تحلیل الگوی گسترش شهر بهشهر بر اساس مدل‌های کمی برنامه‌ریزی منطقه‌ای

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 6، دوره 3، شماره 8، فروردین و اردیبهشت 1391، صفحه 93-112   

نویسندگان

رضا مختاری ملک آبادی^{* 1}؛ محمـد اجـزاء شـکوهی²؛ یاســـــر قاســـــمی³

¹اســـتادیار جغرافیـــا و برنامـــه ریـــزی شـــهری، دانشـــگاه پیـــام نـــور، تهـــران، ایـــران

²استادیار جغرافیا و برنامه ریـزی شـهری، دانشـگاه فردوسـی مشـهد، مشـهد، ایـران

³دانشـجوی دکتـری جغرافیـا و برنامـه ریـزی شـهری، دانشـگاه پیـام نـور، تهـران، ایـران

تاریخ دریافت: 13 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 13 دی 1394 

چکیده

در چند دهه اخیر شهرهای ایران مانند بسیاری از شهر‌های کشورهای جهان سوم دچار تحولات چشمگیری شده‌اند، از جمله این تحولات افزایش سریع جمعیت بوده، که شهر بهشهر نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور از این تحولات مصون نمانده است. به طوری که جمعیت این شهر در 50 سال اخیر بیش از 5 برابر رشد داشته است. این رشد فزایند، گسترش فیزیکی بی رویه شهر را نیز در پی داشته و به منظور تعدیل این نارسائی‌ها و مشکلات شهری، تحقیق حاضر بر آن است تا فرآیند گسترش شهر بهشهر و عوامل موثر بر آن را مشخص و راهکارهای پیشنهادی در رفع و تعدیل این فرآیند را پی جویی نماید. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است. برای تحلیل داده‌ها از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن، ویلیامسن، امتیاز استاندارد شده، HDI و ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شده است. نتایج نشان دهنده آن است که: 60 درصد از رشد فیزیکی شهر در فاصله سالهای 1385- 1355 مربوط به رشد جمعیت بوده و 40 درصد باقیمانده، مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر است - محدوده مرکزی شهر از ساختاری متراکم‌تر و محدوده‌های پیرامونی از ساختاری پراکنده برخوردارند. - توزیع مکانی و سلسله مراتبی کاربری‌ها در سطح نواحی و محلات شهری بهشهر به صورت نامتوازن بوده و این بی نظمی در ساختار فضایی، شهر را به آشفتگی در بخش مرکزی و عدم تحرک شهری در سطح نواحی و محلات شهری دچار کرده است. همچنین به دلیل وجود موانعی چون پیش کوه‌های جهان مورا در جنوب و بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی و راه آهن در شمال شهر، توسعه شهر به صورت افقی و خطی صورت گرفته است. بنابراین، می‌توان به گسترش عمودی به جای گسترش افقی شهر، اجرای طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده و استفاده بیشتر از اراضی شهر و پر کردن فضاهای خالی داخل شهردر جهت جلوگیری از رشد افقی شهر اشاره کرد. 
 

کلیدواژه‌ها

توسعه کالبدی؛ رشد افقی و پراکنده؛ مدل آنتروپی شانون؛ شاخص رتبه‌بندی‌ استاندارد؛ HDI؛ بهشهر

مراجع

احمـدی، علـی محمـد، (1384)، توسـعه صـنعتی ونابرابریهـای منطـقهـای اسـتان لرسـتان، سـازمان مدیریت و برنامه ریزی استان لرستان.

بمانیـــان، محمدرضـــا، محمـــودی نـــژاد، هـــادی،(1387)،نظریههای توسعه کالبدی شهر، انتشـارات سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.

پاپلی یزدی، محمد حسین و رجبی سناجردی، حسین(1382)، نظریههـای شـهر و پیرامـون، انتشـارات سمت.

مشــهدی زاده دهاقــانی، ناصــر(1385)، تحلیلــی ازویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایـران، دانشـگاه علم و صنعت، چاپ ششم.

حبیبی، سید محسن،(1374) از شار تـا شهر،انتشـارت دانشگاه تهران.

حسین زاده دلیـر، کـریم ،هوشـیار ، حسـن ، (1385)،دیــدگاهها ، عوامــل و عناصــر مــوثر در توســعه فیزیکی شهرهای ایران، مجلـه جغرافیـا و توسـعه ناحیه ای، شماره ششم.

حکمـت نیـا، حسـن، موسـوی، میـر نجـف،(1385)،کاربرد مدل در جغرافیا با تکید بـر برنامـه ریـزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علم نوین.

ریــاحی، علــی اصــغر،(1379)، ســیمای جغرافیــایی هزارجریب بهشهر،موسسه فرهنگـی نشـرآیندگان،چاپ هدیه.

رفیعی، قاسم(1387)، بررسی و تحلیل روند و الگـوی گسترش کالبدی -فضایی شهر مرودشـت و بهینـه گزینی، جهات گسترش آتی آن با اسـتفاده ازGIS ،پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریـزی شهری، دانشگاه سیستان بلوچستان.

رضویان، محمد تقی، اسلامی، قربـان، قاسـمی، یاسـر(1390) بررسی نقش نهادهای دولتی و غیر دولتی در مدیریت توسـعه بافـتهـای فرسـوده ،نمونـه موردی؛ شهر بهشهر،مجله آمایش. 

 

رهنما، محمد رحیم و عباس زاده، غلامرضـا (1387) .اصول مبانی و مدلهای سنجش فرم کالبدی شهر،چـاپ اول، مشـهد، انتشـارات جهـاد دانشـگاهی مشهد.

زنگی آبادی، علی (1371)، تحلیـل فضـایی الگوهـای توسعه فیزیکی شـهر کرمـان، پایـان نامـه دکتـری جغرافیا و برنامه ریـزی شـهری، دانشـگاه تربیـت مدرس، تهران.

سلیمانی مزار، علی(1384)، نقش تحولات جمعیتی در توسعه فضایی شهر گناباد، پایان نامـه کارشناسـی ارشد جغرافیـا و برنامـه ریـزی شـهری، دانشـگاه سیستان و بلوچستان.

سالنامه آماری استان مازندران ،(1387) ، معاونت برنامـه ریزی استانداری مازندران.

شیعه، اسـماعیل(1383)، مقدمـه ای بـر مبـانی برنامـه ریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران.

شکویی، حسین (1373)، دیدگاههای نو در جغرافیـای شهری ،انتشارات سمت.

طرح جامع بهشهر، ( 1351) ، مهندسین مشـاور بنیـاد طــرح و پــژوهش, مرحلــه اول و دوم, وزرات مسکن و شهرسازی,طرح جامع بهشهر ( 1368) ، مهندسین مشاور طرح وآمایش, اداره کل مسکن و شهرسازی مازندران.طرح جامع بهشهر(1379)، مهندسـین مشـاور زیسـتا، اداره کل مسکن و شهرسازی مازندران.

طـرح تفضـیلی بهشـهر، ( 1384) ،مهندسـین مشـاورزیستا، اداره کل مسکن و شهرسازی مازندران.طرح توسعه عمران شـهر بهشـهر،(1364)، مهندسـین

مشــاور زیســتا، اداره کــل مســکن و شهرســازی مازندران.

عسکری، علی بابا،اشرف البلاد،(1350)، شرکت ایـران چاپ،چاپ شماره 613.

عمـوزاد مهـدیرجی , جعفـر,( 1379)، الگـوی توسـه کالبـدی و فضـایی ( شـهر بهشـهر), پایـان نامـه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریـزی شـهری,دانشگاه تربیت و مدرس, تهران

علایی، بهروز، (1384)، سیستمهای شـهری و توسـعة پایدار(نمونة موردی استان اصـفهان)، پایـان نامـة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریـزی شـهری، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان.

قاسمی، یاسر ، (1389)، تحلیل عوامل موثر بر توسـعه بــدون برنامــه شــهر بهشــهر در راســتای توســعه فیزیکی متناسـب شـهری، پایـان نامـه کارشناسـی ارشد، با راهنمایی محمد اجـزا شـکوهی دانشـگاه فردوسی

کلانتری،خلیل،(1380)برنامه ریـزی و توسـعه منطقـه ای(تئوریها و تکنیکها)انتشارات خوشبین،تهران. مرکز آمار ایران (1335-85)، نتایج سرشماری عمومی

نفــوس و مســکن، اســتان مازنــدران، شهرســتان بهشهر، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریـزی استان مازندران.

مشــهدی زاده دهاقــانی، ناصــر(1383)، تحلیلــی ازویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایـران، دانشـگاه علم و صنعت، چاپ ششم.

نظریــان، اصــغر(1374)، جغرافیــای شــهری ایــران، انتشارات دانشگاه پیام نور.

یوسفی فر، شهرام، (1385) الگوهای گسترش کالبـدی شهر در سدههای میانه تـاریخ ایـران، پژوهشـنامه علوم انسانی :شماره 52 .

Beck, R. Leon Kolankiewicz & Steven A.Camarota(2003):“Outsmarting

Growth,Population Growth, Immigration,and the Problem of Sprawl”, Washington,Centerfor Immigration Studies

Burton,E.&M.jenks &K.WilliamsThe CompactCity: A SustainableUrban Form,U.K:Oxford,1994.

Narimah, Samat(2006). Applications ofGeographic Information Systems in UrbanLand Use Planning in Malaysia,The4thTaipei International Conference on DigitalEarth, Taiwan