استخراج و سنجش شاخص‌های شهر سالم در مناطق هشت‌گانه شهر اهواز

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 10، دوره 8، شماره 29، خرداد و تیر 1396، صفحه 161-178   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مصطفی محمدی ده چشمه؛ علیرضا پرویزیان^* ؛ مهدی علیزاده

دانشگاه شهید چمران اهواز

تاریخ دریافت: 22 آبان 1395،  تاریخ بازنگری: 27 دی 1395،  تاریخ پذیرش: 21 فروردین 1396 

چکیده

برخورداری از استاندارد سلامتی یکی از حقوق بنیادی انسان‌ها در سرتاسر کره خاکی است. با این حال همزمان با رشد جمعیت و تراکم ناشی از آن، ماشینی شدن زندگی و دست اندازی به طبیعت پیامدی جز تنزل کیفیت زندگی و به خطر افتادن سلامتی را به همراه نداشته است. در پژوهش حاضر که به شیوة «توصیفی-تحلیلی» به انجام رسیده، سعی شده نمای شهر سالم با ارزیابی 18 شاخص فرعی در قالب3 مولفة اجتماعی، زیست­محیطی و سلامتی در مناطق مختلف کلانشهر اهواز بر مبنای آمار سال 1390 و در راستای هدف اصلی این پژوهش بررسی شود. داده­های نظری پژوهش به روش کتابخانه­ای جمع­آوری و پس از استخراج شاخص­ها، اوزان هر شاخص­ از مدل TOPSIS بدست آمد. سپس اوزان حاصل از آنتروپی شانن و مدل تاپسیس در نقشه‌های فواصل اعمال و با بهره گیری از برنامه جانبیKriging ، درونیابی شد. در نهایت خروجی نهایی با ابزارFuzzy overly و گامای 9/0 استخراج شد. تحلیل یافته‌ها نشان می‌دهد که مناطق یک، سه و هفت از لحاظ برخورداری از نظر شاخص­های شهر سالم در حال توسعه می­باشند. مناطق چهار، دو و شش در وضعیت نیمه برخوردار و هشت و پنج در وضعیت محروم قرار گرفته­اند؛ که این امر نشان از وضعیت نامناسب و دور از استانداردهای مطلوب شهر سالم در سطح جهانی و ملی در محدوده مورد مطالعه  است

کلیدواژه‌ها

سنجش؛ شاخص؛ شهر سالم؛ اهواز

عنوان مقاله [English]

Extraction and sensing, indicators healthy city in eight districts Ahwaz city

نویسندگان [English]

M. Mohammadi؛ A. Parvizian؛ M. Alizadeh

Shahid chamranUniversity of Ahwaz

چکیده [English]

Characteristic our Evening, urbanization, Cities population increase and consequently the development of small towns and big cities. This increase cities level and urbanization growth in recent decades, in many cities, with destruction of urban places and increase health inequalities, social and economic, on a large scale, has been among the residents. The main objective of this research is extraction and sensing indicators healthy city in eight districts Ahwaz city. It is studying this question which are most important indicators healthy city in eight districts Ahwaz city. Research method applied and research nature descriptive and analytical and is based on library studies and field surveys. Were collected information required in two stages through the study and exploitation of the resources available and the views of experts and university professors; finally, using the Delphi method was integrated. After extraction indicators were obtained indicators weight using Shannon entropy; then distances map Calculated by GIS software kriging interpolation method and tool. Finally, were analyzed with tool Fuzzy overlay with 0.9 gamma. Data analysis reveals among the research options Zone 1 with Weight 0.766 the most value of the dispersion index healthy City because the maximum population density, lowest mortality, cancer patients and ... there are. Then the areas 3, 7, 4, 2, 6, 8, 5, respectively with weights 0.569, 0494, 0.429, 0.351, 0.291, 0.274, 0.228 Assigned your next ranks.

کلیدواژه‌ها [English]

Sensing, Index, Healthy city, Ahvaz

اصل مقاله

استخراج و سنجش شاخصهای شهر سالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز

مصطفی محمدی دهچشمه: استادیار دانشکده علوم زمین؛ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

علیرضا پرویزیان: دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامهریزی شهری؛ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران*

مهدی علیزاده: دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری؛ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

 

چکیده

برخورداری از استاندارد سلامتی یکی از حقوق بنیادی انسانها در سرتاسر کره خاکی است. با این حال همزمان با رشد جمعیت و تراکم ناشی از آن، ماشینی شدن زندگی و دست اندازی به طبیعت پیامدی جز تنزل کیفیت زندگی و به خطر افتادن سلامتی را به همراه نداشته است. درپژوهشحاضرکهبهشیوة«توصیفی-تحلیلی»بهانجامرسیده،سعیشدهنمای شهر سالمباارزیابی18شاخص فرعیدرقالب3 مولفة اجتماعی،زیستمحیطی وسلامتیدر مناطق مختلف کلانشهر اهواز بر مبنای آمار سال 1390 و در راستای هدف اصلی این پژوهش بررسی شود. دادههای نظری پژوهش به روش کتابخانهای جمعآوری و پس از استخراج شاخصها، اوزان هر شاخص از مدل TOPSIS بدست آمد. سپس اوزان حاصل از آنتروپی شانن و مدل تاپسیس در نقشههای فواصل اعمال و با بهره گیری از برنامه جانبیKriging ، درونیابی شد. در نهایت خروجی نهایی با ابزارFuzzy overly و گامای 9/0 استخراج شد. تحلیل یافتهها نشان میدهد که مناطق یک، سه و هفت از لحاظ برخورداری از نظر شاخصهای شهر سالم در حال توسعه میباشند. مناطق چهار، دو و شش در وضعیت نیمه برخوردار و هشت و پنج در وضعیت محروم قرار گرفتهاند؛ که این امر نشان از وضعیت نامناسب و دور از استانداردهای مطلوب شهر سالم در سطح جهانی و ملی در محدوده مورد مطالعه است

واژههای کلیدی: سنجش، شاخص، شهر سالم، اهواز

 

　

　

　

　

　

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

ویژگی عصر ما، شهرنشینی، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن افزایش تعداد شهرهای کوچک و بزرگ و در نهایت تشدید مسائل و چالشهای سلامتی و آسایش شهروندان بوده است. به طوری که طی دوره 1990 تا 2030 جمعیت نواحی شهری تا حدود3/3 میلیارد نفر رشد خواهد کرد که از این تعداد، 90 درصد در نقاط شهری کشورهای درحال توسعهیافته خواهد بود (ضرابی و دیگران، 1391: 132). این افزایش سطح شهرها و رشد شهرنشینی طی دهههای اخیر، در بسیاری از شهرها با تخریب مکانهای شهری و افزایش نابرابریهای بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی، در مقیاس وسیع، بین ساکنان همراه بوده است (شیخی، 1378). تدوین استراتژی" بهداشت برای همه تا سال 2000" از سوی سازمان بهداشت جهانی در حقیقت پاسخگویی به نیاز احساس شده در زمینه نابرابریهای بهداشتی بوده است. این استراتژی بر مناطقی از نقاط شهری انگشت گذاشت که در ورای حوزههای رسمی بخش سلامت قرار داشتند (قدمی و دیگران، 1389: 3). بر این اساس در منشور سازمان بهداشت جهانی برخورداری از استاندارد سلامتی یکی از حقوق بنیادی هر انسان بدون توجه به تفاوتهای نژادی، مذهبی، اعتقاد سیاسی و وضعیت اقتصادی یا اجتماعی ذکر شده است . (Barton. H & Tsorurou, 2000: 7) هر چند در بعد جهانی و در سالهای اخیر، اصلاح سیاستهای مربوط به ساختار و اجرای برنامههای بهداشت و درمان به طور قابل ملاحظهای مورد تأکید قرار گرفته است، بسیاری از مردم کشورهای در حال توسعه از نظر دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی کاملاً محروم هستند (Smith et al, 2009: 771)در دههی 1990 این سیاستها تحت عنوان اصلاح بخش بهداشت و درمان مطرح بود و دست اندرکاران امر توسعه سلامت در سطوح ملی و بین المللی را بر آن داشت تا به بحث، تدوین و اجرای برنامههای زیادی پیرامون توسعه سلامت و ارتقاء سیستم بهداشت و درمان کشورها بپردازند (Collins et al, 2002: 142).

درسال 1994 در دومین کنفرانس محیط و سلامت که در هلیسنکی برگزار شد، برای نخستین بار به اهمیت سلامت شهری و اولویت دادن آن به سایر امور پرداخته شد (رهنما و دیگران، 1390: 2 ). به طوری که توجه به موضوع سلامت بر محور برنامهریزی شهر سالم سوق یافته ( . (Chris et al, 2004: 5و نابرابری در دسترسی به خدمات حوزه سلامت مورد انتقاد قرار گرفته است (Braveman. P & Tarimo. E, 2002: 624). در این کنفرانس بیان شد که بسیاری از امور مربوط به سلامت شهرها باید به مسئولین محلی واگذار شود که تا آن زمان تقریباً اکثر تصمیمات در دولت مرکزی اخذ میشد. پروژه شهر سالم یکی از این رهیافتها برای رسیدن به این مهم، هم در سطح جهانی و هم در سطح منطقهای است (رهنما و دیگران، 1390: 2 ). این جنبش به دنبال به کار بردن استراتژی و مفاهیم ارتقای سلامت (Ronald et al, 2015: 8)، اولین بار درسال1984 توسط پرفسور لئونارد دوهل در کنفرانسی تحت عنوان "ماورای مراقبتهای اولیه بهداشتی" درتورنتو کانادا مطرح گردید. وی شهرسالم را مکانی تعریف میکند که در آن دیدگاههای اکولوژیکی با دیدگاههای جامع بهداشتی تلفیق شده باشد و این آغاز نگرشی بود که سلامتی و شهر سالم را مقولهای با ابعاد گوناگون تلقی میکند (پاگ،1383: 268 ).در سال 1910 برای اولین بار در جهان شهر تورنتو شروع به تزریق کلر به آب آشامیدنی کرد؛ و در سال 1915 به دنبال تصفیه آب فاضلاب برآمدند. در ماه جولای سال 1915، مجله مک لین اعلام کرد شهر تورنتو سالمترین شهر بزرگ در جهان است (Ronald et al, 2015: 8). شکل شماره (1): روند گرایشهای زمانی در حوزه سلامت را نشان میدهد.

 

شکل 1- روند گرایشهای زمانی در حوزة سلامت، مآخد: محمدی ده چشمه، 1390: 33

اندیشه شهر سالم در ایران در«نخستین سمپوزیوم شهر سالم» که در آذرماه سال 1370 در تهران برگزار شد مطرح و مورد بررسی کارشناسان، صاحب‏نظران، مسئولان سازمانها و دستگاههای اجرایی کشور قرار گرفت. نتیجه بررسی کمیته‏های‏ کارشناسی جمع‏بندی و در بیانیهء پایانی سمپوزیوم در 17 بند ارائه‏ شد؛ تشکیل شورای عالی سالم‏سازی هوا، شورای عالی فضای سبز و شورای عالی حمل‏ونقل و ترافیک شهری از جمله پیشنهاداتی‏ هستند که جهت ایجاد ساختار مناسب برای همکاریهای بین بخشی‏ سازمانها در سطح ملی ارائه شدند. پس از آن وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دامنه فعالیت را در این زمینه، در سطح کشور گسترش داد و در بسیاری از شهرها فعالیتهای مطالعاتی یا اجرایی آغاز شد (طبیبیان، 1376: 68). اهواز؛ (کلانشهری که گهگاه آن را آلودهترین شهر جهان مینامند!) از آن جهت به عنوان قلمرو پژوهش حاضر برگزیده شده است که بر اساس آمار و اطلاعات موجود در حوزههای مختلف موثر بر سلامتی، فاصله قابل ملاحظهای را با استاتداردهای جهانی داراست. اقلیم، تمرکز آلایندههای هوا ناشی از تمرکز فعالیتهای صنایع سنگین، هجوم ریزگردها، چالشهای زیستمحیطی و ... از علائمی میباشند که پرداختن به مقولة سلامت شهری و شهر سالم را در این شهر اجتناب ناپذیر نمودهاند. بر این اساس پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به سئوالات زیر است:

- مهمترین شاخصهای شهر سالم در مناطق هشت گانه شهر اهواز کداماند؟

- وضعیت پراکنش شاخصهای شهر سالم در مناطق هشت گانه شهر اهواز چگونه است؟

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش

کلانشهر اهواز همواره با مشکلات بهداشتی و درمانی به ویژه کمبود نیروی متخصص در زمینه کنترل سلامت محیط و افراد، عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، کمبود زیرساختها در بخش بهداشت و درمان، وجود ریزگردها و چالشهای محیطزیستی و نبود برنامهریزی منسجم در جهت رفع این اختلالات، تشدید بحرانهای زیست محیطی و افزایش آلایندهها، نگرانیهای مربوط به آمارهای جمعیتی از جمله کمبود اشتغال برای جمعیت در سن فعالیت و در نتیجه افزایش جرم و جنایت که سطح آسایش و تضمین سلامتی مردم را مورد تهدد قرار میدهد و... روبه رو است، از طرفی تجارب و شواهد ثبت شده در دهههای گذشته نمونههایی مستدل و انکارناپذیری است که اهمیت حیاتی پدیده «سلامتی» را آشکار و ثبت مینماید. دسترسی به شاخصهای شهر سالم و رعایت ملاحظات بهداشتی توسط مردم باعث کاهش خطرات انسانی و محیطی خواهد شد. در حال حاضر این کلانشهر کمتر مورد پژوهش واقع میشوند؛ لذا یکی از مهمترین مسائل و مشکلاتی که شهر اهواز را در آینده تهدید مینماید، عدم دسترسی به استانداردهای جهانی و حتی ملی در زمینه شاخصهای شهر سالم است که متأسفانه با وجود سازمانهای فعال در این زمینه، هنوز شاهد کمبود شاخصهای مذکور و فاصله بسیار با استانداردهای مطلوب در این زمینه میباشیم. لذا با توجه به موارد مشروحه ضروری مینماید با روند توسعه تدریجی در این زمینه، نقیصه خلأ و کمبود سلامتی در محدوده مورد مطالعه رفع گردد و فرایندهای تضمینن کننده سلامتی در جهت کاهش این موارد به عنوان یک اصل در برنامهریزیهای آینده برای مناطق مختلف آن رعایت گردند.

1-3- پیشینه تحقیق

درزمینهسنجششاخصهایشهر سالمتاکنون تحقیقاتیصورتپذیرفتهکهازمهمتریناینمطالعاتمیتوانبهمواردزیراشارهکرد:پرهیزگار و همکاران (1386) با بررسی ارزیابی پروژه شهر سالم کوی سیزده آبان شاخصهای مشارکت اجتماعی، بهداشت جسمی و روانی، امنیت فردی و اجتماعی، محیط زیست، ورزش و آموزش را بررسی و به این نتیجه رسیدند که در رابطه با سطح رضایت از پروژه شهر سالم بین دیدگاههای مردم و مسئولان تفاوت معناداری وجود ندارد؛ ولی درباره دیدگاههای آنان از سطح مشارکت اجتماعی، تفاوتهای معناداری وجود دارد. رهنما و همکاران (1390) با بررسی تحلیل شاخصهای شهر سالم در محلهی بهارستان شهر مشهدشاخصهای پنج گانه سلامت (اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی، بهداشتی و فرهنگی) را بررسی و به این نتیجه رسیدند که محلهی بهارستان از نظر شاخصهای پنج گانه سلامت با وضعیت مطلوب و استانداردهای شهر سالم فاصله دارد و در برخی زمینهها نیز نیاز به برنامهریزی و مشارکت هرچه بیشتر مسئولین و ساکنان محله احساس احساس میشود. لطفی و همکاران (1392) با بررسی ارزیابی شاخصهای شهر سالم درمنطقۀ دو شهر قم شاخصهای بهداشتی، محیطی، کاربری و وضعیت دسترسیها به خدمات، مبلمان، زیبایی شهری، امنیت اجتماعی، مسکن و ...، را بررسی و به این نتیجه رسیدند که شاخصهای مورد مطالعه در کل منطقه، به ویژه در نواحی سه و چهار آن به جهت وضعیت نامناسب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ساکنین و نیز عملکرد نامناسب مدیریت شهری و نهادهای ذیربط در وضعیت شهر سالم قرار ندارند. رونالد مک و همکاران (2015)، با بررسی تورنتو ترویج یک محیط ساخته شده سالم، با بررسی شاخصهای حمایت از سیاست جامعه سالم، مشارکت، همکاری و ... به این نتیجه رسیدند که تورنتو با ارائه رهبری، حمایت و پشتیبانی از سیاستهای عمومی بهداشت به شهری سالم با محیط زیست سالم تبدیل شده است. تارا زوپنکیک و همکاران (2015)، با بررسی شهر سبز: دلیل اهمیت فضای سبز در شهر سالم ، با بررسی شاخصهای فضای سبز به این نتیجه رسیدند که ایجاد فضای سبز با شهر سالم ارتباط دارد؛ افزایش تراکم فضای سبز نتایج مثبت چون سلامت جسمی، سلامت روانی و سلامت ساکنان شهری، کاهش استرس ، تولد سالم، کاهش مرگ و میر و اثرات منفی بالقوه چون تماس با حشرات حامل بیماری منتقله و گیاهان سمی، شانس افزایش حساسیت گرده در کودکان و... میشود. همچنین قدمی و همکاران 1389، ضرابی و همکاران 1391،.....نیز در این زمینه مطالعاتی داشتهاند.

1-5- محدوده پژوهش: اهواز مرکز استان خوزستان با مساحت 222کیلومترمربع، دارای 7 منطقه شهری است که به وسیله رودخانه کارون به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم میشود. جمعیت کلانشهر اهواز در اولین سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1335) برابر 120098 نفر و در آخرین سرشماری یعنی (1390) برابر با 1133003 نفر بوده است (مرکز آمار ایران،1335 تا 1390).

جدول 2- جمعیت مناطق شهر اهواز

جمعیت	مناطق شهری	جمعیت	مناطق شهری
171526	منطقه5	116303	منطقه1
214538	منطقه6	82289	منطقه2
164375	منطقه7	163519	منطقه3
120781	منطقه8	182509	منطقه4

 

 

ماخد: آمارنامه شهر اهواز- 1390، شهرداری اهواز

 

1-5- روش تحقیق

 

ماهیت این پژوهش از نظر روششناسی توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی است. شاخصهای منتخب از طریق مطالعه سوابق و آمارنامه شهرداری اهواز (1390) و... گردآوری شده است. لازم به ذکر است که در مرحله اول نزدیک به 35 شاخص انتخاب شد که در فرآیند انتخاب نهایی آنها با در نظر گرفتن بحث دسترسی به دادههای آماری و مکانی، تعداد شاخصها تعدیل شد. پس از استخراج شاخصها وزن شاخصها با استفاده از مدل TOPSIS بدست آمد که در این مرحله رتبه مناطق شهر اهواز با تاکید بر شاخصهای منتخب بدست آمد؛ سپس جهت تحلیل فضایی اوزانی که از مرحله آنتروپی شانن مدل تاپسیس بدست آمد به وسیله نرم افزار GIS و ابزارKriging درونیابی شد که منجر به ترسیم نقشهی فواصل (پهنهبندی شده) شد، بالاخره با ابزار Fuzzy overly با گامای 9/0 تجزیه و تحلیل و نقشه مکانی ترسیم گردیدند. شکل (2): مدل مفهومی تحقیق را نشان میدهد.

شکل 2- مدل مفهومی – عملیاتی تحقیق

 

2- مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری

 

2-1- مفهومشناسی شهر سالم

 

در یک اجتماع سالم همواره این باور وجود دارد که صرف نبود بیماری نمیتواند مبین یک شهر سالم باشد، بلکه شهروندان یک شهر سالم بایستی از یک قابلیت و کیفیت زندگی بالایی برخوردار باشند (قدمی ودیگران، 1389: 3). شهر سالم یک مقولة سلامت عمومی است که در ماهیت خویش تحت تاثیر تغییر و تحولات اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی شهر و شهرنشینی قرار میگیرد (Fanga et al, 2010: 22).با این حال اثر شهرنشینی بر سلامت میتواند دو طرفه باشد، شهرنشینی علاوه بر به همراه داشتن امید به زندگی بالاتر، نرخ مرگ و میر کمتر کودکان، بهداشت و تغذیه امن، ازدحام بیش از حد، آلودگی، محرومیت اجتماعی، جرم و جنایت، استرس، فشار خون بالا، بیماریهای قلبی، چاقی، دیابت و آسم (David.S & Diana. M, 2012: 36) را نیز با خود به همراه داشته است (Richard. G & Marlene. J, 2005: 59). همچنین از علل اصلی مرگ در سطح جهان به خصوص دوران کودکی میتوان مشکلات خاص در مناطق شهری علاوه بر ازدحام بیش از حد، آلودگی هوا در محیط داخلی و ضعیف دسترسی به مراقبتهای بهداشتی باشدWHO, 2010)). سازمان بهداشت جهانی، شهر سالم را شهری تعریف میکند که محیطهای کالبدی و اجتماعی خود را به طور پیوسته بهبود میبخشد و منابعش را توسعه میدهد، به نحوی که مردم بتوانند در تحقق همة تواناییهای خود به طور متقابل از یکدیگر پشتیبانی کنند (دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، 1378).

 

2-2- اصول، اهداف، ابعاد و چشماندازهای شهر سالم

 

به طور کلی سیاستها اهداف پروژهی شهر سالم را تدوین و چهارچوبی برای اجرای اصول راهبردی سازمان جهانی بهداشت در راستای شعار"بهداشت برای همه" و بیانیه اوتاوا برای "بهبود بهداشت" تشکیل میدهد (محمودی نژاد و دیگران،1388: 348). توسعه نگرش سلامت شهرها براساس دو سر فصل بهداشت برای همه و ارتقاء بهداشت در برنامههای سیاسی و اجتماعی شهرها (تاکید بر اقداماتی جهت بهداشت همگانی که بر روابط متقابل بین افراد و محیط و روشهای زندگی اثر میگذارد) است. سیاست اصلی پروژه شهر سالم است مبارزه با عواملی است که سلامتی افراد ساکن شهر را مورد تهدید قرار میدهد، (عبادی، 1378: 114). جدول شماره (1) اصول، اهداف، ابعاد و چشماندازهای شهر سالم را نشان میدهد.

 

جدول 1- اصول، اهداف، ابعاد و چشماندازهای شهر سالم

 

چشماندازهای شهر سالم	ابعاد شهر سالم	اهداف پروژه شهر سالم	اصول شهر سالم
1-اقتصاد مناسب و پایدار	1- مشارکت شهروندان در تصمیمگیریها و تدوین خطمشیها و عدم تمرکز قدرت	1- تحرک سیاسی و مشارکت جامعه در تجهیز و تکمیل (اجرای) یک طرح سلامت شهری	1- تامین نیازهای اساسی شهروندان
2-توزیع منصفانه رفاه
3-احساس غرور و افتخار و هویت فرهنگی		2- تلاش برای افزایش آگاهی از موضوع سلامت در توسعه شهری به وسیله مسئولین ملی و شهری
	2- ایجاد ارتباط میان تمام اجزا و کل شهر ازسوی مدیران شهری		2-محیط شهری پاکیزه و مطمئن
4- تعامل اجتماعی		3- ایجاد ظرفیت فزاینده برای مسئولین شهری در مدیریت مشکلات شهری و تشکیلات مشارکتی با سازمانهای اجتماعی در بهبود شرایط زندگی در جامعه توسعه نیافته	3-پایداری اکوسیسم شهری
5-سلامت ایمنی و آسایش کامل
6-سبک زندگی سالم	3- حفاظت از زیر ساختها و بهبود بخشیدن به آنها		4-اقتصاد شهری متنوع و شکوفا
7-سلامت جمعیت			5-غلبه احساس حمایت از یکدیگر
	4-استفاده از بخشهای مختلف؛ بهداشتی، تجارت،... برای حل مسائل
8-محیط زیست پایدار و قابل زندگی		4- ایجاد شبکه ای از شهرها در مبادله اطلاعات	6- مشارکت شهروندان
	5- تطبیق با تغییرات و خود ترمیمی در مقابل صدمات و استفاده از تجارب گذشته	5- تضمین مشارکت زنان در تصمیم گیری در ارتباط با فعالیتهای پروژه به ویژه در فضاهای مهمی مانند مسکن آب و بهداشت و خدمات بهداشتی
9-تحرک و پویایی			7- توجه به گذشته و فرهنگ
	6- چندبعدی بودن شهرهای سالم با اقتصادی فعال و ارتباط متقابل میان اجزا
			8- استفاده از تجربیات گوناگون
			9- حداکثر سازگاری
			10- دستیابی به بالاترین سطح بهداشت عمومی
			11- دستیابی به حداکثر عوامل مثبت سلامت

 

ماخد: (De Leeuw, 1998)، Goldstein, 2000))، Sik Chi, 2004))،Marotz,2008))، (Ronald et al,2015)، (لطفی و همکاران،1392)،

 

2-3- نظریههایی مرتبط با محیطزیست شهری

 

بعد از انقلاب صنعتی افزایش جمعیت شهری جهان باعث مشکلات بیشماری از جمله فقر، گسستگی رابطه بین شهر و طبیعت، آلودگی هوا و صدا و... شد، با توجه به این مشکلات نظریههایی در مورد حفظ محیطزیست شهری ارائه شد؛ نظریهی شهر پایدار تخریب محیطزیست را یک نتیجه محتوم توسعه شهری میداند اما آن را اجتنابناپذیر و بدیهی تلقی نمیکند. بلکه دلایلی چون خطمشی نامناسب توسعه شهری، برنامهریزی ناکارآمد و عدم توجه به فرصتها و تهدیدها، محیطزیست طبیعی را منشا این تخریب میداند (پاگ،1383: 268). نظریهی باغشهر به عنوان اولین نظریه در دستیابی به شهر سالم با داشتن طبیعت پاک و به دور از آلودگی زیست محیطی و سالم توسطهاوارد مطرح شد. وی در نظریه خود سه مغناطیس شهر، روستا و روستا-شهر را ارائه میدهد و مغناطیس شهر-روستا را ضامن زندگی مرفه انسان میداند (زیاری و جانبابا نژاد، 1388: 15). شهر اکولوژیکی، شهری است پایدار و شهری است بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد تخریب کند (Crombie,1992: 28). از خصوصیات شهر اکولوژیکی؛ حداقل دخالت در محیط طبیعی، حداکثرتنوع از نظر کاربری زمین و فعالیتها، حتی المقدور به عنوان یک نظام بسته، تعادل بهینه بین جمعیت و منابع است (بحرینی، 1378: 78).

 

2-4- ویژگی شاخصهای سلامت

 

شاخصهای سلامت، وضعیت یا فرایندهای حیاتی را اندازهگیری میکنند که به طور بالقوه قابل تغییر هستند و ارتباط قابل اثباتی با نتایج سلامت دارد (Braveman PA, 2003: 181).نشاندهنده شرایط موجود میباشند و بنابراین میتوانند برای اندازهگیری تغییرات مورد استفاده قرار گیرند (Rogers et al, 2002: 199). براساس تعریف ماترز و اسکوفیلد در سال 1997 یک شاخص سلامت عمومی، عامل پیشرفت به سمت جامعه سالمتر است (AIHW, 1999: 6). هر چه توزیع و کیفیت شاخصهای بهداشتی و درمانی در یک جامعه متعادلتر و بالاتر باشد، رفاه نسبی و سلامتی بیشتری در آن جامعه وجود خواهد داشت (نسترن،1380: 145). فقدان یا کمبود خدمات بهداشتی و درمانی به ویژه در روستاها، شهرهای کوچک و مناطق محروم، پیامدهای منفی زیادی را به همراه خواهد داشت که مهمترین آنها، اثرات ناگواری است که متوجه زندگی انسانها است (ضرابی و شیخ بیگلو، 1390: 109). از اینرو، بررسی جنبههای بهداشت و سلامت که شامل وضعیت سلامت شهروندان و متعاقب آن تجزیه و تحلیل الزامات آن در بخشهای مختلف توسعه است، ضروری است (قدمی ودیگران، 1389: 3). بهداشت معادل سلامتنیست بلکه تأمین سلامت، حفظ و ارتقاء آن را بهداشت است (اصفهانی، 1388: 45). سازمان بهداشت جهانی سلامتی را به مفهوم برخورداری کامل هر فرد از سلامتی جسمی ذهنی و اجتماعی میداند (Braveman. P & Tarimo. E, 2002: 624).

ارتقای سطح سلامت باعث کاهش هزینههای مستقیم و غیرمستقیم اقتصاد ملی میشود (عمادزاده و دیگران، 1390: 922). تأثیر مستقیمی بر مشارکت، عوامل جمعیت شناختی و کیفیت نیروی انسانی دارد (امینی و حجازی آزاد، 1386: 138). به همین دلیل، کلیه جوامع توجه ویژهای به افزایش کیفی و کمی شاخصهای سلامت داشتهاند (لطفعلی پور و دیگران، 1390: 62). تحقق سلامتی شهروندان زمانی امکانپذیر است که سیاستهای برنامهریزی شهری برخواسته از مفاهیم سلامت و در جهت ارتقای سلامت شهر باشد تحقیقات جامع اخیر نیز موید این نکته است که سهم بالای ارتقای سلامت از طریق بهبود و ارتقای محیطهای شهری ایجاد میگردد (تاجدار، 1389: 105).

 

3- تحلیل یافتهها

 

3-1- تکنیک TOPSIS

 

یون و هوانگ، در سال 1981 روش شباهت به گزینۀ ایدهآل را ارائه کردند که مورد استفادۀ محققان و کاربران مختلف بودهاست. اساس این تکنیک، بر این مفهوم استوار است که گزینهی انتخابی، باید کمترین فاصله را با راهحل ایدهآل مثبت (بهترین حالت ممکن) و بیشترین فاصله را با راهحل ایدهآل منفی (بدترین حالت ممکن) داشته باشد. فرض بر این است که مطلوبیت هر شاخص، به طور یکنواخت افزایشی یا کاهشی است. جهت اولویتبندی مناطق هشتگانه کلانشهر اهواز به لحاظ برخورداری از شاخصهای شهر سالم، ابتدا ماتریس اولیه تشکیل گردید در ادامه دادهها بیمقیاسیشده و ماتریس استاندارد تشکیل گردید، نوع بیمقیاسسازی در این تکنیک بیمقیاسسازی با استفاده از روش نورم است که جهت یکسانسازی مقیاسهای متفاوت دادهها برای تجزیه و تحلیل در مدل استفاده شده است:

 

در این رابطه مقدار بیمقیاس شده گزینه i از نظر شاخص j است و Xij عملکرد گزینه i (i=1,2,3,…m ) در رابطه با معیار (j=1,2,3,…n) در ماتریس تصمیم است. در واقع زمانی که m گزینه و n خصوصیت وجود دارد آلترناتیوهای مختلف وجود دارند که با Xi نشان داده میشود. برای هر گزینه مجموعهای از معیارها وجود دارد که مقدار آن به صورت Xij نشان داده میشود، به عبارتی Xij مقدار خصوصیت j ام است. سپس جهت محاسبه وزن شاخصهای 18 گانه، از تکنیک آنتروپی استفاده گردید که شامل مراحل زیر است؛

 

الف) محاسبه مقدار آنتروپی

 

()

 

ب) محاسبه مقدار عدم اطمینان

 

()

 

ج) محاسبه اوزان شاخصها

 

()

 

د) محاسبه اوزان تعدیل شده

 

()

 

بعد از محاسبه وزن هر یک از شاخصیها، مقادیر استاندارد شده در وزن مربوطه ضرب شده و ماتریس موزون تشکیل گردید. در ادامهبرای هر یک از مناطق هشتگانه کلانشهر اهواز معیار فاصلهای برای آلترناتیو ایدهآل () و آلترناتیو حداقل () محاسبه گردید. پس از محاسبه معیارهای فاصلهای، ضریب اولویت هر یک از مناطق محاسبه گردید. لازم به ذکر است مقدار ضریب اولویت بین صفر و یک در نوسان است. ۱ نشان دهنده بالاترین رتبه و ۰ نیز نشان دهنده کمترین رتبه است.پس از محاسبه معیارهای فاصلهای، ضریب اولویت (*Ci) هر یک از مناطق اهواز محاسبه گردید. لازم به ذکر است مقداربین صفر و یک در نوسان است. در این راستا 1=Ci* نشان دهنده بالاترین رتبه و 0=Ci* نیز نشان دهنده کمترین رتبه است و از طریق زیر به دست میآید:

مقدارCLحاصل تقسیم فاصله از ایدهآل منفی هر گزینه، بر فاصله از ایدهآل منفی آن گزینه به علاوۀ فاصله از ایدهآل مثبت آن گزینه است.

گام اول ماتریس تصمیمگیری؛ ابتدا باید ماتریس تصمیم (بانک داده) تشکیل شود جدول شماره (3)ماتریس تصمیمگیری تحقیق را نشان میدهد.

 

جدول 3- ماتریس تصمیمگیری تحقیق

 

	مناطق	1	2	3	4	5	6	7	8
شاخصهای اجتماعی	تراکم جمعیت	119	29	52	49	27	65	98	40
	نسبت جنسی جمعیت	103.2	108.7	102.5	101	103.8	102.9	105.9	108.2
	بعد خانوار	4	4.2	4.4	4.7	5.3	5	4.7	4.8
	درصد مردان باسواد	52.45	52.97	52.03	51.46	53.71	53.74	53.24	53.22
	درصد زنان باسواد	47.55	47.03	47.97	48.54	46.29	46.26	46.76	46.78
	درصدجمعیت فعال	39	41	37	34	34	33	37	35
شاخصهای زیست محیطی	درصد خودرو اتشنشانی	0.006	0.006	0.002	0.003	0.001	0.002	0.004	0.001
	درصد شیر آتشنشانی	0.021	0.009	0.002	0.005	0.001	0.001	0.005	0.001
	سرانه پارک همسایگی	0.218	0.319	0.195	0.166	0.206	0.104	0.179	0.459
	سرانه فضای سبز	4.848	1.822	28.27	3.354	2.024	1.290	3.036	10.04
	سرانه ورزشی	0.853	0.498	2.065	3.992	0.055	0.502	3.581	1.120
	سرانه درمانی	0.703	0.747	2.150	2.296	0.037	0.296	0.850	1.438
شاخصهای سلامت	نرخ مرگ و میر زنان	5.89	7.33	4.46	4.13	8.76	4.00	4.47	5.91
	نرخ مرگ و میر مردان	7.87	10.07	5.76	5.31	12.61	5.15	5.69	7.58
	مرگ و میر کودکان	1.60	2.14	1.28	1.19	1.87	1.16	1.31	1.71
	درصد سرطان ریه	5.33	9.40	6.90	9.40	11.91	17.55	16.30	23.20
	درصد سرطان پوست	7.96	9.32	6.21	14.95	11.84	14.76	16.31	18.64
	درصد سرطان روده	7.61	10.14	7.61	10.42	11.55	18.03	18.87	15.77

 

مآخذ: محاسبات نگارندگان، 1395

 

گام دوم بیمقیاس سازی: پس از تشکیل ماتریس تصمیمگیری، در این مرحله ماتریس داده باید بیمقیاسسازی شود، نوع بیمقیاسسازی در این روش با استفاده از نورم صورت میگیرد. برای بیان اهمیت نسبی معیارها و شاخصهای مورد استفاده باید وزن نسبی آنها را تعیین کرد. در این پژوهش برای وزندهی به 18 معیار انتخابی با استفاده از روش آنتروپی بهره گرفته شده است. این تکنیک پس از استاندارد سازی دادههای موجود در غالب زیرشاخصهای اجتماعی، شاخصهای زیستمحیطی و شاخصهای سلامت، امکان بررسی تطبیقی شاخصها را میسر میکند.جدول شماره (4) اوزان شاخصهای منتخب شهر سالم با روش آنتروپی شانن را نشان میدهد.

 

جدول 4- اوزان شاخصهای منتخب شهر سالم با روش آنتروپی شانن

 

	مناطق	1	2	3	4	5	6	7	8
شاخصهای اجتماعی	تراکم جمعیت	0.25	0.06	0.11	0.10	0.06	0.14	0.20	0.08
	نسبت جنسی جمعیت	0.12	0.13	0.12	0.12	0.12	0.12	0.13	0.13
	بعد خانوار	0.11	0.11	0.12	0.13	0.14	0.13	0.13	0.13
	درصد مردان باسواد	0.12	0.13	0.12	0.12	0.13	0.13	0.13	0.13
	درصد زنان باسواد	0.13	0.12	0.13	0.13	0.12	0.12	0.12	0.12
	درصدجمعیت فعال	0.13	0.14	0.13	0.12	0.12	0.11	0.13	0.12
شاخصهای زیست محیطی	درصد خودرو اتشنشانی	0.23	0.23	0.09	0.13	0.04	0.09	0.16	0.03
	درصد شیر آتشنشانی	0.46	0.19	0.05	0.11	0.03	0.03	0.11	0.02
	سرانه پارک همسایگی	0.12	0.17	0.11	0.09	0.11	0.06	0.10	0.25
	سرانه فضای سبز	0.09	0.03	0.52	0.06	0.04	0.02	0.06	0.18
	سرانه ورزشی	0.07	0.04	0.16	0.32	0.00	0.04	0.28	0.09
	سرانه درمانی	0.08	0.09	0.25	0.27	0.00	0.03	0.10	0.17
شاخصهای سلامت	نرخ مرگ و میر زنان	0.13	0.16	0.10	0.09	0.19	0.09	0.10	0.13
	نرخ مرگ و میر مردان	0.13	0.17	0.10	0.09	0.21	0.09	0.09	0.13
	مرگ و میر کودکان	0.13	0.17	0.10	0.10	0.15	0.09	0.11	0.14
	درصد سرطان ریه	0.05	0.09	0.07	0.09	0.12	0.18	0.16	0.23
	درصد سرطان پوست	0.08	0.09	0.06	0.15	0.12	0.15	0.16	0.19
	درصد سرطان روده	0.08	0.10	0.08	0.10	0.12	0.18	0.19	0.16

 

مآخذ: محاسبات نگارندگان، 1395

گام سوم ماتریس بیمقیاس شدهی موزون: در مراحل بعد ماتریس اوزان شاخصها را با روش آنتروپی شانون را ضربدر ماتریس بیمقیاسسازی کرده این ماتریس، ماتریس بیمقیاس شدهی موزون نام دارد. بعد از بدست آوردن ایدهآل مثبت و منفی و فاصلهی ایده ال مثبت و منفی آنها میزان نزدیکی (مقدارCL ) هر گزینه به راه حل ایدهآل محاسبه میشود مقدار آن بین صفر ویک است هرچه این مقدار به یک نزدیکتر باشد راهکار بهتر است و رتبهی هر یک را میتوان مشخص کرد. جدول شماره (5) رتبهبندی نهایی مناطق اهواز را با استفاده از مدل تاپسیس را نشان میدهد.

 

 

 

جدول 5- رتبهبندی نهایی مناطق اهواز

 

	1	2	3	4	5	6	7	8
مقدار1CL	0.994	0.022	0.272	0.239	0.006	0.413	0.772	0.141
رتبه	1	7	4	5	8	3	2	6
مقدار2CL	0.438	0.345	0.512	0.335	0.145	0.050	0.291	0.466
رتبه	3	4	1	5	7	8	6	2
مقدار3CL	0.865	0.685	0.922	0.714	0.534	0.411	0.421	0.215
رتبه	2	4	1	3	5	7	6	8

 

1- شاخصهای اجتماعی، 2- شاخصهای زیست محیطی، 3-شاخصهای سلامت مآخذ: محاسبات نگارندگان، 1395

 

بالاترین رتبهی شاخصهای شهر سالم در محدوده مورد مطالعه مربوط به منطقه1 با میانگین 766/0 و مناطق 3، 7، 4، 2، 6، 8، 5 به ترتیب با میانگین 569/0، 494/0، 429/0، 351/0، 291/0، 274/0، 228/0 اولویتهای بعدی را به خود اختصاص دادهاند.

 

3-2- تحلیل مکانی شاخصهای شهر سالم

 

پس از استخراج اوزان شاخصها با استفاده از مدل تاپسیس، رتبه مناطق شهر اهواز با تاکید بر شاخصهای منتخب بدست آمد؛ سپس جهت تحلیل فضایی اوزانی که از مرحله آنتروپی شانن مدل تاپسیس بدست آمد به وسیله نرمافزار GIS و ابزارKriging درونیابی شد که منجر به ترسیم نقشهی فواصل (پهنهبندی شده) شد، بنابراین در این بخش در مرحله اول اوزان بدست آمده از آنتروپی شانن (جدول شماره4) با ساخت فیلد (field) در جدول (table) لایه مناطق هشتگانه شهر اهواز از طریق برنامه جانبی تحلیل فضایی در محیط نرم افزار GIS اعمال شد. در مرحله دوم از طریق روش درونیابی و ابزارKriging نقشة فواصل شاخصها به تفکیک مولفههای سهگانه ترسیم شد و در مرحله سوم نقشه شاخصهای نهایی شهر سالم اهواز از همپوشانی سه نقشه اجتماعی، زیستمحیطی و سلامت با استفاده از ابزارFuzzy overly با Gama 9/0 به دست آمده است. عملگرGama یکحالتکلیازعملگرهای Product و Sum فازیاستکهبهصورتتلفیقیودرقالبرابطه زیربکارگرفتهشدهاست.

در عملگرGama فازیودررابطهبیانشدهبرایآنمقداربینصفرتایکمتغیرهست. اگرمقداریکانتخابشودتبدیلبهعملگر Sum فازیمیگرددواگرصفرانتخابشودبه عملگر Product تبدیلمیگردد. بنابراینبایستیتوجهشودکهانتخابصحیحمقدار در خروجیتأثیرخواهدگذاشتومیتوانددرسازگاریگرایشهایکاهشیکهدرعملگر Product قرارداردباگرایشهایافزایشیکهدرعملگر Sum وجوددارد،تعیینکنندهباشد. در اینمطالعهباآزمایشحدآستانههایمابینصفرویکمشخصگردیدکهحدآستانه 9/0 با توجهبهخروجیبهدستآمدهیکسازگاریقابلانعطافیرابینگرایشهایافزایشیوکاهشیدرخروجیدادههاایجادمیکند.چرا کهبهکارگیریاینتوانبهصورتمشخصودقیقتریبرخلافتوانهایپایینتروبالاترازخودکهبهافزایشوکاهشحداکثریگرایشداشتند بهنمایشصحیحتروضعیتمتغیرهاباتوجهبهماهیتآنهاووضعیتآنهادرمنطقهموردمطالعهانجامید. نقشه (1) پراکنش شاخصهای اجتماعی شهر سالم را در محدوده مورد مطالعه، نقشه (2) پراکنش شاخصهای سلامت شهر سالم، نقشه (3) پراکنش شاخصهای زیستمحیطی شهر سالم و نقشه (4) ارزش نهایی شاخصهای شهر سالم نشان میدهد. بیشترین پراکنش شاخصهای اجتماعی شهر سالم مربوط به منطقه1 با میانگین 994/0و کمترین مربوط به منطقه 5 با میانگین 006/0 است. بیشترین پراکنش شاخصهای زیستمحیطی شهر سالم مربوط به منطقه3 با میانگین 512/0 و کمترین مربوط به منطقه 6 با میانگین 050/0 است.بیشترین پراکنش شاخصهای سلامت شهر سالم مربوط به منطقه3 با میانگین 922/0 و کمترین مربوط به منطقه 6 با میانگین 411/0 است.

 

 

نقشه 1- پراکنش شاخصهای اجتماعی شهر سالم، ترسیم: نگارندگان، 1395

 

 

نقشه 2- پراکنش شاخصهای سلامت شهر سالم، ترسیم: نگارندگان، 1395

 

 

نقشه 3- پراکنش شاخصهای سلامت شهر سالم، ترسیم: نگارندگان، 1395

 

 

نقشه 4- ارزش نهایی شاخصهای شهر سالم، ماخد: نگارندگان، 1395

 

 

 

یافتههای تحلیل مکانی از شاخصهای شهر سالم اهواز: در توزیع شاخصهای شهر سالم مناطق 5، 8 و 6 بیشترین فاصله را از خط نرمال دارند؛ به دلیل اینکه بیشترین افراد سرطانی (پوست، ریه، روده) و بیشترین نرخ مرگ و میر مردان و زنان را دارند، بنابراین از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند. مناطق 1، 3، 7، 4 کمترین فاصله را از خط نرمال دارند؛ زیرا که کمترین نرخ مرگ و میر، مبتلایان به سرطان (پوست، ریه، روده) و بیشترین سرانههای ورزشی، فضای سبز و درمانی را دارد، بنابراین از وضعیت مناسبتری برخوردارند. در بین مناطق هشتگانه اهواز منطقه3 و 7 شاخصهایی چون؛ سرانه فضای سبز و فضای ورزشی به صورت حداکثری و نرخ مرگ ومیر مردان، زنان و کودکان زیر پنج سال به صورت حداقلی و سایر شاخصها چون؛ تراکم جمعیت، زنان باسواد، جمعیت فعال و... به صورت متعادل، توزیع شدهاند؛ بنابراین از جایگاه نسبتا میانهای برخوردارند.منطقه1 از وضعیت مطلوبتری برخوردار است، زیرا بیشترین تراکم جمعیت و کمترین افراد مبتلا به سرطان و نرخ مرگ ومیر را دارد؛ از طرفی در مناطق مرکزی به دلیل تجمع امکانات و سایر تاسیسات رفاهی، شاخصهای شهر سالم به صورت مطلوبتری توزیع شدهاند؛ در نتیجه با فاصله گرفتن از مرکز (منطقه1)، شاخصهای شهر سالم به صورت نامطلوبی توزیع میشوند. به صورت کلی میانگین ارزش وزنی شاخصهای اجتماعی 357/0، شاخصهای زیستمحیطی 323/0، شاخصهای سلامت 596/0 است. که بیشترین ارزش وزنی را شاخصهای سلامت شهر سالم دارا است.

 

4- نتیجهگیری

 

این مطالعه 18 شاخص شهر سالم را در سه دستهاصلی و هر دسته 6 زیر شاخص را برای سنجش سلامتی شهر اهواز استخراج و بررسی کرده است. با توجه به توزیع شاخصهای شهر سالم؛ میتوان نتیجه گرفت که شهر اهواز با استانداردهای شهر سالم تفاوتهای زیادی دارد و شاخصهای شهر سالم در مناطق اهواز به صورت نرمال و متعادل نیستند. از طرفی سنجش شاخصهای شهرسالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز نشان میدهد؛ که مناطق مورد مطالعه از ارزش یکسانی برخوردار نیستند. به طوری که از نظر شاخصهای اجتماعی منطقه1 بالاترین رده و پایین ترین رده مربوط به منطقه 5 است. از نظر شاخصهای زیستمحیطی منطقه3 بالاترین رده را دارد و پایین ترین رده مربوط به منطقه 5 است. از نظر شاخصهای سلامت منطقه 8 بالاترین رده و پایین ترین رده مربوط به منطقه 3 است. منطقه1 اغلب بخش مرکزی شهر را شامل میشوند یعنی حیاتیترین و مهمترین بخش اهواز است و بیشترین تراکم جمعیت و کمترین افراد مبتلا به سرطان و نرخ مرگ و میر را دارد بنابراین از وضعیت مطلوبتری برخوردار است؛ منطقه2 شامل کیانپارس، امانیه و ... دارای دو بیمارستان بزرگ و چندین کلینیک و یک مرکز جراحی است. بیمارستان مهر بزرگترین بیمارستان کیانپارس و بعنوان یکی از مجهزترین بیمارستانهای خصوصی شهر اهواز محسوب میشود و در بین گزینههای تحقیق جایگاه نسبتا میانهای دارد؛ منطقه3 و منطقه7 بیشترین سرانه فضای سبز و فضای ورزشی را دارد از طرفی کمترین افراد مبتلا به سرطان و نرخ مرگ ومیر را بنابراین از وضعیت مطلوبتری برخوردار است؛ منطقه4 شامل گلستان و... از سرانههای ورزشی، درمانی، آموزشی، مطلوبتری نسبت به سایر مناطق برخوردار است و در حد وسط برخورداری از شاخصهای شهر سالم در بین گزینههای تحقیق قرار گرفته است. مناطق 5، 8 و 6 بیشترین افراد سرطانی (پوست، ریه، روده) و کمترین جمعیت فعال را دارد و از وضعیت نامناسبی برخوردار است.در پایان تحلیل مکانی سنجش شاخصهای شهرسالم در مناطق هشتگانه شهر اهواز نشان میدهد؛ که منطقه1 بیشترین ارزش را در پراکنش شاخصهای شهرسالم به دلیل داشتن حداکثر تراکم جمعیت، کمترین میزان مرگ و میر، افراد مبتلا به سرطان و ... را دارا است. پس از آن مناطق 3، 7، 4، 2، 6، 8، 5 به ترتیب ردههای بعدی را به خود اختصاص دادند. تحلیل یافتهها نشان میدهد که مناطق یک، سه و هفت از لحاظ برخورداری از نظر شاخصهای شهر سالم در حال توسعه میباشند. مناطق چهار، دو و شش در وضعیت نیمه برخوردار و هشت و پنج در وضعیت محروم قرار گرفتهاند؛ که این امر نشان از وضعیت نامناسب و دور از استانداردهای مطلوب شهر سالم در سطح جهانی و ملی در محدوده مورد مطالعه است.

 

5-پیشنهادها

 

با توجه به مطالب ذکر شده، به منظور تعدل بخشی شاخصهای اجتماعی، زیستمحیطی، سلامت شهر سالم در سطح مناطق شهر اهواز، راهبردهای چون؛ افزایش کمی و کیفی تعداد پزشک عمومی، تعداد داروخانه به صورت متعادل در محدوده مورد مطالعه به ویژه مناطق هشت و پنج، افزایش وسعیت فضای سبز جهت کاهش آلایندهها و تصفیه هوا به ویژه در مناطق دو، شش و پنج، افزایش آگاهی ساکنین در مورد برنامههای سلامت، آشنا نمودن ساکنین با معیارهای شهر سالم، ایجاد مدرسه سالم، افزایش وسعیت پارکهای همسایگی، تشکیل ادارهی سلامت شهرداری اهواز، ایجاد موسسات و کانونهای فرهنگی- آموزشی، ایجاد موسسات و کانونهای بهداشتی- درمانی و... پیشنهاد میشوند.

 

 

 

منابع

 

اصفهانی و همکاران، (1388)، آئین تندرستی، تهران، تندیس، چاپ نهم.

 

امینی، علیرضا، حجازی آزاد، زهره، (1386)، تحلیل و ارزیابی نقش سلامت و بهداشت در ارتقا بهره وری نیروی کار در اقتصاد ایران، فصلنامة پژوهشهای اقتصادی ایران. سال نهم، شماره30،صص 137-163

 

بحرینی، سید حسین، (1378)، تجدد، فراتجدد وپس از آن در شهرسازی، انتشارات دانشگاه تهران.

 

پاگ، ﺳﺪرﻳﻚ، (1383)، شهرهای پایدار درکشورهای درحال توسعه، ترجمه: محرمنژاد، ناصر، تهران، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران، وزارت مسکن و شهر سازی ایران.

 

پرهیزگار، اکبر، حافظ نیا، محمدرضا, طاهرخانی، مهدی, فرهادی گوگه، رودابه، (1386)، ارزیابی پروژه شهر سالم (مطالعه موردی: کوی سیزده آبان)، مجله علوم انسانی: زمستان, دوره 15 , شماره 1; صص 11 تا 32

 

تاجدار، وحید، رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی اکبر، (1389)، سنجش مولفه سلامت در کلانشهر مشهد از دیدگاه برنامهریزی شهری، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 41، بهار، صص101-110

 

دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، (1378)، تهران، سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.

 

رهنما، محمدرحیم، افشار، زهرا، رضوی، محمدمحسن، (1390)، تحلیل شاخصهای شهر سالم در محلهی بهارستان شهر مشهد، سومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، http://www.civilica.com/Paper-URBANPLANING03-URBANPLANING03_003.html

 

زیاری. کرامت الله ، جانبابا نژاد، ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ، (1388)، دیدگاهها و نظریات شهر سالم، ماهنامه شهرداریها، شماره 95، صص14-23

 

شیخی، ﻣ.حمدتقی، (1378)، دیدگاههای نوین در مدیریت شهر سالم (تحلیلی از دیدگاه جامعه شناسی) اولین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، دانشگاه تبریز، صص--

 

ضرابی، اصغر، شیخ بیگلو. رعنا، (1390)، سطحبندی شاخصهای توسعه سلامت استانهای ایران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42، صص107-128

 

ضرابی، اصغر، قدمی. ﻣصطفی، کنعانی، ﻣحمدرضا، (1391)، ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره47، صص 131-151

 

طبیبیان. منوچهر، (1376)، ارزیابی پروژه شهر سالم در ایران (مطالعة موردی: کوی سیزده آبان)، مجله: محیط شناسی، بهمن ماه، شماره 20، صص61 تا 74.

 

عبادی، جاوید، (1378)، ساماندهی بافت قدیم شهر ری به منظور ایجاد شهر سالم، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران،

 

عمادزاده، مصطفی ؛سامتی،مرتضی، صافی دستجردی، داوود، (1390)، رابطه ی مخارج سلامت و رشد اقتصادی در استانهای ایران، دوماهنامه مدیریت اطلاعات سلامت، ویژه نامه ی اقتصاد سلامت.دوره ی هشتم .شماره ی هفتم، صص918-928

 

قدمی. ﻣصطفی، دیوسالار. اسدالله ، غلامیان. محمد، (1390)، بررسی تطبیقی شاخصهای شهر سالم در مقیاس ملی و جهانی (نمونه مورد مطالعه: نقاط شهری ایران و کشورهای توسعهیافته)، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بینالمللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان، ص3

 

لطفعلی پور، محمد رضا؛فلاحی، محمد علی؛ برجی، معصومه، (1390)، بررسی تأثیر شاخصهای سلامت بر رشد اقتصادی ایران . مدیریت سلامت ، شماره 14.صص57-70

 

لطفی. ﺻدیقه، مهدی. علی، مهدیان بهنمیری. معصومه، (1392)، ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقۀ دو شهر قم، فصلنامۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، سال اول، شمارۀ دوم، صص76-99

 

محمدی ده چشمه،مصطفی، (1390)، ایمنی و پدافند غیر عامل شهری, محور بین رشتهای, انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز

 

محمودینژاد،هادی، پورجعفر، محمدرضا، آذری، امید، علیزاده، امین، بمانیان، محمدرضا، انصاری، مجتبی، (1388)، تعامل دستور کار 21 و فرایند تحققپذیری شهر سالم: با ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در شرایط معاصر ایران فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. سال دهم، شماره چهارم، صص341-356

 

نسترن، مهین، (1380)، تجزیه و تحلیل و ارزیابی درجه غلظت و توزیع شاخصهای بهداشت در اصفهان. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی.شماره 27 و26، صص145-162

 

AIHW: Development of national public health indicators. 1999.p6

Barton,H., tsourou,C. (2000). Healthy urban planning.Spon press,p7

Braveman PA. 2003 .Monitoring equity in health and healthcare: a conceptual framework. Journal of health, population and nutrition;P 181

Braveman, P. Tarimo, E. (2002). Social inequalities in health within countries: not only an issue for affluent nations, Social Science & Medicine, No. 54, pp. 621–635.

Chris S. Kochtitzky, MSP. ( 2004). Urban Planning and Public Health at CDC.p5

Collins, C. D. ; Green, A. T. and Newell, J. N. 2002. The relationship between disease control strategies and health system development: the case of TB , Health Policy, No. 62, pp. 141–160.

Crombie,D. (1992).Regeneration, Toronto Waterfront and The Sustainable City,Final Report,Ottowa,Ministry of Supply and Services. P 18

David Satterthwaite and Diana Mitlin. (2012). Urbanisation as a Threat or Opportunityin the Promotion of Human Well-being in the 21st Century (The BellagioInitiative: p36

De Leeuw,E. (1998). Sense andNonsense in Healthy CityEvaluation. Paper Presented atthe International Conferenceon Healthy Cities, Athens,WHO Collaborating Centrefor Research on Healthy Cities,University of Maastricht,Maastricht . p 231

Fanga, P. ; Donga, S. ; Xiaoc, J. ; Liud, C. ; Fengc, X. and Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: Evidence from China, Health Policy, No. 94, pp. 14–25.

Goldstein, G. (2000). Healthy Cities: Overview of a WHO international program. Rev. EnvironHealth; Health Care Services Agency: 15 (1-2): 207-14.

Marotz, L. R. (2008). Health, Safety, and Nutrition for the Young Child, Cengage Learning. P66

Richard Godfrey and Marlene Julien. (2005).‘Urbanisation and health’ ClinicalMedicine 5 (2):137-41.

Rogers A, Campbell S, Gask L, Sheaff R, Marshall M, Halliwell S, et al. (2002).Some national service frameworks are more equal than others: implementing clinical governance for mental health in primary care groups and trusts. Journal of Mental Health;11 (2):199

Ronald G. Macfarlane, Linda P. Wood, MA, Monica E. Campbell. (2015). Healthy Toronto byDesign: Promoting a healthier built environment, Public Health;106 (1) (Suppl. 1):eS5-eS8.

Sik Chi. (2004). Healthy City Kuching, Intersectoral collaboration in, Healthy Cities: Malaysia, p271

Smith, H. K. ; Harper, P. R. ; Potts, C. N. and Thyle, A. (2009). Planning sustainable community health schemes in rural areas of developing countries, European Journal of Operational Research, No. 193, pp. 768–777.

Tara Zupancic, Marianne Kingsley, Timothy Jason, Ronald Macfarlane . (2015).Green City: Why NatureMatters to city Health:p2, TTY: 416-392-0658,Email:[e-mail]

WHO, UN Habitat. (2010). Hidden Cities: unmasking and overcoming healthinequities in urban settings:p 8

 

　

 

مراجع

 

اصفهانی و همکاران، (1388)، آئین تندرستی، تهران، تندیس، چاپ نهم.

 

امینی، علیرضا، حجازی آزاد، زهره، (1386)، تحلیل و ارزیابی نقش سلامت و بهداشت در ارتقا بهره وری نیروی کار در اقتصاد ایران، فصلنامة پژوهشهای اقتصادی ایران. سال نهم، شماره30،صص 137-163

 

بحرینی، سید حسین، (1378)، تجدد، فراتجدد وپس از آن در شهرسازی، انتشارات دانشگاه تهران.

 

پاگ، ﺳﺪرﻳﻚ، (1383)، شهرهای پایدار درکشورهای درحال توسعه، ترجمه: محرمنژاد، ناصر، تهران، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری ایران، وزارت مسکن و شهر سازی ایران.

 

پرهیزگار، اکبر، حافظ نیا، محمدرضا, طاهرخانی، مهدی, فرهادی گوگه، رودابه، (1386)، ارزیابی پروژه شهر سالم (مطالعه موردی: کوی سیزده آبان)، مجله علوم انسانی: زمستان, دوره 15 , شماره 1; صص 11 تا 32

 

تاجدار، وحید، رفیعیان، مجتبی، تقوایی، علی اکبر، (1389)، سنجش مولفه سلامت در کلانشهر مشهد از دیدگاه برنامهریزی شهری، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 41، بهار، صص101-110

 

دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، (1378)، تهران، سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور.

 

رهنما، محمدرحیم، افشار، زهرا، رضوی، محمدمحسن، (1390)، تحلیل شاخصهای شهر سالم در محلهی بهارستان شهر مشهد، سومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، http://www.civilica.com/Paper-URBANPLANING03-URBANPLANING03_003.html

 

زیاری. کرامت الله ، جانبابا نژاد، ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ، (1388)، دیدگاهها و نظریات شهر سالم، ماهنامه شهرداریها، شماره 95، صص14-23

 

شیخی، ﻣ.حمدتقی، (1378)، دیدگاههای نوین در مدیریت شهر سالم (تحلیلی از دیدگاه جامعه شناسی) اولین همایش مدیریت توسعه پایدار در نواحی شهری، دانشگاه تبریز، صص--

 

ضرابی، اصغر، شیخ بیگلو. رعنا، (1390)، سطحبندی شاخصهای توسعه سلامت استانهای ایران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 42، صص107-128

 

ضرابی، اصغر، قدمی. ﻣصطفی، کنعانی، ﻣحمدرضا، (1391)، ارزیابی سکونتگاههای شهری با رویکرد شهر سالم در استان مازندران، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره47، صص 131-151

 

طبیبیان. منوچهر، (1376)، ارزیابی پروژه شهر سالم در ایران (مطالعة موردی: کوی سیزده آبان)، مجله: محیط شناسی، بهمن ماه، شماره 20، صص61 تا 74.

 

عبادی، جاوید، (1378)، ساماندهی بافت قدیم شهر ری به منظور ایجاد شهر سالم، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران،

 

عمادزاده، مصطفی ؛سامتی،مرتضی، صافی دستجردی، داوود، (1390)، رابطه ی مخارج سلامت و رشد اقتصادی در استانهای ایران، دوماهنامه مدیریت اطلاعات سلامت، ویژه نامه ی اقتصاد سلامت.دوره ی هشتم .شماره ی هفتم، صص918-928

 

قدمی. ﻣصطفی، دیوسالار. اسدالله ، غلامیان. محمد، (1390)، بررسی تطبیقی شاخصهای شهر سالم در مقیاس ملی و جهانی (نمونه مورد مطالعه: نقاط شهری ایران و کشورهای توسعهیافته)، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بینالمللی جغرافیدانان جهان اسلام، زاهدان، ص3

 

لطفعلی پور، محمد رضا؛فلاحی، محمد علی؛ برجی، معصومه، (1390)، بررسی تأثیر شاخصهای سلامت بر رشد اقتصادی ایران . مدیریت سلامت ، شماره 14.صص57-70

 

لطفی. ﺻدیقه، مهدی. علی، مهدیان بهنمیری. معصومه، (1392)، ارزیابی شاخصهای شهر سالم در منطقۀ دو شهر قم، فصلنامۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، سال اول، شمارۀ دوم، صص76-99

 

محمدی ده چشمه،مصطفی، (1390)، ایمنی و پدافند غیر عامل شهری, محور بین رشتهای, انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز

 

محمودینژاد،هادی، پورجعفر، محمدرضا، آذری، امید، علیزاده، امین، بمانیان، محمدرضا، انصاری، مجتبی، (1388)، تعامل دستور کار 21 و فرایند تحققپذیری شهر سالم: با ارائه راهکارها و پیشنهادهایی در شرایط معاصر ایران فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. سال دهم، شماره چهارم، صص341-356

 

نسترن، مهین، (1380)، تجزیه و تحلیل و ارزیابی درجه غلظت و توزیع شاخصهای بهداشت در اصفهان. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی.شماره 27 و26، صص145-162

 

AIHW: Development of national public health indicators. 1999.p6

Barton,H., tsourou,C. (2000). Healthy urban planning.Spon press,p7

Braveman PA. 2003 .Monitoring equity in health and healthcare: a conceptual framework. Journal of health, population and nutrition;P 181

Braveman, P. Tarimo, E. (2002). Social inequalities in health within countries: not only an issue for affluent nations, Social Science & Medicine, No. 54, pp. 621–635.

Chris S. Kochtitzky, MSP. ( 2004). Urban Planning and Public Health at CDC.p5

Collins, C. D. ; Green, A. T. and Newell, J. N. 2002. The relationship between disease control strategies and health system development: the case of TB , Health Policy, No. 62, pp. 141–160.

Crombie,D. (1992).Regeneration, Toronto Waterfront and The Sustainable City,Final Report,Ottowa,Ministry of Supply and Services. P 18

David Satterthwaite and Diana Mitlin. (2012). Urbanisation as a Threat or Opportunityin the Promotion of Human Well-being in the 21st Century (The BellagioInitiative: p36

De Leeuw,E. (1998). Sense andNonsense in Healthy CityEvaluation. Paper Presented atthe International Conferenceon Healthy Cities, Athens,WHO Collaborating Centrefor Research on Healthy Cities,University of Maastricht,Maastricht . p 231

Fanga, P. ; Donga, S. ; Xiaoc, J. ; Liud, C. ; Fengc, X. and Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: Evidence from China, Health Policy, No. 94, pp. 14–25.

Goldstein, G. (2000). Healthy Cities: Overview of a WHO international program. Rev. EnvironHealth; Health Care Services Agency: 15 (1-2): 207-14.

Marotz, L. R. (2008). Health, Safety, and Nutrition for the Young Child, Cengage Learning. P66

Richard Godfrey and Marlene Julien. (2005).‘Urbanisation and health’ ClinicalMedicine 5 (2):137-41.

Rogers A, Campbell S, Gask L, Sheaff R, Marshall M, Halliwell S, et al. (2002).Some national service frameworks are more equal than others: implementing clinical governance for mental health in primary care groups and trusts. Journal of Mental Health;11 (2):199

Ronald G. Macfarlane, Linda P. Wood, MA, Monica E. Campbell. (2015). Healthy Toronto byDesign: Promoting a healthier built environment, Public Health;106 (1) (Suppl. 1):eS5-eS8.

Sik Chi. (2004). Healthy City Kuching, Intersectoral collaboration in, Healthy Cities: Malaysia, p271

Smith, H. K. ; Harper, P. R. ; Potts, C. N. and Thyle, A. (2009). Planning sustainable community health schemes in rural areas of developing countries, European Journal of Operational Research, No. 193, pp. 768–777.

Tara Zupancic, Marianne Kingsley, Timothy Jason, Ronald Macfarlane . (2015).Green City: Why NatureMatters to city Health:p2, TTY: 416-392-0658,Email:[e-mail]

WHO, UN Habitat. (2010). Hidden Cities: unmasking and overcoming healthinequities in urban settings:p 8