تحلیلی بر ساختار فضایی و توسعه افقی شهرهای منطقه سیستان

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 3، شماره 8، فروردین و اردیبهشت 1391، صفحه 77-92   

نویسندگان

اکبــــــر کیــــــانی^{* 1}؛ فرضعلی سالاری سردری²؛ مــــریم بیرانونــــدزاده³؛ علیرضـــــا بســـــتانی⁴

¹اســـــتادیار جغرافیـــــا و برنامـــــه ریـــــزی شـــــهری، دانشـــــگاه زابـــــل، زابـــــل، ایـــــران

²کارشـــناس ارشـــد جغرافیـــا و برنامـــه ریـــزی شـــهری، دانشـــگاه زابـــل، زابـــل، ایـــران

³کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد، خرمآباد، ایران

⁴کارشـــناس ارشـــد جغرافیـــا و برنامـــه ریـــزی شـــهری، دانشـــگاه پیـــام نـــور، تهـــران، ایـــران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

رشد و تغییر ساختار و توسعه پایدار شهری و بهره‌گیری از منابع طبیعی متکی بر شرایط محیطی، کارکردی، جغرافیایی و جمعیتی شهر و منطقه است. نظر به اهمیت منابع طبیعی و نقش آن‌ها در توسعه پایدار، استفاده درست و منطقی از این منابع از جهات گوناگونی ضروری است. مدیریت این منابع در رشد و توسعه شهرها به صورت توسعه عمودی شهرها در کشورهای توسعه یافته شکل گرفته است، اما در برخی مناطق ایران به ویژه منطقه سیستان با توجه به موقعیت جغرافیایی آن (وفور زمین) با توسعه افقی شهرها (توسعه کم تراکم) و نابسامانی بازار زمین شهری (عدم کنترل کاربری‌ها)، همراه بوده که منجر به از بین رفتن زمین‌های کشاورزی حاشیه شهرها، افزایش هزینه حمل و نقل شهری، افزایش مصرف انرژی، حاشیه نشینی و ... گردیده است. در این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی میدانی از شهرهای زابل، زهک و ادیمی با توجه به جهات گسترش آنان و تبدیل نقاط روستایی به محلات شهری (خاک سفیدی- ادیمی)، تلاش شده با استفاده از معیارها و شاخص‌های شهر سالم مبتنی بر بوم محوری و با توجه به توسعه افقی شهرهای منطقه که ناشی از افزایش جمعیت شهری شهرها، مهاجرت روستائیان و ماشینی شدن شهرها است، به تجزیه و تحلیل آنان پرداخته شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که، با توجه به ساختار ارگانیک و درون‌زای شهرهای منطقه سیستان همانند شهر سوخته، دهانه غلامان و غیره وابستگی این شهرها به منابع طبیعی (آب)، با پیشنهاد ترکیب کاربری در شهرهای منطقه و ایجاد پیوستگی بین کاربری‌ها و همچنین رعایت قوانین و مقررات شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری منطبق با شرایط اقلیمی و زنده نگه داشتن سیستم‌های بومی و طبیعی منطقه با تأکید بر استفاده صحیح و درست منابع طبیعی راهکار اجرایی در زمینه توسعه بوم محور منطقه باشد. 
 

کلیدواژه‌ها

سیستان؛ زابل؛ منابع طبیعی؛ رشد افقی؛ برنامه‌ریزی شهری

مراجع

اطهاری، کمال (1379)، بـه سـوی کارآمـدی دخالـت دولـت در بـازار زمـین شـهری، فصـلنامة اقتصـادمسکن، شمارة30، سازمان ملی زمین و مسکن.

تقــوایی، مســعود و محمدحســین ســرایی (1385)،گسترش افقی شهر و ظرفیـتهـای موجـود زمـین(مورد: شهر یزد)، پژوهشهای جغرافیـای، شـماره .55

حافظ نیـا، محمـد رضـا( 1376) مقدمـه ای بـر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت.

  

رهنما، محمـد رحـیم و غلامرضـا عبـاسزاده(1387)،اصول، مبانی و مدلهای سنجش فرم کالبدی شهر،انتشارات جهاد دانشگاهی.

زیـاری، کرامـت االله( 1382)تـأثیر فرهنـگ در سـاخت شهر(با تأکید بر فرهنگ اسلامی)، مجله جغرافیـا وتوسعه، شماره 2.

سالاری سردری، فرضعلی و اکبر کیانی(1388) بررسی تأثیر افلیم در پایداری محـیط فیزیکـی – کالبـدی

شهر زابل، همایش جغرافیا و توسعه پایدار شهری،دانشگاه آزاد اسلامی و احد شیروان.

کیانی، اکبر و ساسان وراثـی باغمیشـه(1388)، ، الگـوپردازی طراحی فضاهای عمومی شهری بـه شـیوه مشارکتی، پروژه مطلعـاتی، دانشـگاه آزاد اسـلامی

واحد زابل.

ماجدی، حمیـد( 1378) زمـین مسـئلة اصـلی توسـعة شهری، مجلة آبادی، شمارة 33، مرکز مطالعـات وتحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

متنوی ، محمد رضا(1382) توسعه پایـدار و پـاردایم-های جدید توسعه شهری: «شهر فشـرده» و «شـهر گسترده»، مجله محیط شناسی شماره 31.

مستوفی الممالکی، رضا(1380) شهر نشـینی در بسـترجغرافیایی ایران، انتشارات دانشگاه آزاد لارستان آمار ایران، سرشماری عمومی نفـوس و مسـکن،گزارش تفصیلی شهرستان زابل، سالهای 1335 تا .1385

مشهدیزاده، ناصر(1373) تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران، انتشـارات دانشـگاه علـم وصنعت ایران مهندسین مشاور طاش(1385)، طرح جامع شهر زابل.

میـــری، عبـــاس، پنجکـــه، ناصـــر و پهلـــوانروی،احمد(1387)وقوع خشکسالی و تشدید فرسـایش بادی درمنطقه سیستان، کنفرانس بین المللی بحران آب، ، دانشگاه زابل.

هوشیار، حسین(1381)برنامه ریـزی توسـعه فیزیکـی شهرهای میانه اندام، مهاباد، پایان نامـه کارشناسـی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاهتبریز.

 

Hadly, C.C (2000) Urban Sprawl: Indicators,Causes, and Solutions.

Hess, G.R (2001) just what is Sprawl, Anyway?www4.ncsu.edu/~grhess...

Lungo, M .Urban Sprawl and Land Regulationin Latin America", Land, 2001, Lines,Vo1.13, No.2. 32.

Wassmer, R.W (2002) Influences of theFiscalization of Land use and Urban–growth.

Gordon, p. et al (1989) the influence ofmetropolitan spatial structure on commutingtimes, Journal of Urban Economic.

Troy, p.n. (1990) urban consolidation and thefamily, in the Compact city: A Sustainable

Urban form? (Eds M. Jenks, E. Burton andK. Williams), E and FN Spon, an imprint ofChapman and Hall, London

Henrıqueza, C., Azocarb, G., Romero, H(2006) Monitoring and modeling the urbangrowth of two mid-sized Chilean cities,Habitat International 30Bolay, J,C., Rabinovich, A(2004) Intermediate

cities in Latin America risk andopportunities of coherent urban

development, Cities, Vol. 21, No. 5.

Zhang, T(2000), Land Market andGovernments Role in Sprawl, Cities,VoL.17, No.2.