ارزیابی زمین شیمیایی منابع آب زیرزمینی آبخوان دشت ساری- قائمشهر از نظر شرب و کشاورزی

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 5، دوره 8، شماره 26، آذر و دی 1394، صفحه 51-68   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

همایون مقیمی^*

عضو هیات علمی، گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت: 10 اسفند 1394،  تاریخ پذیرش: 10 اسفند 1394 

چکیده

دشت ساری- قائمشهر در شمال شرقی ایران در استان مازندران کنار ساحل دریای خزر قرار دارد. در پاییز 1390 و بهار 1391 از 44 نقطه برای تعیین وضعیت منابع آب از لحاظ شرب و کشاورزی نمونه برداری انجام گرفته است. در این نمونه­ها عناصر اصلی از قبیل کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، بی کربنات، سولفات و کلراید و فراسنجهایی مانند، TDS، SAR, PI و غیره و درمورد آب آبیاری آزمایش و محاسبه شده است. براساس تحلیل نتایج آبهای زیرزمینی، نمودار پایپر آبها را در محدوده­ی شیرین، لب شور تا شور و از نوع CaHCO₃ ، اختلاط (Ca,Mg.Cl) و Na-Cl نشان می دهد. نمودار گیبس نیز نحوه­ی واکنش شیمیایی و نوع آب را تائید می­کند. نسبتهای یونی نشان دادند که منشا یونهای کلسیم و منیزیم از سنگهای کربناته، یون سدیم از کانیهای رسی (غنی از سدیم)، و محلول سدیم کلرایدی، سولفاتها از فعالیتهای انسانی بوده و منشا رسوبی ندارد. این واکنشها تحت تاثیر تشکیلات زمین شناسی، نفوذ آب شور(دریا، آبخوانهای شور سنگواره ایی) شکل گرفته اند. آبها با توجه به معیار شرب و نمودار شولر، با آن در حد سخت و خیلی سخت می باشند، هم اکنون از نظر شرب مشکلی ندارند. ارزیابی شیمیایی فراسنجهای مورد استفاده نیز نشان می دهد که این آبها از لحاظ کشاورزی در حد خیلی خوب، مناسب و مجاز، و درصدهای کمتری نامناسب می باشند. برای جلوگیری از شستشو شدن خاک، کاهش نفوذپذیری و پیشروی آب شور، یعنی نامناسب شدن آب تمهیداتی از قبیل مهار کردن بهره برداری، و بالا بردن سطح ایستابی در بخش تغذیه اندیشده شوند.

کلیدواژه‌ها

نمودار پایپر؛ نمودار شولر؛ مواد جامد محلول؛ نسبت جذب سدیم؛ نمایه‌ی نفوذپذیری

عنوان مقاله [English]

Assessment of Hydrochemical Characteristics of Groundwater Resources of the aquifer of the Sari-Ghaemshahr plain for Drinking and Irrigation Purposes

نویسندگان [English]

H. Moghimi

چکیده [English]

The Sari-Ghaemshahr plain is located in the province of Mazandaran, in the southeast boarders of the Caspian Sea. The water of 44 production wells was sampled in the fall of 2011 and the spring of 2012 to determine their suitability for drinking and irrigation of the agricultural lands. The samples were analyzed for Ca⁺², Mg⁺², Na⁺, HCO3^-, SO4^-2, Cl^- , SAR, PI, and KI. The samples were categorized as Fresh, brackish to saline from the type of CaHCO₃, and mixture of (Ca, Mg, Cl) and Na-Cl based on the Piper diagram. The Gibbs diagram shows how to determine the chemical reaction and type of water. Ionic ratios reveal that the source of calcium and magnesium ions were carbonate rocks, sodium ions from (Na-rich) clay minerals and a solution of sodium chloride, and sulfate from human activities and not from the sedimentary origin. These reactions were governed by the geological formations and intrusion of saline water (sea, connate water). Although some of the water samples were categorized as hard or very hard according to the WHO drinking water standards and the Schuellers diagram, they were potable. Based on the USDA irrigation water standards, most of the wells contained very suitable to permissible water for irrigations, and only a small percentage of them had unsuitable water strict ground water management, particularly pumping reduction. The artificial recharge is recommended if the soil salinization, permeability reduction and saltwater intrusion into the freshwater aquifers are to be prevented. To avoid leaching soil, reducing the permeability and saltwater level, which means the unsuitable water, the arrangements of exploitation of water control such as raising the water table is used in the recharge province.

کلیدواژه‌ها [English]

Piper diagram, the Schueller diagram, TDS, SAR, PI

مراجع

1. احمدنژاد،ز.، ز.، بوسیلک، ن.،کلانتری، 1392، ارزیابی ژئوشیمیایی منابع آب منطقه زیرراه استان بوشهر از دیدگاه کشاورزی و توصیه کشت مطلوب براساس آب موجود، ژئوشیمی، 1: 191-204.
2. سازمان آب منطقه ای مازندران. 1391. آمار اندازه گیری سطح آب چاههای مشاهده ای، آنالیز شیمیایی و سایر اطلاعات و گزارشات.
3. شرکت مهندسین الکساندر گیب1975، مطالعه حوضه رودخانه های تالار-بابل- هراز
4. صداقت، محمود.1354، بررسی مساله پیشرفت و نفوذ آب دریا در دشتهای ساحلی دریای مازندران، پایان نامه دوره فوق لیسانس، دانشگاه تهران.
5. صداقت، محمود.1387. زمین و منابع آب(آبهای زیرزمینی)، انتشارات دانشگاه پیام نور.
6. قره محمودلو، م، م، رقیمی ـ ا، طهماسبی، 1386. استفاده از مطالعات هیدروژئوشیمی برای تشخیص نفوذ آب شور در چاه­های آب (مطالعه موردی شهر ساری)، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی،15 (4).
7. قره محمودلو، م، ح.ر.، ناصری، بررسی نفوذ آب شور در آبخوان شهر ساری، مجله محیط شناسی، 34(47). 21-30
8. مقیمی، ه، 1388، آبشناسی کاربردی، دانشگاه پیام نور، ص. 261  
9. مقیمی،. ه. 1384، هیدروژئوشیمی، دانشگاه پیام نور، ص. 213  
   1. Aghazade,N., and A.,A., Mogaddam, 2010. Assessment of groundwater quality and its suitability for drinking and agricultural uses in the Oshnavieh, J Enviro. Prot. doi: 10. 4236 / jep. 2010.11005(http://www.SciPR.org/journal/jep)
   2. APHA. 2005. Standard methods for the examination of water and wastewater (19^th ed.), American Public Health Association, Washington, D.C., USA, 1467.p.
   3. Domenico,P.A., and F.W., Schwartz. 1990. Physical and chemical
   4. hydrogeology. John Wiley and Sons, New York, 824.p.
   5. Doneen, L. D. 1964,.Water quality for agriculture, Department of Irrigation, University of California, Davis, 48. p.
   6. Drever, J., I., 1988. Geochemistry of natural waters, NJ: Prentice Hall Company, 367.p. 
   7. Garrels, R. M., and F. T., Mackenzie, 1967. Origin of the chemical composition of springs and lakes, in equilibrium concepts in natural water
   8. systems: Am. Chem. Soc, Adv. in Chem. Ser. No. 67, pp. 222-242.
   9. Gibbs, R. J. 1970. Mechanism controlling world water chemistry. Science , 17: 1088-1090.
   10. Guler, C., and D., Thyne, 2004. Hydrologic and geologic factors controlling surface and groundwater chemistry in Indian Wells- Owens Valley area, SE California, USA. Jo Hydrol. 285: pp. 177-198.  
   11. Hem, J.D. 1985. Study and interpretation of the chemical characteristics of natural waters. 3^rd  ed. USGS Water Supply Paper, 2254. p. 117-120.
   12. Hounslow, A.W. 1995. Water quality data analysis and interpretation. Lewis Publishers, CKC Press, LLC.
   13. Howard, F.. W. Ken. and E., Mullings, 1996. Hydro- chmical analysis of groundwater flow and saline intrusion in the Claredon Basin, Jamaica, Groundwater. 34: 801-810.
   14. Kelly, W.P. 1940,.Permissible composition and concentration of irrigated waters, In: Proc the ASCF66. p. 607. 
   15. Mazor, E. 2004. Chemical and isotopic groundwater hydrology. 3^rd ed. 453.p.
   16. Paliwal K.V. 1972. Irrigation with saline water [z]. Monogram No. 2(new series). IARI, New Delhi,198.p.
   17. Piper, A. M. 1944. A graphical procedure in the geochemical interpretation of water analysis, Tran. Am. Geophys. Union. 25: 914-928.
   18. Richards, L. A. 1954. Diagnosis and improvement of saline and alkali soils. US Department of Agriculture, Hand Book 60,160. p.
   19. Sarath P. S. V., N.S., Magesh,  K.V., Jitheshlal, and N., Chandrasekar, K., Gangadhar, 2012. Evaluation of groundwater quality and its suitability for drinking and agricultural use in the coastal stretch of  Alappuzha District, Kerala, India, Appl. Water Sci. Springle,2:165 –175,DOI10.1007/s 1320 1-012-00 4 2-5.
   20. Schoeller, H. 1977. Geochemistry of groundwater, In ground water studies- An International guide for research and practice. Paris. p. 1-18,9
   21. Subramani,T., L. Elango, and R., Damodarasamy, 2005. Groundwater quality and its suitability for drinking and agriculture use in Chithar River Basin, Tamil Nadu, India, Enviro. Geo, 47: p.1099-1110.
   22. Subba Rao, N. 2002. Geochemistry of groundwater in parts of Guntur district, Andhra Pradesh, India, Environm. Geol, 41.: 552-562.
   23. Thorne, D.W., and H.B., Peterson, 1954. Irrigation soils. Constable and Company Limited, London, p. 99-10.
   24. Todd, D.K., and L.W., Mays 2005. Groundwater hydrology, John Wiley & Sons, New York, 535p
   25. WHO. 2008., Guidelines for drinking water quality, Vol. 1, 2^nd ed, Recommendations. WHO, Geneva, 0 pp.
   26. Wilcox, L. V., 1955, Classification and use of irrigation waters. USDA, Circular 969, Washington DC, USA.