مدیریت بهره وری پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت مه‌ولات

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 2، دوره 8، شماره 27، بهمن و اسفند 1394، صفحه 13-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد کریمی^{* 1}؛ محمد رضا حداد²

¹عضو هیات علمی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

²دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی دانشگاه آزاد اسلامی فردوس و کارشناس آب و خاک مدیریت جهاد کشاورزی مه ولات

تاریخ دریافت: 12 اسفند 1394،  تاریخ پذیرش: 12 اسفند 1394 

چکیده

هدف از انجام این تحقیق بررسی وضعیت بهره­برداری از منابع آب زیرزمینی، بررسی وضعیت کمی و کیفی این منابع و ارائه­ی راهکارهای اجرایی برای بهره­وری پایدار از منابع آب زیرزمینی بوده است. نتایج این تحقیق نشان دادند که سطح آب زیرزمینی در دشت مه ولات از سال آبی 74-73 تا 87-86 (در یک دوره­ی 14 ساله)، بطور متوسط سالانه 35/1 متر افت داشته است. تخلیه­ی کل سالانه آب زیرزمینی از چاهها و کاریزها 254 میلیون مترمکعب، تغذیه­ی سالانه­ی دشت 157 میلیون مترمکعب، و کمبود آبخوان 97 میلیون مترمکعب بوده است. تجزیه­ی شیمیایی 48 نمونه آب چاه و 3 نمونه آب کاریز نشان داد که از شمال شرقی دشت به طرف حاشیه­های آن EC از حدود 17/0 تا بیش از 5/1 زیمنس بر متر افزایش یافته و شوری، نسبت جذب سدیم، و درصد سدیم بیشتر نمونه­ها برای آبیاری مناسب نیستند. مهمترین راهکارها جهت بهره وری پایدار از منابع آب زیرزمینی عبارتند از: جلوگیری از افزایش غیر مجاز ساعات کار­کرد چاهها (حجم اضافه برداشت سالانه از این چاهها 121 میلیون مترمکعب بوده است)، توسعه­ی روشهای نوین آبیاری، از جمله آبیاریهای تحت فشار و سطحی بهینه، برای افزایش بازده­ی کاربرد آب در کشتزارها، کاهش پهنه­ی زیرکشت محصولات زراعی و باغی به یک سوم سطح کنونی، خریداری و مهر و موم چاههای دارای رسانایی کهربایی بیش از 75/0 زیمنس بر متر به وسیله­ی دولت، و تجهیز چاههای برقی منطقه به ثبت­کننده­های هوشمند حجم آب بهره­برداری شده و نظارت بر آن.

کلیدواژه‌ها

آب زیرزمینی؛ بهره برداری؛ خراسان رضوی؛ دشت مه ولات؛ مدیریت پایدار

عنوان مقاله [English]

Sustainable Management of Groundwater Resources in the mahvalat Plain

نویسندگان [English]

M. Karimi¹؛ M.R Hadad²

چکیده [English]

A critical groundwater (GW) shortage in the Mahvalat Plain (MP) is alarming. As GW is the sole source of freshwater in the area, the objectives of this study are to survey and asses its current status, and to set a strategy for balancing the recharge and withdrawals to achieve the sustainable management of the most precious resource. The mean annual withdrawal and recharge of 48 production wells and 3 strings of aqueducts (Qanats) during the 1665-2008 period were 254 million m³ (M^m3) and 157 M^m3, respectively. This 97 M^m3 annual deficit resulted in the mean annual decline of the water table by 1.35 m during the same period. Chemical analyses of water samples from 48 wells and 3 strings of aqueducts indicate that the electrical conductivity (EC) increased from 0.17 s/m to more than1.5 s/m form the northeastern part of the MP towards its margins. Moreover, salinity, SAR and Sodium percentage of most samples made them unsuitable for irrigation. To achieve a sustainable management of the most precious resource, i.e., water, the solutions include: Restriction of the pumping hours according to the directives of the local water authorities to decrease the mean annual of 121M^m3, Reduction of the irrigated fields by 2/3 of the current practice, Installation of sprinkler and drip irrigation systems, Practicing advanced surface irrigation methods, Amortization of the wells with an EC of  more than 0.75s/m of their water by the Government and closing them completely, and installation of smart water meters on the remaining productions wells and their continuous monitoring.

کلیدواژه‌ها [English]

Groundwater, Operation, Razavi Khorasan, the Mahvalat basin, Sustainable Management

مراجع

1-     ابراهیمی، ح، 1385. ارزیابی عملکرد روشهای آبیاری تحت فشار در استان خراسان. مجله علوم کشاورزی،  3.

2-   حسینی، ع و ع، زین الدینی. 1383. بررسی تاثیر مدیریت نادرست در بهره­برداری از منابع آبهای زیرزمینی دشت کشکوئیه رفسنجان استان کرمان. مجموعه مقالات اولین کنفرانس مدیریت منابع آب. تهران، انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران.

3-   حسین پور، ع. ا. نوحه گر، ع. ماهینی سلمان، و م، دمی زاده. 1386. بررسی امکان مدیریت منابع زیست محیطی سطحی جهت بهره­برداری پایدار ازآبهای زیرزمینی (دشتهای بوچیر و حمیران). مجموعه مقالات چهارمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. کرج، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

4-   زارعی محمودآبادی، ه، م. عباسپور، و م. منوری، 1385. ارزیابی و مدیریت بهره­برداری پایدار از منابع آب زیرزمینی درمناطق خشک ( مطالعه موردی : استان یزد). مجموعه مقالات سومین همایش ملی بحرانهای زیست محیطی ایران و راهکارهای بهبود آنها. اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی.

5-   شرکت آب منطقه‌ای خراسان و مهندسین مشاور ‌سیمای آب خاوران. 1386. گزارش مطالعات منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه آبخیز دشت مه ولات.

6-   صبوحی، م. غ. سلطانی، و م،زیبایی، 1386. ارزیابی        راه­کارهای مدیریت منابع آب زیرزمینی: دشت نریمانی در استان خراسان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. 11: 484-475.

7-   فرج‌زاده، م. س. ولایتی، و ا. حسینی، 1384. تحلیل بحران آب در نیشابور با رویکرد برنامه‌ریزی محیطی. کمیته تحقیقات شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان. 143 صفحه.

8-   کریمی، م. 1391. بررسی مدیریت و کارایی مصرف آب محصولات زراعی و باغی در دشت مه ولات. اولین همایش مدیریت آب در مزرعه. 9 تا 10 خردادماه. کرج.

9-   محمد زاده، ح. 1388. وضعیت منابع و مصارف آب درشهرستان مه ولات و راهکار های نجات آب. مجموعه مقالات همایش الگوی مصرف بهینه آب با رویکرد بررسی چالشهای دشت مه ولات. 11 بهمن ماه 1388، شهرستان   مه ولات.

10- مهندسین مشاور ‌آبنمود توس. 1383. گزارش مطالعات به تعادل رساندن ترازنامه آب زیرزمینی دشت فیض آباد. جلد دوم. زمین شناسی- آبهای زیرزمینی.

11-  Hergert, G.W. and D. Knudsen. 1977. Irrigation water quality criteria. File G328 under:Water resource management. Available:http://www.ianr.unl.edu/pubs/water/g328.html.

12-  Shah, T., A., Ded Roy, A.S. Qureshi, and J.Wang. 2003. Sustaining Asia’s groundwater   boom: An overview of issues and evidence. Nat. Resour. Forum 27: 130-141.

13-  Bauder, T.A. R.M. Waskom, and J.G. Davis. 2010. Colorado State University. Cooperative Extension. Available: http://www.ext.Colostate.edu/pubs/crops/00506.html