تدوین و اولویت‌بندی راهبردهای توسعة گردشگری پزشکی (مطالعة موردی: کلانشهر شیراز)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 3، دوره 7، شماره 24، خرداد و تیر 1395، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود تقوایی¹؛ مجید گودرزی^{* 2}

¹استاد دانشگاه اصفهان

²استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

تاریخ دریافت: 19 دی 1393،  تاریخ بازنگری: 27 خرداد 1395،  تاریخ پذیرش: 04 آذر 1394 

چکیده

گردشگری پزشکی به پدیدة بین‌المللی سفر شخصی که؛ اغلب گردشگران مسافت­های طولانی را برای دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی که به علت هزینه­های بالا، انتظارهای طولانی مدت، فقدان بیمه­ها، محدودیت استفاده از خدمات و عدم دسترسی به خدمات درمانی در مبدأ طی می­کنند، اطلاق می­شود. بسیاری از کشورها هم اکنون در حال ایجاد طرح­های کاربردی و قانونی خدمات رسانی و برنامه ریزی برای توسعة این صنعت هستند. اما ارزانبودنقیمتخدماتپزشکیایراننسبتبهسایر کشورهایجهان، کیفیتمناسبو برابریآنباجدیدترین شیوه‌هایعلمطبدرجهانازمهم‌تریندلایلیاستکه می‌تواندگردشگریپزشکیرادرایرانرونقدهد. به همین منظور پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده از رویکردی تلفیقی از تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره در محیط فازی نظیر دیمتل فازی(FDEMATEL)، فرایندتحلیلشبکهای فازی(FANP) و فرایندتحلیلسلسلهمراتبی(AHP) و با تلفیق آن‌ها در مدل استراتژیک SWOT، به تدوین و اولویت بندی راهبردهای توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز بپردازد. درراستایدستیابیبهاینهدف ضمنمروریجامعبرادبیاتموضوعمرتبطباپژوهشحاضرازنظراتتعداد20نفرازکارشناسانوخبرگانگردشگری پزشکیاستفادهشدهاست. یافته‌های حاصل از تلفیق تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در محیط فازی با مدل SWOT، نشان داد که بین نتایج دو روش استفاده شده در این پژوهش، یعنی رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی و رویکرد AHP، در خصوص اولویت‌بندی عوامل هر یک از ابعاد SOWT و رتبه بندی مؤلفه‌های استراتژی‌ها اختلاف وجود دارد، اما در خصوص اولویت بندی استراتژی‌ها اگر چه بین وزن دو روش اختلاف وجود دارد اما اولویت بندی دو روش یکسان است؛ به طوری که در هر دو روش، استراتژی تهاجمی(SO) به عنوان اولویت نخست و استراتژی‌های تنوع(ST)، تدافعی(WT) و بازنگری(WO) به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها

گردشگری پزشکی؛ تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره فازی؛ راهبردها؛ کلانشهر شیراز

عنوان مقاله [English]

Developing and Prioritizing the Formation of Strategies in Medical Tourism (Case Study: Shiraz Metropolis)

نویسندگان [English]

M. Taghvaei¹؛ M. Goodarzi²

¹UI

چکیده [English]

Medical tourism refers to an international phenomenon of an individual’s travel in which most tourists travel long to access to treatment-therapeutic services who because of high cost, long waits, lacking in insurance, and use of services and lack of access to health services in the destination. This industry, now, by making 60 billion dollars annually in international level, has been introduced as one the profitable. the objective of the present study is to develop and prioritize the strategies of developing medical tourism in Shiraz Metropolis. to analyze the data, Fuzzy Decision Making Trial and Evaluation (FDEMATEL), Fuzzy Analytic Network Process (FANP), and Analytical Hierarchy Process (AHP) and by integrating them in the SWOT model were used. the results indicate that regarding the prioritization of strategies, although there is a difference between the weights of the two methods, prioritizing the two methods is the same, in such a way that the priority of strategies in both methods are as follows:


Offensive Strategy (SO)


Diversification Strategy (ST)


Defensive Strategy (WT)


Restructuring Strategy (WO)


There is a difference between the results of the two methods regarding prioritizing factors of each of the strategies with the objectives. The reason of this issue is that in the integrated approach, internal relations of criteria and strategies are considered, but in AHP technique, these relations are ignored. Therefore, it can be stated that the results of the integrated approach enjoys higher level of validity. therefore, regarding the findings of the research, it is suggested that the obtained strategies from the integration of Multi-criteria decision-making techniques in fuzzy environment with SWOT respectively as: the first priority) Offensive Strategies (SO); the second priority) Diversity Strategies (ST); the third priority) Defensive Strategies (WT); and the fourth strategy) Restructuring Strategies should be placed at the head of the programs of related executive directors for developing medical tourism in Shiraz Metropolis.
 

کلیدواژه‌ها [English]

Medical tourism, Fuzzy Multi-Criteria Decision Making Techniques, Strategies, Shiraz Metropolis

اصل مقاله

تدوین و اولویت‌بندی راهبردهای توسعة گردشگری پزشکی (مطالعة موردی: کلانشهر شیراز)

 

مسعود تقوایی، استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

مجید گودرزی، استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران*

 

چکیده

گردشگری پزشکی به پدیدة بین‌المللی سفر شخصی که؛ اغلب گردشگران مسافت­های طولانی را برای دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی که به علت هزینه­های بالا، انتظارهای طولانی مدت، فقدان بیمه­ها، محدودیت استفاده از خدمات و عدم دسترسی به خدمات درمانی در مبدأ طی می­کنند، اطلاق می­شود. بسیاری از کشورها هم اکنون در حال ایجاد طرح­های کاربردی و قانونی خدمات رسانی و برنامه ریزی برای توسعة این صنعت هستند. اما ارزان بودن قیمت خدمات پزشکی ایران نسبت به سایر کشورهای جهان، کیفیت مناسب و برابری آن با جدیدترین شیوه‌های علم طب در جهان از مهم‌ترین دلایلی است که می‌تواند گردشگری پزشکی را در ایران رونق دهد. به همین منظور پژوهش حاضر درصدد است تا با استفاده از رویکردی تلفیقی از تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره در محیط فازی نظیر دیمتل فازی(FDEMATEL)، فرایند تحلیل شبکه ای فازی(FANP) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و با تلفیق آن‌ها در مدل استراتژیک SWOT، به تدوین و اولویت بندی راهبردهای توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز بپردازد. در راستای دستیابی به این هدف ضمن مروری جامع بر ادبیات موضوع مرتبط با پژوهش حاضر از نظرات تعداد 20 نفر از کارشناسان و خبرگان گردشگری پزشکی استفاده شده است. یافته‌های حاصل از تلفیق تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در محیط فازی با مدل SWOT، نشان داد که بین نتایج دو روش استفاده شده در این پژوهش، یعنی رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی و رویکرد AHP، در خصوص اولویت‌بندی عوامل هر یک از ابعاد SOWT و رتبه بندی مؤلفه‌های استراتژی‌ها اختلاف وجود دارد، اما در خصوص اولویت بندی استراتژی‌ها اگر چه بین وزن دو روش اختلاف وجود دارد اما اولویت بندی دو روش یکسان است؛ به طوری که در هر دو روش، استراتژی تهاجمی(SO) به عنوان اولویت نخست و استراتژی‌های تنوع(ST)، تدافعی(WT) و بازنگری(WO) به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند.

واژه‌های کلیدی: گردشگری پزشکی، تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره فازی، راهبردها، کلانشهر شیراز.

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

به سفر بیماران فراسوی مرزها (اغلب در فاصله‌های زیاد) برای کسب خدمات درمانی (که این خدمات در کشور خودشان از لحاظ هزینه و زمان یا موجود نیست یا به آسانی در دسترس نیست) گردشگری پزشکی گویند (Deloitte,2008:2). گردشگری پزشکی محلی نیز به سفرهای داخلی بیمارانی که در پی متخصصان بهتر، خدمات ارزان‌تر و با کیفیت بیشتر هستند گفته می‌شود(Connel,2010:11). این نوع سفرها تعمداً با مداخله مستقیم مسائل پزشکی ارتباط دارد و انتظار می‌رود نتایج چنین مسافرت‌هایی اساسی و طولانی مدت باشد- موضوعی کاملاً جدید است-، این موضوع برطرف کننده نیازهای افرادی است که روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود، این افراد می‌توانند گردشگران و بیماران باشند (Horowitz and Rosensweig, 2011:10). گردشگری پزشکی همانند شکل امروزی‌اش در دهة 1990میلادی متناسب با مواردی از قبیل: افزایش هزینه خدمات درمان و بیمه سلامت در کشورهای توسعه یافته؛ طولانی‌تر شدن فهرست افراد در حال انتظار برای دریافت خدمات پزشکی؛ کاهش هزینه‌های حمل و نقل هوایی؛ دسترسی به اینترنت؛ تقاضا برای جراحی‌های زیبایی؛ مسن شدن نسل اغلب ثروتمندی که بعد از جنگ جهانی بر تعدادشان به علت ازدیاد زاد و ولد افزوده شد(نسلی که سطح توقع اش از مراقب پزشکی و نیازهای جدید بیشتر بود)؛ توانایی پرداخت هزینه‌های درمان؛ و داشتن وقت آزاد برای مسافرت و همراهی مراقبت‌های پزشکی با یک روز تعطیل، شکل گرفت(Keckley and Underwood, 2009: 203). در کشورهای مقصد، توسعه‌ تکنولوژی پزشکی و مهارت‌های جراحی، پیدایش یک طبقه متوسط با نیازهای جدید، خصوصی سازی و بازسازی بعد از مشکلات و معضلات اقتصادی موجب حمایت از خدمات گردشگری پزشکی شد. گردشگری پزشکی اغلب به افزایش سطح خدمات پزشکی به عموم گردشگران اطلاق می‌شود. در ایام قدیم افراد فقط در محل سکونتشان از خدمات بهداشتی استفاده می‌کردند در حالی که در قرن بیست و یکم همه چیز تغییر کرد و گردشگری پزشکی سالانه 60 میلیارد دلار درآمد و رشد سالانه 20 درصدی را به خود اختصاص داده است  .(Horowitz et al., 2007:33) نقش گردشگری پزشکی به عنوان یکی از اجزای صنعت گردشگری از طریق هتل‌ها، شرکت‌های هواپیمایی، فعالیت‌های رفاهی- تفریحی و تمام زیر ساخت‌های مرتبط با صنعت گردشگری در ارتباط است. با گسترش گردشگری پزشکی این صنعت هرچه بیشتر با شرکت‌های مربوطه مانند آنچه به نام سازمان گردشگری پزشکی[1] در آمریکا تأسیس شد و دیگر مؤسسات مثل بیمارستان‌ها، شرکت‌های بیمه و آژانس‌های مسافرتی جدیدالتأسیس، هماهنگی پیدا می‌کند. گردشگری پزشکی به عنوان بخشی از صنعت گردشگری در جهان پسا صنعتی به طرز قابل ملاحظه ای توسط بسیاری از دولت‌ها ارتقا یافته است (Connel, 2010: 37). امروزه ارتباط رشد اقتصادی با توسعه بهداشت و درمان به خوبی روشن شده است (Kittikanya, 2008). در رویکردهای جدید تنها بخش سلامت نیست که از رشد اقتصادی بهره می‌برد بلکه خود می­تواند مزیت­های تجاری زیادی را برای کشورها به وجود آورده و علاوه بر ایجاد منابع جدید مالی برای توسعه زیرساخت­ها و تکنولوژی، نقش مهمی در راهبردهای فرا بخشی توسعه پایدار به عهده گیرد (Barre and Christie Mill, 2005). بازار گردشگری پزشکی در حال رشد و تنوع است و گردشگران پزشکی به دنبال مراقبت‌های پزشکی با کیفیت بالا و قیمت مقرون به صرفه هستند(Urkett, 2007). تعداد افرادی که از خدمات بهداشتی و درمانی استفاده می‌کنند در حال افزایش چشمگیری است و صادرات این خدمات در دنیا بین سال‌های 1997 تا 2003 میلادی توانسته دو برابر شود. این روند افزایش جهانی ده برابر سریع‌تر از درآمد‌های خارجی گردشگری و پنج برابر سریع‌تر از صادرات جهانی خدمات است (Harryono et al., 2006). خدمات بهداشتی- درمانی در سال 2003 میلادی در حدود 73/0 درصد تجارت جهانی بوده و این رقم در سال 1997، 38/0 درصد بوده که در سال 2003 سهم این بازار در کشورهای در حال توسعه 40 درصد بوده است(Lautier, 2008). سالانه حدود 4 میلیون بیمار بین‌المللی در سرتاسر جهان داریم که ارزش آن احتمالاً به اندازه 60 میلیارد دلار است. حدود 7 میلیارد دلار این تجارت به آسیا اختصاص دارد(Crooks and Snyder, 2011). تصور می‌شود که گردشگری پزشکی، 5 درصد کل گردشگری جهان را تشکیل می‌دهد. روی هم رفته این بازار، بزرگ و توسعه یافته است. این تجارت، تجارت جهانی 60 میلیارد دلاری ست که سالانه از رشدی 20 درصدی برخوردار است (Horowitz et al., 2007: 33) «. .. هر نامی به آن اطلاق کنید، این یک فعالیت اقتصادی است که جهت بهداشت و درمان برای اولین بار در طی 50 سال اخیر بکار گرفته شده است »(Bina, 2007). ایران بر اساس برنامه ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه 30 درصد از نیازهای بهداشتی و درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند. علاوه بر نیاز به صدور کالا و خدمات پزشکی، درآمد گردشگری پزشکی نیز می‌تواند برای کشورها خصوصاً کشورهای آسیایی که به حرکت در روند توسعه می‌اندیشند موثر باشد(فرامرزی، 1390). این درآمد باعث شده است که برخی کشورهای آسیایی چون سنگاپور، تایلند و هند به طور چشمگیری در حال تبلیغ سرویس‌های درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. اما ارزان بودن قیمت خدمات پزشکی ایران نسبت به سایر کشور‌های جهان، کیفیت مناسب و برابری آن با جدیدترین شیوه‌های علم طب در جهان از مهم‌ترین دلایلی است که می‌تواند گردشگری پزشکی را در ایران رونق دهد.

امروزه با استفاده از تکنیک‌های تصمیم گیری چند معیاره در محیط فازی و با تلفیق آن‌ها در مدل استراتژیک SWOT می‌توان راهبردهای بهینه را برای توسعه این نوع گردشگری پیشنهاد داد. بنابراین در این مقاله به دنبال شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای گردشگری پزشکی و پاسخگویی به این سؤال اساسی هستیم که بهترین راهبردهای توسعه گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز به ترتیب اولویت کدامند؟

 

1- 2- پیشینه پژوهش

در هر تحقیق عملی توجه خاص محقق به تحقیقات مشابه و سابقه آن‌ها نشان از عمق کار محقق و جامعیت کار او دارد. هرچه محقق تحقیقات مشابه بیشتری را بررسی کند علاوه بر اینکه توانمندی و اقتدار وی بر موضوع تحقیق افزایش می‌یابد، بر اعتبار تحقیق او نیز می‌افزاید و نشان از درک کامل و صحیح وی از ابعاد مختلف تحقیق دارد. در ادامه نتایج تعدادی از مطالعات مرتبط با گردشگری پزشکی به طور خلاصه در جدول(1) بیان شده است.

جدول 1- مطالعات داخلی و خارجیمرتبطباگردشگری پزشکی

پیشینه پژوهش­های داخلی
نتایج پژوهش	موضوع پژوهش	سال	نویسنده یا نویسندگان
آگاهی شرکت کنندگان در زمینه گردشگری پزشکی بسیار کم است و باید اقدامات آموزشی زیادی توسط سازمان‌های مسئول صورت گیرد؛ ولی به نظر می‌رسد که نگرش کادر پزشکی نسبت به گردشگری پزشکی بسیار خوب بوده و این افراد می‌توانند در این زمینه فعالیت مؤثری داشته باشند.	آگاهی و نگرش پزشکان و پرستاران و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در مورد گردشگری پزشکی در سال 1386	1386	ضیاء شیخ‌الاسلامی و همکاران
امنیت اجتماعی، برخورداری از استانداردهای جهانی در مراکز درمانی و همچنین تجهیزات پزشکی و صدور روادید درمان از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر توسعة این صنعت در ایران است.	عوامل مؤثر بر جذب گردشگر پزشکی در ایران	2008	کاظمی
مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در توسعة صنعت گردشگری پزشکی از دیدگاه مدیران: توسعة زیرساخت عمومی، توسعة منابع انسانی، توسعة سیستم اطلاعاتی و بازاریابی و توسعة محصول بوده است.	صنعت گردشگری پزشکی در ایران: راهکارهایی برای توسعه	1389	صدر ممتاز و آقارحیمی
ایران در زمینة زیرساخت‌های پایه و درمانی، حمایت‌های کارآمد دولت، داشتن برنامة مدون توسعة گردشگری پزشکی، مشارکت و هماهنگی بین بخشی در سطح کلان و عملیاتی، داشتن مراکز ارائه دهندة خدمات سلامت با اعتبار بین‌المللی، ترفیع و بازاریابی منسجم با چالش‌هایی روبروست.	وضعیت موجود گردشگری پزشکی: مطالعة موردی ایران	1390	دلگشایی و همکاران
پیشینه پژوهش­های خارجی
نتایج پژوهش	موضوع پژوهش	سال	نام نویسنده یا نویسندگان
رشد سالانه بازار گردشگری پزشکی در هند(به طور تقریبی 2/2 میلیارد دلار آمریکا در سال 2012) و تعهد دولت باعث ایجاد انگیزه ای برای سرمایه گذاران خصوصی است.	توسعة محصولات گردشگری و مدیریت گردشگری پزشکی - یک پارادایم تغییر کننده	2008	کالشرتی و پیلای
گردشگران بر خلاف کاستی‌ها و مشکلات مربوط به حمل و نقل عمومی، قیمت‌ها، پاکیزگی، قابلیت دسترسی و توسعة کم صنعت گردشگری سلامت در این کشور، از خدمات راضی بوده و از 20 مرکز درمانی طبیعی در اردن با قابلیت ارائه‌ خدمات درمانی به گردشگران، 4 مرکز بسیار پیشرفته، 10 مرکز در حد متوسط و 6 مرکز در حد پایین بودند.	پتانسیل‌های توسعة گردشگری پزشکی در اردن	2010	هراهشه
گردشگری پزشکی را نتیجة تعامل سه معیار در سطوح شخصی، ملی و جهانی می‌داند که به دلیل فرآیند جهانی شدن ایجاد شده است.	بیگانگان و مقیاس‌های ملی: گردشگری پزشکی در تایلند	2011	ویلسون
کشورهای صادر کننده از طریق مبادلات خارجی و معکوس کردن فرار مغزها سود می‌برند ولی این کار خطر ایجاد نظام دوگانه را دارد یعنی نظامی که در آن جمعیت کثیری از کشور خارج می‌شوند. کشورهای وارد کننده نیز می‌توانند از طریق کوتاه کردن لیست انتظار بیماران و کاهش هزینه‌های درمانی سود کنند ولی کیفیت خدمات و مسئولیت‌های قانونی خود را به خطر می‌اندازند	گردشگری پزشکی: مروری بر تاریخچه و تحلیل نقش تجارت دوجانبه	2011	اسمیت و همکاران
این مقاله نظراتی راجع به ضرورت دسترسی به اطلاعات مربوط به بهداشت و قوانین محلی را بیان می‌کند؛ زیرا این عوامل بر شکل جدید و پیچیده دسترسی و تأمین خدمات درمانی که محبوبیت آن نیز رو به افزایش است، تأثیر دارد.	چرا بیماران از گردشگری پزشکی استفاده می‌کنند؟	2012	رانلس و کارِراب

 

1- 3- روش شناسی پژوهش

رویکرد حاکم بر این پژوهش، توسعه­ای - کاربردی و روش تحقیق به شیوه توصیفی، تحلیلی و پیمایشی است. اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق روش اسنادی، کتابخانه­ای، پیمایشی و مصاحبه با مردم و کارشناسان گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش مورد نظر شامل 20 نفر از کارشناسان و خبرگان است که با توجه به تعداد محدود، همه افراد به عنوان نمونه انتخاب شدند.

جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در محیط فازی نظیر دیمتل فازی(FDEMATEL)، فرایند تحلیل شبکه ای فازی(FANP) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و با تلفیق آن‌ها در مدل SWOT استفاده شده است. لازم به ذکر است جهت حل مدل‌های تصمیم‌گیری فازی مذکور از نرم‌افزار MATLAB و Expert Choice استفاده گردید.

در این پژوهش برای ارائة راهبردهای توسعة گردشگری پزشکی، با استفاده از مدل بررسی و تجزیه و تحلیل موقعیت (با استفاده از مدل استراتژیک SWOT) تلاش شده تا متناسب با ابعاد مختلف ویژگی‌های گردشگری پزشکی، مهم‌ترین استراتژی‌ها و سیاست‌های کارآمد و در نهایت بهترین استراتژی برای توسعة گردشگری پزشکی ارائه گردد.

1- 3- 1- فرایندتحلیلسلسلهمراتبی (AHP)

فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروف­ترین فنون تصمیم­گیری چند شاخصه است که توسط ساعتی[2] معرفی شده است. هنگامی که در تصمیم­گیری با چند گزینه و شاخص روبرو هستیم، این روش می­تواند مفید باشد(Saaty and Vergas, 2006: 72). گرچه افراد خبره از شایستگی­ها و توانایی­های ذهنی خود برای انجام مقایسات استفاده می­نمایند، اما باید به این نکته توجه داشت که فرایند تحلیل سلسله مراتبی سنتی امکان انعکاس کامل سبک تفکر انسانی را ندارد. به عبارت بهتر، استفاده از مجموعه­های فازی، سازگاری بیشتری با توضیحات زبانی و بعضاً مبهم انسانی دارد و بنابراین بهتر است با استفاده از مجموعه­های فازی (به‌کارگیری اعداد فازی) به پیش­بینی بلندمدت و تصمیم گیری در دنیای واقعی پرداخت(Hong-Xing, 2011: 218). مقیاس­های فازی مورد استفاده در روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در شکل(1) نشان داده شده­اند.

 

بی نهایت مهم‌تر   خیلی مهم‌تر       مهم‌تر     نسبتاً مهم‌تر    اهمیت برابر

 

شکل 1- مقیاس­های زبانی برای بیان درجه اهمیت

 

 

مفاهیم و تعاریف فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی بر اساس روش تحلیل توسعه­ای به صورت زیر هستند:

دو عدد مثلثی  و  را که در شکل(2) رسم شده­اند، در نظر بگیرید.

 

شکل 2- اعداد مثلثیM₁ و M₂

عملگرهای ریاضی آن به صورت فرمول­های (1)، (2) و (3) تعریف می‌شوند:

(1)                                                                                                           

 

(2)

 

 (3)

 

باید توجه داشت که حاصل ضرب دو عدد فازی مثلثی یا معکوس یک عدد فازی مثلثی دیگر یک عدد فازی مثلثی نیست. این روابط فقط تقریبی از حاصل ضرب واقعی دو عدد فازی مثلثی و معکوس یک عدد فازی مثلثی را بیان می‌کنند. در روش تحلیل توسعه‌ای برای هر یک از سطرهای ماتریس مقایسات زوجی، مقدار  که خود یک عدد مثلثی است، از راه فرمول (4) محاسبه می­شود:

(4)

 

که در آن بیانگر شماره سطر و و، به ترتیب، نشان‌ دهندة گزینه­ها و شاخص­ها هستند.

در روش تحلیل توسعه‌ای، پس از محاسبة‌ها، درجه بزرگی آن­ها نسبت به هم را باید به دست آورد. به طور کلی اگر و دو عدد فازی مثلثی باشند، درجه بزرگی  بر، که با نشان داده می­شود، به صورت فرمول(5) تعریف می­شود:

 

 

(5)

 

همچنین داریم:

 

میزان بزرگ‌تر بودن یک عدد فازی مثلثی از عدد فازی مثلثی دیگر نیز از فرمول(6) به دست می‌آید:

(6)  برای محاسبة وزن شاخص­ها در ماتریس مقایسه زوجی از فرمول(7) استفاده می­شود:

(7)

 

بنابراین بردار وزن شاخص­ها به صورت زیر خواهد بود:

(8)

 

که همان بردار ضرایب نابهنجار فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی است.

به کمک فرمول(9)، نتایج نابهنجار به دست آمده از رابطة(8) بهنجار می­شود. نتایج بهنجار شده حاصل از فرمول(9)، نامیده می­شود.

(9)

 

1- 3- 2- فرایند تحلیلشبکهای فازی(FANP)

روش FANP یک نگرش سیستماتیک برای انتخاب گزینه‌ها و قضاوت‌ها دربارة مسایل است که از مفاهیم تئوری فازی و فرایند تحلیل شبکه ای استفاده می‌نماید. تصمیم گیرندگان در یافته‌اند که برآوردهای فاصله ای مطمئن‌تر از برآوردهای با ارزش ثابت است(Onut et al., 2009: 389). فرایند تحلیل شبکه ای فازی(FANP)، یکی از تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره است که به وسیلة آقای ساعتی و به منظور ارائة راه حلی برای آن دسته از مسایل تصمیم گیری چندمعیاره که روابط و همبستگی متقابل در میان سطوح تصمیم گیری وجود دارد، ارائه شده است(Ramik, 2006: 163). تفاوت‌های ساختاری بین یک ساختار سلسله مراتبی و یک ساختار شبکه ای در شکل(3) نشان داده شده است.

 

شکل 3- تفاوتساختاریمیانشبکهوسلسلهمراتب،(الف)یکسلسلهمراتبو(ب)یکشبکه

مراحل انجام تکنیک ANP فازی به شرح زیر است:

مرحله اول: جهت تجمیع نظرات خبرگان از مقایسات زوجی پاسخ‌دهندگان میانگین هندسی گرفته می‌شود.

مرحله دوم: محاسبة بردار ویژه

برای محاسبة بردار ویژه هر یک از جداول مقایسات زوجی تجمیع شده، طبق فرمول (10) از روش لگاریتمی حداقل مجذورات، استفاده می­شود.

 (10)

 

 به طوری که:

 

مرحله سوم: تشکیل ماتریس‌های بردار ویژه ()

این ماتریس‌ها شامل بردارهای ویژه­ای هستند که از مقایسات زوجی مرحله دوم به دست آمده­اند.

مرحله چهارم: محاسبة اوزان نهایی سطوح

برای محاسبة وزن نهایی مؤلفه‌های هر سطح () می‌بایست حاصل‌ضرب ماتریس بردار ویژه روابط درونی در بردار ویژه همان سطح را در وزن نهایی سطح بالاتر ضرب کنیم.

(11)

 

در صورتی که برای یک سطح ماتریس وجود نداشت، لازم است یک ماتریس یکه هم درجه جایگزین آن گردد. به عبارت دیگر می‌بایست از فرمول(12) استفاده نمایید.

 (12) 

 

1- 3- 3- تکنیک دیمتل فازی(FDEMATEL)

تکنیک دیمتل فازی با استفاده از متغیرهای زبانی فازی، تصمیم گیری را در شرایط عدم اطمینان محیطی آسان می‌کند. این تکنیک در زمینه‌های تولید، مدیریت سازمان، سیستم اطلاعات و علوم اجتماعی کاربرد دارد(Quan et al., 2011: 249). افزون بر آن، این تکنیک می‌تواند همة مشکلات پیش روی سازمان‌ها را با به‌کارگیری تصمیم گیری گروهی در شرایط فازی حل کند(Reyes et al., 2011: 779). مراحل انجام این تکنیک شامل پنج مرحله به شرح زیر است:

مرحله اول: تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری

در این مرحله میزان تأثیر هر یک از ابعاد SWOT بر یکدیگر در قالب ماتریس تصمیم‌گیری تعیین می‌شود.

مرحله دوم: نرمالایزه نمودن ماتریس تصمیم‌گیری

برای نرمالیزه کردن ماتریس به دست آمده از فرمول‌های(13) و (14) استفاده می‌شود.

(13)

 

=  کهr از فرمول زیر به دست می‌آید:

(14)

مرحله سوم: تشکیل ماتریس روابط کل

در این مرحله بعد از محاسبة ماتریس نرمالایزه شده، ماتریس روابط کل فازی با توجه به فرمول‌های(15)، (16)، (17) و (18) به دست می‌آید.

(15)

 

که هر درایه آن عدد فازی به صورت  است و به صورت زیر محاسبه می‌شود:

(16)

 

(17)

 

 (18)

 

در این فرمول‌ها I ماتریس یکه و ،  و  هر کدام ماتریس nn هستند که درایه‌های آن ‌را به ترتیب عدد پایین، عدد میانی و عدد بالایی اعداد فازی مثلثی ماتریس H تشکیل می‌دهد.

مرحله چهارم: تعیین میزان اهمیت و روابط بین معیارها

در این مرحله ابتدا باید مجموع سطرها و ستون‌های ماتریس را به دست آورد. مجموع سطرها و ستون‌ها با توجه به فرمول‌های(19) و (20) به دست می‌آوریم.

(19)

(20)

که  و  به ترتیب ماتریس  و  هستند.

مرحله بعدی میزان اهمیت شاخص‌ها () و رابطة بین معیارها ( ) مشخص می‌گردد. اگر  باشد معیار مربوطه اثرگذار و اگر  باشد معیار مربوطه اثرپذیر است.

مرحله پنجم: دیفازی نمودن

در این گام اعداد فازی  و  به دست آمده از مرحله قبلی را طبق فرمول(21) دیفازی می‌کنیم. فرض کنید  یک عدد فازی به صورت  است. دیفازی(قطعی سازی) آن با استفاده از فرمول(21) بدست می‌آید.

(21)                                                       

2- یافته‌های پژوهش

2- 1- تعیین عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار بر توسعة گردشگری پزشکی(ماتریس ابعاد SWOT)

پس از بررسی اطلاعات مرتبط، عوامل عمدة داخلی و خارجی تأثیر گذار بر توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز شناخته شدند و در ماتریس ارزیابی قرار گرفتند. تعداد عوامل داخلی 15 عامل تعیین شد. که از این تعداد، 8 عامل به عنوان نقاط قوت و 7 عامل به عنوان نقاط ضعف گردشگری پزشکی شناخته شدند. تعداد عوامل خارجی 14 عامل تعیین شده‌اند که از این تعداد، 7 عامل به عنوان فرصت‌های بخش گردشگری پزشکی و 7 عامل به عنوان تهدید شناخته شدند. جداول (1) و (2)، ماتریس عوامل داخلی و خارجی توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز را نشان می‌دهد.

جدول 2- ماتریس عوامل داخلی توسعة گردشگری پزشکی

	عوامل داخلی(IFE) : نقاط قوت (S) و نقاط ضعف (W)
قوت‌ها	S1: پایین بودن و مقرون به صرفه بودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری (در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه و کشورهای رقیب).
	S2: تنوع و کیفیت بالای خدمات بهداشتی - درمانی.
	S3: دارا بودن رتبة سوم جهان در زمینة پیوند اعضاء و شهرت و مهارت پزشکان و توانایی آنان در درمان‌های پیشرفته و پیچیده پزشکی.
	S4: حداقل زمان انتظار برای دریافت خدمات درمانی.
	S5: وجود زیرساخت‌های مناسب تکنولوژیکی و فیزیکی (در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه) و افزایش مشارکت بخش خصوصی در فراهم نمودن خدمات بهداشتی- درمانی.
	S6: وجود منابع مجرب انسانی در همة سطوح خدمات بهداشتی - درمانی(در بخش عمومی و خصوصی)
	S7: آب و هوای چهار فصل، فرهنگی غنی و وجود جاذبه‌های گردشگری تاریخی، طبیعی، مذهبی و فرهنگی با شهرت جهانی.
	S8: وجود جذابیت‌ها و مکان‌های ویژه برای درمان‌های طبیعی.
ضعف‌ها	W1: عدم پشتیبانی و حمایت عملی دولت و نبود ابتکار برای توسعة گردشگری پزشکی.
	W2: عدم هماهنگی مؤثر بین سازمان‌های متولی از قبیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان‌ها مسئول دیگر.
	W3: عدم هماهنگی مؤثر بین بخش‌های مختلف یعنی لینک‌های حمل و نقل، هتل‌ها، بیمارستان‌ها، آژانس‌های مسافرتی و سفارت خانه‌ها و محدودیت‌های قانونی در زمینة سفر یا مهاجرت افراد خارجی (گردشگران) به کشور مانند روند صدور ویزا و غیره.
	W4: ضعیف بودن نظام بازاریابی و تبلیغات و کمبود سازمان‌ها و شرکت‌های مرتبط با گردشگری پزشکی.
	W5: شفاف نبودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری و وجود واسطه‌ها (دلالان) در جذب گردشگران پزشکی و وجود برخی محدودیت‌ها در زمینة حقوق بیمار و قانون‌های ناکارآمد در این زمینه.
	W6: ضعف مالی در بخش‌های بهداشت و درمان و گردشگری.
	W7: وجود موانع بر سر راه انتقال بیمة از کشورهای مبدأ بیمار.

مأخذ: بررسی‌ها و محاسبات نگارنده، 1393

 

جدول 3- ماتریس عوامل خارجی توسعة گردشگری پزشکی

	عوامل خارجی(EFE) : فرصت‌ها (O) و تهدیدها (T)
فرصت‌ها	O1: بالا بودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری در کشورهای دیگر نسبت به ایران.
	O2: افزایش دسترسی به بازارهای گردشگری پزشکی خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس.
	O3: تقاضای روز افزون برای مراقبت‌های بهداشتی – درمانی همزمان با پیر شدن جمعیت بسیاری از کشورهای داری نظام بهداشت و درمان ضعیف و کمبود شدید متخصصان پزشکی.
	O4: ارز آوری و افزایش درآمد کشور و خروج از اقتصاد تک محصولی و شکننده همزمان با افزایش فرصت‌های شغلی و افزایش سرمایه گذاری در بخش عمومی بهداشت و درمان و ارتقای سطح استانداردهای منابع انسانی، تجهیزات و دیگر زیر ساخت‌ها و نزدیکی به استانداردهای بین‌المللی.
	O5: توجه و برنامه ریزی دولت، خصوصاً اینکه دولت جمهوری اسلامی ایران بر اساس برنامه ریزی‌های خود باید تا پایان برنامة چهارم توسعه 30 درصد از نیازهای درمانی و بهداشتی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و گردشگری پزشکی فراهم کند.
	O6: خلق شغل‌های جدید در بخش‌های دیگر غیر از بخش بهداشت و درمان و کاهش نرخ بیکاری و رشد و توسعة بخش خصوصی و مؤسسات بیمه (بیمه­های خصوصی).
	O7: تشابهات زیاد فرهنگی - مذهبی کشورهای منطقه.
تهدیدها	T1: رقابت شدید بین کشورهای منطقه در زمینة جذب گردشگران پزشکی.
	T2: عدم دریافت مجوزهای رسمی بین‌المللی مانند کمیسیون مشترک بین‌المللی(JCI) و دیگر مجوزهای تأییدی.
	T3: مشکلات سیاسی و روابط ضعیف با کشورهای همسایه خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی.
	T4: مهاجرت پزشکان متخصص و باتجربه به کشورهای دیگر و رشوه گیری و تبانی در بخش بهداشت و درمان.
	T5: خلق بازار دوگانه خدمات بهداشتی - درمانی و فراهم نمودن خدمات درمانی با کیفیت بهتر به مشتریان خارجی ثروتمند (بیماران) در مقابل خدمات درمانی با کیفیت کمتر به بیماران داخلی.
	T6: فرار مغزهای داخلی کارکنان مجرب پزشکی از بخش عمومی به بخش خصوصی که خدمات بهداشتی- درمانی را برای بیماران خارجی فراهم می‌کنند (به خاطر شکاف درآمدی بین بخش عمومی و بخش خصوصی).
	T7: محدودیت در قابلیت‌های منابع انسانی مخصوصاً در مهارت‌های IT و مهارت‌های زبان.

مأخذ: بررسی‌ها و محاسبات نگارنده، 1392

2- 2- تعیین استراتژی‌ها با توجه به فاکتورهای شناسایی شده

در این مرحله، نقاط قوت داخلی و فرصت‌های خارجی، نقاط ضعف داخلی و فرصت‌های خارجی، نقاط قوت داخلی و تهدیدهای خارجی و نقاط ضعف داخلی و تهدیدهای خارجی با یکدیگر مقایسه شدند و از نتیجة آن‌ها چند نوع استراتژی حاصل می‌شود که عبارتند از:

1) استراتژی نوع اول (تهاجمی) (SO)

راهبردهای حداکثر استفاده از فرصت­های محیطی با به‌کارگیری نقاط قوت سازمان؛

2) استراتژی نوع دوم (تنوع) (ST)

راهبردهای استفاده از نقاط قوت سازمان برای جلوگیری از مواجهه با تهدید­ها؛

3) استراتژی نوع سوم (بازنگری) (WO)

راهبردهای استفاده از مزیت­های بالقوه ای که در فرصت­های محیطی نهفته است، برای جبران نقاط ضعف موجود در سازمان؛

4) استراتژی نوع چهارم (تدافعی) (WT)

راهبردهایی برای به حداقل رساندن زیان­های ناشی از تهدیدها و نقاط ضعف((امینی و خباز باویل، 1388: 43).

جدول 4- استراتژی‌هایتوسعهدادهشدهباتوجهبافاکتور‌هایشناساییشده

راهبردهای تهاجمی (SO)	عوامل مرتبط با راهبرد	راهبردهای بازنگری (WO)	عوامل مرتبط با راهبرد
SO1: تمرکز بر افزایش کیفیت و تنوع خدمات درمانی و گردشگری و زیرساخت‌های مرتبط با این بخش و نظارت بر کیفیت آن.	S2,S3,S5,S8,O2,O4,O5,O6	WO1: توجه و حمایت ویژه دولت از طریق برنامه ریزی، حمایت‌های مالی و سرمایه گذاری در بخش گردشگری پزشکی.	W1,W2,W3,W4,W5,W6,W7,O1,O2, O3,O4,O5,O6
SO2: ایجاد شرایطی در جهت شفاف نمودن و رقابتی کردن هزینه‌های خدمات درمانی و سایر هزینه‌ها تا بیماران از هزینة خدمات آگاهی داشته و بتوانند با هزینه‌های سایر کشورها مقایسه نمایند مانند تهیه و ارائة بسته‌های درمانی، و نظارت جدی بر هزینه‌ها تا از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. این کار با توجه به پایین بودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری در شیراز گردشگران بیشتری را به شیراز می‌کشاند.	S1,S5,S7,O1,O4,	WO2: تشکیل سازمان یا نهادی که مستقیماً متولی گردشگری پزشکی باشد و ایجاد هماهنگی بیشتر بین بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط با گردشگری پزشکی.	W1,W2,W3, O2, O3,O5
SO3: معرفی توانمندی‌های پزشکی و گردشگری شیراز از طریق تبلیغات الکترونیکی و غیر الکترونیکی (در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری پزشکی، سفارت خانه‌ها، کتاب‌های راهنمای گردشگری، مجلات تخصصی، بروشورها، شبکه‌های ماهواره ای و وب سایت‌ها)، فراهم کردن دوره‌های آموزشی حین خدمت ملی و بین‌المللی جهت ارتقای مهارت‌های علمی نیروی انسانی حرفه ای در سطح جهانی و استخدام پزشکان با بوردهای تخصصی.	S1,S2,S3,S4,S5,S6,S7,S8,O1,O2,O3,O5,O7	WO3: گسترش همکاری‌های بین‌المللی در راستای توسعة گردشگری پزشکی از طریق مبادلات تکنولوژیکی، اطلاعاتی، انسانی و نقل و انتقال بیماران.	W1,W2,W7, O2,O3,O5, O7
SO4: استفاده از امکانات و تجهیزات پزشکی و گردشگری پیشرفته و مدرن، مطابق با استانداردهای جهانی.	S5,O4,O5	WO4: تقویت و توسعة کمّی و کیفی خدمات بهداشتی- درمانی هم به لحاظ نیروی انسانی و هم به لحاظ تجهیزات در جهت خدمات رسانی بهتر به گردشگران پزشکی داخلی.	W1,W2,W3,W4,W6,W7,O2, O3, O5
SO5: انعقاد قراردادهایی با کشورهای دیگر، خصوصاً کشورهای اسلامی در زمینة همکاری‌های پزشکی و گردشگری و ارجاع بیماران آن کشورها به ایران، چرا که اکثر مراجعه کنندگان از کشورهای اسلامی منطقه هستند.	S1,S2,S3,S4,S5,S6,S7,S8,O1,O2,O3,O4,O5,O7	WO5: توسعة سیستم اطلاعاتی و بازاریابی و استفاده از تجارب کشورهای موفق در این زمینه.	W4,W5,O1, O2,O3,O5, O7
SO6: ارتقا سطح فرهنگ گردشگر پذیری.	S6,S7,O6,O7	WO6: اتخاذ قوانینی در جهت تسهیل ورود گردشگران پزشکی و حمایت از حقوق آنان.	W1,W3,W5,W7,O1,O2, O3,O4,O5,O6
راهبردهای تنوع (ST)	عوامل مرتبط با راهبرد	راهبرهای تدافعی (WT)	عوامل مرتبط با راهبرد
ST1: تلاش در جهت اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی از قبیل تأییدیة کمیسیون بین‌المللی مشترک(JCI) و دیگر تأییدیه‌ها.	S1,S2,S3,S4, S5,S6,T1,T2, T3,	WT1: تهیة طرح‌های و برنامه‌های راهبردی در راستای پشتیبانی و حمایت از گردشگری پزشکی و توسعة آن.	W1,W2,W3,W6,T1,T2,T4,T5,T6,T7
ST2: برقراری عدالت بهداشتی- درمانی نسبت به گردشگران پزشکی داخلی از طریق توزیع بهینه خدمات و کنترل و نظارت بر قیمت و کیفیت آن و مبارزه با مفاسد و تبانی‌های موجود در این بخش.	S5,S6,T4,T5, T6	WT2: تمرکز بر توسعة خدمات با کیفیت و ارائة امکانات بهداشتی- درمانی متناسب با وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشگران.	W3,W4,W5, T1,T2,T5,T6,T7
ST3: تربیت نیروی انسانی در بخش بهداشت و درمان به منظور بهبود کیفیت خدمات و ارتباطات از طریق آموزش زبان‌های خارجی و استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات.	S2,S3,S4,S6, T2,T4,T5,T6, T7	WT3: اتخاذ تدابیری در جهت حمایت از کارکنان بخش بهداشت و درمان و جلوگیری از فرار مغزها و جلب همکاری متخصصین ایرانی خارج از کشور.	W1,W6,T4, T5,T6
ST4: تنش زدایی و توسعة روابط سیاسی با کشورهای مختلف خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقابله با تبلیغات منفی از طریق شناساندن فرهنگ و تمدن ایران به دنیا.	S7,T1,T2,T3	WT4: تأسیس شرکت‌های مرتبط با گردشگری پزشکی در جهت بازاریابی و جذب گردشگران پزشکی و کاهش هزینه‌ها و مشکلات آنان.	W1,W2,W3,W4,W5,T1, T3,T7
ST5: تقویت همکاری بین بخش‌های بهداشتی – درمانی و گردشگری.	S5,S7,T1

 

2- 3- اولویت‌‌بندی راهبردها با رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی: درخت سلسله مراتبی اولویت‌بندی استراتژی‌های توسعة گردشگری پزشکی در شکل زیر نشان داده شده است.

 

شکل 4- نمودار سلسله مراتبی تحقیق

 

همان‌طور که در شکل(4) مشاهده می‌شود، جهت تعیین وزن چهار بعد SWOT و شاخص‌های آن‌ها باید ارتباطات آن‌ها با یکدیگر در نظر گرفته شود. این امر باعث افزایش تعداد جداول مقایسات زوجی خواهد شد. برای جلوگیری از این امر در پژوهش حاضر از تکنیک DEMATEL فازی جهت تعیین تأثیر وزن چهار بعد و شاخص‌ها بر یکدیگر استفاده خواهیم نمود. سپس با ضرب نمودن ماتریس روابط کل نرمالایزه شده حاصل از تکنیک دیمتل فازی در بردار وزنی به دست آمده برای شاخص‌ها و ابعاد حاصل شده از روش ANP فازی، وزن نهایی آن‌ها به دست خواهد آمد.

 

جدول 5- وزن نهایی راهبردها نسبت به هدف تحقیق

	l	m	U	وزن	رتبه
SO1	0.002327	0.079255	5.959136	0.060239	8
SO2	0.001055	0.045485	4.739104	0.047553	13
SO3	0.001572	0.056142	5.274091	0.053034	10
SO4	0.001188	0.039501	3.910017	0.039276	15
SO5	0.001433	0.054374	5.041328	0.050706	11
SO6	0.000331	0.032243	4.005417	0.040063	14
ST1	0.002815	0.079222	10.07485	0.100754	1
ST2	0.001228	0.043174	6.773698	0.067536	4
ST3	0.000613	0.028577	6.759343	0.067101	5
ST4	0.001691	0.098402	10.01331	0.100515	2
ST5	0.000613	0.024351	6.283125	0.06233	7
WO1	0.001798	0.046734	2.66149	0.027135	17
WO2	0.00166	0.045231	2.879267	0.029247	16
WO3	0.001313	0.039125	2.52519	0.025639	18
WO4	0.000532	0.018897	1.586162	0.01599	20
WO5	0.000827	0.029961	2.117616	0.021442	19
WO6	0.000172	0.010051	1.315332	0.013146	21
WT1	0.004364	0.091553	7.067416	0.07141	3
WT2	0.000401	0.070976	6.382268	0.064222	6
WT3	0.001008	0.035492	5.481318	0.054661	9
WT4	0.000806	0.028205	4.843871	0.048241	12

مأخذ: یافته‌های پژوهش

 

بر اساس نتایج جدول فوق، مهم‌ترین راهبردها جهت دستیابی به اهداف تحقیق عبارتند از:

1) تلاش در جهت اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی از قبیل تأییدیة کمیسیون بین‌المللی مشترک(JCI) و سایر تأییدیه‌ها(ST₁).

2) تنش زدایی و توسعة روابط سیاسی با کشورهای مختلف خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقابله با تبلیغات منفی از طریق شناساندن فرهنگ و تمدن ایران به دنیا(ST₄).

3) تهیة طرح‌های و برنامه‌های راهبردی در راستای پشتیبانی و حمایت از گردشگری پزشکی و توسعة آن(WT₁).

4) برقراری عدالت بهداشتی- درمانی نسبت به گردشگران پزشکی داخلی از طریق توزیع بهینه خدمات و کنترل و نظارت بر قیمت و کیفیت آن و مبارزه با مفاسد و تبانی‌های موجود در این بخش(ST₂).

5) تربیت نیروی انسانی در بخش بهداشت و درمان به منظور بهبود کیفیت خدمات و ارتباطات از طریق آموزش زبان‌های خارجی و استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات(ST₃).

2- 4- اولویت‌‌بندی راهبردها بر اساس تکنیک AHP

در بخش قبلی یافته‌های حاصل از رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی جهت اولویت‌بندی راهبردها مورد استفاده قرار گرفت. در این بخش درصدد هستیم به اولویت‌‌بندی راهبردها بر اساس تکنیک AHP بپردازیم. درخت سلسله مراتبی تحقیق در این حالت به شرح شکل(5) خواهد بود.

 

شکل 5- نمودار سلسله مراتبی تحقیق

 

بر اساس مدل سلسله مراتبی، مقایسات زوجی با نرم افزار Expert Choice انجام شد. نتایج در ادامه نشان داده شده است.

جدول 6- وزن ابعاد SOWT

ابعاد	وزن AHP	وزن رویکرد تلفیقی ANP-DEMATEL فازی
(Sقوت (	0.25	22.97%
(Wضعف (	0.25	21.11%
(Oفرصت (	0.25	26.01%
(Tتهدید (	0.25	29.91%

مأخذ: یافته‌های پژوهش

 

بر اساس تکنیک AHP، وزن هر چهار بعد SOWT یکسان است، یعنی اهمیت هر چهار بعد برابر است. اما بر اساس رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی، بین اهمیت این چهار بعد اختلاف وجود دارد. به طوری که بعد تهدید(T) از اهمیت بیشتری نسبت به سایر ابعاد برخوردار است. پس از آن به ترتیب ابعاد فرصت(O)، قوت(S) و ضعف((W قرار دارند. علت این امر در این است که دو بعد تهدید(T) و فرصت(O) بر دو بعد ضعف((W و قوت(S) اثر می‌گذارند. در ادامه نتایج حاصل از تعیین وزن عوامل هر یک از استراتژی‌ها با تکنیک AHP نشان داده شده است.

جدول 7- وزن نهایی عوامل هر یک از ابعاد SWOT نسبت به هدف

تکنیک AHP		نتایج رویکرد تلفیقی ANP_DEMATEL فازی
رتبه‌بندی نسبت به هدف	وزن قطعی نهایی مؤلفه‌ها	رتبه‌بندی نسبت به هدف	وزن قطعی نهایی مؤلفه‌ها	مؤلفه
9	0.0403	18	0.02289	W1
6	0.0438	21	0.019156	W2
3	0.0505	22	0.018616	W3
2	0.0588	20	0.019428	W4
26	0.0208	24	0.01447	W5
27	0.0188	28	0.011451	W6
29	0.0175	29	0.009895	W7
1	0.0603	14	0.040267	O1
11	0.0395	4	0.060151	O2
18	0.0290	2	0.067976	O3
10	0.0400	11	0.044346	O4
17	0.0303	10	0.044916	O5
20	0.0280	13	0.042579	O6
24	0.0228	6	0.050379	O7
8	0.0405	12	0.043842	T1
22	0.0268	3	0.066398	T2
14	0.0350	1	0.07245	T3
21	0.0273	7	0.048937	T4
4	0.0500	8	0.048922	T5
5	0.0440	9	0.046555	T6
23	0.0263	5	0.054502	T7
7	0.0430	19	0.022486	S1
13	0.0378	23	0.015804	S2
12	0.0393	17	0.023447	S3
15	0.0323	27	0.01178	S4
16	0.0308	16	0.025538	S5
19	0.0283	15	0.026078	S6
25	0.0213	26	0.012637	S7
28	0.0178	25	0.014105	S8

مأخذ: یافته‌های پژوهش

 

نتایج حاصل از جدول(7) نشان می‌دهد که بین نتایج دو روش استفاده شده در این پژوهش در خصوص اولویت‌بندی عوامل هر یک از ابعاد SOWT اختلاف وجود دارد. نتیجة بررسی رابطة بین نتایج دو روش با آزمون همبستگی حاکی از این است که بین نتایج این دو روش رابطة معنی‌داری وجود ندارد. علت این امر در این است که در تکنیک AHP ارتباطات درونی بین معیارها و زیرمعیارها در نظر گرفته نمی‌شود.

جدول 8- وزن نوع استراتژی‌ها نسبت به هدف

ابعاد	وزن AHP	وزن رویکرد تلفیقی ANP-DEMATEL فازی
تهاجمی(SO)	0.308	0.3036
تنوع (ST)	0.262	0.2628
بازنگری (WO)	0.202	0.1951
تدافعی (WT)	0.228	0.2385

 مأخذ: یافته‌های پژوهش

 

همان‌طور که نتایج جدول فوق نشان می‌دهد، اگرچه بین وزن دو روش اختلاف وجود دارد اما اولویت‌بندی دو روش یکسان است به طوری که در هر دو روش، اولویت استراتژی‌ها به صورت زیر است:

1) استراتژی تهاجمی(SO)

2) استراتژی تنوع(ST)

3) استراتژی تدافعی(WT)

4) استراتژی بازنگری(WO)

پس از تعین اولویت استراتژی‌ها، اولویت‌بندی عوامل هر یک از استراتژی‌ها نسبت به هدف صورت پذیرفت. نتایج در جدول زیر نشان داده شده است.

جدول 9- اولویت‌بندی عوامل استراتژی­ها

نتایج تکنیک AHP		نتایج رویکرد تلفیقی ANP_DEMATEL فازی
رتبه	وزن	رتبه	وزن	استراتژی
20	0.0136	8	0.060239	SO1
12	0.0357	13	0.047553	SO2
2	0.1100	10	0.053034	SO3
5	0.0678	15	0.039276	SO4
13	0.0336	11	0.050706	SO5
9	0.0474	14	0.040063	SO6
6	0.0571	1	0.100754	ST1
16	0.0272	4	0.067536	ST2
14	0.0299	5	0.067101	ST3
10	0.0422	2	0.100515	ST4
3	0.1056	7	0.06233	ST5
21	0.0073	17	0.027135	WO1
18	0.0178	16	0.029247	WO2
17	0.0236	18	0.025639	WO3
11	0.0360	20	0.01599	WO4
15	0.0283	19	0.021442	WO5
4	0.0891	21	0.013146	WO6
19	0.0153	3	0.07141	WT1
7	0.0477	6	0.064222	WT2
8	0.0477	9	0.054661	WT3
1	0.1172	12	0.048241	WT4

مأخذ: یافته‌های پژوهش

 

همان‌طور که نتایج جدول(9) نشان می‌دهد، بین نتایج دو روش اختلاف وجود دارد. همچنین نتایج آزمون همبستگی حاکی از این است که بین رتبه‌بندی مؤلفه‌ها در دو روش هیچ رابطة معناداری وجود ندارد. علت این امر در این است که در رویکرد تلفیقی تحقیق، ارتباطات درونی معیارها، راهبردها لحاظ شده است. اما در تکنیک AHP این ارتباطات نادیده گرفته شده است. بنابراین، می‌توان اذعان نمود که نتایج رویکرد تلفیقی از اعتبار بالاتری برخوردار است.

3- نتیجه گیری

یافته‌های حاصل از تحلیل و اولویت بندی ابعاد SWOT و شاخص‌های آن، استراتژی‌ها و زیر معیارهای آن در توسعة گردشگری پزشکی با استفاده از تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره در محیط فازی نشان داد که:

- بر اساس تکنیک AHP، وزن هر چهار بعد SOWT (یعنی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید) یکسان است، یعنی اهمیت هر چهار بعد برابر است. اما بر اساس رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی، بین اهمیت این چهار بعد اختلاف وجود دارد. به طوری که بعد تهدید(T) از اهمیت بیشتری نسبت به سایر ابعاد برخوردار است. پس از آن به ترتیب ابعاد فرصت(O)، قوت(S) و ضعف((W قرار دارند. علت این امر در این است که دو بعد تهدید(T) و قوت(S) بر دو بعد((W و فرصت(O) اثر می‌گذارند.

- بین نتایج دو روش استفاده شده در این پژوهش(یعنی AHP و رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی) در خصوص اولویت‌بندی عوامل هر یک از ابعاد SOWT نیز اختلاف وجود دارد. در رویکرد AHP، O₁: بالا بودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری در کشورهای دیگر نسبت به ایران؛ W₄: ضعیف بودن نظام بازاریابی و تبلیغات و کمبود سازمان‌ها و شرکت‌های مرتبط با گردشگری پزشکی؛ W₃: عدم هماهنگی مؤثر بین بخش‌های مختلف یعنی لینک‌های حمل و نقل، هتل‌ها، بیمارستان‌ها، آژانس‌های مسافرتی و سفارت خانه‌ها و محدودیت‌های قانونی در زمینة سفر یا مهاجرت افراد خارجی (گردشگران) به کشور مانند روند صدور ویزا و غیره، به عنوان اولویت اول تا سوم شناخته شدند اما در رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی، T₃: مشکلات سیاسی و روابط ضعیف با کشورهای همسایه خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی؛ O₃: تقاضای روز افزون برای مراقبت‌های بهداشتی – درمانی همزمان با پیر شدن جمعیت بسیاری از کشورهای داری نظام بهداشت و درمان ضعیف و کمبود شدید متخصصان پزشکی؛ T₂: عدم دریافت مجوزهای رسمی بین‌المللی مانند کمیسیون مشترک بین‌المللی(JCI) و دیگر مجوزهای تأییدی، به عنوان اولویت اول تا سوم شناسایی شدند. علت این امر در این است که در تکنیک AHP ارتباطات درونی بین معیارها و زیرمعیارها در نظر گرفته نمی‌شود.

- نتایج دو روش فازی مورد استفاده در خصوص اولویت بندی استراتژی‌ها نشان می‌دهد که اگرچه بین وزن دو روش اختلاف وجود دارد، اما اولویت‌بندی دو روش یکسان است به طوری که در هر دو روش، اولویت استراتژی‌ها به صورت زیر است:

اولویت اول) استراتژی تهاجمی(SO)

اولویت دوم) استراتژی تنوع(ST)

اولویت سوم) استراتژی تدافعی(WT)

اولویت چهارم) استراتژی بازنگری(WO)

- در خصوص اولویت بندی عوامل هر یک از استراتژی‌ها، نتایج رویکرد تلفیقی ANP و DEMATEL فازی با AHP متفاوت است. در رویکرد تلفیقی، ST₁: تلاش در جهت اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی از قبیل تأییدیة کمیسیون بین‌المللی مشترک(JCI) و دیگر تأییدیه‌ها؛ ST₄: تنش زدایی و توسعة روابط سیاسی با کشورهای مختلف خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقابله با تبلیغات منفی از طریق شناساندن فرهنگ و تمدن ایران به دنیا؛ T₁: تهیة طرح‌های و برنامه‌های راهبردی در راستای پشتیبانی و حمایت از گردشگری پزشکی و توسعة آن، به ترتیب اولویت اول تا سوم شناسایی شدند اما در رویکرد AHP، WT₄: تأسیس شرکت‌های مرتبط با گردشگری پزشکی در جهت بازاریابی و جذب گردشگران پزشکی و کاهش هزینه‌ها و مشکلات آنان؛ SO₃: معرفیتوانمندی‌هایپزشکی و گردشگری شیرازازطریقتبلیغاتالکترونیکیو غیر الکترونیکی (درنمایشگاه‌هایبین‌المللیگردشگری پزشکی، سفارتخانه‌ها، کتاب‌های راهنمای گردشگری، مجلات تخصصی، بروشورها، شبکه‌های ماهواره ای و وب سایت‌ها)، فراهمکردندوره‌هایآموزشیحینخدمتملیو بین‌المللیجهتارتقایمهارت‌هایعلمینیرویانسانیحرفه ایدرسطحجهانی واستخدامپزشکانبابوردهایتخصصی؛ ST₅: تربیت نیروی انسانی در بخش بهداشت و درمان به منظور بهبود کیفیت خدمات و ارتباطات از طریق آموزش زبان‌های خارجی و استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، به ترتیب اولویت اول تا سوم شناسایی شدند که علت این امر در این است که در رویکرد تلفیقی، ارتباطات درونی معیارها، راهبردها لحاظ شده است، اما در تکنیک AHP این ارتباطات نادیده گرفته شده است.

4- پیشنهادها

پیشنهاد می‌گردد که راهبردهای به دست آمده از تلفیق تکنیک‌های تصمیم گیری چندمعیاره در محیط فازی با مدل SWOT به ترتیب اولویت: اولویت اول) راهبردهای تهاجمی(SO)؛ اولویت دوم) راهبردهای تنوع(ST)؛ اولویت سوم) راهبردهای تدافعی(WT)؛ و اولویت چهارم) راهبردهای بازنگری(WO)، جهت تحقق توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز در رأس برنامه‌های اجرایی مدیران ذی‌ربط قرار گیرد.

بنابراین در جهت نیل به توسعة گردشگری پزشکی در کلانشهر شیراز، عملیاتی نمودن راهبردهای توسعة این نوع گردشگری به ترتیب اهمیت به شرح زیر هستند:

الف) راهبردهای تهاجمی(SO)

- تمرکز بر افزایش کیفیت و تنوع خدمات درمانی و گردشگری و زیرساخت‌های مرتبط با این بخش و نظارت بر کیفیت آن.

- معرفی توانمندی‌های پزشکی و گردشگری شیراز از طریق تبلیغات الکترونیکی و غیر الکترونیکی (در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری پزشکی، سفارت خانه‌ها، کتاب‌های راهنمای گردشگری، مجلات تخصصی، بروشورها، شبکه‌های ماهواره ای و وب سایت‌ها)، فراهم کردن دوره‌های آموزشی حین خدمت ملی و بین‌المللی جهت ارتقای مهارت‌های علمی نیروی انسانی حرفه ای در سطح جهانی و استخدام پزشکان با بوردهای تخصصی.

- انعقاد قراردادهایی با کشورهای دیگر، خصوصاً کشورهای اسلامی در زمینة همکاری‌های پزشکی و گردشگری و ارجاع بیماران آن کشورها به ایران، چرا که اکثر مراجعه کنندگان از کشورهای اسلامی منطقه هستند.

- ایجاد شرایطی در جهت شفاف نمودن و رقابتی کردن هزینه‌های خدمات درمانی و سایر هزینه‌ها تا بیماران از هزینة خدمات آگاهی داشته و بتوانند با هزینه‌های سایر کشورها مقایسه نمایند مانند تهیه و ارائة بسته‌های درمانی، و نظارت جدی بر هزینه‌ها تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. این کار با توجه به پایین بودن قیمت خدمات درمانی و گردشگری در شیراز گردشگران بیشتری را به شیراز می‌کشاند.

- ارتقا سطح فرهنگ گردشگر پذیری.

- استفاده از امکانات و تجهیزات پزشکی و گردشگری پیشرفته و مدرن، مطابق با استانداردهای جهانی.

ب) راهبردهای تنوع(ST)

- تلاش در جهت اخذ تأییدیه‌های بین‌المللی از قبیل تأییدیة کمیسیون بین‌المللی مشترک(JCI) و دیگر تأییدیه‌ها.

- تنش زدایی و توسعة روابط سیاسی با کشورهای مختلف خصوصاً کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقابله با تبلیغات منفی از طریق شناساندن فرهنگ و تمدن ایران به دنیا.

- برقراری عدالت بهداشتی- درمانی نسبت به گردشگران پزشکی داخلی از طریق توزیع بهینه خدمات و کنترل و نظارت بر قیمت و کیفیت آن و مبارزه با مفاسد و تبانی‌های موجود در این بخش.

- تربیت نیروی انسانی در بخش بهداشت و درمان به منظور بهبود کیفیت خدمات و ارتباطات از طریق آموزش زبان‌های خارجی و استفاده گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات.

- تقویت همکاری بین بخش‌های بهداشتی – درمانی و گردشگری.

ج) راهبردهای تدافعی(WT)

- تهیة طرح‌های و برنامه‌های راهبردی در راستای پشتیبانی و حمایت از گردشگری پزشکی و توسعة آن.

- تمرکز بر توسعة خدمات با کیفیت و ارائة امکانات بهداشتی- درمانی متناسب با وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشگران.

- اتخاذ تدابیری در جهت حمایت از کارکنان بخش بهداشت و درمان و جلوگیری از فرار مغزها و جلب همکاری متخصصین ایرانی خارج از کشور.

- تأسیس شرکت‌های مرتبط با گردشگری پزشکی در جهت بازاریابی و جذب گردشگران پزشکی و کاهش هزینه‌ها و مشکلات آنان.

د) راهبردهای بازنگری(WO)

- تشکیل سازمان یا نهادی که مستقیماً متولی گردشگری پزشکی باشد و ایجاد هماهنگی بیشتر بین بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط با گردشگری پزشکی.

- توجه و حمایت ویژه دولت از طریق برنامه ریزی، حمایت‌های مالی و سرمایه گذاری در بخش گردشگری پزشکی.

- گسترش همکاری‌های بین‌المللی در راستای توسعة گردشگری پزشکی از طریق مبادلات تکنولوژیکی، اطلاعاتی، انسانی و نقل و انتقال بیماران.

- توسعة سیستم اطلاعاتی و بازاریابی و استفاده از تجارب کشورهای موفق در این زمینه.

- تقویت و توسعة کمّی و کیفی خدمات بهداشتی- درمانی هم به لحاظ نیروی انسانی و هم به لحاظ تجهیزات در جهت خدمات رسانی بهتر به گردشگران پزشکی داخلی.

- اتخاذ قوانینی در جهت تسهیل ورود گردشگران پزشکی و حمایت از حقوق آنان.

 

 

مراجع

 

امینی، محمدتقی و صمد خباز باویل، (1388)، تدوین استراتژی به روش چارچوب جامع تدوین استراتژی، نشریه مدیریت بازرگانی، دوره 1، شماره 2.

دلگشایی، بهرام، جباری، علیرضا، فرزین، محمد رضا، شعر بافچی زاده، نسرین و سید جمال‌الدین طبیبی، (1390)، وضعیت موجود گردشگری پزشکی: مطالعة موردی ایران، فصلنامه پایش، سال یازدهم، شماره دوم، بهار 91، صص 165- 157.

صدرممتاز، ناصر و زهرا آقارحیمی، (1389)، صنعت گردشگری پزشکی در ایران: راهکارهایی برای توسعه، مجله مدیریت اطلاعات سلامت، ویژه نامه، 1389.

ضیاء شیخ‌الاسلامی، نازنین، رضاییان، محسن، بهسون، مریم و مونا تقوی پور، (1386)، آگاهی و نگرش پزشکان و پرستاران و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در مورد گردشگری پزشکی در سال 1386، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره 5، شماره 4.

فرامرزی، آلفا، (1390)، گردشگری درمانی، پایگاه مقالات علمی مدیریت، www. System. Parsiblog.com.

Barre, P., Christie Mill, R. (2005). Intagrated Tourism Planning For Sustainable Development, Elsevier Ltd. All Rights Reserved.

Bina, M. (2007). Unaff ordability Ebola, Medical Tourism, No. 1: 48-49.

Connel, J. (2010). Medical tourism, University of Sydney, Australia.

Connel, J. (2010). Migration and the globalization of health care, Cheltenham: Edward Elgar.

Deloitte. (2008). Medical tourism: Consumers in search of value, Deloitte Center for Health Solutions.

Harahsheh, S.S. (2010). Curative Tourism In Jordan And Its Potential Development. Thesis For The Fulfillment Of MA In European Tourism Management (ETM), Bournemouth University, United Kingdom, 1-135.

Harryono, M., Huang,Y.F., Myazawa, K., Sethaput, V. (2006). Microeconomics of Competitiveness, Thailand Medical Tourism Cluster, Harvard Business School.

Hong-Xing, Li. (2011). Fuzzy Sets and Fuzzy Decision-making, Publisher: CRC- Press; 1st edition.

Horowitz, M., Rosensweig, J. (2011). Medical tourism vs., traditional international medical travel: a tale of two models, International Medical Travel Journal 3, 30-33.

Horowitz, M., Rosensweig, J., Jones, C.A. (2007). Medical tourism: globalization of the healthcare marketplace, Meds cape General Medicine, 9(4), 33-42.

Kalshrtti, P., Pillai, D. (2008). Tourism products development and management medical tourism-A Shifting Paradigm. Proceedings of the 1st Conference on tourism in India-Challenges Ahead, 15-17.

Kazemi, Z. (2008). Study Of The Effective Factors For Attracting Medical Tourism In Iran, Master’s Thesis, Lulea University Of Technology.

Keckley, P., Underwood, H. (2009). Medical tourism: Update and implications, Available at: Deloitte Center for Health Solutions http://www.deloitte.com/.

Lautier, M. (2008). Export of health services from developing countries: the case of Tunisia, Social Science & Medicine, 67: 101–10.

Onut, S., Kara, S.S., Isik, E. (2009). Long term supplier selection using a combined fuzzy MCDM approach: A case study for a telecommunication company, journal homepage: www.elsevier.com/locate/eswa.

Quan, Z., HuangWeila, I., Zhang, Y. (2011). Identifying Critical Success Factors in Emergency Management Using a Fuzzy DEMATEL Method, Safety Science; 243–252.

Ramik, J. (2006). A decision system using ANP and fuzzy inputs. In 12th international conference on the foundations and applications of utility, risk and decision theory, Roma.

Reyes, F., Reyes, N., Candia-Véjar, A., Bardeen, M. (2011). The optimization of Success Probability for Software Projects Using Genetic Algorithms, The Journal of Systems and Software; 775–785.

Runnels, V., Carrera, P.M. (2012). Why do patients engage in medical tourism?.Maturities,journal home page: www.elsevier.com/locate/maturitas, 1-5.

Saaty T.L., Vergas, L.G. (2006). Decision Making with The analytic Network Process Economic, Political, Social and Technological Applications with Benefits, Opportunities, Costs and Risks, Springer Publications.

Smith, R., Martinez Alvarez, M., Chanda, R. (2011). Medical tourism: A review of the literature and analysis of a role for bi-lateral trade, Health Policy, journal homepage: www.elsevier.com/locate/healthpol, 276-282.

Snyder, J., Crooks, V., Turner, L. (2011). Issues and Challenges in Research on the Ethics of Medical Tourism: Reflections from a Conference. Bioethical Inquiry, 3- 6.

Urkett, L. (2007). Medical tourism: concerns, benefits, and the American legal perspective, Journal of Legal Medicine, 28, 223-245.

Wilson, A. (2010). Medical Tourism in Thailand, in A. Ong and N. Chen (eds) Asian Biotech, Durham, NC: Duke University Press.

 

 

 

 

---

[1]- MTA

[2]- Saaty