بررسی و تحلیل چالش‌های پایداری توسعه فضایی در شهر مرزی بانه

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 7، شماره 25، مرداد و شهریور 1395، صفحه 63-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا خیرالدین¹؛ سید عبدالهادی دانشپور²؛ مهدی رازپور^{* 3}

¹استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

²دانشگاه علم و صنعت ایران

³دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

تاریخ دریافت: 28 دی 1394،  تاریخ بازنگری: 31 خرداد 1395،  تاریخ پذیرش: 05 مرداد 1395 

چکیده

پتانسیل مراوده­های اقتصادی در آنسوی مرزهای غربی کشور منجربه رونق اقتصاد میان­مرزی در شهرستان بانه شده است. شهر بانه و شبکة منطقه­ای تحت نفوذ آن در پیوند متقابلی که با یکدیگر برقرار کرده­اند در مسیر رشد قرار گرفته‌اند. پویایی و رشد این شبکه، وابسته به عوامل و کنش­های نامعین و ناپایداریست که ممکن است در آینده، رونق کنونی این شبکه را با سکون و رکود مواجه سازد. شواهد موجود، مؤید غفلت مدیران، تصمیم­سازان و تصمیم گیران محلی و ملی از فرصت­های موجود در جهت توسعه است. هدف اصلی این پژوهش روشن ساختن ضرورت توجه به ناپایداری تحولاتی است که اکنون منجر به رونق و پویایی شهر بانه و شبکه تحت تأثیر آن شده است. این تحقیق بر اساس هدف جزء تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت جزء تحقیقات توصیفی-تحلیلی است که با روش تحلیل محتوا انجام شده است. باتوجه به ابعاد گستردة مسأله تحقیق، از ابزارها و روش‌های متنوعی از قبیل پیمایش پدیدارشناسانه، مصاحبه با عوامل ذی­نفع و ذی­نفوذ، کارتوگرافی کالبدی-فضایی و تحلیل داده­های ثانویه استفاده شد. آینده­پژوهی توسعه در شهرستان بانه از طریق تعمیم فرآیند راهبردی توسعة شهر دبی به مصداق­های موجود و محتمل شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن، انجام شد. نتایج پژوهش نشان می­دهند که تقویت نقش و عملکرد اخیر شهر بانه متأثر از اقتصاد میان مرزی غیررسمی، منجر به تحولات گسترده کالبدی-فضایی-عملکردی در این شهر و شبکه تحت نفوذش شده است. اما رونق کنونی بدلیل نامشخص بودن عوامل و رویکرد کنش­گران ممکن است در آینده با افول و انحطاط مواجه گردد. در همین راستا سناریویی برای توسعة شهر بانه و شبکه تحت نفوذ در آینده پیشنهاد شد. مبانی فکری این سناریو متکی به نظریه­های توسعة منطقه­ای و مفهوم توسعه و مصداق عملی آن مبتنی بر تجربه­ای است که دبی را در کمتر از نیم قرن، از یک سکونت­گاه بدوی به شهری جهانی تبدیل نمود.

کلیدواژه‌ها

شبکه منطقه ای محلی؛ پویایی شهری؛ تحولات اجتماعی- اقتصادی؛ تغییرات کالبدی-فضایی؛ مدیریت شهری

عنوان مقاله [English]

Review and Analysis the Challenges of Spatial Development Sustainability in Baneh Border City

نویسندگان [English]

R. Kheyrodin¹؛ A. Daneshpoor²؛ M. Razpoor³

چکیده [English]

Baneh city and the under influence regional network have made a reciprocal link wich this relation have entered in a growth way. The dynamism and growth of this regional network are dependent on unknown local, national and international actors. These factors may cause of the instability and depression of the region’ mobility in future. The current evidences confirm the negligence of local and national managers in the use of existence opportunities. the main purpose of the paper is emphasis on the necessity of attention to instability of current positive changes in Baneh city. descriptive and analytical method is used as the research methodology of the paper. Due to the vast aspects of the study, A variety of tools and methods such as phenomenological survey, interviews with stakeholders and influential factors, physical-spatial cartography and secondary data analysis was used. Scenario making of development in the city of Baneh was done through the applying the development strategy of Dubai city to Baneh city. The results show that the recent growth of Baneh city affected by the informal border economy, lead to extensive changes in physical-spatial-functional aspects. But the current boom may be faced with depression and stagnation in the future because of the uncertainty of the factors and actors approach. So, a scenario have been proposed for the future development of Baneh city and the region. This scenario relies on the concepts of regional development theories and also the meaning of development. Dubai experiment was reviewed as scenario practical manifestation.

کلیدواژه‌ها [English]

local network, urban mobility, economic-social changes, spatial-physical changes, Urban Management

اصل مقاله

بررسی و تحلیل چالش‌های پایداری توسعه فضایی در شهر مرزی بانه

 

رضا خیرالدین: استادیار شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

مهدی رازپور: دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران*

 

چکیده

پتانسیل مراوده­های اقتصادی در آنسوی مرزهای غربی کشور منجربه رونق اقتصاد میان­مرزی در شهرستان بانه شده است. شهر بانه و شبکة منطقه­ای تحت نفوذ آن در پیوند متقابلی که با یکدیگر برقرار کرده­اند در مسیر رشد قرار گرفته‌اند. پویایی و رشد این شبکه، وابسته به عوامل و کنش­های نامعین و ناپایداریست که ممکن است در آینده، رونق کنونی این شبکه را با سکون و رکود مواجه سازد. شواهد موجود، مؤید غفلت مدیران، تصمیم­سازان و تصمیم گیران محلی و ملی از فرصت­های موجود در جهت توسعه است. هدف اصلی این پژوهش روشن ساختن ضرورت توجه به ناپایداری تحولاتی است که اکنون منجر به رونق و پویایی شهر بانه و شبکه تحت تأثیر آن شده است. این تحقیق بر اساس هدف جزء تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت جزء تحقیقات توصیفی-تحلیلی است که با روش تحلیل محتوا انجام شده است. باتوجه به ابعاد گستردة مسأله تحقیق، از ابزارها و روش‌های متنوعی از قبیل پیمایش پدیدارشناسانه، مصاحبه با عوامل ذی­نفع و ذی­نفوذ، کارتوگرافی کالبدی-فضایی و تحلیل داده­های ثانویه استفاده شد. آینده­پژوهی توسعه در شهرستان بانه از طریق تعمیم فرآیند راهبردی توسعة شهر دبی به مصداق­های موجود و محتمل شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن، انجام شد. نتایج پژوهش نشان می­دهند که تقویت نقش و عملکرد اخیر شهر بانه متأثر از اقتصاد میان مرزی غیررسمی، منجر به تحولات گسترده کالبدی-فضایی-عملکردی در این شهر و شبکه تحت نفوذش شده است. اما رونق کنونی بدلیل نامشخص بودن عوامل و رویکرد کنش­گران ممکن است در آینده با افول و انحطاط مواجه گردد. در همین راستا سناریویی برای توسعة شهر بانه و شبکه تحت نفوذ در آینده پیشنهاد شد. مبانی فکری این سناریو متکی به نظریه­های توسعة منطقه­ای و مفهوم توسعه و مصداق عملی آن مبتنی بر تجربه­ای است که دبی را در کمتر از نیم قرن، از یک سکونت­گاه بدوی به شهری جهانی تبدیل نمود.

واژه‌های کلیدی: شبکه منطقه­ای محلی، پویایی شهری، تحولات اجتماعی- اقتصادی، تغییرات کالبدی-فضایی، مدیریت شهری

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

امروز بسته به نظام­های سیاسی و اقتصادی مختلف دیدگاه­های متفاوتی نسبت به تعریف منطقه مرزی وجود دارد. در برخی از کشورها با نظام سیاسی ایزوله و متمرکز، عملکرد مرز همچون یک دیوار بلند است که علی­رغم نزدیکی سکونتگاه­های شهری و روستایی به یکدیگر، شرایط کلی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در دو طرف خط مرزی به کلی با یکدیگر متفاوت هستند. برخی کشورهای دیگر با همین شدت بر روی مرزها نظارت می­کنند با این تفاوت که ارتباط اقتصادی، اجتماعی و رفت و آمدهای روزانه در آن برقرار است. در نوع سوم مناطق مرزی همکاری­های بین­المللی مرزی و مدیریت مشترک مرزی در کنترل مرز وجود دارد و عملکرد خط مرزی به عنوان یک دیوار بلند به شدت کاهش یافته است. پیامدهای توسعه مناطق مرزی در هر یک از این نگرشها به منطقه مرزی می­تواند متفاوت باشد.

جریان اقتصاد میان مرزی در مرزهای ایران از جمله مهمترین مسائلی است که از نتایج آن پیامدهای گسترده در حوزه اقتصاد، توسعه منطقه­ای و شهرسازی مناطق مرزی است. مطالعات نشان داده­اند که پتانسیل مراوده­های اقتصادی در آنسوی مرزهای غربی کشور منجر به رونق اقتصاد میان مرزی در شهرستان مرزی بانه شده است (خیرالدین و رازپور، 1393: الف؛ خیرالدین و رازپور، 1393: ب). از جمله پیامدهای اقتصاد میان مرزی در این منطقة مرزی، جریان گستردة کالا، گردش مالی بالا، ساخت و ساز مجتمع­های تجاری متعدد، انباشت سرمایه­، مراجعه توریسم خرید، تغییر ساختار کالبدی شهر مرزی بانه و روستاهای منطقه، ساخت و سازهای گسترده منطقه­ای، مهاجرت مثبت، نگهداشت و رشد جمعیت روستاهای مرزی منطقه است (همان).

با فرض شهرستان مرزی بانه به عنوان یک شبکه، پیوندهایی دوسویة پویایی میان اجزای این شبکه محلی تحت تأثیر جریانهای مختلف بین­المللی و منطقه­ای برقرار شده است. جریان کالا، سرمایه، انسان و ساخت و ساز ناشی از اقتصاد میان مرزی، منجر به پویایی و رونق این شبکه شده است به نحوی­که شهر و روستا و اجزای آن­ها شامل ساکنین، اقتصاد، کالبد، فعالیت و فضا در پیوند متقابلی که با یکدیگر برقرار کرده­اند با منافعی مشترک در مسیر رشد قرار گرفته­اند. مسأله مهم چگونگی حفظ و ادامة پویایی و رشد این شبکه محلی است که معلول عوامل و کنش­های ناپایدار و نامشخص محلی، ملی و بین­المللی است. عوامل و کنش­های مختلف ناپایدار کننده­ای که ممکن است در آینده، پویایی کنونی این شبکه را با سکون و رکود مواجه سازد. رازپور (1392) نشان داد که که واقعی شدن نرخ ارز داخلی، تصمیمات نظامی-امنیتی در رابطه با مدیریت و کنترل خطوط مرزی، جریان­های سیاسی بین­المللی و جنگ از جمله عوامل ناپایدار کنندة رونق کنونی در شهرستان مرزی بانه هستند (رازپور، 1392). بنابراین به نظر می­رسد وابستگی به منابع ناپایدار مالی وابسته به مرز و وجود عوامل نامشخص و ناپایدار کنندة رشد در منطقه مهم­ترین مسأله­ای است که اکثر مناطق مرزی کشور از جمله شهرستان مرزی بانه گرفتار آن هستند. بر اساس شواهد موجود پیمایشی، تصمیم­سازان، تصمیم­گیران محلی و ملی و مدیران شهری بانه از اهمیت فرصت­های موجود توسعه شبکه محلی غافل مانده­اند و یا اگر متوجه اهمیت آن هستند، توسعة شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن را در دیگر اولویت‌های خود قرار داده­اند. این سوال به ذهن متبادر می­شود که، با توجه به داده­هایی که مطرح شد، در وضعیت کنونی چه اولویتی از تثبیت وضعیت روبه رشد کنونی و توسعة شهر بانه و شبکة تحت نفوذ آن مهم­تر می­نمایاند که مورد غفلت واقع شده است. اظهارات مردم محلی از یک سو و شواهد بصری موجود در حوزة زیرساخت­ها و فضاهای کیفی شهر و منطقه از سویی دیگر، مؤید نارسائی­های مذکور است.

در این نوشتار تأثیر اقتصاد میان مرزی بر ابعاد مختلف توسعه شهر بانه به عنوان جزئی از شبکه منطقه­ای محلی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش روشن ساختن ضرورت توجه به ناپایداری تحولاتی است که اکنون منجر به رونق و پویایی شهر بانه و نیز شبکه تحت تأثیر آن شده است. چگونگی فرآیند رشد شهر دبی از یک روستا در دهه 1960 میلادی به کلانشهری جهانی مورد تحلیل قرار گرفته است. تفکر راهبردی توسعه شهر دبی به عنوان سناریوی پیشنهادی در توسعة آتی شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن در انتها به عنوان نتیجة پژوهش مطرح می­شود. این سناریو در آینده­پژوهی و توسعة پایدار شهری و منطقه­ای به عنوان پیشنهادی مطرح می­شود که مسیر رشد شهر بانه را از وابستگی به منابع مالی ناپایدار مرزی به سمت توسعة زیرساخت­های شهری و منطقه­ای تغییر می­دهد.

ادبیات توسعه­ای در حوزة مناطق مرزی به سکونت‌گاه­های مرزی به عنوان فرصت توسعه منطقه­ای نگاه می­کنند. یک سکونتگاه مرزی مکانی است که برای ادامه حیاتش به مرز وابسته است. هستی شهرهای مرزی جدید همچون شهرهای مرزی قدیمی بدلیل دوری از بخشی از سرزمینشان به مرز وابسته است. این شهرهای مرزی خود را در یک موقعیت پیرامونی می­بینند که بر اقتصاد شهر تأثیر منفی می­گذارد. یکی از مسائل سکونت­گاه­های مرزی (شاید بیشتر در مناطق مرزی خاص)، موقعیت پیرامونی و حاشیه­ای آنهاست که نسبتاً از مناطق مرکزی کشور و شهرهای اصلی آن دور هستند. مناطق مرزی در مقایسه با مناطق مرکزی سطح موفقیت و توسعه یافتگی کمتری دارند و در نتیجه شهرها و مناطق مرزی غالباً دارای جذابیت کمی هستند (Buursink, 2001:7). از طرفی قرارگیری در موقعیت مرزی علی­رغم مشکلات فوق، برای سکونت­گاه­های مرزی ظرفیت و فرصت­های خاصی را ایجاد می­کند که می­تواند منشأ تحولات توسعه­ای آن­ها باشد (رازپور، 1392). با جهانی شدن صنعت، تجارت، امور مالی و تغییر در نظام بین­المللی، تفکرات ژئواستراتژیک به­سوی باورهای جغرافیای اقتصادی مرزها معطوف شد. به­گونه­ای که تحول در کارکردهای مرز و نگرش به آن به­عنوان یک فرصت اقتصادی از سوی نظام­های سیاسی حاکم، موجب افزایش جمعیت در مناطق مرزی شده و شرایط جدیدی را رقم زده است، این شرایط جدید مرکز را وادار به تجدید نظر در روابط خود با پیرامون کرده است (Pena, 2005, 286-290). توسعه اجتماعی-اقتصادی این مناطق به صورت­های مختلف بر حسب تصمیمات و فعالیت­های سیاسی تصمیم­گیران و تحولات کشورهای همسایه، موجب تغییرات فضایی در ساختار شهرها و روستاهای واقع در آن مناطق گردیده است (رازپور، 1392).

توسعه شهرهای مرزی در قالب سه رویکرد اساسی تحت عنوان «رویکرد سنتی مکان»، «رویکرد همکاری­های بین مرزی» و «رویکرد مردمی» مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته­اند (احمدی، 1391). در رویکرد اول می­توان به نظریه­های کریستالر، لوش، گیرش، فرانسوا پرو و جان فریدمن اشاره نمود. در نظریه کریستالر، شهرهای مرزی با توجه به مناطق مرزی موارد ویژه­ای قلمداد می­شوند، زیرا این شهرها در کناره­های استان به صورت منفرد و منزوی به لحاظ اقتصادی و فضایی قرار گرفته­اند (sermak, 2007: 82). این سکونت­گاه­ها به لحاظ اقتصادی ضعیف و شکننده خواهند بود. البته رشد و رونق فعالیتهای تجاری در مرزها تأثیرات مثبتی در توسعه این شهرها خواهند داشت (Hansen, 1975: 826). لوش با بررسی اقتصاد فضایی مناطق مرزی معتقد است مرزهای ملی سبب ایجاد خلاء فاصله در شبکه اقتصادی و بازار می­شود و موجب عقب­ماندگی و رکود شهرهای مناطق مرزی خواهند بود (Houtum, 1999: 113). در مدل گیرش(Giersch, 1949: 91)، مرزهای ملی، سدی در برابر تجارت‌های بین­المللی محسوب می­شوند. برخی با تحلیل نظریه قطب رشد در مورد مناطق مرزی معتقدند مرزهای سیاسی موجب کنترل تأثیرات گسترش قطب­های رشد در مناطق پیرامونی خواهند بود. آنان تنها راه گسترش شهرهای مرزی را در سیستم اقتصاد فرامنطقه­ای بررسی می­کنند که در آن به قرارگیری مناطق توسعه نیافته و توسعه یافته همزمان در دو سوی مرزها در کنار یکدیگر اشاره می­کند و راه حل توسعه این شهرها را شکل­گیری قطب­های یکپارچه و همکاری­های بین­ مرزی می­داند (Hansen, 1975: 821-823). نظریه مرکز پیرامون نیز، مرزهای بین‌المللی کشورها را یکی از موانع در برابر بهبود مناطق مرزی می­داند (Copus, 2001: 548). به اعتقاد بسیاری از صاحب­نظران این نظریه فرآیند یکپارچگی اقتصادی و همکاری­های بین مرزی، نظم اقتصادی و توسعه فضایی مناطق مرزی و پیرامونی را تغییر خواهد داد و موجب رونق و جمعیت­پذیری و اهمیت راهبردی این شهرها خواهد گشت (Vander & Boot, 1995: 64-65). از این روست که قرارگیری در نواحی مرزی علی­رغم محدودیت­های مختلف، فرصت­هایی را برای این سکونت­گاه­ها بصورت بالقوه فراهم می­کند که با تنظیم سیاست­های کلان توسعه­ای در توسعه منطقه­ای، پتانسیل­های سکونت­گاه­های مرزی بالفعل می­شوند.

دومین رویکرد اساسی که از دهه 90 میلادی وارد ادبیات جغرافیای اقتصادی گردید، با اشاره به نظریه سیستم­های نظریه جهانی شهر، جهانی شدن، اعتماد، تعاون و اتحاد به تحلیل مناطق مرزی می­پردازد (Houtman, 2000: 63). این رویکرد مناطق مرزی بین دو کشور را از نظر بالقوه بودن در زمینه­های مختلف، ویژگی­های جغرافیایی، تاریخ، گروه­های قومی و فرصت­های اقتصادی شبیه هم می­داند و معتقد است این تنها مسائل حکومتی و قلمرو سیاسی دو کشور است که دو طرف مرز را از هم جدا ساخته است (Perkmann, 2003: 167). یکسان­سازی و همکاری­های بین مرزی به صورت تعامل سازمان یافته میان دو کشور برای توسعه این مناطق ضروری است. از دیدگاه طرفداران این رویکرد پراکندگی مناطق مرزی دیگر قابل قبول نیست و مرزها می­توانند در اثر توافق­ها از بین بروند (Niebuhe & Stiller, 2003: 2-3). این رویکرد در مناطق با کشورهای با ثبات مثل اروپای غربی باعث یکپارچگی آن­ها و تشکیل منطقه شینگن گردیده است. اما رویکرد یکپارچه­سازی مرزها در مناطقی با مشخصات کشورهای خاورمیانه بسیار پر مسئله و بحث انگیز است.

رویکرد سوم به مرزها مبتنی بر ویژگی­های فرهنگی و قومی سکونت­گاه­های مرزی است. نظریه­پردازان این گروه به تحلیل مرزها از نظر تولید نسل و افزایش جمعیت به عنوان عاملی تأثیرگذار در ثبات مرزها و روند یکپارچه­سازی می­پردازند. مهم­ترین عامل در این تحلیل­ها، ایجاد فکر، شکل­دهی نمادین به آن و در نهایت شکل­دهی به مرزها توسط عوامل انسانی با کمک سیاست­مداران، شرکت­ها، مصرف کنندگان و شهروندان است (Van Houtum, 2000: 67). درواقع در این رویکرد، مرزها، عامل اصلی جدایی سیاسی نیستند بلکه مشخصات و ملیت­های گوناگون هستند که موجب جدایی مناطق می­شوند (Rumley & Minghi, 1991: 35-47). مرزها همانند موجودات انسانی و ساختار اجتماعی تحت تأثیر ادراک و نگرش انسانی نسبت به فضا می­باشند (Leimbruber, 1991: 43-62). این نظریه موجب افزوده شدن وجه ادراکی، وجه تأثیرگذاری و وجه ذهنی و روانی به مرزها شده است. یعنی فاصله­ میان مناطق یک فاصله نسبی است (Cadwallader, 1979: 565). در نظریه مردمی، جامعه­شناسی مرزها و مناطق مرزی بیشتر به عنوان ساختارهای اجتماعی و فضایی نگریسته می‌شود که توسط افراد و گروه­ها در فرآیند تاریخ بوجود می­آیند و دارای مفهوم هستند. این گروه بیشتر به پیدایش و شکل­گیری ملت­ها با خصوصیات مخصوص به­خود و همچنین تأثیرات آن­ها به مفهوم مرزها می­پردازند (Passi, 1996:50-65). درواقع این رویکرد مبتنی بر نظرات جامعه­شناسی است که پیدایش مرزها را از روی ویژگی ملت­ها و اقوام تحلیل و تبیین می­کند. از این روست که ساکنین سکونت­گاه­های روستایی مناطق مرزی به­راحتی در دو طرف مرز حتی در شرایط کنترل­های شدید انتظامی نیز به­دلیل ویژگی­ها و مشابهت­های فرهنگی و قومی تردد می­نمایند و مرزهای سیاسی نمی­تواند کاملاً مؤثر و محدود کننده باشند.

- پیشینة تحقیق

مطالعة پژوهش­هایی که در زمینه اقتصاد مرزی و پیامدهای آن در توسعه مناطق مرزی صورت گرفته است نشان می­دهد که در اکثر قریب به اتفاق این مطالعات بیشتر به مطالعة پیامدهای ناشی از اقتصاد مرزی بر تحولات شهر و منطقه تأکید شده است. وجه ناپایداری توسعه مناطق مرزی و وابستگی رونق­های اخیر به منابع ناپایدار مالی، کمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. جدول 1 به طور خلاصه نکات مهمی را که در مطالعات مرتبط با موضوع این تحقیق اشاره شده­اند برجسته کرده است.

 

 

جدول 1. نکات کلیدی و یافته­های تحقیقات پیشین مرتبط با موضوع پژوهش

نکات کلیدی و یافته­ها	عنوان پژوهش	محققین
یافته­های تحقیق نشان می­دهد که تعامل و همکاری شهرهای مرزی ناشی از تحول کارکرد مرزها می­تواند همکاری در سطح ملی را تقویت کند، تجارت کالا و خدمات مورد نیاز را افزایش دهد و از تقسیم نیروی کار بهره ببرد و بنابراین یک موقعیت برد-برد را رقم بزند و توسعه اقتصادی شهرها را رقم بزند.	Cities as the new engine for China-Indian cooperation	(Ni, 2011)
نتایج تحقیق نشان می­دهد که شرایط رکود اقتصادی ناشی از کارکرد بازدارندگی مرزها از مهم­ترین عوامل مؤثر بر ناپایداری رشد جمعیت در این نواحی به شمار می­رود.	Sustainable urban growth in peripheral areas	(Portnov & Pearlmutter, 1999)
این تحقیق با اعلام اینکه مرز ایالات متحده با مکزیک، منطقه­ای فعال از نظر تعاملات و تبادلات فرامرزی است، تأیید می­کند که نیروهای فرامرزی همراه با شرایط اجتماعی- اقتصادی، فناوری، روابط بین شهرها، ارزش­های فرهنگی و. .. شهرهای مرزی را به شدت تحت تأثیر قرار داده­اند؛ به­طوری­که ساختار شهری متفاوتی با سایر مناطق کشور در منطقه مرزی مورد مطالعه شکل گرفته است.	The Mexican border cities: Landscape anatomy and place personality	(Arreola & Curtis, 1993)
براساس سافته­های تحقیق، ظهور مراکز شهری در امتداد مرزهای بین­المللی منعکس کننده یک الگوی ادغام تدریجی مناطق مرزی در چرخة اقتصادی و مالی نظام سیاسی-اقتصادی جهانی است. شهرهای فرامرز، ساختار و تشکیلات خود را مدیون نقش در حال تغییر مرزهای بین­المللی می­دانند.	Cross-national urban structure in the era of global cities: the US-Mexico transfrontier metropolis	(Herzog, 1991)
براساس یافته­های تحقیق، مرزهای باز برای شهرها و حتی شهرهای غیرمرزی، شانس توسعه ایجاد می­کنند. این مکان­ها نه تنها موتور توسعه اقتصادی منطقه­ای هستند، بلکه مراکز ابداع ایده­ها و نوآوری­ فرهنگی، دگرگونی اجتماعی و تغیرات سیاسی می­باشند.	Theoretical deliberations on frontier location of cities	(Brzosko, 2007)
طبقه کم درآمدی که قادر به پیدا کردن کار رسمی در بخش صنایع یا بخش عمومی نیستند، به ناچار طیف گسترده­ای از فعالیت­ها را برای کسب درآمد تدبیر و طراحی می­کنند.	Informal Income Opportunities and Urban Employment in Ghana	(Hart, 2008)
امکان حذف فیزیکی شاغلان غیررسمی وابسته به مرز و فروشندگان وابسته به فعالیتهای مرزی وجود ندارد. بنابراین این مشاغل و فعالیت­های غیررسمی می­باید به شکل منظمی سازماندهی شوند.	The Informal Economy: Street Vendors in Mexico City	(Cross, 2005)
نتایج این بررسی تطبیقی حاکی از تفاوتهای عمیق در ابعاد مختلف توسعه میان بانه با سایر نقاط استان و کشور می‌باشد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد علاوه بر تفاوت میان مرکز ـ پیرامونها، در خود نواحی پیرامونی نیز، مرکزـ پیرامونهای دیگری وجود دارد، که نادیده‌گرفتن آنها ممکن نیست.	مبانی جغرافیایی توسعة اقتصادی ـ اجتماعی و کالبدی آتی شهرستان بانه	(امین­نژاد، 1381)
رونق فعالیت­های اقتصاد رسمی در مرز باعث تحولات فضایی مثبتی در سطح شهر و منطقه مریوان شده است. بررسی­های این پژوهش در قبل و بعد از احداث بازارچه مرزی مریوان نشان می­دهد که گسترش و تعمیق روابط دو استان همجوار کردستان ایران و عراق از آثار مثبت فعالیت بازارچه است.	تحلیل بازتاب­های سیاسی- فضایی بازارچه­های مرزی؛ نمونه موردی بازارچه مرزی باشماق مریوان.	(زرقانی و دیگران، 1391)
یافته­های تحقیق نشان می­دهد که کاکرد مرز تحت تأثیر عواملی چون توسعة زیرساخت­های ارتباطی و کاهش فاصلة اجتماعی- فرهنگی با ساکنان آن­سوی مرز متحول شده­اند و رابطة معناداری میان تحول کارکرد مرز با ارتقای وضعیت پیرامونی شهرهای مرزی وجود دارد.	رابطه تحول کارکرد مرز با ارتقای وضعیت پیرامونی شهرهای مرزی (مطالعه موردی: شهرهای مرزی بانه و سقز)	(رفیعیان و همکاران،1392)
نتایج این تحقیق نشان می­دهد که پیامدهای اقتصاد غیررسمی وابسته به مرز تغییرات گسترده­ای در سطح شهر بانه در مقیاس خرد و شهرستان بانه در مقیاس کلان به وجود آورده است. در این پژوهش ناپایداری تحولات مثبت مناطق مرزی مورد توجه قرار گرفته است.	بررسی پیامدهای اقتصاد غیررسمی و توریسم تجاری بر تحولات کالبدی فضایی شهرستان بانه	(خیرالدین و رازپور، 1393: الف)
در این پژوهش تحولات اجتماعی و اقتصادی روستاهای مرزی مورد توجه واقع شده است و اشاره می­شود که رونق روستاهای مرزی وابستگی متقابلی به اقتصاد مرزی دارد. انسداد مرزی، جنگ، عوامل مدیریتی و تصمیم­گیران و تصمیم­سازان در سطوح ملی و محلی به عنوان کنشگرانی معرفی می­شوند که در توسعة منطقة مرزی بانه موثر هستند.	پایش تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی مناطق مرزی؛ چالشها و ظرفیتها در کارکرد جامعه روستایی شهرستان مرزی بانه	(خیرالدین و رازپور، 1393: ب)

مأخذ: نگارندگان، 1394.

 

 

 

- روش تحقیق

به منظور شناخت پیامدهای اقتصاد میان­مرزی غیررسمی بر تحولات ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فضایی و مدیریت شهری مطالعات کتابخانه­ای و میدانی صورت گرفت. در این راستا از یک سو آمارهای خام از سازمان­های مربوطه نظیر مرکز آمار ایران، شهرداری بانه، سازمان میراث فرهنگی استان کردستان و اداره میراث فرهنگی شهرستان بانه تهیه شد و با تحلیل نگارندگان، داده­های خام اولیه به اطلاعات تحلیلی تبدیل شدند که به صورت جدول و نمودار نشان داده شده­اند. از سویی دیگر، جهت مستندسازی پیامدهای مختلف متأثر از اقتصاد میان­مرزی، پیمایش­های متعددی در شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن شامل نوار مرزی، بازارچه مرزی سیرانبند، محور در حال رشد سورین و روستاهای مرزی انجام شد. برای روشن شدن ابعاد مختلف مسأله و چالش­های مختلف در وضعیت موجود و آتی شهر بانه، مصاحبه­های متعددی با شهروندان بانه­ای شامل تجار، مردم عادی و عوامل مدیریت شهری انجام شد. به منظور ثبت دیده­ها و شنیده­ها عکس­برداری، فیلم­برداری نیز انجام شد. باتوجه به پیمایش­های محلی و مطالعات کتابخانه­ای، نقشه­ها، تصاویر و نمودارهای تحلیلی ارائه شد. در انتها با مطالعات کتابخانه­ای گسترده، مطالعه طرح راهبردی و چشم انداز توسعة دبی در افق­های 2000 و 2015 و مراجعه به تارنماهای اینترنتی متعدد مرتبط با رشد و توسعة شهر دبی در چند دهة اخیر، فرآیند راهبردی­ که شهر دبی طی کمتر از نیم قرن پیمود تا از یک سکونتگاه توسعه نیافته به یک شهر جهانی تبدیل شود مورد شناسایی قرار گرفت. با تعمیم این فرآیند راهبردی به مصداق­های موجود و محتمل در شهر بانه و شبکه تحت نفوذ آن، سناریویی راهبردی در راستای توسعة پایدار شهری و منطقه­ای در آینده پیشنهاد شد. این تحقیق بر اساس هدف جزء تحقیقات کاربردی و بر اساس ماهیت جزء تحقیقات توصیفی تحلیلی است که با روش تحلیل محتوا انجام شده است.

تجزیه و تحلیل داده­ها؛ پویایی اجتماعی، اقتصادی، کالبدی- فضایی و نقش مبهم مدیریت شهری در بانه

شهرستان بانه، منطقه­ای مرزی با ویژگی­هایی خاص است که می­تواند ضمن وجود محدودیت­های مرزی، با استفاده از ظرفیت­های موجود در همکاری­های فرامرزی و سیاست­های مربوط به آن از عقب ماندگی و انزوا دوری گزیند. مرکز شهرستان بانه در فاصله حدود 170 کیلومتری از مرکز کردستان عراق، سلیمانیه، قرار گرفته است (شکل 1).

 

شکل 1. موقعیت شهرستان بانه در همسایگی با کشور عراق.مأخذ: نگارندگان، 1394.

- مرز و تحولات اجتماعی شهر بانه

تحولات توسعه­ای منطقه مرزی بانه به ویژه سکونت­گاه­های روستایی مرزی، به دلیل حاشیه­ای بودن و دوری از مرکز و عملکرد محدود کنندة خطوط مرزی، از هم افزایی رشد و توسعه بر اساس نظریه قطب رشد عقب مانده­اند. از طرفی ارتباطات غیر قابل اغماض و در عین حال چشم­گیری در فعالیت ساکنان روستاهای مناطق مرزی با فراسوی مرزها در زمینه مبادلات میان­مرزی وجود دارد که ناظر بر همکاری­های بین مرزی و فرامرزی است. اما نظام مشخصی برای ساماندهی و هدایت این جریان فضایی- جمعیتی و اقتصادی در دو طرف مرز وجود ندارد. این وضعیت به خودی خود دارای فرصت­ها و تهدیداتی برای دو طرف مرز است. علی­رغم وجود مرزهای سیاسی و کنترل­های انتظامی در منطقه، ساکنین نواحی روستایی به­دلیل مشابهت‌های فرهنگی و قومی با مردم مرزنشین آن­سوی مرز، به­راحتی از مسیرهای غیر رسمی تردد نموده و به مبادله کالا می‌پردازند. یکپارچگی­های قومی و مردمی در سکونت­گاه­های مرزی فرصتی برای تسهیل مبادلات و همکاری­های فرامرزی است که مستلزم سیاست­های دقیق در نحوة همکاری­های فرامرزی با حفظ تمامیت ارضی کشور خواهد بود.

شهر بانه از سال 1345 تاکنون مدام با افزایش جمعیت مواجه بوده است (شکل 2). جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و بمباران متعدد شهر بانه هر چند منجر به توقف رشد جمعیت شد اما نتوانست به عنوان یک تهدید جدی منجر به تخلیه و رشد منفی جمعیت در این شهر شود. شواهد نشان می­دهند که شهرهای مرزی متعددی در خلال جنگ تخلیه شدند. افزایش مداوم جمعیت شهر بانه، می­تواند نشانگر نگهداشت جمعیت شهری، جمعیت پذیری و مهاجرت مثبت باشد. این در حالی است که اقدامات گسترده­ای تا کنون برای نگهداشت جمعیت در سکونت­گاه­های مختلف مناطق مرزی کشور انجام گرفته است که نتایج آن­ها در مقایسه با پویایی خودجوش شهرستان بانه محل بحث و تحقیق است.

فعالیت­های میان مرزی منجر به شکل­گیری جریان‌هایی پویا میان افراد ساکن در شهر و روستا شده است چنان­که فاصله شهر و روستا ناچیز شده و پیوند دوسویه اجتماعی میان مردم به­وجود آمده است. شهر بانه تبدیل به میعادگاه اجتماعی افراد مختلف از جمله فروشندگان، تجار، توریست­ها، مردم شهری و روستایی مشغول به کار در امور خدمات­رسانی، کول­بران مرزی و. .. شده است که عامل ایجاد فضای تعاملی بسیار پویا در شهر است.

در کنار ایجاد فضای پویای اجتماعی، مسائلی نیز گریبان­گیر مردم شهر شده است. امین­نژاد معتقد است جریان شدید کالا و سرمایه­های مالی در شهر بانه شیوه­ای از مصرف در شهر رواج داده که با شرایط محلی و یا گذشتة شهر همخوان نیست. بازارچه مرزی سیرانبند و قاچاق غیر رسمی کالا سبب شده است که مصرف شهروندان بانه­ای در نوع کالاها، لوکس­تر و تا حدودی تجملاتی­تر شود که این امر در میان قشر مرفه و دست­اندرکار تجارت نمود بیشتری دارد (امین نژاد، 1383). علاوه بر این ازدحام ناشی از مراجعه توریسم در معابر نه چندان وسیع شهر منجر به گلا­یه­مندی مردم شهر شده است.

 شکل 2. تحولات جمعیتی شهر بانه؛ 1390-1345، مأخذ: برگرفته از مرکز آمار ایران،1393 و تحلیل نگارندگان، 1394

 

- پویایی اقتصاد در شهر بانه

مبادلات تجاری و مرزی شهر بانه تا پایان دهه 1360 در مقیاس محدود و بیشتر شبیه آنچه امروزه تجارت چمدانی خوانده می­شود انجام می­شد اما در سالهای آغازین دهه 1370 و به­ویژه با ایجاد بازارچه مرزی سیرانبند در سال 1373 در 21 کیلومتری شهر بانه، مبادلات تجاری در این شهرستان افزایش چشم­گیری یافت به­گونه­ای­که این بازارچه حتی موفق به کسب جایزه برتر صادرات شد. بر اساس تحقیقات خیرالدین و رازپور (1393) پس از چند سال فعالیت، از رونق بازارچه سیران بند کاسته شد. از آغاز دهه هشتاد و پس از نفوذ ایالات متحده و پشتیبانان اروپایی به کشور عراق، فعالیت­های غیررسمی تجاری در شهرستان بانه در راستای تأمین سوخت مورد نیاز کشور بحران زدة عراق گسترش پیدا کرد. با رونق مبادلة غیر رسمی سوخت قاچاق توسط مرزنشینان، رفته رفته تنوع مبادلة کالاها گسترده شد. امروز حجم گسترده­ای از مبادلات کالای قاچاق در مرز ایران و عراق از ورودی­های مرزی غیر رسمی شهرستان بانه ادامه دارد. گزارش­های تحلیلی، آمار و ارقام ارائه شده از سوی عوامل مدیریتی استان کردستان و شهرستان بانه تایید کننده تحولات وسیع در حوزه مراجعه گردشگر و جریان سرمایه در شهر بانه است (خیرالدین و رازپور، 1393: الف).

شهرستان بانه با دارا بودن بیش از 84 کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق این ظرفیت را دارد که در صورت مهیا شدن زیر ساخت‌های لازم، موجبات بهبود فضای کسب و کار و توسعه اقتصادی منطقه، استان کردستان و کشور را فراهم سازد (عذیری، 1394). طبق گزارش ستاد تسهیلات سفرهای بانه درباره تعداد مسافران ورودی و اسکان یافته در شهرستان بانه، در 6 ماهه نخست سال 1393 بیش از دو میلیون نفر مسافر وارد بانه شده­اند. سالانه بیش از 3 میلیون گردشگر بانه را بعنوان شهر گردشگری خود انتخاب می­کنند. طی دو هفته آخر شهریور 1393 روزانه بیش از 50 هزار نفر وارد این شهرستان شدند که هر شب بطور میانگین 10 هزار نفر از مسافران در شهر اسکان داده شدند (خندانی، 1393). بالغ بر 350 هزار گردشگر در تعطیلات 14 الی 15 خرداد 1394 وارد شهر بانه شدند (خندانی، 1394). در سال 1393 توریسم خرید در شهر بانه برای 1200 نفر به طور مستقیم در اماکن اقامتی، پذیرایی و دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی اشتغال ایجاد کرده و همچنین در حوزه تجارت و بازار با توجه به وجود بیش از 10 هزار مغازه تجاری در این شهر حداقل 10 هزار نفر نیز به صورت مستقیم فقط در مجتمع‌های تجاری شاغل هستند (وطن­دوست، 1393). جابجایی کالای غیر رسمی از لب مرز به مراکز دپوی اولیه و انتقال مجدد به مراکز خرید شهر، اشتغال واسطه، اسکان گردشگران در منازل مسکونی و مدیریت آن، سیستم پارک­های حاشیه­ای اتومبیل­ها و نظارت بر آن­ها، دست فروشی­ها و. .. از جمله مشاغل پنهانی هستند که قشر وسیعی از شهروندان بانه­ای را مشغول به کار نموده است.

از طرفی علاوه بر مهیا شدن بسترهای لازم برای مبادله کالا از مرزهای غیر رسمی و عرضه گستردة آن، به نظر می­رسد که این رونق برای عوامل تصمیم­ساز و تصمیم­گیر و مدیران بسیار خوشایند و با اهمیت است چنان­که رضایت توریسم خرید به یکی از مهم­ترین اهداف مدیریتی شهر مبدل گشته است. طبق گزارش سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بانه در نظرسنجی‌های انجام شده از مسافران، 89 درصد از برخورد خوب مردم و مدیران مراکز اقامتی و مراکز خرید، 68 درصد از کیفیت کالاهای خریداری شده و 42.5 درصد از جاذبه‌های طبیعی و اماکن گردشگری بانه ابراز رضایت کرده‌اند. وجود امنیت پایدار و برخوردهای مناسب مردم و میهمان‌نوازی مردم شهر بانه، از دلایل بارز ازدیاد ورود گردشگران و مسافران به بانه است (رحیمی،1392).

از کنار هم قرار دادن آمار مراجعه توریسم خرید به شهر بانه ارقام بسیار قابل ملاحظه­ای از انباشت سرمایه در این شهر متصور خواهد شد. با فرض اینکه 3 میلیون گردشگری که در سال 1393 برای خرید کالا به شهر بانه آمدند هر کدام متوسط یک میلیون ریال خرید کنند، در طول یک سال به میزان سه هزار میلیارد ریال گردش مالی در شهر بانه اتفاق افتاده است. این رقم تقریباً 5 برابر بودجه شهرداری سنندج، مرکز استان کردستان، در سال 1393 است. این میزان گردش مالی در شهری کوچک مقیاس با جمعیت 90304 نفر (در سال 1390) و مساحت 12.2 کیلومتر مربع، بدون شک می­تواند پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی-فضایی بسیار گسترده و قابل توجهی در مدیریت شهر و حتی منطقه تحت نفوذ داشته باشد.

بخش بزرگی از کالاهای وارداتی غیر رسمی در مجتمع­های تجاری شهر بانه و در فضایی متمرکز حول مرکز جدید شهر عرضه می­شوند (شکل 3). فراتر از 57 مجتمع تجاری و پاساژ در بانه وجود دارد که بیش از 10 هزار باب مغازه در آنها فعالیت می­کنند. با وجود فراوانی مغازه­ها و واحدهای تجاری، رونق و تقاضای زیاد کالا در بازار بانه منجر به توسعه فضایی این بازار و افزایش اجاره بهای واحدهای تجاری آن شده است. در سال 1391 میانگین اجاره ماهانه هرباب مغازه حدود 800 هزار تومان و میانگین قیمت فروش هر مغازه هم حدود 150 میلیون تومان بود (مصاحبه با مردم شهر بانه، آبان 1391).

مجموع شرایط و کارکردهای بازار بانه موجب شده است که مسافران، خریداران و گردشگران زیادی از اقصی نقاط کشور به قصد خرید به شهر بانه سفر کنند. حجم گسترده ورود گردشگر خرید به شهر بانه در چهار ماه نخست سالهای اخیر نشان از استقبال عظیم گردشگران از وجود کالاهای متنوع خارجی ارزان قیمت در شهر بانه دارد. تعداد 5 هتل بزرگ از سال 1378 به بعد در شهر بانه ساخته شده است. این در حالیست که در شهر سنندج به عنوان مرکز اداری سیاسی استان کردستان طی دو دهه اخیر تنها یک هتل چهار ستاره ساخته شده است.

 

جدول 2. تعداد مسافران وارد شده به شهر بانه در 20 روز اول سال (نفر)

1393	1391	1390	1388	1386	1385	1384
630000	612000	700000	1438500	568000	264000	25000	تعداد مسافران

مأخذ: اداره میراث فرهنگی و گردشگری بانه، 1393

 

تحولات شدید کالبدی- فضایی شهر بانه و نقش مبهم مدیریت شهری در توسعه بسامان شهر

بدون شک پویایی اقتصادی بر فضا و کالبد شهر نیز تأثیر گذار خواهد بود. ساختار کالبدی شهر بانه در چند سال اخیر به شدت تحت تأثیر پیامدهای اقتصاد مرزی قرار گرفته است. سرانه­ها، فضاها و کاربری‌های شهری به ویژه در مرکز جدید شهر متأثر از فضای کنونی متحول شده­اند. جریان سرمایه مالی گسترده در این شهر به حوزه ساخت و ساز هدایت شده است. ساخت و ساز گسترده چند سال اخیر منجر به پراکنده رویی شهری شده است.

جدول 3 تغییرات تعداد مجتمع­های تجاری ساخته شده را در شهر بانه بر اساس گذر زمان نشان می­دهد. تعداد مجتمع­های تجاری شهر بانه از یک عدد در سال 1375 به 57 عدد در سال 1392 ارتقاء یافته است. چنین ساخت و ساز گسترده­ای قطعاً نه برآمده از حمایت مالی دولت مرکزی و نه حمایت مالی مدیریت محلی است.

 

جدول 3. تغییرات تعداد مجتمع‌های تجاری ساخته شده در شهر بانه بر اساس گذر زمان

1392	1386	1385	1375
54	23	14	1	تعداد مجتمع‌های تجاری ساخته شده

مأخذ: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بانه، 1393.

 

شکل 3. تمرکز و انبوه مجتمع‌های تجاری در مرکز تجاری شهر بانه، مأخذ: تارگاه بازار بانه، آذر 1394: http://photo.banebazar.com/index.aspx

 

 

شکل 4 و 5. پیامدهای اقتصاد غیر رسمی مرزیدر شهر کوچک بانه؛ مجتمع‌های تجاری هسته مرکزی، 1391

 

جهت بهتر نشان دادن تحولات کاربری اراضی شهر از سال 1375 تا سال 1390، میانگین نرخ رشد سه دوره تحولات محاسبه شد (جدول 4). کاربری­های تجاری، اقامتی و پذیرایی و شبکه معابر بیشترین دامنه تحول با رشد مثبت را در این دوره تجربه کرده­اند. مساحت کاربری تجاری شهر بانه از 29000 متر مربع در سال 1375 به 245900 متر مربع در سال 1390 افزایش یافته است. لاز به ذکر است که این رقم تنها مختص به مساحت کاربری­هاست در صورتی که زیربنای تجاری شهر بانه بیش از 3 برابر این رقم است. با توجه به اینکه کاربری­های تجاری جدید شهر بانه غالباً بصورت مجتمع­های چندین طبقه ساخته شده است، با فرض عدد 3 به عنوان میانگین تعداد طبقات مجتمع­های تجاری، سرانه تجاری شهر بانه حدوداً برابر 8.16 متر خواهد شد. چنین رقم بسیار بالایی در اختصاص کاربری تجاری به هر شهروند بانه­ای بسیار قابل ملاحظه است.

جدول 4. تحولات کاربری اراضی شهر بانه متأثر از پیامدهای اقتصاد غیر رسمی

 

مأخذ: برگرفته از داده­های شهرداری شهر بانه و تحلیل نگارندگان، 1393.

 

 

 

شکل6. تحولات کاربری اراضی شهر بانه متأثر از پیامدهای اقتصاد غیر رسمی

شرایط جدید اقتصادی شهر بانه متاثر از روابط میان مرزی، به دلیل محدودیت کالبدی در فضای کوچک هستة تجاری قدیمی شهر، مجال شکوفا شدن نیافت. پویایی اقتصاد شهری، حجم گستردة ساخت و ساز و عدم امکان تخصیص زمین در هسته قدیمی تجاری، منجر به جابجایی مرکز تجاری شهر و توسعه سریع هستة تجاری جدید شد (شکل 7). تمرکز و استقرار ساختار تجاری شهر از هسته قدیمی واقع در خیابان امام خمینی به قسمت شمال و شمال غربی شهر انتقال پیدا کرد.

بررسی میزان تحولات کاربری­ها در هسته جدید تجاری شهر بانه از سال 1375 تا سال 1390 نشان از افزایش شدید سهم مجتمع­های تجاری از اراضی محدوده هسته جدید تجاری شهر بانه دارد.

 

شکل7. تغییر ساختار کالبدی شهر؛ انتقال مرکزیت تجاری از هستة قدیمی به هستة جدید شهر

مأخذ: نگارندگان، 1394.

 

جدول 5 سهم کاربریهای هسته جدید مرکزی (بر حسب درصد مساحت) را از کل کاربریها بر اساس تحولات زمانی نشان می­دهد. مقایسه این تغییرات در شکل­های 8 و 9 نشان می­دهد که نسبت کاربری مسکونی در هسته مرکزی جدید شهر بانه به شدت کاهش یافته و نسبت کاربری تجاری به شدت افزایش یافته است. بنابراین به نظر می­رسد که کاربری­های مسکونی واقع در محدودة هسته مرکزی جدید شهر بانه در سالیان اخیر تخریب شده و جای خود را به ساخت و ساز مجتمع­های تجاری داده است.

 

جدول 5. سهم از کل کاربری‌های موجود در محدودة هستة جدید تجاری شهر بانه بر اساس تحولات زمانی (بر حسب درصد مساحت)

	1375	1385	1390
مسکونی	61.5	43.79	27.59
تجاری	5.17	5.52	6.42
مجتمع تجاری	8.46	20.12	25.55
فضای سبز	2.32	1.7	1.22
پارکینگ	5.09	7.77	10.2
خدمات	0.7	0.7	2.6

 

 

شکل8. مقایسة تحولات سهم کاربریها در اراضی هسته جدید تجاری شهر بانه (بر حسب درصد مساحت)

 

شکل 9. کاهش نسبت کاربری مسکونی و افزایش نسبت مجتمع تجاری در هسته شهر بانه طی 15 سال

 

افزایش ساخت و ساز مجتمع­های تجاری و در کنار آن پراکنده­رویی شهری ناشی از توسعه­های جدید شهری در نتیجة رونق کسب و کار در منطقة مرزی بانه، درآمد شهرداری بانه را در بخش عوارض و مالیات به شدت افزایش داده است. علاوه بر عوارض و مالیات­هایی که شهرداری از ساخت و سازهای تجاری و مسکونی به دست می­آورد، به ازای ورود هر ماشین مبلغ سی هزار ریال (در سال 1391) به عنوان حق پارکینگ حاشیه­ای از مسافران دریافت می­نماید. در سال 1382، درآمد شهرداری بانه تنها از بخش بازارچة مرزی رسمی سیرانبند، به­طور مستقیم یک میلیارد تومان بوده است (امین­نژاد، 1383: 64). این رقم برای شهری با جمعیت 60 هزار نفر در سال 1382، نشان از درآمد بالای شهرداری بانه دارد. مهیا شدن این منبع درآمد برای شهر بانه که وابستگی چندانی به کسب درآمد از بخش کشاورزی و صنعت ندارد، می­تواند به عنوان فرصتی جهت صرف این درآمد در ایجاد زیرساختهای توسعة شهر بکار رود. درحالی­که چنین درآمد مالی عملاً توسعه فضایی را در شهر نشان نمی­دهد، چنان­که شهروندان از عملکرد مدیران شهر در ساماندهی و تجهیز زیرساخت­ها اظهار نارضایتی می­کردند^[1]. اما مسئله اساسی اینجا مطرح است که علی­رغم گردش سرمایة شدید در این شهر بواسطة اقتصاد میان مرزی و حضور توریسم تجارت مرزی، چگونه است که زیرساخت­های شهرستان بانه بی­رونق مانده­اند. درآمدهایی که شهرداری شهر بانه از عوارض ساخت و ساز، کمیسیون­های تغییر کاربری شهری به پاساژ­های تجاری، مالیات بر ارزش افزوده، عوارض پارکینگ از توریست­های شهر، دریافت سهم درآمدی از بازارچه مرزی سیرانبند و. .. به دست می­آورد در چه بخشی مهم­تر از ساخت شهر، زیباسازی شهر، ایجاد تسهیلات و خدمات، ایجاد زیرساخت­های زندگی با کیفیت و. . هزینه می­شود که هیچ یک به چشم نمی­آیند؟

- سناریوی توسعه شبکة محلی مستقل از منابع ناپایدار مرزی

تا اینجا با توصیف­های تحلیلی که ارائه شد، پیامدهای اقتصاد میان­مرزی بر تحولات ابعاد مختلف شهر مرزی بانه مورد مطالعه قرار گرفت. مشخص شد که تغییرات چند سال اخیر در این شهر بر ساختار اقتصادی، اجتماعی و کالبدی شهر اثرات بسیار قابل ملاحظه­ای بر جای گذاشته است. اما با توجه به وابستگی این تحولات به اقتصاد غیررسمی میان­مرزی قطعاً تکیه بر چنین شرایطی، آیندة شهر بانه را با‌هاله‌ای از ابهام مواجه می­سازد. در این بخش با مراجعه به نظریه­های توسعة منطقه­ای، نتایج مطالعات پیشین و تجربة مشابه ساختار اقتصادی در توسعة دبی، یکی از سناریوهایی که در آینده­پژوهی شهر بانه در راستای توسعه پایدار می­تواند مطرح شود پیشنهاد می­شود.

صرافی (1379) در کتاب مبانی برنامه­ریزی توسعه منطقه­ای معتقد است«عوامل اصلی رشد در منطقه، انباشت سرمایه، منابع جدید، رشد نیروی کار و پیشرفت فناوری است. برای انباشت سرمایه باید پس­اندازی از درآمدهای موجود صورت گیرد تا با سرمایه­گذاری (خواه تولیدی، خواه زیربنایی) موجبات جذب نیروی کار جدید و به کارگیری فن­آوری جدید اغلب با بهره­وری بیشتر را فراهم کند. با توجه به رشد بالای نیروی کار در کشورهای در حال توسعه و فرض فراهم بودن منابع طبیعی و فناوری نوین در جهان، محدودیت اصلی همان سرمایه تلقی می­شود. از این رو با سیاست­های برون­نگر، عناصر نوینی برای رشد اقتصادی منطقه وام گرفته می­شود و با تزریق منابع خارجی، افزایش بهره­وری و در پی آن رشد مستمر سرمایه­گذاری فراهم می­شود و باز این چرخه تکرار شده تا در نهایت توسعة اقتصادی- اجتماعی پدیدار شود» (صرافی، 1379). شواهد بصری و قرائن موجود نشان می­دهند که بواسطه اقتصاد میان­مرزی طی یک دهه اخیر حجم گسترده­ای از سرمایه در منطقه مرزی بانه جریان داشته که قسمتی از آن به صورت ساخت و ساز تجاری در سطح شهر و ویلاسازی در سطح منطقه انباشت شده است. از طرفی ساخت و ساز صرف، منطقه را به توسعه پایدار نخواهد رساند چنانکه تعدادی از اندیشمندان (میکسل،1376؛ کهن، 1376 ؛ Rondinelli, 1993) توسعه را پدیده­ای چند بعدی، پیچیده و شامل جنبه­های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می­دانند و تقدم و تأخری برای هیچ یک از این جنبه­ها قائل نمی­شوند و تأکید بر یکی از آنها را مردود می­شمارند (عندلیب، 1380: 9). باتوجه به مفاهیم موجود، توسعه زمانی محقق می­شود که تحول، تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه را به سمت ایده­آل­ها دربرگیرد. توسعه زمانی به وجود می­آید که تفکر جامعه به سوی پیشرفت متحول شود و قوة تصمیم­گیری جمعی و مشارکتی به وجود آید. توسعه زمانی به معنای واقعی خود نزدیک می­شود که حرکت جامعه به سمت جلو، از درون منطقه و با نیروهای بومی و با تفکر و برنامه­ریزی و تصمیم­گیری داخلی صورت پذیرد. امروز با توجه به وجود جریان شدید و گستردة سرمایه در شهر بانه، مدیریت شهری و عوامل مهم در تصمیم­گیری و تصمیم­سازی در بانه می­توانند بسیار عامل مهم و تعیین کننده­ای در رابطه با آینده توسعه شهری بانه باشند. اما متأسفانه راهبردی مشخص در جهت توسعه پایدار شهر بانه و شبکه محلی تحت نفوذ آن ملاک عمل عوامل ذی نفوذ؛ ذی نفع و ذی مدخل قرار ندارد. مراجعه به تجارب موجود با وضعیت و فرآیند مشابه و تبیین سناریوهای مختلف توسعة آتی با توجه به داشته­های کنونی، می­تواند کلید برون­رفت شبکه محلی بانه از وضعیت نامشخص آینده باشد.

وضعیت کنونی شهر بانه از منظر اقتصادی بسیار شبیه به شرایطی است که شهر جهانی دبی در دهه 1960 میلادی با آن مواجه شد. سرمایه­های درگردش موجود در شهر بانه ناشی از خرید و فروش کالاهای غیررسمی وارد شده از مرز، در مقایسه با جمعیت موجود، حجم بسیار گسترده­ای است که درواقع شبیه به حجم درآمدهای نفتی شهر دبی در دهه 1960 است که نصیب آن شهر کوچک شد. طبق اظهارات مایکل پاسیون (2005) شهر دبی در مقایسه با شهرهای بزرگ غربی که در آنها گذار از دوره پیشا صنعتی به صنعتی و سپس فراصنعتی طی دو قرن صورت گرفت، تغییرات مشابهی را تنها طی 50 سال پشت سر گذاشت. «تغییرات در ویژگی­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر دبی قابل مشاهده است. رونق اقتصادی سالهای نفتی، به تغییر شکل دبی، از یک دهکدة متکی به ماهیگیری در خلیج فارس به یک شهر پر رونق جهانی و برنامه­ریزی پیشرفته برای سالهای بعد از دوره نفت کمک کرده است"(Pacione, 2005).اقتصاد نفتی سال‌ها به دبی کمک کرد تا از یک روستای کوچک به یک جهان شهر بسیار مدرن تبدیل شود. شروع تحول اقتصادی و انباشت سرمایة اولیه در دبی با سرازیر شدن درآمدهای نفتی به عنوان اولین حلقة زنجیر توسعه صورت پذیرفت. انباشت سرمایة ناشی از درآمدهای نفتی، در بخش زیرساختهای شهری و ارتقاء آن به عنوان عامل تحریک کنندة جذب سرمایة خارجی مصرف شد. بعد از شکل­گیری بدنه و ساختار اصلی اقتصاد شهر، سیاست کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و جدایی از تنش­های ناشی از آن رخ داد. هر چند موتور اقتصاد دبی با اتکا به صنعت نفت و درآمدهای ناشی از آن به حرکت درآمد، اما دبی توانسته جهت­های اقتصادی متنوعی را دنبال کند و به کانون جهانگردی و تجارت بین­المللی تبدیل شود. طی چند دهة اخیر مهمترین برنامه و راهبرد جهان شهر دبی به وجود آوردن اقتصادی مستقل از درآمدهای نفتی بوده است. در راستای تحقق این امر، ارتقاء بخش سوم اقتصاد یعنی بخش خدمات مهمترین استراتژی است. برای ترغیب سرمایه­گذاری در شهر، زیرساختهای شهری را به خوبی ارتقا دادند تا زمینه­های توسعة سریع را به وجود آورند. بنابراین، سرمایه­گذاری­های زیادی در بخش صنعت گردشگری، املاک و ساختمان، شرکتهای هواپیمایی و بنادر صورت گرفت. در حال حاضر نفت نقش اندکی در تولید ناخالص دبی دارد. به طوری­که حاکم دبی در سخنرانی خود در سال 2007 در معرفی طرح راهبردی شهر دبی در افق سال 2015 اشاره کرد «97% GDP را در سال 2006 بخشهای غیر نفتی تامین کرده­اند. این رقم برای سال 2000 میلادی 90% و برای سال 1975 تقریباً برابر با 46% بوده است» (محمد بن راشد آل مکتوم، 2007). وابستگی به سرمایه نفتی در طول سالیان اخیر بواسطه تقویت بخش سوم اقتصاد رو به کاهش گذاشته است.

دو عامل درآمد نفت و درآمد اقتصاد غیررسمی میان مرزی در دو شهر دبی و بانه حکم سرمایه­های اولیه‌ای را دارند که می­توانند در شهر انباشت شوند. چنین نیروی محرکه­ای، طی چند دهه شهر دبی را از یک سکونت­گاه بدوی به یک شهر جهانی مبدل ساخت. این در حالیست که اکنون شهر بانه در ابتدای مسیر رشد قرار دارد. پیمودن سناریویی مشابه سناریوی رشد دبی، که خود را متکی به درآمدهای ناپایدار نفتی نساخت، قطعاً می­تواند به مهم­ترین راهبرد توسعه شهر بانه در آینده تبدیل شود.

ذیلاً مهمترین سیاست­ها و عوامل رشد بخشهای غیر نفتی و علل عدم وابستگی به درآمدهای نفتی در دبی برجسته شده­اند (میرافضلی، 1391؛ آل مکتوم، 2007؛ Gabriel, 1987؛Alsayazh, 1998؛ pacion, 2005):

تنوع بخشی به اقتصاد شهری از طریق ایجاد مراکز شهری و بسط فعالیتهای اقتصادی مانند خرده­فروشی، توریسم و گردشگری، فعالیتهای رسانه­ای و فناوری اطلاعات،

خلق هویت خاص و تصویر بین­المللی برای جلب توجه اذهان با ساخت جزیرة نخل، جزیرة جهان، برج دبی و. ..،

تقویت و ارتقای شبکه­های زیرساخت شهری و منطقه­ای مانند تقویت فرودگاه­ها و زیرساخت­های حمل و نقل ریلی و مترو و. ...

سیاست­های دولت دبی از جمله رویکرد ایجاد فضای باز اقتصادی، ایجاد محیط سیاسی پایدار و به دور از شوک­های ناپایدار کنندة منطقه خاورمیانه، جذب سرمایة داخلی با مالیات حداقل، استفاده از پتانسیل تجار محلی دبی و ارتباطات بین­المللی آنها، استفاده و مدیریت بهینة منابع مالی داخلی و به­کارگیری آن همسو با خواست سرمایه­گذاران و برنامه­ریزان را می‌توان از نکات مثبت در مدیریت فرآیند پیشرفت دبی برشمرد. عوامل مهم جهش پرشتاب شهر دبی به سمت توسعه را می­توان مرهون عواملی چون منابع مالی و مدیریت بهینه، تنوع و گوناگونی اقتصادی، جریان قوی سرمایه­گذاری داخلی و جذب سرمایه خارجی، ثبات سیاسی برنامه ریزی شده، ثبات قوانین و ثابت ماندن تعرفة گمرکی، برقراری تجارت آزاد، همگونی و همسویی با جامعه بین­المللی، سرمایه­گذاری شرکتهای بزرگ، افزایش ریسک­پذیری مدیران و پنهان ماندن فساد اداری، موقعیت مناسب دبی در منطقة خاور میانه، حضور مشاوران کارکشته برنامه­ریزی و در آخر مدیریت مناسب شیخ محمد بن راشد آل مکتوم دانست.

4- نتیجه­گیری

تقویت نقش و عملکرد اخیر شهر بانه متأثر از اقتصاد میان مرزی غیررسمی و پیامدهای آن منجر به تحولات گسترده کالبدی-فضایی و عملکردی در این شهر شده است. افزایش جمعیت شهری، توسعه و تغییر کاربری اراضی شهری، تغییر سهم کاربری­ها در هسته جدید تجاری شهر، ایجاد فرصت­های شغلی، ساخت و ساز مسکن، ساخت و ساز مجتمع­های تجاری متعدد متراکم و افزایش تعداد مراکز اقامتی و مهم­تر از همه پویایی شهر و نقش برجستة آن در شبکة محلی از جمله مهم­ترین پیامدهای تحولات اخیر در شهر کوچک بانه است. بدون شک رونق امروز منطقه مرزی بانه و جریان سرمایه در آن مرهون اقتصادی است که به مرزهای کشور وابسطه است. به جهت این که جریان سرمایه در این منطقه تا کنون به صورت غیر رسمی، پنهانی و خلاف قوانین گمرکی کشور صورت پذیرفته است، در هر زمانی ممکن است رونق کنونی به رکود ناشی از کنترل شدید مرز مواجه شود. از طرفی به نظر می­رسد نیروهای عهده دار امنیت مرز و کنترل ترددهای مرزی کشور، به حدکافی توانمند و مقتدر هستند که بتوانند مرزها را مسدود کنند و مانع اقتصاد میان­مرزی غیررسمی شوند اما بدون شک عدم سخت­گیری در برخورد با ترددهای مرتبط با قاچاق کالا موقتی و در راستای تأمین رضایت مرزنشینان است. بنابراین، با توجه به متزلزل بودن مراودات مرزی و تبادل کالا به دلیل تاثیرپذیری شدید از اوضاع نا امن و نابسامان حاکم بر منطقة بین­المللی و عزم نظام در جلوگیری از پدیده قاچاق کالا، در صورت عدم جایگزینی منابع درآمد و اشتغال، پیش­بینی می­شود که اقتصاد شهر بانه در آینده با افول و انحطاط مواجه گردد. در این راستا لازم است تمهیدات ویژه­ای در رابطه با توسعة آتی شهر بانه و شبکة تحت نفوذ آن اندیشیده شود. توجه به آینده پژوهشی و سناریوهای ناشی از آن یکی از مهم­ترین راهکارها در جهت توسعة پایدار شهری و منطقه­ای در شهر بانه است. در این تحقیق پس از مطالعة وضعیت کنونی شهر بانه در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، کالبدی- فضایی و مدیریتی، با اشاره به نامشخص بودن سیاست­های کنش­گران درخصوص تحولات آتی مناطق مرزی و تأکید بر ناپایداری وضعیت کنونی، سناریویی برای توسعة شهر بانه و شبکه تحت نفوذ در آینده پیشنهاد شد. مبانی فکری این سناریو متکی به نظریه­های توسعة منطقه­ای و مفهوم توسعه و مصداق عملی آن مبتنی بر تجربه­ای است که دبی را در کمتر از نیم قرن، از یک سکونت­گاه بدوی به شهری جهانی تبدیل نمود. این سناریو بر اساس عدم وابستگی به منابع مالی ناپایدار پیشنهاد شده است. جدول 6 به عنوان یک جمع­بندی از سناریوی پیشنهادی ارائه شده است. در این جدول عوامل، راهبردها و سیاست­هایی که در فرآیند رشد و توسعة پایدار شهر دبی به کار گرفته شده­اند در سمت راست مشخص شده­اند. در بخش دیگر جدول با توجه به تجربة راهبردی شهر دبی، مصداق­هایی در شهر بانه و شبکه تحت نفوذ، در جهت ایجاد توسعة پایدار شهری و منطقه­ای پیشنهاد شده­اند.

جدول 6. سناریوی توسعة پایدار شهر بانه و شبکه محلی تحت نفوذ مبتنی بر رویکرد راهبردی عدم وابستگی به درآمدهای ناپایدار در شهر دبی

پیشنهاد راهکارهای توسعة شهر بانه و شبکة تحت نفوذ (متأثر از رویکرد راهبردی توسعة شهر دبی)	عوامل، راهبردها و سیاست‌های توسعه غیرمتکی به سرمایه‌های ناپایدار در شهر دبی
ایجاد مراکز شهری و بسط فعالیتهای اقتصادی مانند خرده­فروشی، توریسم و گردشگری، فعالیتهای رسانه­ای و فناوری اطلاعات.	تنوع بخشی به اقتصاد شهری
تبدیل شهرستان بانه به منطقة آزاد تجاری، برندسازی در حوزة طبیعت و گردشگری.	خلق هویت خاص و تصویر بین­المللی برای جلب توجه اذهان
همگونی قومی و فرهنگی با کردستان عراق و امکان مراوده اقتصادی با کشور عراق	همگونی و همسویی با جامعه بین­المللی
ایجاد فرودگاه بین­المللی، ایجاد زیرساخت­های حمل و نقل جاده­ای و ریلی بین­المللی با توجه به موقعیت مرزی منطقه	تقویت و ارتقای شبکه­های زیرساخت شهری و منطقه­ای
حمایت کنش­گران از توسعه شبکه محلی مستقل از درآمدهای برآمده از اقتصاد میان­مرزی غیررسمی، جذب سرمایة داخلی با مالیات حداقل، استفاده از پتانسیل تجار محلی و ارتباطات بین­المللی آنها، استفاده و مدیریت بهینة منابع مالی داخلی و به­کارگیری آن همسو با خواست سرمایه­گذاران و برنامه­ریزان.	سیاست­های تشویقی دولت دبی در جهت رشد اقتصادی مستقل از درآمدهای نفتی
مقابله با ایجاد نا امنی در مرزهای غربی کشور با توجه به نا امنی منطقه­ای اخیر در خاورمیانه	ثبات سیاسی برنامه­ریزی شده
مدیریت صحیح درآمدهای شهرداری بانه و هدایت آن­ها به بخش توسعة زیرساخت­های شهری و منطقه­ای.	مدیریت بهینة منابع مالی
تشویق سرمایه­داران شهر بانه و دیگر شهرها به سرمایه­گذاری در توسعة کمی و کیفی شهر بانه و شبکه تحت نفوذ، تشویق شرکت­های بزرگ کشور به سرمایه­گذاری در شهرستان بانه، بویژه صنایع تبدیلی با توجه به پتانسیل­های باغداری در منطقه.	جریان قوی سرمایه­گذاری داخلی و جذب سرمایه خارجی، سرمایه­گذاری شرکتهای بزرگ
موقعیت مناسب شهر بانه به عنوان یکی از دروازه­های اقتصادی مناطق مرزی غرب کشور و امکان ایجاد پل ارتباط اقتصادی با جریان­های اقتصادی بین­المللی.	موقعیت مناسب دبی در منطقة خاور میانه
وجود دانشگاه کردستان به عنوان یک نهاد علمی- تحقیقاتی بومی متشکل از گروه­های مرتبط با برنامه­ریزی شامل گروه­های شهرسازی، اقتصاد و. .. وجود فارغ­التحصیلان خبره بومی در حوزه­های علمی مرتبط با برنامه­ریزی و توسعه شهری، امکان تقویت کادر مدیریت شهری شهر بانه.	حضور مشاوران کارکشته برنامه­ریزی و مدیریت مناسب شیخ محمد بن راشد آل مکتوم (حاکم دبی)

مأخذ: نگارندگان، 1394.

 

شاید نتوان شرایط جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دو شهر بانه و دبی را در یک کفة ترازو برای مقایسه قرار داد اما قطعاً تفکر استراتژیکی که تحولات توسعه­ای دبی را مدیریت نمود و آن را از سکونت­گاهی بدوی به شهر جهانی تبدیل کرد می‌تواند کلید برون­رفت شهرستان بانه از شرایط ناپایدار کنونی باشد که خود مستلزم توجه مدیران و تصمیم گیران و تصمیم سازان در سطوح ملی و منطقه­ای و محلی است. لازم به ذکر است که تصویب منطقة آزاد تجاری و صنعتی بانه و مریوان در جلسة دوم آذر ماه 1394 هیأت دولت به ریاست معاون اول ریاست جمهوری می­تواند قدم اول در این سناریوی پیشنهادی باشد. در پایان می­توان پیامدهای ایجاد منطقة آزاد تجاری و صنعتی بانه بر شرایط موجود شهر بانه و شبکه مرتبط با آن را به عنوان موضوع پژوهشی با اصالت پیشنهاد نمود.

 

منابع

احمدی، فرانک (1391)، شناسایی اثرات رشد اقتصادی در شهرهای مرزی بر الگوی توسعه شهر بانه، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.

امین­نژاد، کاوه و بوچانی، محمد حسین (1383)، بازارچه مرزی بانه فرصتی برای پایداری شهر و پیرامون، ماهنامه پژوهشی، آموزشی، اطلاع­رسانی شهرداریها، سال ششم، شماره 63، مرداد 1383.

خندانی، رئیس میراث فرهنگی بانه و دبیر ستاد تسهیلات سفرهای شهرستان بانه، به نقل از پایگاه خبری کرد تودی، 31 شهریور 93، کد خبر: 2624.

خندانی، رئیس میراث فرهنگی بانه و دبیر ستاد تسهیلات سفرهای شهرستان بانه، به نقل از پایگاه خبری کرد تودی، 24 تیر 1394، کد خبر: 7095.

خیرالدین، رضا، رازپور، مهدی (1393: الف) پایش تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی مناطق مرزی؛ چالشها و ظرفیتها در کارکرد جامعه روستایی شهرستان مرزی بانه، مجله روستا و توسعه، 17 (4).

خیرالدین، رضا، رازپور، مهدی (1393: ب) بررسی پیامدهای اقتصاد غیررسمی و توریسم تجاری بر تحولات کالبدی فضایی شهرستان مرزی بانه رویکرد تحلیل استراتژیک فضایی چند مقیاسی، مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه­ای، 5 (20).

رحیمی، سعدالله، سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بانه، به نقل از فارس نیوز، 4 اسفند 1392.

http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13921203000923

رازپور، مهدی (1392) بررسی عوامل و تحلیل پیامدهای اقتصاد غیر رسمی مرزی در تحولات فضایی شهرستان مرزی بانه، پایانامة کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر رضا خیرالدین و مشاوره دکتر شریف مطوف، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران؛ 11/12/1392.

رازپور، مهدی (1390) بهبود رابطه شهر و منطقه نفوذ با تاکید بر توسعه پایدار شهری: مطالعه موردی شهر سنندج و حوزه نفوذ. پایان نامه کارشناسی مهندسی شهرسازی. کردستان: گروه شهرسازی دانشگاه کردستان.

رهنما، محمد رحیم (1389)، نقش شهرهای مرزی در فرآیند جهانی شدن و توسعه منطقه­ای ایران مطالعه موردی شهرهای مرزی استان خراسان رضوی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره سوم، صص: 152-185.

میکسل، ریموند اف. (1376)، توسعه اقتصادی و محیط زیست: مقایسه اقتصاد توسعه سنتی و توسعه پایدار؛ مترجم: حمیدرضا ارباب، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران، ایران.

زرقانی، سید‌هادی؛ مهدی­زاد، صباح و اعظمی،‌هادی (1391). تحلیل بازتاب­های سیاسی- فضایی بازارچه­های مرزی؛ نمونه موردی بازارچه مرزی باشماق مریوان. برنامه­ریزی و آمایش فضا. 16(1).

صرافی، مظفر (1379)، مبانی برنامه ریزی توسعه منطقه ای، دفتر آمایش و برنامه ریزی منطقه ای، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

عاشری، امامعلی؛ نورمحمدی، سمیه؛ قادری، رضا و رستمی، علیرضا (1391). ارزیابی اثرات اقتصادی- اجتماعی و امنیتی احداث بازارچه­های مرزی و نقش آن در توسعه مناطق مرزی: نمونه موردی بازارچه­های مرزی جوانرود. دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصدی با محوریت برنامه­ریزی منطقه­ای. دانشگاه آزاد سنندج.

عذیری، راشد، فرماندار شهرستان بانه، به نقل از فارس نیوز، 28 مرداد 94.

http://farsnews.com/printable.php?nn=13940528001174

عندلیب، علیرضا (1380)، نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دانشکده فرماندهی و ستاد، دوره عالی جنگ، تهران.

فال سلیمان، محمود و حجی پور، محمد (1391). تحلیل چالش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرستان­های مرزی در راستای چشم انداز 1404 با تأکید بر امنیت: مطالعه موردی شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی. همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش­ها و رهیافت­ها. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

فعله­گری، علی (1388)، مصاحبه با خبرگزاری فارس، گروه فضای مجازی.

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8806020912

کهنه­پوشی، سید‌هادی؛ جلالیان، حمید (1392)، تأثیر قاچاق کالا بر اقتصاد روستاهای مرزی: مورد بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان، مجله جغرافیا و توسعه، 32، 74-61.

وطن دوست، آرمان، معاونت گردشگری میراث فرهنگی استان کردستان، به نقل از باشگاه خبرنگاران سنندج، 25 مرداد 1393، کد خبر: ۴۹۴۶۳۹۷.

Al Sayazh, F (1998) Merchants_ role in a changing society: the case of Dubai, 1900–90. Middle Eastern Studies 34(1), 87–102.

Arreola, Daniel D., Curtis, James R. (1993). The Mexican border cities: Landscape anatomy and place personality, Third printing, the university of Arizona press.

Buursink, Jan. (2001) The binational reality of border-crossing cities, GeoJournal 54, Nijmegen Center for Border Research, Department of Human Geography, University of Nijmen, pp. 7-19.

Brzosko-Sermak, Agnieszka. (2007). Theoretical deliberations on frontier location of cities. Bullitin of geography (Socio-economic series), NO. 7.

Cadwallader, M. (1979) Problem in Cognitive Distance and Their Implications for Cognitive Mapping, Environment and Behavior, Vol. 11, No.4, PP 559-579.

Copus. K. Andrew. (2001). From Core-Periphery to Polycentric Development Concept of Spatial Peripherality, European Planning Studies, Vol. 9, No. 4.

Gabriel, E (1987) the Dubai Handbook. Institute for Applied Economic Geography, Ahrensburg.

Giersch, H., (1949) Economic Union between Nations and the Location of Industries, Review of Economic Studies (1949-1950), PP.87-97.

Hart, K., (1973). Informal Income Opportunities and Urban Employment in Ghana, The Journal of Modern African Studies, Vol. 11, No. 1 (Mar., 1973), pp. 61-89

Hansen, Niles H. (ed.) (1978), Border Regions: A Critique of Spatial Theory and an European Case Study;Human Settlement Systems: International Perspectives on Structure Change and public Policy. Ballinger

Hansen, N. M. (1975). An Evaluation of Growth Center Theory and Practice, No.7, Environment and Planning, PP.21-832.

Herzog, Lawrence A. (1991). Cross-national urban structure in the era of global cities: the US-Mexico transfrontier metropolis, urban studies, Vol. 28, No. 4, pp. 519-533.

John, C., (1995). Formalizing the Informal Economy: Street Vendors in Mexico City, American Sociological Association, Washington.

Leimbruber, Walter. (1991). Boundary Values and Identity: The Swiss- Italian Transborder Region, eds: Rumley and J.V. Minghi, The geography of Border Landscape, Routledge, New York.

Mirafzali, M (2012) the reasons of UAE growth and development, especially in Dubai city, the Institute of Shokoohe Farhang, an analytical report, in: http://shokooheiran.ir/587

Ni, Pengfei. (2011). Cities as the new engine for Sino-Indian cooperation, Journal of International Affairs, Vol. 64, No. 2, PP. 143-154.

Pacione, M. (2005). Dubai. Cities, 22(3), 255-265.

Passi, Anssi. (1996) Territories, Boundaries and Consciousness: The changing Geographical of the Finnish-Russian Border, John Wiley & Sons Ltd, Chicester.

Perkamman, M. (2003) Cross-Border Regions in Europe, Significance and Drivers of Regional Cross-Border Cooperation, Vol, 10, No.2, European Urban and Regional Studies, PP. 156-167.

Pena, Sergio. (2005). Recent developments in urban marginality along Mexico’s northern border, Journal of Habitat International, No29, PP.285-301.

Portnov, Boris A., Pearlmutter, David. (1999). Sustainable urban growth in peripheral areas, Progress in Planning, Vol. 52, pp. 239-308.

Rafieian, M. ; Moloudi, J. ; Meshkini, A. ; Eftekhari, R. and Irandoost, K. (2013) the relation of border function change with the promotion of the periphery situation of border cities: the cases of Baneh and Marivan, the journal of urban studies, 3(9): 45-58.

Rumley, Dennis & Julian V. Minghi. (1991). Introduction: The Border Landscape Concept, Routledge, New York.

Sermak, Agnieszku Brzosko. (2007). Theoretical Deliberations on Frontier location of Cities, Bulletin of Geography (Socio-Economic Sires), No, 7, Pp. 73-869.

Sheikh Mohammad Bin Rashid Al Maktoum, Speech in 2007, Dubai...Where the Future Begins, Dubai Strategic Plan in 2015, UAE Prime Minister and Vice President, and Ruler of Dubai.

Van der Veen, A. & Boot, D-L. (1995). Cross-Border Cooperation and European Regional Policy. In, ed. H. Eskelin and F. Snickers, Berlin, Springer, PP. 75-94.

Van Houtum, H. (1999). What is the Influence of Borders on Economic internationalization? In Understanding European Cross-Border Labor Markets, p, De Gijsel, M. Jason; H-j Wenzel: M. Weltering (Ed), PP. 107-141.

Van Houtum, Henk. (2000). An Overview of European Geographical Research on Border Region, Vol. xv, No. 1, Journal of Borderlands Studies, PP. 56-83.

Van Houtum, H. (2000), An Overview of European Geograpfical Research on Border Region, Journal of Borderlands Studies, Vol. xn, No. 1, PP. 56-83.

 

 

 

 

 

 

---

[1]  مصاحبه با شهروندان بانه­ای، آذر ماه سال 1391.

مراجع

احمدی، فرانک (1391)، شناسایی اثرات رشد اقتصادی در شهرهای مرزی بر الگوی توسعه شهر بانه، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری.

امین­نژاد، کاوه و بوچانی، محمد حسین (1383)، بازارچه مرزی بانه فرصتی برای پایداری شهر و پیرامون، ماهنامه پژوهشی، آموزشی، اطلاع­رسانی شهرداریها، سال ششم، شماره 63، مرداد 1383.

خندانی، رئیس میراث فرهنگی بانه و دبیر ستاد تسهیلات سفرهای شهرستان بانه، به نقل از پایگاه خبری کرد تودی، 31 شهریور 93، کد خبر: 2624.

خندانی، رئیس میراث فرهنگی بانه و دبیر ستاد تسهیلات سفرهای شهرستان بانه، به نقل از پایگاه خبری کرد تودی، 24 تیر 1394، کد خبر: 7095.

خیرالدین، رضا، رازپور، مهدی (1393: الف) پایش تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی مناطق مرزی؛ چالشها و ظرفیتها در کارکرد جامعه روستایی شهرستان مرزی بانه، مجله روستا و توسعه، 17 (4).

خیرالدین، رضا، رازپور، مهدی (1393: ب) بررسی پیامدهای اقتصاد غیررسمی و توریسم تجاری بر تحولات کالبدی فضایی شهرستان مرزی بانه رویکرد تحلیل استراتژیک فضایی چند مقیاسی، مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه­ای، 5 (20).

رحیمی، سعدالله، سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بانه، به نقل از فارس نیوز، 4 اسفند 1392.

http://www.farsnews.com/printable.php?nn=13921203000923

رازپور، مهدی (1392) بررسی عوامل و تحلیل پیامدهای اقتصاد غیر رسمی مرزی در تحولات فضایی شهرستان مرزی بانه، پایانامة کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر رضا خیرالدین و مشاوره دکتر شریف مطوف، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران؛ 11/12/1392.

رازپور، مهدی (1390) بهبود رابطه شهر و منطقه نفوذ با تاکید بر توسعه پایدار شهری: مطالعه موردی شهر سنندج و حوزه نفوذ. پایان نامه کارشناسی مهندسی شهرسازی. کردستان: گروه شهرسازی دانشگاه کردستان.

رهنما، محمد رحیم (1389)، نقش شهرهای مرزی در فرآیند جهانی شدن و توسعه منطقه­ای ایران مطالعه موردی شهرهای مرزی استان خراسان رضوی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره سوم، صص: 152-185.

میکسل، ریموند اف. (1376)، توسعه اقتصادی و محیط زیست: مقایسه اقتصاد توسعه سنتی و توسعه پایدار؛ مترجم: حمیدرضا ارباب، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران، ایران.

زرقانی، سید‌هادی؛ مهدی­زاد، صباح و اعظمی،‌هادی (1391). تحلیل بازتاب­های سیاسی- فضایی بازارچه­های مرزی؛ نمونه موردی بازارچه مرزی باشماق مریوان. برنامه­ریزی و آمایش فضا. 16(1).

صرافی، مظفر (1379)، مبانی برنامه ریزی توسعه منطقه ای، دفتر آمایش و برنامه ریزی منطقه ای، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

عاشری، امامعلی؛ نورمحمدی، سمیه؛ قادری، رضا و رستمی، علیرضا (1391). ارزیابی اثرات اقتصادی- اجتماعی و امنیتی احداث بازارچه­های مرزی و نقش آن در توسعه مناطق مرزی: نمونه موردی بازارچه­های مرزی جوانرود. دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصدی با محوریت برنامه­ریزی منطقه­ای. دانشگاه آزاد سنندج.

عذیری، راشد، فرماندار شهرستان بانه، به نقل از فارس نیوز، 28 مرداد 94.

http://farsnews.com/printable.php?nn=13940528001174

عندلیب، علیرضا (1380)، نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دانشکده فرماندهی و ستاد، دوره عالی جنگ، تهران.

فال سلیمان، محمود و حجی پور، محمد (1391). تحلیل چالش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرستان­های مرزی در راستای چشم انداز 1404 با تأکید بر امنیت: مطالعه موردی شهرستان نهبندان در استان خراسان جنوبی. همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش­ها و رهیافت­ها. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

فعله­گری، علی (1388)، مصاحبه با خبرگزاری فارس، گروه فضای مجازی.

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8806020912

کهنه­پوشی، سید‌هادی؛ جلالیان، حمید (1392)، تأثیر قاچاق کالا بر اقتصاد روستاهای مرزی: مورد بخش خاو و میرآباد شهرستان مریوان، مجله جغرافیا و توسعه، 32، 74-61.

وطن دوست، آرمان، معاونت گردشگری میراث فرهنگی استان کردستان، به نقل از باشگاه خبرنگاران سنندج، 25 مرداد 1393، کد خبر: ۴۹۴۶۳۹۷.

Al Sayazh, F (1998) Merchants_ role in a changing society: the case of Dubai, 1900–90. Middle Eastern Studies 34(1), 87–102.

Arreola, Daniel D., Curtis, James R. (1993). The Mexican border cities: Landscape anatomy and place personality, Third printing, the university of Arizona press.

Buursink, Jan. (2001) The binational reality of border-crossing cities, GeoJournal 54, Nijmegen Center for Border Research, Department of Human Geography, University of Nijmen, pp. 7-19.

Brzosko-Sermak, Agnieszka. (2007). Theoretical deliberations on frontier location of cities. Bullitin of geography (Socio-economic series), NO. 7.

Cadwallader, M. (1979) Problem in Cognitive Distance and Their Implications for Cognitive Mapping, Environment and Behavior, Vol. 11, No.4, PP 559-579.

Copus. K. Andrew. (2001). From Core-Periphery to Polycentric Development Concept of Spatial Peripherality, European Planning Studies, Vol. 9, No. 4.

Gabriel, E (1987) the Dubai Handbook. Institute for Applied Economic Geography, Ahrensburg.

Giersch, H., (1949) Economic Union between Nations and the Location of Industries, Review of Economic Studies (1949-1950), PP.87-97.

Hart, K., (1973). Informal Income Opportunities and Urban Employment in Ghana, The Journal of Modern African Studies, Vol. 11, No. 1 (Mar., 1973), pp. 61-89

Hansen, Niles H. (ed.) (1978), Border Regions: A Critique of Spatial Theory and an European Case Study;Human Settlement Systems: International Perspectives on Structure Change and public Policy. Ballinger

Hansen, N. M. (1975). An Evaluation of Growth Center Theory and Practice, No.7, Environment and Planning, PP.21-832.

Herzog, Lawrence A. (1991). Cross-national urban structure in the era of global cities: the US-Mexico transfrontier metropolis, urban studies, Vol. 28, No. 4, pp. 519-533.

John, C., (1995). Formalizing the Informal Economy: Street Vendors in Mexico City, American Sociological Association, Washington.

Leimbruber, Walter. (1991). Boundary Values and Identity: The Swiss- Italian Transborder Region, eds: Rumley and J.V. Minghi, The geography of Border Landscape, Routledge, New York.

Mirafzali, M (2012) the reasons of UAE growth and development, especially in Dubai city, the Institute of Shokoohe Farhang, an analytical report, in: http://shokooheiran.ir/587

Ni, Pengfei. (2011). Cities as the new engine for Sino-Indian cooperation, Journal of International Affairs, Vol. 64, No. 2, PP. 143-154.

Pacione, M. (2005). Dubai. Cities, 22(3), 255-265.

Passi, Anssi. (1996) Territories, Boundaries and Consciousness: The changing Geographical of the Finnish-Russian Border, John Wiley & Sons Ltd, Chicester.

Perkamman, M. (2003) Cross-Border Regions in Europe, Significance and Drivers of Regional Cross-Border Cooperation, Vol, 10, No.2, European Urban and Regional Studies, PP. 156-167.

Pena, Sergio. (2005). Recent developments in urban marginality along Mexico’s northern border, Journal of Habitat International, No29, PP.285-301.

Portnov, Boris A., Pearlmutter, David. (1999). Sustainable urban growth in peripheral areas, Progress in Planning, Vol. 52, pp. 239-308.

Rafieian, M. ; Moloudi, J. ; Meshkini, A. ; Eftekhari, R. and Irandoost, K. (2013) the relation of border function change with the promotion of the periphery situation of border cities: the cases of Baneh and Marivan, the journal of urban studies, 3(9): 45-58.

Rumley, Dennis & Julian V. Minghi. (1991). Introduction: The Border Landscape Concept, Routledge, New York.

Sermak, Agnieszku Brzosko. (2007). Theoretical Deliberations on Frontier location of Cities, Bulletin of Geography (Socio-Economic Sires), No, 7, Pp. 73-869.

Sheikh Mohammad Bin Rashid Al Maktoum, Speech in 2007, Dubai...Where the Future Begins, Dubai Strategic Plan in 2015, UAE Prime Minister and Vice President, and Ruler of Dubai.

Van der Veen, A. & Boot, D-L. (1995). Cross-Border Cooperation and European Regional Policy. In, ed. H. Eskelin and F. Snickers, Berlin, Springer, PP. 75-94.

Van Houtum, H. (1999). What is the Influence of Borders on Economic internationalization? In Understanding European Cross-Border Labor Markets, p, De Gijsel, M. Jason; H-j Wenzel: M. Weltering (Ed), PP. 107-141.

Van Houtum, Henk. (2000). An Overview of European Geographical Research on Border Region, Vol. xv, No. 1, Journal of Borderlands Studies, PP. 56-83.

Van Houtum, H. (2000), An Overview of European Geograpfical Research on Border Region, Journal of Borderlands Studies, Vol. xn, No. 1, PP. 56-83.