بررسی تحولات اقتصادی- اجتماعی مدار نامولد سرمایه ¬داری در ایران و تأثیر آن بر اسکان غیررسمی در استان تهران

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مقاله 3، دوره 3، شماره 9، خرداد و تیر 1392، صفحه 27-41   

نویسندگان

سیاوش پالیزبان^{* 1}؛ مجید شمس²؛ رحیم سرور³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، ملایر، ایران مجید

²دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر، ملایر، ایران

³دانشیار جغرافیا و برنامه ¬ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری، شهرری، ایران

تاریخ دریافت: 18 شهریور 1392،  تاریخ پذیرش: 18 شهریور 1392 

چکیده

اقتصاد شهری در کلانشهر های کشور بویژه تهران، بعلت فقدان یک مکانیسم پویا برای تداوم جریان سرمایه، در چند سال اخیر وابسته به رانت زمین، مسکن و فرصت­های نابرابر درآمد گردیده است. این روند در دهه ­ی اخیر با توجه به افزایش نقدینگی و تقویت سرمایه­ داری سوداگر، افزایش یافته است. اگر از سال 1340 تا 1370 ه.ش تهران بیشتر یک قطب صنعتی- خدماتی شناخته می­ شد، در چند سال اخیر روندهای اقتصادی نقشی را القا کرده که تهران را بیشتر به یک قطب ناکارمد تجاری- سوداگری تبدیل نموده است. اگرچه در کوتاه مدت انباشت سرمایه در مقیاسی بی­ سابقه چشمگیر  شده، لیکن افزایش درآمد های کاذب و انتظاری، معضلات فراوانی از جمله بحران مسکن، تورم، بیکاری و حاشیه نشینی را شدت بخشیده است. هدف از تحقیق حاضر، تحلیل تحولات نظام سرمایه ­داری ایران در دو دهه­ ی گذشته و بازتاب آن در فضا و برخی از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن در استان تهران است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی می ­باشد، که دارای روندی، توصیفی- تحلیلی می ­باشد. یافته­ ها بیانگر آن است که: یکی از حوزه­ های تأثیر روابط سرمایه ­داری ایران، در بیرون از مرزهای رسمی کلانشهرها یعنی در  فضاهای پیرامونی تحقق می ­یابد، فضاهایی که بُعد مشروط نامعادلات اقتصادی و روابط قدرت هستند. بررسی تحولات جمعیتی فضاهای مذکور نشان می­ دهد که جمعیت منطقه شهری تهران بر خلاف تصور رایج، در حال رشد می ­باشد که این رشد بخوبی در افزایش جمعیت روستایی بصورت اسکان غیررسمی قابل مشاهده است. بنظر می­ رسد چنانچه استان تهران بعنوان قطب رشد مهم کشور، نتواند سیاست ­ها و مکانیزم ­های مناسب جهت انباشت سرمایه را تدوین کند، در آینده­ ای نه چندان دور علاوه بر روند مهاجرت به استان؛ معضلات بسیاری از طرف فضای دورنی قطب رشد، ماهیت آن را تهدید نماید و ساختار فضایی استان تهران بخوبی این موضوع را در قالب شکل­ گیری سکونتگاه­ های خود انگیخته فراوان در حاشیه جنوبی تهران نشان می ­دهد.  

کلیدواژه‌ها

اقتصاد رانتی؛ ساختار فضایی؛ سکونتگاه های خودانگیخته؛ استان تهران