بررسی تاثیر رشد پراکنده‌ بر نابودی اراضی کشاورزی صفاشهر و راهبردهای تعدیل آن

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 2، شماره 4، فروردین و اردیبهشت 1390، صفحه 73-96   

نویسنده

نجما اسـماعیل پـور^*

استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه یزد، یزد، ایـران

تاریخ دریافت: 15 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 15 دی 1394 

چکیده

چکیده یکی خصایص برجسته و مهم فرایند شهرنشینی در ایران، گسترش سریع فیزیکی شهرها بویژه طی چند دهه اخیر آنهم بصورت پراکنده است که با آثار متعدد از جمله اتلاف منابع محیطی و ارضی شهرها توام است. شهر صفاشهر نمونه‌ای است که آسیب‌های متعددی را از رشد شتابان و پراکنده متحمل شده که مهمترین آنها نابودی اراضی مزروعی و باغی حاشیه این شهر است. پژوهش حاضر، به دنبال تبیین این پدیده با استفاده از برخی شاخص‌های کمّی مربوط و نیز بررسی تاثیر زیست محیطی آن در رابطه با نابودی اراضی کشاورزی و بالطبع تغییر اقلیم صفاشهر است. تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به مطالعات کتابخانه‌ای- اسنادی، همچنین بهره‌گیری از سیستم سنجش از دور در تهیه نقشه‌های مورد نیاز انجام شده‌است. مهمترین یافته‌های پژوهش عبارتند از: صفاشهر طی چند دهه اخیر دچار رشد پراکنده شهری شده و این پدیده زمینه نابودی 78 هکتار از اراضی کشاورزی را در طی سال‌های 1369 – 1381 فراهم کرده است. علاوه بر این، طی همین دوره از میزان اراضی کشاورزی کلاس‌های خیلی‌خوب، خوب و متوسط شهر به شدت کاسته شده و در مقابل به میزان قابل ملاحظه‌ای بر مساحت اراضی کلاس ضیعف افزوده شده‌است. سرانجام اینکه، از مساحت اختصاص یافته به کلاس حرارتی خیلی‌خنک و خنک شهر کاسته شده و در مقابل بر کلاس حرارتی گرم و به ویژه خیلی گرم افزوده شده‌است. 
 

کلیدواژه‌ها

صفاشهر؛ اراضی کشاورزی؛ کلاس‌های حرارتی؛ پراکنده رویی؛ راهبرد

مراجع

ابراهیم زاده، عیسی و قاسم رفیعـی، (1388)، تحلیلـی بـر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهرمرودشت با استفاده از مدل های آنتروپی شانون و هلـدرن و ارائـه الگـوی گسترش مطلـوب آتـی آن، پـژوهش هـای جغرافیـای انسانی، شماره 69، ص 123-138.

اسمعیل پور، نجما،(1387) بررسی علل و پیامدهای رشـد افقی شهرها-مورد نمونه:شهر یزد،پایـان نامـه دکتـری، دانشگاه تبریز، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.

انــوری، حســن(1381)، فرهنــگ بــزرگ ســخن، تهــران، انتشارات سخن، چاپ اول.

تقوایی، مسعود و محمدحسین سرائی، (1383)؛ گسـترش افقی شهرها و ظرفیتهای موجود زمین، مورد شهر یزد، فصلنامه تحقیقـات جغرافیـایی، شـماره 73، ص210-.187

ثقفیان، بهرام و دیگران،1385، بررسی اثر تغییرات کاربری اراضی بر سیلخیزی حوزه آبریز سد گلستان،تحقیقات منابع آب ایران، سال دوم شماره 1، صفحات 18-28.

رضایی، محمدرضا(1384)؛ توسعه کالبدی- فضایی شهر ونقش زیست محیطی آن، مطالعه موردی: شـهر شـیراز،تهـران، پایـان نامـه دکتـری دانشـگاه تربیـت مـدرس،دانشکده شهرسازی

رفیــعپــور، فرامــرز(1381)، کنــدوکاوها و پنداشــتههــا-مقدمـهای بـر روشـهای شـناخت جامعـه و تحقیقـات اجتماعی، بینام، شرکت سهامی انتشار، چاپ دوازدهم.

زنگنه چکنی،یعقوب(1381)، تحلیل عوامـل تأثیرگـذار بـر توسعه فیزیکی و سـاخت اجتمـاعی _ فضـایی شـهر،مورد نمونه: شهر سبزوار، پایان نامه دکتـری، دانشـگاه

تربیت مدرس تهران،دانشکده علوم انسانی.

رهنما، محمدرحیم و غلامرضا عباس زاده. 1385. مطالعـه تطبیقی سـنجش درجـه پـراکنش/ فشـردگی در کـلان شهرهای سیدنی و مشهد، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره ی 6. ص 101 -128 .

 

طبیبیان، منوچهر و ایرج اسـدی. 1387. بررسـی و تحلیـل عوامل پراکندهرویی در توسـعه فضـایی منـاطق کـلان شهری، فصلنامه نامه هنر، شماره ی 2. ص 5 -23 .

صدر موسوی، میرستار و رسول قربـانی.1385. پیامـدهای زیست محیطی گسترش سکونتگاه ها، مجله جغرافیا وتوسعه ناحیهای، شماره ی 8. ص 137-155 .

عبـاس زادگـان، مصـطفی و بهمـن رسـتم یـزدی. 1387.بهـرهگیـری از رشـد هوشـمندانه در سـاماندهی رشـد پراکنده شهرها، مجله فناوری و آمـوزش، سـال سـوم،جلد3، شماره ی 1. ص 33-48 .

عبداللهی، جـلال و دیگـران.1385. بررسـی اثـرات تغییـر کاربری اراضی روی پوشش گیاهی منـاطق شـهری بـا بکارگیری تکنیک سنجش از دور، علـوم و تکنولـوژی محیط زیست، شماره 29. ص 57-64 .

قربانی، مهدی و دیگران،،1389، بررسی تغییرات جمعیتـی و اثرگذاریهای آن بر تغییرات کاربری اراضـی (مطالعـه موردی:منطقه بالاطالقـان، نشـریه مرتـع و آبخیـزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 63، شـماره1، صـفحات.75-88

قرخلو، مهـدی و سـعید زنگنـه شـهرکی.1388. شـناخت الگوی رشد کالبدی- فضایی شهر با استفاده از مدلهای کمی، مطالعه مـوردی: شـهر تهـران، مجلـه جغرافیـا و

برنامـهریـزی محیطـی، سـال 20، شـماره 2، تابسـتان، .19-40 صفحات

محمداسماعیل، زهرا،1389، پایش تغییرات کاربری اراضی کرج با استفاده از تکنیک سـنجش از دور، پژوهشـهای خاک(علوم خاک و آب)جلد 24، شـماره 1، صـفحات81-88

محمدحسین بنخلفتبریزی. 1062 ه.ق. برهان قـاطع، بـه اهتمام محمد معین، چاپ پنجم، انتشارات امیرکبیر.

محمدزاده، رحمت.1386. بررسی اثـرات زیسـت محیطـ توسعه فیزیکی شتابان شهرها، مجله جغرافیا ناحیهای، شماره 9. ص 93 -112 .

وزارت کشور.1384. طرح هادی شهر صفاشهر، مهندسـین مشاور آمایش جنوب .

Alterman, R. (1997). The Challenge of FarmlandPreservation: lessons from a six-nationcomparison. J.Am.Plan Assoc, 63(2), 220-241.Benfield,F.K, Raimi,M.D, Chen,D.D.T (1999).

Once There Were Greenfields: How urbansprawl is undermining Americas Environment

Economy, and Social Fabric. Natural ResourcesDefense Council, Washington DC

Bovy, Philippe. (2005). Transport andSustainability in Europe, Swiss Federal Institute

of technology. Lausanne, Switzerland. CeciWyld, Henry (1950), the Universal Dictionaryof the English Language, Rutledge & KeganPaul Limited.

Cho, Jaeseong (2005), Urban Planning and UrbanSprawl in Korea, Urban Policy and Research,Vol, 23, No. 2,203-218, June.

Clawson. (1962), Urban Sprawl and Speculation inSuburban Land, Land Economic, 38(2), may.Community Food Security Coalition’s NorthAmerican Urban Agriculture Committee,.2003.Urban Agriculture and Community Food

Security in the United States: Farming from theCity Center to the Urban Fringe.www.foodsecurity.org.

Coughlin, R. (1991), Formulatig and EvaluatingAgriculture Zoning Programs. J. Am. PlanAssoc, 57(2), 183-192..

Degrove, J.M. With the Assistance of Deborah.

A.M., 1992. The New Frontier for landPolicy:Planning and Growth Management in

Sates. Lincoln Institute of Land Policy.

Cambridge. MA ofEnglish, M. R and Hoffman, R. J (2001), PlanningRural Areas in Tennessee. Under Public

Chapter 1101. White Paper Presented for theTACIR- The Tennessee Advisory Commissionon Intergovernmental Relations.

http:/www.state.tn.us/tacir/Portal/Reports/Rural%20ares.pdf71,51-72.Ewing. Reid (1997), is Los Angeles–style Sprawl

Desirable? Journal of the American PlannersAssociation, 63(1), 107-127. 

 

Ewing, Reid (1994), Characteristics, Causes, andEffects of Sprawl: A literature review.

Environmental and Urban Issues 21, 2:L1-15.

Frenkel, Amnon (2004), the potential effect ofnational growth-management policy on urban

sprawl and the depletion of open spaces andfarmland, Land Use Policy 21, 357-369.

Gillham, o. (2002), The Limitless City: Aimer onthe Urban Sprawl Devote, Island Press,Washington, DC.

Glaeser, Edward L & Kahn, Matthew E (2003),Sprawl and Urban Growth, Harvard Universityand NBER.

Gordon, Peter and harry W. Richardson (1989),Gasoline Consumption and Cities-a Reply, J.Am. Plan Assoc, 53, 3:342-6.

Hadly, Courtney. C (2000), Urban Sprawl:Indicators, Causes and Solution. Prepared for

the Bloomington Environmental commission.

Hall, Tino (1998); Urban Geography ,Routledge,London and New York.

Hollis, L. E. Fulton, W(2002), Open SpaceProtection-Conservation Meets Growthmanagement,Washington DC.The BrookingsInstitution Center on Urban and MetropolitanPolicy.

Jonson, R. J. et al.(2001), The Dictionary ofHuman Geography, Oxford, Blackwell. P 504.

Kelly, Eric Damian. 1993. Managing CommunityGrowth: Policies, Techniques and Impacts.Westport, CT: Praeger.

leontidou, Lila (2006), Causes of Urban Sprawl inAthens & East Attica, 1981-2001 ,HellenicOpen University, Unit of Geography &European Culture , REM Laboratory.

Lim, Gill-Chin 1995. Housing policies for urbanpoor in developing countries. In: Stein, Jay M.

Classic readings in urban planning. New York:McGraw-Hill, p. 521-537.

Lin, Robinson and et al (2005), Twenty-five yearsof sprawl in the Seattle region: growth

management responses and implications forconservation, Landscape and Urban Planning.

Mather, A. S & Needle, C. L (2000), theRelationships of Population and Forest Trends,the Geographical Journal 166, pp 2-13.

Melbourne 2030 (2002), Planning for SustainableGrowth, Implementation Plan-I urban growthboundary (draft) Australian Department ofInfrastructure, Victoria, http://www.thesilo,com/melbourne2030/.

 

Nelson, A. C and Moore. T (1993), AssessingUrban Growth Management- The case ofPortland, Oregon. The USA´s largest urbangrowth boundaries. Land Use Policy 10(4),293-302.

pendall, R (1999), Do land- use controls causesprawl? Environment and Planning B: Planningand Design 26,555-571.

Real Estate Research Corporation .1982. InfillDevelopment strategies. Washington, D.C.:Unban Land Institute and American PlanningAssociations.

SEHAB, (2003), Plano Municipal de habitacl. SaoPaulo: PMSP.

Torres, Haroldo, Humberto Alves & MariaAparecda de Oliveira (2005), Sao Paulo Peri –Urban Dynamics: Some Social Causes andEnvironmental Consequences.

Wang, Junfeng (2002), Searching for the UrbanDevelopment Pattern, Master of Science inPublic Management, University of NorthCarolina at Pembroke, Pembroke, NC 28213.November.

Zhang, Q., J. Wang, X Peng, P. Gong and P. She2002, Urban built-up land change detection

with road density and spectral information frommulti-temporal Landsat TM data. International

Journal of Remote Sensing 23(15): 3057-3078.

Zhang, T(2000),Land Market Forces andGovernments Role in Sprawl, Cities, vol.17 ,No.2 .