ارزیابی و پیش‌بینی تغییرات و پراکنش افقی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونۀ موردی: شهر تبریز در مطقع زمانی 1389-1363)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 1، دوره 2، شماره 4، فروردین و اردیبهشت 1390، صفحه 1-20   

نویسندگان

محسـن احدنژاد روشـتی^{* 1}؛ ســید احمــد حســینی²

¹اســتادیار جغرافیــا و برنامــه ریــزی شــهری، دانشــگاه زنجــان، زنجــان، ایــران

²دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجـان، زنجـان، ایـران

تاریخ دریافت: 14 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 14 دی 1394 

چکیده

چکیده امروزه شهرها با رشدی شتابان در حال گسترش و توسعه هستند، به طوری که فرایند توسعة شهرها در حال حاضر یکی از مهمترین موضوعات پیشِ روی پژوهشگران مسائل شهری است. افزون بر میزان رشد شهرها، چگونگی تغییرات کاربری‌ها در سطح کلان نیز مورد توجه می‌باشد .در پژوهش حاضر چارچوبی برای تهیۀ نقشه و تحلیل الگوهای قابل پیش‌بینی از گسترش شهر در مقیاس‌های فضایی- کالبدی متفاوت، با هدف تحلیل فرایندهای رشد و گسترش شهر تبریز فراهم شده است. در این مقاله با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه لندست 5 و با استفاده از تکنیک‏های پردازش تصاویر ماهواره‌ای تغییرات کاربری اراضی در مقطع زمانی 1363 تا 1389 با تاکید بر گسترش فضائی شهر تبریز مورد ارزیابی قرار گرفته و نیز با استفاده از فنون پیش بینی تغییرات کاربری اراضی از جمله روش سلول‌های خودکار و زنجیره های مارکوف روند احتمالی گسترش شهر تبریز تا سال 1400 مورد پیش بینی قرار گرفته است. بر اساس نتایج این تحقیق، مشخص شد که گسترش شهر تبریز در چه ابعاد و مقیاسی به ترتیب شدت عمل، کاربری‌های کشاورزی، مرتعی، آبی، بایر، کوهستانی پیرامون خود را تحت گسترش فضایی- کالبدی خود قرار داده است. بر اساس نتایج حاصله مقدار مساحت شهر تبریز از 5768 هکتار در سال 1363 به 11853 هکتار در سال 1389 رسیده و با این روند، طبق پیش بینی‌های انجام شده در سال 1400 به بیش از 14312 هکتار خواهد رسید. همچنین روند توسعه شهر نشان دهنده این است که تمایل گسترش کالبدی- فضایی شهر تبریز در امتداد شرقی و غربی است؛ یعنی منطقه‌ای که زمین‌های مرغوب کشاورزی اطراف شهر در آنجا قرار گرفته است. 
 

کلیدواژه‌ها

تغییرات کالبدی؛ گسترش افقی؛ تصاویر ماهواره‌ای؛ توسعۀ شهری؛ شهر تبریز

مراجع

اطهاری، کمال (1379)، «به سـوی کارآمـدی دخالـت دولـت در بـازار زمـین شـهری»، فصـلنامة اقتصـاد مسکن، شمارة 18، سازمان ملی زمین و مسکن.

بحرینی، حسین (1368)، «تهران چگونه شهری است وچه باید باشد؟»، مجلة محـیطشناسـی، شـمارة 15:ویژهنامة تهران.

بهـرام سـلطانی، کـامبیز (1371)، مجموعـه مباحـث وروشهای شهرسازی، محیط زیست، مرکز مطالعـات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

پورمحمدی، محمدرضا و همکاران (1387)، «ارزیابی گسترش فضایی _ کالبدی شهر تبریز بـا تأکیـد بـرتغییـر کـاربری زمـین طـی دوره 1355-1384»،پژوهشهای جغرافیایی، شمارة63 . صص46- 29.

حــافظ نیــا، محمدرضــا (1385)، مقدمــهای بــر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت.

رضویان، محمد تقـی (1381) برنامـه ریـزی کـاربری اراضی شهری، انتشارات منشی، تهران.

رهبر، داود (1381)، «ضرورت ارزیابی اثـرات زیسـت محیطـی تـراکم و بلندمرتبـه سـازی در تهـران»،مجموعه مقالات اولین سـمینار سـاخت و سـاز درپایتخت، دانشگاه تهران.

شــرقی، علــی و همکــاران (1386) «فضــای ســبز درساختمانهای بلند با رویکـرد دوبـاره بـه طبیعـت»،علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورة نهم، شمارة چهارم، زمستان 1386، صص 60-59 .).

شکوئی، حسین (1383)، دیدگاههای نو در جغرافیـای شهری، جلد اول، چاپ دهم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

شیعه، اسماعیل (1377)، مقدمهای بر مبانی برنامهریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم صنعت.

طاهری، غلامرضـا (1381)، «الگـوی توسـعة فیزیکـی شهر رامشیر و ارائة یک الگوی مناسـب»، دانشـگاه سیستان و بلوچستان. 

  

ظاهری، محمد (1387)، «نقش روند گسترش کالبـدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حومـة شـهر و روسـتاهای پیرامـون»، جغرافیـا و توسـعه،

شمارة 11 بهار و تابستان 87، ص 198-181

عباس زاده، غلامرضا (1383)، الگوسازی رشد کالبدی بافـت شـهری در راسـتای توسـعة پایـدار (نمونـة موردی: شهر مشهد)، پایاننامـه کارشناسـی ارشـد، دانشگاه فردوسی مشهد.

عباسـپور، مجیـد و همکـاران، (1384) ارائـه مـدلهای توسعة شهری با کاربرد سـامانه هـای GIS و RS و مدلهای زیست محیطـی، علـوم زمـین، شـمارة 57،61-54 صص

عبدالامیر، کرم (1384)، «بررسی تحلیل تناسب زمـین برای توسعة کالبدی در محور شمالغرب شـیراز بـااستفاده از رویکرد ارزیابی چندمعیاری (MCE) درمحیط سیستم اطلاعات جغرافیـایی (سـاج- gis)»،پژوهشهای جغرافیایی، شـمارة 54، زمسـتان 1384،.106 -93 صص

عزیزی، محمد مهـدی (1383)، تـراکم در شهرسـازی(اصول و معیارهای تراکم بهینه)، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

علوی پناه، سید کاظم (1382)، کاربرد سـنجش از دوردر علوم زمین (علوم خاک)، مؤسسـة انتشـارات وچاپ دانشگاه تهران.

علی محمدی، عباس (1388)، مبانی علمـی و سیسـتم اطلاعات جغرافیایی، سمت، تهران.

قراگوزلــو، علیرضــا و همکــاران (1388)، «ارزیــابی تغییرات کالبدی و تحلیل توسعة شهری با استفاده ازدادههای ماهوارهای با قدرت تفکیک بـالا و سـامانه

های GIS/RS (مطالعـة مـوردی منطقـة پـنج شـهرتهران)، مجلة علـوم و تکنولـوژی محـیط زیسـت،دورة یازدهم، شمارة یک، ویژه نامه بهار. 88 .

قهرمان، جعفر (1383)، کاربرد زنجیرههای مارکوف دربرنامهریزی نیروهـای انسـانی (رویکـرد کـاربردی برای مدیران منابع انسانی در سازمانهای اجتماعی)،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پرتـال جامع علوم انسانی، تحول اداری، دور هفتم، شمارة93 – 75 صص ،44 و 43

کاتی ویلیامز، الزابـت برتـون، مایـک جنکنـز (1383)،دستیابی به شکل پایدار شهری (شـکل پایـداری وحمل و نقل)، ترجمه واراز مرادی مسیحی، تهـران شرکت پردازش و برنامهریزی شهری.

کیویساری، آنـی الینـا (1380)، «پراکنـدگی در شـهر»،ترجمه منا جباری، مجلـة راه و سـاختمان، شـمارة.30

ماجدی، حمید (1378)، «زمـین مسـألة اصـلی توسـعة شهری»، مجلة آبادی، شمارة 33، مرکز مطالعـات وتحقیقات معماری و شهرسازی ایران.

محمدزاده، رحمت (1386)، «بررسی زیسـت محیطـی توسعة فیزیکی شتابان شهرها با تأکید بر شـهرهای تهران و تبریز»، توسعة ناحیهای، شمارة نهم، پاییز و 112 – 93 ،86 زمستان

 

مشـهودی، سـهراب (1386)، مبـانی طرحهـای سـیال شهری، انتشارات شرکت پـردازش و برنامـهریـزی شهری، چاپ دوم.

مهدی زاده، جواد (1379) برنامه ریزی کاربری زمـین،تحول در دیـدگاهها و روشـها، فصـلنامه مـدیریت شهری، شماره 4، زمستان 1379.

Anderson, W.P., Kanaroglou, P.S. and Miller,E.J. (1996).”Urban form, energy and the

environment: a review of issues, evidenceand policy". Urban Studies, 33(1) , pp7-35.

 Fan, F., Wang, Q., Wang, Y., "land use andland cover change in Guangzhou, Chaina,

from 1998 to 2003, based on land satTM/ETM+ imagery", Sensors., Vol. 7, pp.1323-1342, 2007

Hess, G.R (2001). Just what is Sprawl,Anyway? , www4. ncsu.edu/ grhess

Hadly, C.C (2000) Urban sprawl Indicators,Causes and solution,WWW.CITY.BLOMINGTON.

Jenerette, G.D., Wu. J., (2001) "Analysis andsimulation of land use change in the central

Arizon Phoenix region, USA", LandscapeEcology., Vol 16, pp. 611-626.

Ting Wei Zhang (2000). Land market forcesand governments role in sprawl, Cities, vol17, no 2.