ارزیابی تأثیر نوع و میزان کاربری اراضی در شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز؛ مطالعه موردی: جرائم مربوط با سرقت در شهر تبریز

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 4، دوره 8، شماره 29، خرداد و تیر 1396، صفحه 43-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیامک محمدی^{* 1}؛ کریم حسین‌زاده دلیر²؛ پرویز نوروزی ثانی¹

¹دانشگاه ازاد اسلامی واحد مرند

²دانشگاه ازاد اسلامی واحد مرند (نویسنده مسئول مقاله)

تاریخ دریافت: 14 اسفند 1395،  تاریخ بازنگری: 25 اردیبهشت 1396،  تاریخ پذیرش: 12 تیر 1396 

چکیده

مفهوم مکان در نظریه الگوی جرم نقش اساسی دارد. نه تنها مکان‌ها از نظر منطقی مورد نیاز هستند، بلکه ویژگی‌های مکان‌ها نیز بر احتمال وقوع جرم موثراست. شهر تبریز نیز به موازات تحولات کشور با رشد شتابان شهرنشینی که ناشی از مهاجرت‌های روستا-شهری از نقاط مختلف استان بوده مواجه گردیده است و به موازات آن بحران حاشیه نشینی تبریز نیز در حال گسترش است و متعاقباً میزان کجروی‌های اجتماعی، میزان وقوع جرم سرقت از رشد قابل توجی برخوردار بوده است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نحوه‌ی توزیع فضایی جرم سرقت در سطح مناطق شهر تبریز و ارتباط نوع و میزان کاربری‌های اراضی شهری با وقوع این جرم در سطح مناطق جرم‌خیز است. جامعه آماری تحقیق مربوط به افراد بالای 18 سال شهر تبریز است. شیوه نمونه‌گیری این تحقیق نمونه‌گیری طبقه‌ای است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و به لحاظ روش تحقیق پیمایشی است. به منظور تحلیل الگوهای فضایی جرائم در سطح مناطق شهر تبریز با استفاده از نر‌م‌افزارهای اختصاصی تحلیل فضایی بزهکاری در محیط سامانه‌ اطلاعات جغرافیایی، آزمون خوشه‌بندی و روش درون‌یابی به کار گرفته شده است. نتایج این بررسی حاکی از این است که در سطح مناطق شهر تبریز، جرم سرقت بیشتر در مناطق 8 و 1 و 2 توزیع شده است که با توجه به مطالعات میدانی، مهمترین دلیلی که میتوان اشاره کرد اینست که این مناطق بیشتر مرفه نشین و محل اسکان طبقات متوسط و بالای جامعه شهر تبریز هستند. در ادامه به بررسی ارتباط کاربری‌های اراضی این مناطق با جرم سرقت پرداخته شد که در منطقه 1و 2 شهر تبریز بیشترین درصد وقوع جرم سرقت مرتبط با کاربری‌های مسکونی است که بیشترین درصد اراضی این مناطق را نیز در برگرفته است ولی در منطقه 8 شهر تبریز که بخش مرکزی شهر را شامل می‌شود، بیشترین درصد وقوع جرم به کاربری تجاری–خدماتی مربوط می‌شود.

کلیدواژه‌ها

توزیع فضایی؛ جرم؛ سرقت؛ کاربری اراضی؛ شهر تبریز

عنوان مقاله [English]

THE ANALYSIS OF LAND USE TYPE AND DENSITY IN FORMING OF CRIME HOTSPOTS; THE CASE STUDY OF THEFT IN TABRIZ CITY

نویسندگان [English]

S. MOHAMADI¹؛ K. HOSEEINZADE DALIR²؛ P. NOROZI SANI¹

¹Marand University of Islamic Azad University

²ISLAMIC AZAD UNIVERSITY OF MARAND

چکیده [English]

The difference in the properties of spatial and temporal behavior patterns, spatial distribution of different crime in urban areas creates and since the offenders in a very deliberate and logical act and places for their criminal acts chooses to commit a crime with a lower risk and speed More possible.The aim of the present study are among the terms applied research and survey methodology. The results indicate that the surface areas of the city of Tabriz, robbery in zones 8 and 1 and 2 is distributed according to field studies, the most important reason that can be pointed out that these areas are more affluent and accommodation middle and upper classes are in Tabriz. Then the relationship between land use areas with robbery were in Region 1 and 2 in Tabriz, the highest percentage of robbery related to residential is the highest percentage of land in these areas have expanded, but at 8 Tabriz sector the central city includes the highest percentage of crime to business users - the service is concerned. According to the surveys, it can be concluded that a balanced distribution of different land uses in the city, on the one hand can increase social control in the deserted town and on the other reduce the excessive density of population in areas of dense city, in this way we can prevent crime.

کلیدواژه‌ها [English]

Spatial Distribution, crime, THEFT, Land Use, Tabriz City

اصل مقاله

ارزیابی تأثیر نوع و میزان کاربری اراضی در شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز؛ مطالعه موردی: جرائم مربوط با سرقت در شهر تبریز

 

سیامک محمدی امناب: دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی مرند، مرند، ایران

کریم حسین‌زاده دلیر: استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی مرند، مرند، ایران *

پرویز نوروزی ثانی: استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی مرند، مرند، ایران

 

چکیده

مفهوم مکان در نظریه الگوی جرم نقش اساسی دارد. نه تنها مکان‌ها از نظر منطقی مورد نیاز هستند، بلکه ویژگی‌های مکان‌ها نیز بر احتمال وقوع جرم موثراست. شهر تبریز نیز به موازات تحولات کشور با رشد شتابان شهرنشینی که ناشی از مهاجرت‌های روستا-شهری از نقاط مختلف استان بوده مواجه گردیده است و به موازات آن بحران حاشیه نشینی تبریز نیز در حال گسترش است و متعاقباً میزان کجروی‌های اجتماعی، میزان وقوع جرم سرقت از رشد قابل توجی برخوردار بوده است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نحوه‌ی توزیع فضایی جرم سرقت در سطح مناطق شهر تبریز و ارتباط نوع و میزان کاربری‌های اراضی شهری با وقوع این جرم در سطح مناطق جرم‌خیز است. جامعه آماری تحقیق مربوط به افراد بالای 18 سال شهر تبریز است. شیوه نمونه‌گیری این تحقیق نمونه‌گیری طبقه‌ای است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و به لحاظ روش تحقیق پیمایشی است. به منظور تحلیل الگوهای فضایی جرائم در سطح مناطق شهر تبریز با استفاده از نر‌م‌افزارهای اختصاصی تحلیل فضایی بزهکاری در محیط سامانه‌ اطلاعات جغرافیایی، آزمون خوشه‌بندی و روش درون‌یابی به کار گرفته شده است. نتایج این بررسی حاکی از این است که در سطح مناطق شهر تبریز، جرم سرقت بیشتر در مناطق 8 و 1 و 2 توزیع شده است که با توجه به مطالعات میدانی، مهمترین دلیلی که میتوان اشاره کرد اینست که این مناطق بیشتر مرفه نشین و محل اسکان طبقات متوسط و بالای جامعه شهر تبریز هستند. در ادامه به بررسی ارتباط کاربری‌های اراضی این مناطق با جرم سرقت پرداخته شد که در منطقه 1و 2 شهر تبریز بیشترین درصد وقوع جرم سرقت مرتبط با کاربری‌های مسکونی است که بیشترین درصد اراضی این مناطق را نیز در برگرفته است ولی در منطقه 8 شهر تبریز که بخش مرکزی شهر را شامل می‌شود، بیشترین درصد وقوع جرم به کاربری تجاری–خدماتی مربوط می‌شود.

واژه‌های کلیدی: توزیع فضایی، جرم، سرقت، کاربری اراضی، شهر تبریز

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

تمام پدیده‌های اجتماعی متحمل بعدی فضایی هستند. مقولۀ جرائم و ناهنجاری‌های اجتماعی نیز مسبوق به همین قاعده دارای بعدی فضایی و جغرافیایی است. آنچه روشن است بعضی مکان‌ها به دلیل ویژگی‌های کالبدی و محیطی و همچنین خصوصیات اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی ساکنین آن، امکان و فرصتی بیشتری برای وقوع جرم دارند. برعکس بعضی مکان‌ها مانع و بازدارنده فرصت‌ها‌ی مجرمانه هستند (پیشگامی‌فرد، 76:1390). تفاوت در ساختار مکانی و خصوصیات رفتاری افراد در کنار عامل زمان موجب شکل‌گیری الگوهای فضایی، زمانی متفاوت جرایم در واحد مکان می‌گردد (کلانتری و همکاران، 1389:42). در غالب شهرهای جهان، جرایم معمولاً تهدیدی جدی برای حیات، تمامیت فردی و دارایی‌های انسانها است. وقوع بیش از حدّ این جرایم در محیط‌های شهری نه فقط با اصول مسلّم نظام اجتماعی تعارض دارد، بلکه همراه خود ضایعات سنگین، سختی و رنج انسان‌ها، به هدر رفتن منابع اقتصادی، سرخوردگی شهروندان و وخامت کلی در کیفیت زندگی را به ارمغان میآورد (Bayanlu, Mansourian , 2006:30). شهر به مثابه یک واقعیت پیچیده، در ابعاد مختلف دارای خصیصه‌ها، توانمندی‌ها، مشکلات و تنگناهای متعدد و متنوعی است. بزهکاری از جمله مسایل و مشکلات اکثر شهرهای امروز است. مسئله‌ای که بشر با همه قدرت، مهارت و ابتکار خود، هنوز نتوانسته است در مبارزه با آن پیروز شود و از میزان و انواع مختلف آن بکاهد (عباسی‌ورکی، 2:1387). بررسی‌ها نشان می‌دهد که هرچه‌اندازه و جمعیّت محیط‌های زندگی بیشتر شود، عوامل زمینه‌ساز ایجاد کالبدهای شهری سیاه و جرم‌خیز بیشتر می‌شود. به عقیده ورث «شهرنشینی نتایجی از قبیل افزایش اندازه جمعیت را در پی دارد که خود باعث پیامدهای اجتماعی در زندگی شهری می‌شود» ( وایت ، 1392). مردم در فضاهای شهری با انواع تهدیدها مانند جرم، تروریسم، آلودگی هوا و آب، زلزله و سیل، تداخل حرکت وسایل نقلیه و پیاده‌ها روبه‌رو هستند کشورهای پیشرفته گرچه توانسته‌اند بسیاری از تهدیدهای طبیعی را کنترل کنند، ولی کنترل تهدیدهای انسانی در این کشورها رو به افزایش است. از این رو زوکین درکتاب فرهنگ شهرها می‌گوید «فضاهای شهری به‌اندازة کافی برای مردم امن نیستند تا آنها در خلق فرهنگ عمومی مشارکت داشته باشند» (مدیری، 13:1385). از دیر باز شناسایی عوامل محیطی و مکانی بروز جرم، سعی در از بین بردن این عوامل و یا کاهش تأثیرات آن مهم‌ترین راهکار افزایش ایمنی و پیشگیری از وقوع ناهنجاری‌ها شناخته شده است، چرا که ناهنجاری‌های اجتماعی به هر نحو که از انسان سر بزند دارای بستر و ظرف مکانی و زمانی است که این رفتارها را از یکدیگر متمایز می‌سازد (حاتمی‌نژاد و همکاران، 70:1392). در این میان عنصر مکان در بروز انواع ناهنجاری‌ها نقش بسزایی دارد. هر جرمی در شرایط زمانی و مکانی خاصی اتفاق میافتد. مجرمین بیشتر، مکان‌هایی را جهت اعمال مجرمانه خود برمی‌گزینند که فرصت‌های مناسبی جهت ارتکاب جرم داشته باشند. بعضی مکان‌ها، فرصت و شرایط محیطی مناسبی برای بزهکاران جهت انجام اعمال مجرمانه آن‌ها پدید می‌آورند و در مقابل، بعضی محیط‌ها مانع بروز ناهنجاری هستند (کارگر و همکاران، 12:1390). شهر تبریز نیز طی نیم قرن اخیر به موازات تحولات کشور با رشد شتابان شهرنشینی که ناشی از مهاجرت‌های روستا- شهری از نقاط مختلف استان بوده مواجه گردیده است. این شهر در دهه‌های اخیر از رشد جمعیّتی و کالبدی قابل توجهی برخوردار بوده و به موازات آن با انواع مشکلات و آسیب‌های شهری نظیر افتراق اجتماعی و فضایی، عدم توازن بین جمعیت و امکانات شهر، تراکم بالای جمعیت، کمبود مسکن و کجروی‌های اجتماعی مواجه شده است (شالی، 2:1391). از سویی دیگر در حالی که یک پنجم جمعیت ایران در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، بحران حاشیه نشینی تبریز نیز در حال گسترش است. آسیب شناسان اجتماعی زنگ خطر را به صدا در آورده‌اند. فقر، تنگدستی، بیکاری واحساس بی هویتی این مناطق را به جرم خیزترین مناطق شهری درآورده است. اکثریت بزرگی طبقه فرو دست جامعه شهر تبریز، در طبقه‌ای تحت عنوان طبقه چهارم گرد آمدنده‌اند. حاشیه در حال گسترش است. گسترش از حاشیه به متن، هشداری است که باید جدّی گرفته شود. از آنجایی که برنامه‌ریزی شهری به عنوان علم ساماندهی شهرها، می‌تواند نقش مهمی در تغییر شرایط فیزیکی و مکانی شهرها جهت کاهش جرایم ایفا کند. برنامه‌ریزان شهری میتوانند با شناخت ویژگیها و تسهیلات مکانی جرم در شهرها و با اعمال تغییرات در این محیط و همچنین با برنامه‌ریزی و طراحی محیطی به منظور حذف تسهیلات محیطی جرم، نرخ جرایم را در سطح شهرها به حداقل برسانند. در جهت تحقق این هدف، پژوهش حاضر به شناسایی و بررسی محدوده تمرکز جرم سرقت در سطح مناطق کلانشهر تبریز و همچنین به بررسی ارتباط نوع و میزان کاربری‌های اراضی شهری در وقوع جرم سرقت در سطح مناطق شهر تبریز می‌پردازد. که به کمک نمایش فضایی و تلفیق این اطلاعات با داده‌های مکانی محل ارتکاب جرایم، امکان تحلیل و شناسایی مناطق جرم‌خیز، فراهم گردد. و در راستای پاسخ به سوال زیر است:

-                     ارتکاب جرم سرقت در محدوده جغرافیایی شهر تبریز از چه الگوهای مکانی پیروی می‌کند؟

-                     نوع و تراکم کاربری‌ها در شکل گیری این الگوها چه تأثیری دارد؟

1-2- اهداف تحقیق

بنا به ضرورت‌های یاد شده، مهم ترین اهداف تحقیق حاضر عبارتند از:

-         تحلیل فضایی بزه ‌سرقت در مناطق شهر تبریز؛

-         شناسایی محدوده‌های تمرکز جرم سرقت در شهر تبریز؛

-         و شناسایی ارتباط بین نوع و میزان کاربری اراضی شهری در وقوع بزه سرقت در سطح مناطق شهر تبریز

1-3- پیشینه تحقیق

 از دیرباز اندیشمندان مباحث مفصلی را به مطالعه پیرامون تأثیر محیط جغرافیایی بر ناسازگاری‌های اجتماعی اختصاص داده‌اند. توجه و علاقه به تحلیل فضایی- مکانی جرایم و به طور کلی بررسی رابطه مکان و جرم طی چند سال اخیر و بویژه در دهه‌ی پایانی قرن گذشته در محافل علمی جهان افزایش یافته است (Anselin, 2000:213). در تحقیقی اردوغان و همکارانش (2011)، در کشور ترکیه پنج جرم را مورد بررسى و تحلیل قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که فعالیت‌هاى مجرمانه در زمان و مکان به صورت غیرتصادفى اتفاق می‌افتند. و همه جرایم در کشور ترکیه بجز جرایم مربوط به اسلحه گرم و سرد، به صورت خوشه‌اى توزیع شده‌اند و توزیع در غرب و جنوب غرب ترکیه به‌صورت خوشه‌هاى بزرگ هست که دلیل آن وقوع جرایم کلاهبردارى و سرقت در این مناطق است. ونگ و همکاران (2013) در پژوهش خود در یکی از شهرستان‌های ایالت متحده با استفاده از الگوی افتراق مکانی به ارزیابی توزیع فضایی جرم پرداختند. نتایج پژوهش آنها نشان داد مدل HOT در شناسایی نقاط جرم خیز دقیقتر از مدل HSA عمل کرده است. زونگ و همکارانش (2011) در تحقیقی در شانگ‌های چین، با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی ArcGis الگوی جرایم در مناطق متروپلیس رو مورد بررسی قرار داده‌اند. و یافته‌های تحقیق آن‌ها حاکی از این است، در شانگ‌های، میدان‌ها کانون‌های جرم‌خیز هستند و با فاصله گرفتن از این میدان‌ها جرایم کاهش و در بخش مرکزی افزایش پیدا میکند. سارگین و تمروسین (2010) با استفاده از داده‌های مراکز پلیس، در نواحی شهری ترکیه، به بررسی جرائم نسبت به دارایی افراد و بررسی جرائم نسبت به زندگی افراد پرداخته‌اند و نتایج تحقیقات آنها حاکی از این است که تعداد جرایم در نقاط شهری صنعتی بیتشر از سایر نقاط است و همچنین جرائم در نقاط گردشگری سواحل مدیترانه زیاد است. بیل هیلر و ازلم سهباز (2010) الگوهاى جرایم سرقت و دزدى را در شبکه خیابان‌هاى شهر لندن مورد بررسى قرار دادند. و با بهره‌گیری از نظریه فضاى قابل دفاع نیومن جرایم را با پارامترهاى فضاى عمومى در مقابل فضاى خصوصى، استفادهکنندگان مختلف، راه‌هاى فرار و تراکم در خیابان‌ها تحلیل کردند و به این نتیجه رسیدند که در مناطق مسکونى، خانه‌هایى که رو به خیابان و در گوشه‌هایى که از هر دو طرف دید دارند، و در فضاهاى خصوصى نسبت به فضاهاى عمومى دزدى و سرقت کم اتفاق می‌افتد، و خانه و مغازه‌هایى که از لحاظ دسترسى و راه‌هاى فرار داراى موقعیت خوبى هستند بیشتر در معرض سرقت قرار می‌گیرند. در ایران نیز پژوهش‌هایی پیرامون ناهنجاری‌های اجتماعی صورت گرفته است، ولی مباحث مربوط به جغرافیای بزهکاری و مطالعه رابطه جرم و مکان در کشور تنها طی چند سال اخیر مورد توجه پژوهشگران کشور قرار گرفته است و بررسی‌ها نشان از افزایش توجه به موضوع فوق در متون علمی کشور دارد. مریم عبداللهی‌حقی (1383) در تحقیقی با عنوان پیشگیری از جرم از طریق برنامه‌ریزی کاربری اراضی، مورد مطالعه سرقت در شهر زنجان با بررسی در شهر زنجان دریافت که وقوع انواع سرقت با نوع و میزان تراکم جمعیت و کاربری‌ها در شهر زنجان رابطه‌ی نزدیکی دارد و بخش مرکزی شهر به دلیل اینکه محل استقرار مراکز تجاری، اداری و خدماتی محسوب می‌گردد و متراکم‌ترین بخش شهر است، جرم‌خیزترین نقطه‌ی شهر تلقی می‌شود. از نظر او توزیع متعادل کاربری‌های مختلف در سطح شهر، منجر به افزایش نظارت اجتماعی در مناطق خلوت و کاهش ترکم جمعیت و فعالیت‌ها در مرکز شهر می‌گردد. رستمی تبریزی و مدنی‌پور (1385) در تحقیقی تحت عنوان جغرافیا و جرم: سرقت از منازل و محیط ساختمانی در تهران پرداختند و دریافتند که در تهران نیز مانند شهرهای دیگر شکل جرم تحت تأثیر محیط ساختمان، نوع سکونتگاه و خصوصیات اجتماعی و اقتصادی مکان‌های جرم‌خیز قرار دارد. در تهران جریان‌های تاریخی و اجتماعی پیچیده، شکل کنونی محیط ساختمانها را تغییر داده و تفاوت در ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی نواحی شهری به جذب سطوح متفاوت فعالیت‌های مجرمانه منجر شده است. همچنین ساختار شهری و تفاوت‌های اجتماعی و اقتصادی در نواحی شهری بر شکل مکان جرم و الگوی جرم تأثیر می‌گذارد. مشکینی و همکاران (1394) در تحقیقی با عنوان " ارزیابی رابطه دوسویه نوع کاربری اراضی بر پراکندگی و فراوانی جرم در منطقه 12 شهرداری شهر تهران" برای شناسایی و درک الگوهای مکانی بزهکاری در سطح شهر از تکنیکهای درونیابی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده کرده‌اند. و560 فقره از جرایم اتفاق افتاده منطقه 12 شهرداری تهران را بررسی کرده‌اند. یافته‌های پژوهش آن‌ها نشان می‌دهد که از میان 560 مورد جرم ارتکابی در محدوده منطقه 12 جرم سرقت به عنف کیف قاپی توسط موتور سوار بیش از نیمی از کل جرایم ارتکابی این منطقه را به خود اختصاص داده است. همچنین بیشترین فراوانی وقوع جرایم در مجاورت کاربری تجاری ثبت شده است.

1-4- روش تحقیق

 تحقیق حاضر به لحاظ هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و به لحاظ روش تحقیق پیمایشی است. همچنین بمنظور بررسی چارچوب نظری تحقیق از روش توصیفی – تحلیلی نیز استفاده شده است که در گام نخست با استفاده از مبانی نظری موجود به توصیف مفاهیم پژوهش پرداخته شده است و در گام بعدی با استفاده از این مبانی و اطلاعات جمع آوری شده به تحلیل آنها اقدام نموده‌ایم. جامعه آماری در تحقیق حاضر افراد بالای 18 سال در سطح مناطق شهر تبریز است، برای انتخاب اعضای گروه (افراد عادی)، در وهله اول بر اساس مناطق دهگانه شهر تبریز، به 5 قسمت شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم گردید. سپس طبق نقشه جغرافیایی مناطق دهگانه شهر تبریز، مناطقی که تقریباً در امتداد یک بعلاوه نسبتاً مورب قرار داشتند و شامل مناطق 5، 9، 8، 1، 2، 6 ، 7 ، 10، 3 و 4 می‌شدند، انتخاب گردیدند. به طوری که مناطق 5 و 9 و 1و 2 در شرق، منطقه 8 در مرکز، مناطق 6 و 7 و 4 در غربف منطقه 10 در شمال و منطقه 3 در جنوب شهر تبریز واقع شده‌اند. این پراکندگی مناطق در عمل پراکنش متغیرهای تحت مطالعه را تا حد قابل ملاحظه‌ای تامین می‌کند. جهت انتخاب تصادفی افراد، نقشه‌های مناطق مذکور تهیه شد و در آنها برای هر منطقه، نواحی، محله، بلوک و کوچه تهیه شد. در نقشه هر منطقه بلوکها و کوچه‌های آن با علامت مشخص شده بود، این نقشه‌ها به تعداد پرسشگران تکثیر شدند و در اختیار آنها قرار گرفتند. در مرحله بعد هر پرسشگر در بلوک و کوچه مورد نظر خود بطور تصادفی کاربری را در نظر گرفته و با اولین کسی که در محل حاظر می‌شد، بشرط اینکه هیجده سال یا بیشتر از هیجده سال داشته باشد، پرسشگری به عمل آمد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها مصاحبه، پرسشنامه و سنجش متغیرهای تحقیق بر اساس طیف لیکرت انجام یافته است. این مطالعه به روش پیمایش انجام پذیرفته است. پیمایشی است در زمینه بررسی محدوده‌های تمرکز جرم سرقت و الگوی توزیع مکانی این جرم و بررسی نوع و همچنین میزان کاربری‌ها در شکل‌گیری جرم سرقت در شهر تبریز است و برای نمایش و اعمال تحلیل‌های فضایی روی داده‌ها و نشان دادن تفاوت‌های توزیع جرائم در سطح مناطق شهری تبریز از نرم افزار ARC GIS استفاده گردید. به منظور بررسی الگوی توزیع جرائم از شاخص نزدیکترین همسایه بهره گردیده است. که این شاخص، تجزیه و تحلیل چهارگوش توزیع نقاط را با توجه به تراکم آنها در سطح ارزیابی می‌کند و علاوه بر آن تغییرات تراکم نقاط را نیز محاسبه می‌‌کند. شاخص میانگین نزدیکترین همسایه مبتنی بر اندازه‌گیری فاصله تک‌تک کاربری‌ها تا نزدیکترین همسایه آن‌ها است و در تعیین همگرایی و واگرایی انواع کاربری‌های مختلف به کار میرود. با این نوع آنالیز می‌توان فهمید که آیا توزیع نقاط تصادفی است یا خیر؟ همچنین اینکه نوع الگوی پراکنش چگونه است؟

1-5- محدوده مورد مطالعه:  شهر تبریز به عنوان محدوده مورد مطالعه در مرکز استان آذربایجان شرقی در 46 درجه، 25 دقیقه طول شرقی و 38 درجه، 2 دقیقه عرض شمالی از نصف النهار مبدأ واقع شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح آب‌های آزاد حدود 1340 متر است. شهر تبریز در دشت تبریز که از وسیع ترین دشت‌های آذربایجان محسوب می‌شود، واقع شده است. بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، جمعیت شهر تبریز 1494998 نفر و نرخ رشد جمعیت نرخ رشد جمعیت شهر 60/1 و مساحت حریم شهر 7/107242 هکتار و مساحت محدوده طرح جامع شهر 7/24990 هکتاراست و شهر تبریز به لحاظ تقسیمات کالبدی به 10 منطقه شهرداری تقسیم شده است (سالنامه آماری استان آذربایجان شرقی 1390).

 

 

 

شکل 1- نقشه موقعیت محدوده مورد مطالعه. منبع: یافته‌های تحقیق

 

 

2- مبانی نظری

یکی از مباحث اولیه که از احتمال ارتباط بین زندگی شهری و جرم برمی‌آید در نوشته‌های امیل دورکیم (1951 میلادی) نهفته است. کسی‌که از تغییر اجتماعی سریع مربوط به نقطه شکست کنترل اجتماعی رسمی و غیررسمی رفتار ناهنجار و جرم سخن به میان می‌آورد. جمعیت شهرها در آغاز قرن 20 میلادی به سرعت در کشورهای غربی رشد کرد؛ مردم به شهرها منتقل شدند، توسط صنعتی شدن سریع و با توجه به فقدان اشتغال در محدوده‌های کشاورزی جذب شهرها گشتند. شهرها نیز در معرض تغییرات اجتماعی سریع از سکونتگاه‌های کوچک به سمت رشد مناظر شهری با افزایش اندازه جمعیت، ناهمگونی قومی و تراکم قرار گرفته‌اند ( Ross, Reynolds and Geis, 2000: 581-597).

جغرافیا از جمله جمله علومی است که با دید فضایی پدیده‌ها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میدهد و در تحلیل جغرافیایی و فضایی بزهکاری، چگونگی پیدایش، کیفیت و نحوه پراکندگی اعمال مجرمانه را در محدوده جغرافیایی شهرها مورد بررسی قرار می‌دهد (ratcliffe، 2004: 1).

 ارتباط بین شهر و جرم از آن روست که ویژگی‌های فضایی- محیطی میتواند پرورش دهنده جرائم خاصی باشد. نکته اساسی آن است که شرایط عینی و کالبدی زندگی شهری میتواند روابط شهروندان با شهر را محدود سازد. ریشه این محدودسازی تعاملات با شهر نگرانی و ترس آنان از تعرض اعمال و رفتارهای مجرمانه است. شهروندان برای کاهش آسیب‌ها و ضررهای چنین تعرضی ترجیح میدهند تا حیطه بده بستان خود را با شهر محدود کنند (علیخواه و نجیبی، 1385: 111). بدیهی است که افزایش جمعیت شهری به رشد کمّی تقاضای مصرف برای امکانات و خدمات اجتماعی خواهد انجامید. افزایش تقاضای مصرف، زمانی که با کاهش ایستایی و حتی با رشد اندک منابع و امکانات عرضه توأم باشد سهم سرانه یا سرانۀ برخورداری افراد از مجموعة امکانات و خدمات اجتماعی را اگر چه با آهنگ متفاوت، ولی همواره کاهش می‌دهد. این امر در کوتاه مدت میزان برخورداری یا سطح رفاه اجتماعی فرد انسانی و در بلند مدت، سطح رفاه اجتماعی جامعة انسانی را تهدید می‌کند و به شکل آسیب‌های اجتماعی در جامعه نمایان می‌شود (علی اکبری، 64:1381). جرم شناسى محیطى، مطالعه جرم، جنایت، آزار و اذیت است. به گونه‌اى که علت وقوع آنها در وهله اول مربوط به مکان‌هاى ویژه و در وهله دوم مربوط به شیوه‌اى ویژه است که اشخاص و سازمان‌ها به فعالیت‌هایشان به وسیله عوامل فضایى یا مکان محور شکل مى‌دهند (Bottoms and Wiles, 1997:305). تقریباً از دهة 1970 میلادی و به دلیل رشد سریع و شتابان جمعیت شهری در اکثر کشورهای جهان و افزایش بی رویة ناهنجاریهای اجتماعی در این شهرها، توجه وافری به بررسی‌های محیط و جرایم شهری به وجود آمد. این امر باعث شد تا دیدگاهها و نظریات جدیدی برای فهم بهتر رابطة مکان و جرم مطرح شود (کلانتری و همکاران، 81:1393).

مطالعه جغرافیایى جرم در جست‌وجوى تحلیل و توصیف خوشه‌هاى فضایى رفتارهاى بزهکارى، چگونگى ساخت وساز و نظارت بر فضاها و عوامل مؤثر بر کاهش جرم و توضیح چگونگى گسترش اَشکال پویایى اجتماعى و سیاسى ترس از جرم و پاسخ اجتماعى به آن است (Gregory, Johnston & Pratt, 2009:120).

نظریه فعالیت روزمره با الگوی مثلث جرم توسط « فلسون و کوهن» در سال 1979 ارائه شده است. آ نها توضیح مى دهند که وقایع جرم هنگامی محتمل است که بزه کار و بزهدیده با هم در زمان و مکان بدون حضور یا تأثیر ناظر و نگهبان باشند. به عبارت دیگر در مرحله وقوع جرم بایستی انگیزه بزه کار و یک هدف خوب در یک مکان مشابه و یک زمان مشابه وجود داشته باشد و ناظر غایب و یا بی‌اثر باشد (Chi Pun Chung ، 12: 2005).

 اصطلاح کانون‌های جرم‌خیز اولین بار توسط شرمن، کارتین و برگر در سال 1969 و برای تحلیل مکانی بزهکاری مورد استفاده قرار گرفت. این واژه بیانگر یک مکان یا محدودهی جغرافیایی است که میزان بزهکاری در آن بسیار بالاست. حدود این مکان میتواند بخشی از یک شهر، یک محله، چند خیابان مجاور و حتی ممکن است یک خانه یا یک مجتمع مسکونی باشد. برخی نیز در تعریف کانون‌های جرم‌خیز آن را معادل مکان‌های کوچک با تعداد جرم زیاد قابل پیش بینی، حداقل در یک دوره‌ی زمانی یک ساله دانسته‌اند (Taylor, 1998:3). عبارت CPTED اولین بار در سال 1971 توسط جفری^[1]، جرم‌شناسی از دانشگاه ایالت فلوریدا با انتشار کتابش به همین نام^[2]، به کار برده شد. کار او بر اساس احکام روان­شناسی تجربی و مبتنی بر این ایده بود که با حذف تقویت­کننده­­های بروز جرم، جرم بوقوع نمی­پیوندد. رویکردCPTED عمدتاً بر اصلاحات فیزیکی محیط مصنوع متمرکز بود و به جنبه‌های روانی و اجتماعی محیط، کمتر توجه داشت. از این رو در سال 1997، گروهی از متفکرین پس از نقد آنچه تاکنون نظریه‌پردازان رویکردCPTED به آن معتقد بودند در مورد کم توجهی ایشان به نظریه چشمان ناظر بر خیابان جیکوبز، این اصل را پایه کار خود قرار داده و به جنبه‌های روانی و اجتماعی محیط، توجه ویژه‌ای نمودند (MetLife Foundation, 2008).

3- تحلیل یافته‌ها

جدول شماره 1 توزیع فراوانی میزان جرم سرقت را از نظر پاسخ‌دهندگان نشان می‌دهد. طبق نظریات پاسخ دهندگان در رابطه با میزان وقوع جرائم در مناطق مختلف شهر تبریز، به ازای نمونه‌های منتخب در مناطق شهری تبریز بیشترین توزیع جرم سرقت در منطقه 1و 2 و 8 و کمترین در منطقه 6 ، 10 و 9 است.

 

جدول 1- توزیع فراوانی جرم سرقت در مناطق تبریز (منبع: پرسشنامه)

نوع جرم مناطق	فراوانی	درصد
1	220	20
2	152	13.75
3	96	8.75
4	124	11.25
5	110	10
6	13	1.25
7	55	5
8	193	17.5
9	82	7.5
10	55	5
مجموع	1100	100

 

 

نمودار 1- فراوانی جرم سرقت در سطح مناطق شهر تبریز

 

 

پس از بررسی و تحلیل داده‌ها (نمودار شماره 1) مشخص شده که بین مناطق شهر تبریز در میزان وقوع بزه سرقت تفاوت‌های معنی داری وجود دارد. از این رو برای شناخت بهتر این تفاوتها، با کمک GIS توزیع سرقت در سطح مناطق شهر تبریز در قالب نقشه‌هایی نمایش داده شد تا توضیح و تبیین این تفاوتها امکان‌پذیر گردید. برای تحلیل فضایی و جغرافیایی جرم سرقت در شهر تبریز ، ابتدا محل وقوع این ناهنجاری (با استفاده از مطالعات میدانی مشخص شده) به صورت نقاط منفرد در پایگاه دادة مکانی در محیط سامانة اطلاعات جغرافیایی GIS تشکیل و با استفاده از مدلهای تحلیلی (آماری و گرافیکی) الگوی فضایی این جرایم در سطح شهر استخراج شد و بر این اساس کانونهای ناهنجار مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. مدل‌های متفاوتی برای اندازه‌گیری آماره‌های تعامل فضایی وجود دارد. اگر صفت‌های فضایی یا متغیرهای مورد مطالعه با مقیاس اسمی 2و دو تایی 3 باشند (به عنوان نمونه صفت‌ها فقط دو ارزش ممکن صفر و یک دارند)، پس آمارة محاسبات عددی، تعداد اتصال‌ها میتواند استفاده شود. اگر متغیرهای فضایی اندازه‌گیری شده، دارای مقیاس فاصله‌ای یا نسبی باشند، آماره‌های ارتباط فضایی، مناسب نزدیکترین همسایه میباشند. نتایج آزمون نزدیکترین همسایه در پراکندگی جرائم شهر تبریز برای متغیر سرقت عدد (72/17-) است که بیانگر الگوی خوشه‌ای این جرم در مناطق شهر تبریز است. این نشان می‌دهد که محدوده‌های خاصی از شهر تبریز محل تمرکز وقوع جرائم مربوط به سرقت است.

 

 

نمودار شماره (2) الگوی توزیع بزه سرقت درسطح مناطق شهر تبریز

 

در این قسمت اطلاعات جمع آوری شده از طریق پرسشنامه که از طریق مطلعات میدانی جمع آوری شده به صورت نقشه در آمده است. این نقشه (شکل شماره 2) بیانگر اطلاعات جمع آوری شده از طریق مطالعات میدانی است در این روش با استفاده از میانگین‌گیری به پهنه بندی اطلاعات پرداخته شده است. نقشه‌های حاصله از داده‌های میدانی بیانگر این واقعیت است که وقوع سرقت بیشتر در مناطق 8 و 1 و 2 انجام گردیده است که با بررسی‌های میدانی مشخص گردید که مهمترین دلیل آن این است که این مناطق بیشتر مرفه نشین و محل اسکان طبقات متوسط و بالای جامعه شهر تبریز هستند.

 

 

 

شکل 2- نقشه پهنه بندی بزه سرقت در سطح مناطق شهر تبریز

 

- بررسی رابطه وقوع جرم سرقت با میزان و ترکیب کاربری اراضی در سطح مناطق شهر تبریز

یکی از مواردی که در پژوهش حاضر به آن پرداخته شده است بحث مکان‌های جرم خیز و ارتباط جرم و مکان است در واقع بین جرم و محیط کالبدی، ارتباط نزدیکی وجود دارد که قابل سنجش و کنترل است، برای پیشگیری از جرم، علاوه بر "بزهکار" بایستی مکان وقوع بزه نیز مورد تأکید قرار گیرد تا با حذف فرصت‌های مجرمانه در محیط جغرافیایی، امکان به حداقل رساندن نرخ بزهکاری فراهم شود، به همین منظور در ادامه پژوهش به بررسی نوع و میزان کاربری اراضی در سطح مناطق 1، 2 و 8 که به لحاظ وقوع بزه سرقت نسبت به سایر مناطق شهر تبریز آسیب‌پذیرتر هستند، در شکل گیری جرم سرقت پرداخته شده است (شکل شماره 3).

 

شکل 3- پهنه‌های جرمخیز (سرقت) و موقعیت مناطق 1 و 2و 8 نسبت به این پهنه‌ها

 

 

با توجه به نتایج بدست آمده، پهنه‌های فضایی جرمخیز در سطح کاربری‌های منطقه 1 و 2 شهر تبریز در شکل شماره 4 و 5 نمایش داده شده است. در سطح منطقه 1و 2 شهر تبریز با توجه به مطالعات میدانی به عمل آمده، فراوانی تعداد جرم سرقت با توجه به کاربری‌های این مناطق بدست آمد، نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تعداد جرم سرقت در این مناطق مربوط به کاربری مسکونی هست که به ترتیب در منطقه 1 حدود 35.70 درصد و در منطقه 2 حدود 26.77 درصد از اراضی مناطق را به خود اختصاص داده‌اند و بیشترین تعداد سرقت به ترتیب با 41.8 درصد و 48.18 درصد مربوط به کاربری‌های مسکونی هست، البته با توجه به اینکه بیشترین سهم کاربری در مناطق 1 و 2 مربوط به کاربری مسکونی هست و همچنین بیشتر ساکنان این منطقه جزء طبقات متوسط و بالای جامعه را تشکیل می‌دهند. در واقع تمرکز کاربری‌های مسکونی طبقات بالای جامعه در این منطقه موجب گردیده بیشترین میزان وقوع جرم در این محدوده سرقت از منزل باشد. از جمله دلایل اصلی این مسئله پایین بودن ضریب امنیت مساکن به دلیل شکل ویلایی ساختمانهای مسکونی است. به طور کلی با توجه به نتایج مطالعات میدانی صورت گرفته در محل، در ساختمان‌های مذکور وضعیت ورودی به مشاعات، نحوه طراحی پارکینگ، راهروهای ورودی و هواکش‌های ساختمان، عدم استفاده از حفاظت‌های مناسب همگی ارتکاب جرم سرقت را برای بزهکاران در این مناطق تسهیل نموده است (جدول شماره 2 و 3).

جدول 2- فروانی وقوع جرم سرقت به تفکیک کاربری‌های اراضی منطقه 1 شهر تبریز

کاربری	مساحت	سهم	تعداد جرم	سهم
تجاری- خدماتی	414867	2.68	9	8.2
اداری و انتظامی	434225	2.80	2	1.8
آموزش و تحقیقات فناوری	16647	0.10	3	2.7
آموزشی	260176	1.68	5	4.5
باغات و کشاورزی	808319	5.22	7	6.4
بایر	2022387	13.07	0	0.0
بهداشتی-درمانی	99389	0.64	3	2.7
پارک	784460	5.071	6	5.5
تاریخی	24667	0.159	2	1.8
تاسیسات شهری	47780	0.30	1	0.9
تجهیزات شهری	37800	0.24	3	2.7
تفریحی - گردشگری	126943	0.82	2	1.8
حریم	97680	0.63	0	0.0
حمل و نقل و انبارداری	179269	1.15	0	0.0
در حال ساخت	339908	2.19	3	2.7
رودخانه و نهر	204961	1.32	0	0.0
صنعتی	64240	0.41	5	4.5
طبیعی	63283	0.40	0	0.0
فرهنگی - هنری	121087	0.78	0	0.0
مذهبی	31203	0.20	5	4.5
مسکونی	5523644	35.70	46	41.8
معبر	3657490	23.64	4	3.6
ورزشی	108218	0.69	4	3.6
مجموع	15468643	100	110	100.0

 

جدول 3- فروانی وقوع جرم سرقت به تفکیک کاربری‌های اراضی منطقه 2 شهر تبریز

کاربری	مساحت	سهم	تعداد جرم	سهم
تجاری- خدماتی	339416	1.62	16	14.55
اداری و انتظامی	527478	2.52	0	0.00
آموزش و تحقیقات فناوری	1832250	8.74	3	2.73
آموزشی	271611	1.30	1	0.91
باغات و کشاورزی	494424	2.36	5	4.55
بایر	3825503	18.25	0	0.00
بهداشتی-درمانی	299612	1.43	7	6.36
پارک	1325266	6.32	2	1.82
تاسیسات شهری	84617	0.40	1	0.91
تجهیزات شهری	59522	0.28	3	2.73
تفریحی - گردشگری	182930	0.87	2	1.82
حریم	344038	1.64	0	0.00
حمل و نقل و انبارداری	173142	0.83	0	0.00
در حال ساخت	55833	0.27	6	5.45
رودخانه و نهر	36228	0.17	0	0.00
صنعتی	175595	0.84	3	2.73
فرهنگی - هنری	250628	1.20	0	0.00
مذهبی	22437	0.11	8	7.27
مسکونی	5609930	26.77	53	48.18
معبر	4932622	23.54	0	0.00
نظامی	60990	0.29	0	0.00
ورزشی	51962	0.25	0	0.00
مجموع	20956034	100.00	110	100.00

 

شکل 4- تعیین پهنه‌های جرم‌خیز در سطح کاربری‌های اراضی منطقه 1 شهر تبریز

 

شکل 5- تعیین پهنه‌های جرمخیز در سطح کاربری‌های اراضی منطقه 2 شهر تبریز

 

 

در ادامه به بررسی میزان وقوع جرم سرقت در سطح منطقه 8 شهر تبریز پرداخته شد البته این منطقه به لحاظ بافت و ساخت و همچنین عملکرد نسبت به مناطق 1و 2 متفاوت هست، در واقع بیشتر فعالیتهای اقتصادی، مراکز تجاری و تولیدی شهر تبریز در این منطقه واقع شده است. بررسی کاربری‌های موجود در متنطقه 8 و نتایج حاصل از پرسشنامه که در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که در منطقه 8 شهر تبریز با وجود اینکه بیشتر اراضی این منطقه اختصاص به کاربری مسکونی با 38.54 درصد از مساحت منطقه 8 دارد، ولی بیشترین میزان وقوع جرم سرقت که حدود 44.55 درصد است اختصاص به کاربری تجاری و خدماتی با مساحت 14.95 درصد از مساحت منطقه 8 است ( شکل شماره 6). بر اساس مطالعات میدانی و مصاحبه با شهروندان مشخص گردید که بیشترین کارکردهای شهر در این منطقه متمرکز شده و حداکثر نیاز جمعیت شهر را در سطوح مختلف تأمین می‌کند. بیشترین کارکردهای شهر در بازارچه‌ها، مراکز اداری و ملی نیز به دلیل نقش اقتصادیشان و شلوغ بودن آنها در این منطقه از کاربری‌های پرازدحام و شلوغ هستند، و این منطقه کانون رقابت برای دستیابی به گرانترین زمین‌ها و اماکن و انجام بیشترین معاملات و محل گسترش همه جانبه فعالیت‌های بخش‌های خدمات است که می‌توانند مهمترین عامل در شکل‌گیری کانون سرقت در بخش مرکزی شهر تبریز باشد.

 

 

جدول 4- فروانی وقوع جرم سرقت به تفکیک کاربری‌های اراضی منطقه 8 شهر تبریز

کاربری	مساحت	سهم	تعداد جرم	سهم
تجاری- خدماتی	576800	14.95	49	44.55
اداری و انتظامی	150479	3.90	1	0.91
آموزش و تحقیقات فناوری	30000	0.78	3	2.73
آموزشی	95582	2.48	1	0.91
باغات و کشاورزی	25383	0.66	0	0.00
بایر	247594	6.42	0	0.00
بهداشتی-درمانی	16759	0.43	2	1.82
پارک	6618	0.17	6	5.45
تاریخی	17361	0.45	3	2.73
تاسیسات شهری	3290	0.09	0	0.00
تجهیزات شهری	7444	0.19	0	0.00
تفریحی - گردشگری	7482	0.19	2	1.82
حریم	5185	0.13	0	0.00
حمل و نقل و انبارداری	58145	1.51	0	0.00
در حال ساخت	55509	1.44	3	2.73
رودخانه و نهر	75295	1.95	0	0.00
صنعتی	17519	0.45	6	5.45
فرهنگی - هنری	10753	0.28	1	0.91
مذهبی	96805	2.51	4	3.64
مسکونی	1487255	38.54	19	17.27
معبر	859372	22.27	8	7.27
نظامی	72	0.00	0	0.00
ورزشی	7964	0.21	2	1.82
مجموع	3858666	100.00	110	100.00

 

شکل 6- تعیین پهنه‌های جرمخیز در سطح کاربری‌های اراضی منطقه 8 شهر تبریز

 

4- نتیجه‌گیری

کیفیت نامناسب ساخت و سازهای شهری و همچنین عوامل محیطی که از دیدگاه روانشناسانه سبب گرایش افراد به بزه می‌شوند، ارتکاب جرم را تسهیل می‌کنند. لازم به ذکر است وقوع جرم مشروط به عوامل متفاوتی است و در این میان زمان و مکان از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر این امرند که در صورت ایجاد تغییر در آن‌ها می‌توان خطر ناشی از جرم را برای مجرم افزایش داد، به این معنا که امکان ارتکاب جرم با موانعی که بر سر راه مرتکب قرار می‌گیرد، کاهش می‌یابد. توزیع جغرافیایی جرایم، تحت تأثیر متغیرهای محل و زمان وقوع بزه، مرتکب جرم و قربانی بزه قرار دارد. مطالعـات نشان میدهد که در برخی از مکان‌های شهر، به دلیل ساختار کالبدی ویژه و مشخصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ساکنان و استفاده‌کنندگان این مکان‌ها، امکان و فرصت بزهکاری بیشـتر اسـت و بـرعکس، در برخـی از محـدوده‌هـای شهری، به سبب وجود موانع و شرایط بازدارنده، میزان بزهکاری اندک است. در واقـع توجه به مکان، به منزلة عامل بی‌واسطه در وقوع جرم، در مقایسه با عوامل فردی یا ساختاری این امکـان را مـی‌دهـد تـا راهکارهای عملی‌تری برای پیشگیری از جرم اندیشیده شود. از سوی دیگر، تحلیل فضایی جرم در شـهرها بـه شناسـایی الگوهای رفتار مجرمانه، کشف کانون‌های جرم‌خیز و در نهایت به تغییر این شرایط و خلق فضاهای مقاوم در برابر جـرم و رفع نابهنجاری‌های شهری کمک می‌کند. در تحقیق حاضر با بهره‌گیری از نرم‌افزار ARC GIS و مدل‌نزدیکترین همسایه و مطالعات میدانی و بهره‌گیری از ابزار پرسشنامه به بررسی الگوی مکانی ارتکاب جرم سرقت در محدوده جغرافیایی شهر تبریز و تأثیر نوع و تراکم کاربری‌ها در شکل گیری این الگوها پرداخته شده است. GIS ابزاری مناسب برای تحلیل فضایی ناهنجاری‌ها است. نتایج حاصل از کاربرد GIS در تحلیل فضایی جرائم می‌توان به مکانیابی خدمات شهری، شناسایی و پیش‌گیری از جرائم و مقایسه مناطق با یکدیگر و مقایسه انواع مختلف جرم در سطح شهر پرداخت.

با توجه به موارد ذکر شده و یافته‌های تحقیق در زمینه توزیع فضایی جرم سرقت و رابطه‌ی آن با نوع و میزان کاربری‌های اراضی در سطح شهر، میتوان نتیجه گرفت که در برخی از مناطق شهر تبریز برخی عوامل برای وقوع جرم تسهیل کننده هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که وقوع انواع سرقت در سطح مناطق آسیب‌پذیر، ارتباط نزدیکی با نوع و میزان تراکم جمعیت و کاربری‌های آن منطقه دارد.

در تحقیق حاضر بر اساس نتایج حاصل از پرسشنامه و سپس تحلیل رابطه وقوع جرائم مربوط با سرقت با میزان و نوع کاربری‌ها و تطبیق آن با جرائم مرتبط با سرقت مشخص گردید که در کاربری‌های با منزلت اقتصادی بالاتر میزان وقوع جرم بیشتر است و در مناطقی که ارزش کاربری‌ها بیشتر است فراوانی وقوع جرم نیز زیاد است. بررسی‌های انجام شده نشان داد که مناطق 1 و 2 همچنان که در یافته‌های تحقیق اشاره شد، با توجه به اینکه بیشترین سهم کاربری در مناطق 1 و 2 مربوط به کاربری مسکونی هست و همچنین بیشتر ساکنان این منطقه جزء طبقات متوسط و بالای جامعه را تشکیل می‌دهند. در واقع تمرکز کاربری‌های مسکونی طبقات بالای جامعه در این مناطق، موجب گردیده بیشترین میزان وقوع جرم در این محدوده سرقت از منزل باشد. از جمله دلایل اصلی این مسئله پایین بودن ضریب امنیت مساکن به دلیل شکل ویلایی ساختمانهای مسکونی است. به طور کلی با توجه به نتایج مطالعات میدانی صورت گرفته درمحل، در ساختمان‌های مذکور وضعیت ورودی به مشاعات، نحوه طراحی پارکینگ، راهروهای ورودی و هواکش‌های ساختمان، عدم استفاده از حفاظت‌های مناسب همگی ارتکاب جرم سرقت را برای بزهکاران در این مناطق تسهیل نموده است. از طرفی بیشترین میزان جرم سرقت مربوط به بخش مرکزی شهر (منطقه 8) تبریز است، این منطقه با توجه به اینکه محل استقرار مراکز تجاری، داری و خدماتی شهر محسوب می‌گردد، در طول روز مملو از جمعیت و فعالیت است و متراکم‌ترین بخش شهر محسوب می‌گردد. این بخش روزانه جمعیت زیادی را از سایر نقاط شهر و از حوزه‌های پیرامونی جذب می‌کند. بنابراین ازدحام و تراکم جمعیت و کاربری‌های مختلف در این منطقه باعث بروز ناهنجاریهای مختلف از جمله انوع سرقت در این بخش از شهر شده است. و این بخش از شهر را به کانون جرمخیز شهر تبدیل کرده است. تمرکز کاربری‌های تجاری و اداری و خدماتی در بخش مرکزی شهر و مراجعه روزانه هزاران نفر به این بخش و نیز کمبود یا فقدان پارکینگ در آن موجب می‌گردد شهروندان خودرو خود را در حاشیه معابر پارک کنند واز آنجا که هیچوقت نظارتی از سوی نگهبان یا مالک این اموال بر آنها وجود ندارد، سرقتهای وسیع در این بخش از شهر رخ می‌دهد. سرقت از مراکز تجاری بیشتر در بخش مرکزی شهر انجام گرفته است. زیرا این بخش مرکز تجاری شهر و حتی شهرستان و استان به شمار می‌آید و میتوان گفت بیشترین کاربری‌های تجاری شهر (14.95 درصد) در بخش مرکزی شهر مستقر است. از این رو سرقتهای تجاری بیشتر در این بخش از شهر صورت گرفته است. در نقطه مقابل سرقت از منازل مسکونی در بخش مرکزی شهر به میزان کمتری اتفاق افتاده است، این نوع سرقت بیشتر در مناطق مسکونی مناطق 1 و 2 که نسبت به منطقه 8 از تراکم خالص بالای مسکونی برخوردار هستند صورت گرفته است. با توجه به بررسیهای صورت گرفته میتوان چنین استنباط کرد که با توزیع متعادل کاربری‌های مختلف در سطح شهر از یک طرف میتوان باعث افزایش نظارت اجتماعی در مناطق خلوت شهر و از طرف دیگر باعث کاهش تراکم بیش از حدّ جمعیت و فعالیتها در بخشهای متراکم شهر شد، بدین طریق میتوان از بروز جرائم جلوگیری کرد.

5- پیشنهادها

• لازم و ضروری است که مطالعه دقیق برای شناسایی نواحی تنش‌زا و آلوده به بزهکاری‌های مختلف صورت گیرد تا الگوهای مختلف بزهکاری در سطح شهر درک شود و متعاقباً اقدامات مؤثری برای کنترل و کاهش جرم در این محدوده‌ها صورت گیرد.

• افزایش امکان دید در جهت گیری ساختمان و مکان پارکینگ در طرّاحی شهر بویژه در مناطق 1 و 2

• استفاده از موانع مسدودکننده مانند دیوارها، حصار و نرده در طراحی ساختمانها بویژه در ساخت و سازهایی که در مناطق 1 و 2 شهر تبریز صورت می‌گیرد.

• کاربری‌هایی که پتانسیل وقوع جرم و نا امنی را دارند، در مکان‌های قابل رویت که نظارت عمومی در آن بخش است استقرار گردند.

• تجهیز مراکز انتظامی و پلیس به سیستم‌های سنجش از دور و ابزارهای تحلیلگر فضایی مانند GIS در جهت جمع آوری اطلاعات صحیح و تجزیه و تحلیل آنها، می‌تواند مؤثر باشد.

• درصد جرایم در برخی از مناطق شهر تبریز بیشتر از سایر مناطق است. بنابراین، پلیس شهر تبریز باید از طریق ایجاد ایستگاه‌های پلیس، نظارت و کنترل را در این مناطق بیشتر کند. به عبارت دیگر، باید فاصلة زمانی رسیدن پلیس به محل جرم را کاهش داد.

 

منابع

بیانلو، یوسف، منصوریان، محمدکریم (1385) رابطۀ تراکم جمعیت با میزان و نوع جرم، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 2.

پیشگامی‌فرد، زهرا (1390) تحلیل جغرافیایی کانون‌های جرم‌خیز جرایم مرتبط با مواد مخدر در شهر کرمانشاه، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای سال سوم، شماره یازدهم، صص 96-75.

سالنامه آماری (1390) استان آذربایجان شرقی، تهران: مرکز آمار ایران.

عباسی ورکی، الهام (1387 ). شناسایی و تحلیل فضایی کانون‌های جرم خیز شهر قزوین با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیاایی GIS نمونه موردی بز قاچاق وسوءمصرف مواد مخدر در شهر قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زنجان.

عبداللهی حقی، مریم (1383) پیشگیری از جرم از طریق برنامه ریزی کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی سرقت در شهر زنجان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.

علی اکبری، اسماعیل (1381) « توسعه شهری و آسیب شناسی اجتماعی در ایران»، پژوهشهای جغرافیایی، ش 48، ص 63.

علیخواه، فردین، مریم نجیبی (1385) زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 22.

کلانتری، محسن، زادولی‌خواجه، شاهرخ و غلامحسینی، رحیم (1393) رتبه‌بندی نواحی شهری بر اساس عوامل مؤثر در افزایش جرم مطالعۀ موردی: نواحی منطقۀ 6 تهران، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره‌ی ششم، صص 101-79.

کلانتری، محسن، قزلباش، سمیه، یغمایی، بامشاد (1389) بررسی جغرافیایی کانون‌های جرم‌خیز شهر زنجان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 74.

کارگر، بهمن (1383). امنیت شهری ( ارزیابی کارایی خدمات انتظامی و امنیتی در نظام مدیریت شهری). تهران : انتشارات سازمان جغرافیایی، نیروهایی مسلح.

مدیری، آتوسا (1385). « جرم، خشونت، احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر» فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی.سال ششم، ش 22، ص 13.

مشکینی، ابوالفضل، مهدنژاد، حافظ، پرهیز، فریاد، تفکری، اکرم (1394) ارزیابی رابطه دو سویه نوع کاربری اراضی بر پراکندگی و فراوانی جرم در منطقه 12 شهرداری شهر تهران، معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 15، 367-357.

وایت، ویلیام اچ (1392) زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک، ترجمه مسعود اسدی محل چالی، تهران: آرمانشهر.

Anselin, L.; Cohen, J.; Cook, D.; Gorr, W. & Tita, G. (2000) "Spatial Analyses of Crime". In D. Duffee; D. McDowall; L. Mazerolle & S. Mastrofski (Eds.), Measurement and Analysis of Crime and Justice (Vol. 4, pp. 213-262). Washington, DC, National Institute of Justice.

Bottoms, A. E., Wiles, P. (1997). Environmental Criminology. In the Oxford Handbook of Criminology, M. Maguire, R. Moranand, R. Reiner (Eds.), Clarendon Press, Oxford.

Chi Pun Chung, E. (2005). Use of GIS in campus crime analysis: A case study of the university of Hong Kong. (Unpublished master's thesis). University of Hong Kong, Hong Kong. Retrieved from hub.hku.hk/bitstream/10722/40958/1/FullText.pdf.

ERDOĞAN, Saffet, M. Ali DERELİ, Mustafa YALÇIN, (2011) Spatial Analysis of Five Crime Statistics in Turkey, FIG Working Week 2011 Bridging the Gap between Cultures Marrakech, Morocco.

Gregory, D., Johnston, R., Pratt, G., Watts, M., Whatmore, S., & Gregory, Derek. (2009). The Dictionary of Human Geography. John Wiley & Sons.

Hillier, Bill and Ozlem Sahbaz, (2010) High Resolution Analysis of Crime Patterns in Urban Street Networks: an initial statistical sketch from an ongoing study of a London borough, University College London, UK.

MetLife Foundation. (2008, 08 18), www.policefuturists.org, Retrieved April 27, 2011, from Police Futurists International: www.policefuturists.org/pdf/LISC_SafeGrowth_final.pdf.

of crime reduction.Police

Ratcliffe, j. h. 2004. The hot spots matrix: A fram Work for the spatio- temporal

Ross, Catherine E., John R. Reynolds, and Karlyn J. Geis. 2000. “The Contingent Meaning of Neighborhood Stability for Residents’ Psychological Well-being.” American Sociological Review 65:581–97.

Rostami Tabrizi, L., Madanipour, A., (2006), Crime and the city: Domestic burglary and the built environment in Tehran, Habitat International, No.30, PP: 932–944.

Sargin, S., & Temurçin, K. (2010). Spatial dispersion and Analysis of Urban Crimes of Security Committed against Property in Turkey (4th International Congress of the Islamic World Geographers (ICIWG2010)). Sistan and Baluchestan, Iran.

Taylor, B. RalPK. (1998), Crime and Pcale: National institue of Justise (NIJ); at: http://WWW.Nij.com

Wang, D., Ding, W., Lo, H., Morabito, M., Chen, P., Salazar, J., & Stepinski, T. (2013), Understanding the spatial distribution of crime based geospatial discriminative patterns. Computers, Environment and Urban Systems, 39: 93-106.

Zhong, H., Yin, J., Wu, J., Yao, S., Wang, Z., Lv, Z., & Yu, B. (2011), Spatial analysis for crime pattern of metropolis in transition using police records and GIS: a case study of Shanghai, China. International Journal of Digital Content Technology and its Applications, 5 (2): 93-105.

 

---

[1].C. Ray Jeffery

[2]. Crime Prevention through Environmental Design

مراجع

بیانلو، یوسف، منصوریان، محمدکریم (1385) رابطۀ تراکم جمعیت با میزان و نوع جرم، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 2.

پیشگامی‌فرد، زهرا (1390) تحلیل جغرافیایی کانون‌های جرم‌خیز جرایم مرتبط با مواد مخدر در شهر کرمانشاه، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای سال سوم، شماره یازدهم، صص 96-75.

سالنامه آماری (1390) استان آذربایجان شرقی، تهران: مرکز آمار ایران.

عباسی ورکی، الهام (1387 ). شناسایی و تحلیل فضایی کانون‌های جرم خیز شهر قزوین با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیاایی GIS نمونه موردی بز قاچاق وسوءمصرف مواد مخدر در شهر قزوین، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه زنجان.

عبداللهی حقی، مریم (1383) پیشگیری از جرم از طریق برنامه ریزی کاربری اراضی شهری (مطالعه موردی سرقت در شهر زنجان)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا.

علی اکبری، اسماعیل (1381) « توسعه شهری و آسیب شناسی اجتماعی در ایران»، پژوهشهای جغرافیایی، ش 48، ص 63.

علیخواه، فردین، مریم نجیبی (1385) زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 22.

کلانتری، محسن، زادولی‌خواجه، شاهرخ و غلامحسینی، رحیم (1393) رتبه‌بندی نواحی شهری بر اساس عوامل مؤثر در افزایش جرم مطالعۀ موردی: نواحی منطقۀ 6 تهران، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری، سال دوم، شماره‌ی ششم، صص 101-79.

کلانتری، محسن، قزلباش، سمیه، یغمایی، بامشاد (1389) بررسی جغرافیایی کانون‌های جرم‌خیز شهر زنجان، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 74.

کارگر، بهمن (1383). امنیت شهری ( ارزیابی کارایی خدمات انتظامی و امنیتی در نظام مدیریت شهری). تهران : انتشارات سازمان جغرافیایی، نیروهایی مسلح.

مدیری، آتوسا (1385). « جرم، خشونت، احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر» فصلنامه علمی و پژوهشی رفاه اجتماعی.سال ششم، ش 22، ص 13.

مشکینی، ابوالفضل، مهدنژاد، حافظ، پرهیز، فریاد، تفکری، اکرم (1394) ارزیابی رابطه دو سویه نوع کاربری اراضی بر پراکندگی و فراوانی جرم در منطقه 12 شهرداری شهر تهران، معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 15، 367-357.

وایت، ویلیام اچ (1392) زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک، ترجمه مسعود اسدی محل چالی، تهران: آرمانشهر.

Anselin, L.; Cohen, J.; Cook, D.; Gorr, W. & Tita, G. (2000) "Spatial Analyses of Crime". In D. Duffee; D. McDowall; L. Mazerolle & S. Mastrofski (Eds.), Measurement and Analysis of Crime and Justice (Vol. 4, pp. 213-262). Washington, DC, National Institute of Justice.

Bottoms, A. E., Wiles, P. (1997). Environmental Criminology. In the Oxford Handbook of Criminology, M. Maguire, R. Moranand, R. Reiner (Eds.), Clarendon Press, Oxford.

Chi Pun Chung, E. (2005). Use of GIS in campus crime analysis: A case study of the university of Hong Kong. (Unpublished master's thesis). University of Hong Kong, Hong Kong. Retrieved from hub.hku.hk/bitstream/10722/40958/1/FullText.pdf.

ERDOĞAN, Saffet, M. Ali DERELİ, Mustafa YALÇIN, (2011) Spatial Analysis of Five Crime Statistics in Turkey, FIG Working Week 2011 Bridging the Gap between Cultures Marrakech, Morocco.

Gregory, D., Johnston, R., Pratt, G., Watts, M., Whatmore, S., & Gregory, Derek. (2009). The Dictionary of Human Geography. John Wiley & Sons.

Hillier, Bill and Ozlem Sahbaz, (2010) High Resolution Analysis of Crime Patterns in Urban Street Networks: an initial statistical sketch from an ongoing study of a London borough, University College London, UK.

MetLife Foundation. (2008, 08 18), www.policefuturists.org, Retrieved April 27, 2011, from Police Futurists International: www.policefuturists.org/pdf/LISC_SafeGrowth_final.pdf.

of crime reduction.Police

Ratcliffe, j. h. 2004. The hot spots matrix: A fram Work for the spatio- temporal

Ross, Catherine E., John R. Reynolds, and Karlyn J. Geis. 2000. “The Contingent Meaning of Neighborhood Stability for Residents’ Psychological Well-being.” American Sociological Review 65:581–97.

Rostami Tabrizi, L., Madanipour, A., (2006), Crime and the city: Domestic burglary and the built environment in Tehran, Habitat International, No.30, PP: 932–944.

Sargin, S., & Temurçin, K. (2010). Spatial dispersion and Analysis of Urban Crimes of Security Committed against Property in Turkey (4th International Congress of the Islamic World Geographers (ICIWG2010)). Sistan and Baluchestan, Iran.

Taylor, B. RalPK. (1998), Crime and Pcale: National institue of Justise (NIJ); at: http://WWW.Nij.com

Wang, D., Ding, W., Lo, H., Morabito, M., Chen, P., Salazar, J., & Stepinski, T. (2013), Understanding the spatial distribution of crime based geospatial discriminative patterns. Computers, Environment and Urban Systems, 39: 93-106.

Zhong, H., Yin, J., Wu, J., Yao, S., Wang, Z., Lv, Z., & Yu, B. (2011), Spatial analysis for crime pattern of metropolis in transition using police records and GIS: a case study of Shanghai, China. International Journal of Digital Content Technology and its Applications, 5 (2): 93-105.