مدارس.

ســازمان حمــل و نقــل و ترافیــک شــهرداری تبریــز،(1389)، آمارنامه حمل و نقل و ترافیک تبریز. 

 

ســرور، هوشــنگ، (1381)، مــدیریت و مکــان یــابی فضاهای آموزشی با استفاده از سیسـتم اطلاعـات جغرافیــایی(GIS)، منطقــه 7 تهــران، پایــان نامــه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریـزی شـهری،دانشگاه تربیت مدرس.

شانیان، علـی، ( 1385)، کـاربرد تکنیـکهـای تصـمیم گیری چند معیاره در انتخاب راهبرد مناسب جهت اجرای پروژه فناوری اطلاعات، سازمان مـدیریت صنعتی ایران.

شیرانی، حسین (1390)، ساماندهی مکـان، انتشـارات دانش آفرین، تهران.

صــالحی، رحمــان و رضــا علــی، منصــور، ( 1383)،سـاماندهی فضـایی مکـانهـای آموزشـی (مقطـع متوسطه) شـهر زنجـان بـه کمـک GIS، فصـلنامه پژوهشهای جغرافیـای انسـانی، دانشـگاه تهـران،دوره 37، شماره 1.

صالحی واسکسی،احمد، (1386)، بررسی شـیوه هـای ساماندهی کالبدی-فضایی مراکـز تجـاری، پایـان نامه دوره کارشناسی ارشد شهرسـازی، دانشـکده هنر،دانشگاه تربیت مدرس.

فرجی سبکبار، حسـنعلی، ( 1384)، مکـانیـابی واحـد خدمات بازرگانی با استفاده از روش تحلیـل سلسله مراتبـی ( AHP)، مطالعـه مـوردی: بخـش طرقبــه شهرســتان مشــهد، مجلــه پــژوهشهــای جغرافیایی، شماره 51، صص 125-138

قراگوزلو، علی رضا و برزگر، مجیـد؛ ( 1387)، برنامـه ریزی آرمانی با اسـتفاده از رویکـرد AHP جهـت بهینه سازی ترکیب تولید

کمانرودی، موسی، (1386)، تعاریف فرسودگی و نظام مداخلـه، فصـلنامه اندیشـه ایرانشـهر، سـال دوم،شماره نهم و دهم

لولاچی، مسعود، (1384)، استفاده از الگوریتم تاپسیس جهت انتخاب مراکز تعمیرات دپویی برتـر، پایـان نامة دوره کارشناسی ارشد نگهداری و تعمیـرات، دانشگاه علم و صنعت

میکـائیلی، رضـا، (1383)، تعیـین الگـوی مکـانیـابی فضــاهای آموزشــی شــهر ســاری بــا اســتفاده از توانمندیهای (GIS)، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه تربیت معلم

وزارت مسکن و شهرسـازی، ( 1367)، مصـوبه مکـان یابی مراکز خدمات شهری

Cengiz, K, Ufuk, C, Ziya,(2003), U, Multicriteriasupplier selection using fuzzy AHP.

Logistics Information Management 16chou t. lin w. lin c. chou w. and haung p. (2004)

application of the prommethee technique todetermine depression outlet location and

flow direction in DEM journal ofHydrology vol. 287 49-61

Lee,Jay, Wong, David.w.s (2001). Statisticalanalysis with arc view GIS, John Wiley andsons, New York,135-137.

Makowsi,(2002)Mlti object decision supportincluding sensitivity analysis ,

Encyclopedia of life support, EOLSSpublishers,p24Serafim, O, & Gwo-Hshiung, T.(2004),

Compromise solution by MCDM methods:A comparative analysis of VIKOR andTOPSIS. European Journal of OperationalWhitaker, R, (2001), Validation examples ofthe Analytic Hierarchy Process and

Analytic Network Process, CreativeDecisions Foundation, Pittsburgh, USAپورتال شهرداری تبریز www.tabriz.ir