دگرگونی و تحول در ویژگی‌های خاکها تحت تأثیر پستی و بلندی و سفره‌ی‌ آب زیرزمینی در منطقه‌ی دشت ارژن، استان فارس

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 7، دوره 5، شماره 15، آذر و دی 1391، صفحه 89-103   

نویسندگان

خاطره نوبهاران^{* 1}؛ سیدعلی ابطحی²؛ سیروس شاکری³

¹- دانشجوی کارشناسی ارشد رشته خاک شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس

²استاد دانشکده کشاورزی شیراز

³مربی گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور جمهوری اسلامی ایران

تاریخ دریافت: 16 دی 1394،  تاریخ پذیرش: 16 دی 1394 

چکیده

به منظور بررسی اثرات پستی و بلندی و سفره‌ی آب زیرزمینی بر تحول خاکها، منطقه‌ی دشت ارژن با وضعیت رطوبتی خاک زریک و وضعیت حرارتی مزیک انتخاب گردید. ابتدا با استفاده از عکسهای هوایی و نقشه های پستی و بلندی، موقعیت و وضعیت تقریبی منطقه‌ی مشخص شد. سپس یک مقطع طولی و یک مقطع عرضی در نظر گرفته شد و جمعاً 6 خاکرخ در منطقه‌ی حفر گردید، که از آنها، 4 خاکرخ به عنوان خاکرخ‌های شاهد منطقه‌ی انتخاب شدند. نتایج تشریح خاکرخ و مطالعات صحرایی نشان دادند که در گیتاشناسی رسوبات آبرفتی- واریزه ای بادبزنی شکل خاکها در راسته های اِنتی سول و اینسپتی سول، و در گیتاشناسی‌های دشتهای دامنه‌ای و اراضی، پست خاکها در راسته اینسپتی سول جای می‌گیرند. از نظر خصوصیات فیزیکو- شیمیایی نیز تفاوتهای قابل توجهی در نوع بافت، میزان و ژرفا شستشوی آهک، مواد آلی، درصد رطوبت اشباع، pH، EC و CEC دیده شد. از مهمترین فرایندهای خاکسازی در این منطقه‌ی می‌توان به تجمع مواد آلی در سطح خاک، و تشکیل افق‌های کمبیک و کلسیک اشاره کرد. در این منطقه‌ی، به دلیل کشت کار بی رویه، شرایط رنگ و ضخامت برای تشکیل اپی پدون مالیک تأمین نگردید، که می توان آن را یک تهدید جدی برای خاکهای ایران قلمداد کرد؛ یعنی، به دلیل فرسایش زیاد و کشاورزی ناپایدار، خاکها به تدریج از راسته مالی سول به اینسپتی سول تبدیل می شود. نتایج کانی شناسی نیز نشان دادند که در این منطقه‌ی میزان اسمکتیت نسبت به کانیهای دیگر برتری نسبی دارد، و پس از آن کائولینیت، ایلیت و کلریت در مراتب بعدی قرار می‌گیرند. علت بیشتر بودن اسمکتیت نسبت به سایر کانیها را می توان احتمالاً به زیاد بودن آن در مواد مادری، و تبدیل ایلیت به اسمکتیت نسبت داد.
 

کلیدواژه‌ها

پستی و بلندی؛ سفره‌ی آب زیرزمینی؛ کانی شناسی؛ دشت ارژن

مراجع

1. احمـــدی، ح. 1390. ژئومورفولـــوژی کـــاربردی.انتشارات دانشگاه تهران. صفحه 688.

2. اردلان، م؛ و غ. ثواقبی فیروز آبادی.1381. مـدیریت حاصلخیزی خاک برای کشـاورزی پایـدار. ترجمـه.انتشارات دانشگاه تهران. صفحه 387

3. اولیائی، ح، و ع. ابطحی. 1378. مقایسه خصوصیات ژئومورفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی، کـانی شناسـی و طبقه بندی خاکهای دو منطقهی جنگلـی بـا اقلـیم هـای متفـاوت در اسـتان فـارس. چکیـده مقـالات ششمین کنگره علوم خاک ایران. دانشگاه فردوسـی مشهد. صفحات 67-66.

4. بادآهنگ،ک، و م. باقر نژاد. 1384. بررسی خاکهـا و کانی هـای رسـی دشـت کوشـکک اسـتان فـارس. مجموعه مقالات نهمین کنگره علـوم خـاک ایـران. تهران.صفحات 404-403.

5. بای بوردی، م. 1372. خاک، پیدایش و رده بنـدی. انتشارات دانشگاه تهران. صفحه 646.

6. جابریــــان، ف، ع. ابطحــــی، ن. کریمیــــان، و م. باقرنژاد1390. بررسی ویژگی های فیزیکوشیمیایی، مورفولـوژیکی و کــانی شناس ـی خاکهـای منـاطق سـپیدان، آسـپاس، نـی ریـز و قیروکـارزین اسـتان فارس. مجموعه مقـالات دوازدهمـین کنگـره علـوم خاک ایران. دانشگاه تبریز.

7. حق نیا، غ. 1375. خاک شناخت. ترجمه. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

8. رامشت، م. ح، و ع. سیف. 1379. جغرافیای خاکهـا.انتشارات دانشگاه اصفهان.

9. رضاپور، س، و م. باقرنژاد.1380. بررسـی و مطالعـه خصوصــــــیات ژنتیکــــــی، موروفولــــــوژیکی، فیزیکوشــیمیایی، مینرالــوژیکی و طبقــه بنــدی خاکهای منطقهی دلی مهرجان اسـتان کهگیلویـه و بویر احمد. چکیده مقـالات هفتمـین کنگـره علـوم خاک ایران. دانشگاه شهرکرد.صفحات 149-148.

10. ظهیرنیـــا، ع، و ش. محمـــودی .1382. بررســـی خصوصیات ریختشناسـی، فیزیکوشـیمیایی، کـانی شناسی و رده بندی خاکهای ایستگاه تحقیقات دیم و حفاظت خاک کوهین. چکیده مقـالات هشـتمین کنگره علوم خاک ایـران. دانشـگاه رشـت. صـفحات  .153-152

11. گلکـــار،ا، ع. عباســـپور، ح. جـــابری پـــوده، و ع. ابطحی.1390. بررسی تشکیل، تکامل و طبقه بندی خاکها تحت تأثیر ردیف پستی و بلنـدی در اسـتان فارس (مطالعه موردی: دشت محمد آباد). مجموعـه مقالات دوازدهمین کنگره علوم خاک ایران. دانشگاه تبریز.

12. مجللی، ح. 1373. شیمی خاک. ترجمه. مرکز نشـر دانشگاهی، تهران. صفحه 341.

13. ملکــوتی، م. ج، و م. همــایی.1373. حاصــلخیزی خاکهای مناطق خشک «مشـکلات و راه حـل هـا» انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. صفحه 494.

14. نجفــی قیــری، م، و ع. ابطحــی .1384. بررســی خصوصیات فیزیکوشیمیایی، مورفولـوژیکی و کـانی شناسی خاکهای منطقهی مبارک آبـاد قیروکـارزین استان فارس. مجموعه مقالات نهمین کنگـره علـوم خاک ایران. تهران.صفحات 453-452.

15. Baghernejad, M. 2000. Variation insoil clay minerals of semi-arid regionsof Fars province, Iran. Iran Agric.Res. 19: 165-180.

16. Baghernejad, M.,and J.B. Dalrymple.1993.Colloidal suspensions ofcalcium carbonate in soils and theirlikely significance in the formation ofcalcic horizons. Geoderma 58: 17-41.

17. Barnhisel, R. I., and P.M.Bertsch.1988. Chlorite and hydroxyinterlayer vermiculite and smectite. p.729-788. In : J. B. Dixon and S. B.Weed (eds). 1989. Minerals in soilenvironment 2nd ed. SSSA. Bookseries. Madison. WI. 

18. Bouyoucos, G. J. 1962. Hydrometermethod improved for making particlesize analysis of soils. Agron. J. 54:464-465.

19. Chapman, H.D. 1965. Cationexchange capacity. In : Methods ofsoil analysis. Part 2. C.A. Black (ed.).American Society of Agronomy,Madison, Wisconsin, USA. pp. 132-147.

20. Day, P. R. 1965. Particle fractionationand particle-size analysis. p.545-567In C.A. Black. (ed.), Methods of soilanalysis. Part I. Agronomy 9, SoilSci. Sco. Am. Madison, WI. pp. 545-567.

21. El-Swaify, S. A, P.T.J. Pathak. Rego,and S.Singh. 1985. Soil managementfor optimized productivity underrainfed conditions in the semi-aridtropics. Advances in Soil Science 1:1-63.

22. Fanning, D. S.,V.Z. Keramidas, andM.A.EL. Desoky. 1989. Micas. p551-634.In J. B. Dixon.,and S. B.Weed. Minerals in soil environment(2ed) SSSA.Book series. Madison.WI.

23. Foth, H. D., and C.D.Turk. 1978.Fundamental of soil science.McGraw-Hill Book Co. New York.

24. Jackson, M. L. 1975. Soil Chemicalanalysis. Advanced-course. Universityof Wisconsin, College ofAgriculture, Department of Soils,Madison, Wisconsin, USA.

25. Jenny, H. 1983. Factors of soilformation. McGraw Hill, New York.281p.

26. Johns, W. D.,R.E. Grim, andW.F.Bradley. 1954. Quantitative estimationof clay minerals bydiffraction methods. J. Sediment.Petrol. 24: 242-251.

Formation and properties of aridicsoils of Azraq Basin in northeasternJordan. J. Arid Enviro 64: 116-136.

28. Khormali, F.,and A.Abtahi .2001.Soil genesis and mineralogy of threeselected regions of Fars, Bushehr and

Khuzestan provinces of Iran, formedunder highly calcareous conditions.Iran Agric Res. 20: 67-82.

29. Khormali, F.,A. Abtahi and G.Stoops.2006. Micromorphology of calcitic

features in highly calcareous soils ofFars Province, Southern Iran.Geoderma 132: 31-46.

30. Kittrick, J. A., and E.W. Hope .1963.A procedure for particle sizeseparation of soils for X-raydiffraction analysis. Soil Sci. 96: 312-325.

31. Mahjoory, R. A. 1975. Claymineralogy, physical and chemicalproperties of some soils in aridregions of Iran. Soil Sci. Soc. Am.Proc. 39: 1157-1164.

32. Mehra, O. P., and M.L. Jackson.1960. Iron oxide removal from soilsand clays by a dithionite citratesystem with sodium bicarbonate.Clays Clay Mine 7: 317-327.

33. Nelson, R. E. 1982. Carbonate andgypsum. In: Methods of soil analysis.Part 2. A.L. Page, (ed.). AmericanSociety of Agronomy, Madison,Wisconsin, USA. pp. 58-69.

34. Page, M. C.,D.L. Sparks , M.R.Noll,and G.J. Hendricks.1987. Kineticsand mechanisms of potassium releasefrom sandy Middle Atlantic CoastalPlain soils. Soil Sci. Soc. Am. J.51:1460-1465.

35. Rabenhorst, M. C.,L.P. Wilding andL.T. West.1984. Identification ofpedogenic carboates using stablecarbon isotope and micro fabricanalysis. Soil Sci. Soc. Am. J. 48:125-132.

36. Sawhney, J. S.,V.K. Verma,B.D.Sherma, and P.K.Sherma .1992.Pedogenesis in relation tophysiography in semi-arid condition of Punjab, India, Arid Soil Res andRehab. 6: 93-103.

37. Soil Survey Staff. 1993. Soil SurveyManual. USDA. Hand book. No. 18.Washington, DC.

38. 38-Soil Survey Staff. 1999. Soiltaxonomy, A basic system of soilclassification for making and interpretingsoil survey. USDA HandbookNo. 436. 2nd ed. Government PrintingOffice, Washington, DC.

39. Soil Survey Staff. 2010. Keys to soiltaxonomy, USDA. NRCS. 341p.

40. Solomon, D.,F. Fritzsche ,M.Tekalign ,J. Lemann, and W.Zech.2002. Soil organic mattercomposition in the subhumidEthiopian highlands as influenced bydeforestation and agricultural management.Soil Sci. Soc. Am. J. 66: 6882.

41. Tributh, H., E.V.Boguslawski , A.V.Lieres ,D. Steffens, and K. Mengel.1987. Effect of potassium removal by

crops on transformation of illite clayminerals. Soil Sci. 143: 404-409.

42. Viani, B. E.,A.S.AL. Mashhady, andJ.B.Dixon .1983. Mineralogy ofcentral alluvial basins. Soil Sci. Soc.Am. J. 47: 149-157.

43. Wang, D., and D.W. Anderson .1998.Stable carbon isotopes of carbonatependants from Chernozemic soils ofSaskatchewan, Canada. Geoderma 84:309-322.