مکان‌یابی بهینه فضاهای ورزشی شهر زنجان با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 1، دوره 1، شماره 1، خرداد و تیر 1389، صفحه 1-20   

نویسندگان

غریــــب فاضــــل نیــــا^{* 1}؛ اکبر کیانی²؛ موسی رستگار³

¹اســــتادیار جغرافیــــا و برنامــــه ریــــزی شــــهری، دانشــــگاه زابــــل، ایــــران

²اســـــتادیار جغرافیـــــا و برنامـــــه ریـــــزی شـــــهری، دانشـــــگاه زابـــــل، ایـــــران

³کارشناســـیارشـــد جغرافیـــا و برنامـــه ریـــزی شـــهری، دانشـــگاه زنجـــان، ایـــران

تاریخ دریافت: 15 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 15 دی 1394 

چکیده

چکیده فضاهای ورزشی، یکی از مهمترین مراکز خدماتی در سطح شهر محسوب می‌گردند، که سطح درخور توجهی از فضاهای شهری را به خود اختصاص داده است، بنابراین، توجه به این نکته که فضاهای ورزشی باید به نحو شایسته-ای در سطح شهر مکان‌یابی گردند، ضروری به نظر می‌رسد. در این پژوهش، به بررسی وضع موجود فضاهای ورزشی شهر زنجان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و مدل تحلیل سلسله مراتبی(AHP) جهت مکان‌یابی بهینه فضاهای ورزشی شهر زنجان پرداخته شده است.‌‌‌ پس از مطالعه وضع موجود فضاهای ورزشی، مشخص گردید که توزیع فعلی فضاهای ورزشی در سطح سلسله مراتب شهری مناسب نبوده است، به‌ طوری که تفاضل سطح و سرانه بین وضع موجود و استاندارد فضای ورزشی به ترتیب محله، ناحیه، منطقه و شهر برابر با 0.85، 0.33، 0.33،0.58 متر مربع است. از مجموع 19 فضاهای ورزشی شهر زنجان، 9 فضای ورزشی در مقیاس محله، 6 فضای ورزشی در مقیاس ناحیه، 3 فضای ورزشی در مقیاس منطقه، 1 فضای ورزشی در مقیاس شهر، خدمات رسانی می‌کنند. برای تحلیل سازگاری کاربری‌ها و ارزیابی نحوه قرار‌گیری کاربری‌های همجوار با کاربری ورزشی از ماتریس سازگاری استفاده شد و مشخص گردید، که 35 درصد از کاربری‌های همجوار با کاربری ورزشی کاملاً سازگار و 65 درصد کاربری‌های همجوار با کاربری ورزشی نسبتاً ناسازگار هستند. به طور کلی، توزیع فضاهای ورزشی در سطح شهر زنجان مناسب نبوده است، بنابراین، در سناریوی مکان‌یابی بهینه فضای ورزشی نتایج زیر حاصل گردید: ‌زمین‌های کاملاً نامناسب برای مکان‌یابی فضاهای ورزشی شهر 0.13 هکتار(1درصد)، زمین‌های نسبتاً نامناسب 1.56 هکتار(7 درصد)، زمین‌های بی‌تفاوت یا متوسط 11.04 هکتار(44درصد)، زمین‌های نسبتاً مناسب 9.4 هکتار(43 درصد) و زمین‌های کاملاً مناسب 1.4 هکتار(6درصد) از اراضی شهر زنجان را به خود اختصاص داده است. 
 

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی بهینه؛ فضای ورزشی؛ GIS؛ مدل AHP؛ زنجان

مراجع

1- آرمانشهر، (1383)، بازنگری طرح تفصیلی شـهرزنجان، بررسی کاربریها و فعالیتها، تهران.

2- آرمانشهر، (1383)، بازنگری طرح تفصیلی شـهرزنجان، مطالعات محیطی تهران، تهران.

3- پورمحمدی، محمد رضا، (1382)، برنامـه ریـزی کاربری اراضی شهری، سمت، تهران.

4- تقــوایی مســعود و غفــاری ســیدرامین، (1385)،اولویت بندی بحران در سکونتگاههای روستایی (با روشAHP) (مطالعه موردی: دهستان بازفت)، مجله پژوهشـی دانشــگاه اصــفهان، شــماره 1 (پیــاپی 240 ،1385 ،(20 صفحه، دانشگاه اصفهان، اصفهان.

5- ثبوتی، هوشنگ، (1366)، تاریخ زنجان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان زنجان، زنجان.

6- حامدی نیا، محمدرضا، (1381)، تـاثیر محـیط بـر فعالیتهای ورزشی، سمت، تهران.

7- حبیبـی، سیدمحسـن، مسـایلی، صـدیقه، (1378)، سرانه کاربری های شهری، انتشارات سازمان ملی زمین و مسکن، تهران.

9- خـوشروی، محمـد، (1385)، جایگـاه فضـاهای ورزشی در برنامه ریزی شهر، اولین همایش ملی شـهر و ورزش، تهران.

10- رضـویان، محمـد تقـی، (1381)، برنامـه ریـزی کاربری اراضی شهری، نشر منشی، تهران.

11- زبردسـت، اسـفندیار، (1380)، کـاربرد تحلیـل سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقـهای، مجلـه هنرهای زیبا، شماره 10، تهران.

12- زیــاری، کرامــت االله، (1381)، برنامــه ریــزی کاربری اراضی شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه یزد.

13- سازمان مدیریت و برنامه ریـزی اسـتان زنجـان، (1382)، سالنامه آماری، زنجان.

14- سعیدنیا، احمـد، (1379)، فضـاهای فرهنگـی و ورزشی و تفریحی، کتاب سبز شهرداریهـا(جلـد دهـم)، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، تهران.

15- سـعیدنیا، احمـد، (1379)، فضـاهای فرهنگـی و ورزشی و تفریحی، کتاب سبز شهرداریهـا(جلـد دهـم)،انتشارات سازمان شهرداریهای کشور، تهران.

16- صــدریا، اســد االله، (1385)، ورزش و توســعه پایدار، اولین همایش ملی شهر و ورزش، تهران.

17- غضبان، فریدون، (1375)، زمین شناسی زیسـت محیطی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

18- کریمـی صـالح، محمـد جعفـر، (1385)، مقالـه فضاهای ورزشی و طراحی شهری، اولـین همـایش ملـی شهر و ورزش، تهران.

19- گلی علی، الفت لعیا و فوکردی رحـیم، (1389)، مکان یـابی دسـتگاههای خـودپرداز بـا اسـتفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مطالعه موردی: شعب بانک کشاورزی منطقه 10 شهرداری تهران، فصلنامه جغرافیـا و توســعه، ســال هشــتم، شــماره 18، دانشــگاه سیســتان و بلوچستان، زاهدان. 

20- مخدوم مجید، و همکـاران، (1380)، ارزیـابی و برنامـه ریـزی محـیط زیسـت بـا سـاماندهی اطلاعـات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران ، تهران.

21- نجــاتی، حامــد، (1385)، فضــاهای ورزشــی و طراحی شهری، اولین همایش ملی شهر و ورزش، تهران.

22- Chen, Y. ; Yu, J. and Khan, S, (2010)Spatial sensitivity analysis of multi-criteria

weights in GIS-based land suitability evaluation,Environmental Modelling & Software, Volume25, Issue 12, December 2010, Pages 1582-1591.

23- Fernández, D.S. and Lutz, M.A, (2010),Urban flood hazard zoning in Tucumán Province,Argentina, using GIS and multicriteria decisionanalysis, Engineering Geology, Volume 111,Issue 1-4, February 2010, Pages 90-98

24- Hossain, M. Shahadat and Chowdhury,Sayedur Rahman ; Das, Nani Gopal ;Sharifuzzaman, S.M. ; Sultana, Abida, (2009),Integration of GIS and multicriteria decisionanalysis for urban aquaculture development inBangladesh, Landscape and Urban Planning,Volume 90, Issue 3-4, April 2009, Pages 119-133.

25- Mohammad Taleai and Ali Mansourian;Ali Sharifi, (2009), Surveying general prospectsand challenges of GIS implementation indeveloping countries: a SWOT–AHP approachJournal of Geographical Systems, Volume 11,Issue 3, January 2009, Pages 291-310

26- Şener, Şehnaz and Şener, Erhan ; Nas,Bilgehan ; Karagüzel, Remzi, (2010), CombiningAHP with GIS for landfill site selection: A casestudy in the Lake Beyşehir catchment area(Konya, Turkey), Waste Management, In Press.

27- Tims, Willem, (2009), GIS model for theLand Use and Development Master Plan inRwandahttp://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:hig:diva-4975, January 2009.

28- Vahidnia, Mohammad H. and Alesheikh,Ali A. and Alimohammadi, Abbas, (2009),Hospital site selection using fuzzy AHP and itsderivatives, Journal of EnvironmentalManagement, Volume 90, Issue 10, July 2009,Pages 3048-3056.