بررسی تأثیر عوامل کالبدی _محیطی طراحی فضاهای باز شهری بر ارتقائ امنیت اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر سبزوار

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 10، دوره 8، شماره 30، آذر و دی 1396، صفحه 145-162   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهیا سالاریفر^{* 1}؛ مسیح اله معصومی²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد گروه معماری، علوم تحقیقات خراسان رضوی، دانشگاه ازاد اسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار گروه معماری، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

تاریخ دریافت: 30 بهمن 1395،  تاریخ بازنگری: 24 تیر 1396،  تاریخ پذیرش: 04 مهر 1396 

چکیده

امروزه، توجه به مفهوم امنیت شهروندان، به یکی از اولویت‌های اساسی نظریه پردازان شهری تبدیل شده است. رشد سریع شهرها، مهاجرت روستاییان به شهرها و عدم برنامه ریزی و طراحی مناسب، منجر به ایجاد ساختاری ناهمگون درحاشیه شهرها شده است و به تبع آن سکونت گاه‌های غیررسمی بوجود آمده اند. یکی از اساسی‌ترین مشکلات سکونت گاه­های غیر رسمی، وجود تهدیدات و خطراتی است که به طور روزمره در فضاهای شهری، زندگی ساکنین را تحت تأثیر قرار می­دهد. این محلات به دلیل خارج بودن از برنامه­ریزی‌های رسمی و قانونی توسعه­ی شهری و محرومیت از خدمات شهری به شدت در معرض وقوع جرم قرار دارند. تدوین ضوابط کارآمد و متناسب با شرایط محیطی و ارائه الگوهای مناسب، می‌تواند به کاهش جرم خیزی در فضاهای باز سکونت گاه‌های غیر رسمی کمک نماید. اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ، با شناسایی شاخص­ها و عوامل مؤثر بر ویژگی­های محیطی و تأثیر آن در امنیت اجتماعی، به بررسی این عوامل در فضاهای باز شهری در سکونتگاههای غیر رسمی شهرسبزوار می‌پردازد. تحقیق حاضر در زمره تحقیقات کاربردی قرار دارد. روش تحقیق، با استفاده از راهبرد ترکیبی به صورت توصیفی – تحلیلی است و در فرآیند انجام تحقیق از روش‌های تفسیری و پیمایشی استفاده شده است. گردآوری داده‌ها در پژوهش حاضر پس از تدوین چارچوب نظری پژوهش با استفاده از تکنیک پرسشنامه به صورت میدانی انجام شده است. تحلیل‌ها به صورت استنباطی و توصیفی، با استفاده از نرم افزار SPSSانجام شده است. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که در فضاهای باز شهری سکونتگاه‌های مورد نظر در شهر سبزوار، از بین مؤلفه­های کالبدی، شش مؤلفه (آلودگی نمادی، آلودگی دیداری، فعالیت‌های کاربری زمین، کیفیت کلی سکونت، آلودگی نور و دسترسی) با امنیت اجتماعی رابطه مستقیم و معناداری دارند و از میان عوامل فوق عامل " آلودگی نمادی" با ضریب (0.203) بیشترین تاثیر را دارد.

کلیدواژه‌ها

جرم؛ مؤلفه‌های کالبدی؛ فضای باز شهری؛ سکونت گاه غیر رسمی؛ شهرسبزوار

عنوان مقاله [English]

An investigation into the impact of physical-environmental factors in designing urban open spaces on incresing social safety in informal settlements (Case Study: Informal settlements in Sabzevar)

نویسندگان [English]

M Salarifar¹؛ M Masoomi²

چکیده [English]

Today, the concept of security of the citizens becomes one of the main priorities of urban theorists.Insecurity of places and open spaces of collective prevented the development of cultural and public contributions of citizens.Urban rapid growth, migration of rural to urban and a lack of proper planning and design terminated a heterogeneous structure in the suburban areas and followed by it informal settlements have arisen. One of the most fundamental problems of informal settlements is threats and hazards that daily in urban areas affected lives of residents.These areas because of being outside the formal and legal planning of urban development and exclusion of urban services are strongly to crime.Codification of efficient and appropriate to environmental conditions criteria and providing of good patterns can help reduce the rise in crime in informal settlements open spaces.This study, with identifying indicators and factors affecting the characteristics of the environment and its impact on social security, examine these factors in urban open spaces in informal settlements in Sabzevar. This study is among the applied research.The research method, using a combination strategy is descriptive analysis and from method of interpretation and survey have used in the process of doing research. Collecting data in this study has been done after develop a theoretical framework by using questionnaires in this field.SPSS software is have used for descriptive and inferential analysis. The findings suggest that there is a significant negative correlation between six physical components as a symbol of pollution, visual pollution, land use activities, the overall quality of living, light pollution and access and social security.

کلیدواژه‌ها [English]

crime, Physical components, urban open space, informal settlements, Sabzevar

مراجع

احمدیان، م.(1382)."حاشیه نشینی، ریشه‌ها و راه حل‌ها". مجله اندیشه حوزه،آذر و اسفند، شماره 543 و44.

ادبیان،ف وعظیمی،ا(1390)،" تبیین امنیت در محیط شهری بر مبنای پارامترهای کالبدی و طراحی(مورد شهر بابلسر)"،فصلنامه امایش محیط،شماره 15، صص 81-105

اراسته،مجتبی(1389)،"بررسی و مقایسه تطبیقی کیفیت فضاهای عمومی در سکونتگاههای خودرو،نمونه موردی: محلات اسلام اباد و ده ونک تهران"،مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری،سال اول،شماره اول،107_130

 اکبری، ر و پاک بنیان، س (1391)،" تاثیر کالبد فضاهای عمومی بر احساس امنیت اجتماعی زنان"، نشریه هنر‌های زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 2، ص 53-64

بوزان، باری(1378)، "مردم، دولتها و هراس"، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران

بیات، بهرام.(1387). "تبیین جامعه شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی( با تاکید بر نقش پرداخت رسانه ای و سرمایه اجتماعی)". نامه علوم اجتماعی، شماره 16. پیاپی35،132-115

پاکزاد،جهانشاه.(1381)."کیفیت محیطی و طراحی شهری".فصلنامه مدیریت شهری. شماره 9.

جمشیدیها،غ وعنبری،م(1383)،"تعلقات اجتماعی واثرات ان بر بازگشت مهاجرین افغانی"،نامه علوم اجتماعی،شماره 23،43_68

جیکوبز، جین.(1386). "مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی". ترجمه حمید رضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران، دانشگاه تهران.

داداش پور،حسین ابادی(1391)،"تحلیل نقش توانمندی سازی ساکنان در بهسازی کالبدی_محیطی سکونتگاههای غیررسمی"نشریه علمی_پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی،سال 16،شماره 91

داداش پور،علیزاده(1389)،"امنیت تصرف زمین و میزان مشارکت ساکنان در طرح‌های بهسازی در محله اسلام اباد تهران"،فصلنامه مطالعات وپژوهش‌های شهری و منطقه ای، شماره 7

رفیع پور،علی(1376)،"توسعه و تضاد"،تهران:دانشگاه شهید بهشتی

رفیعیان، مجتبی.(1388)."سنجش میزان رضایتمندی ساکنین محله نواب".جغرافیای انسانی،شماره 26.

رفیعیان،م و سیف الدینی،ف(1384)، "راهبردهای ساماندهی اسکان‌های غیررسمی شهری و مداخله در شهر بندرعباس"،مجله بین المللی علوم مهندسی،دانشگاه علم و صنعت ایران،تهران،جلد16

زنجانی زاده اعزازی، هما. (1380). "زنان و امنیت شهری". مجلۀ تخصصی زبان و ادبیات دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد. ش34. صص603-626

زنگنه، یعقوب.(1381). "تحلیلی بر عوامل موثر بر توسعه کالبدی سبزوار".رساله دکتری،دانشگاه تربیت مدرس تهران.

صادقی فسایی و میر حسینی.(1388)." تحلیل جامعه شناختی ترس از جرم در میان زنان شهر تهران".نامۀ علوم اجتماعی. س17.ش36.صص125-155

صرافی، مظفر.(1387)." به سوی تدوین راهبرد ملی ساماندهی اسکان غیر رسمی". هفتشهر، سال سوم، شمارههای 9 و 1، صص 3 – 6.

صالحی، اسماعیل.(1387)."ویژگی­های محیطی فضاهای شهری امن". مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری، تهران.

صــالحی, ا. (1388). "نقــش شهرســازی( نظریــه محیطــی) درپیشگیری از رفتارهای ناهنجار شهری". هنرهای زیبـا، معمـاری وشهرسازی , 127-137.

علیخواه،ف ونجیبی،م(1385)،"زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری"،فصلنامه رفاه اجتماعی،شماره 22،109_132

غفاریان زوارزاده، سیمین.(1391 )."بررسی عوامل محیطی در افزایش امنیت محلات شهری با تاکید بر رویکرد فضاهای قابل دفاع (نمونه موردی محله خواجه ربیع مشهد)".رساله کارشناسی ارشد، دنشگاه فردوسی مشهد.

کریمیایی،علی اعظم ودیگران(1389)،"نقش نیروی انتظامی در تامین امنیت اجتماعی"،فصلنامه دانش انتظامی، سال دوازدهم،شماره دوم

کلانتری، محسن. (1390). "ایمن سازی فضای کالبدی شهرها در برابر بزهکاری با استفاده از راهبردهای پیشگیری جرم با طراحی محیطی". فصلنامه دانش انتظامی- سال دوازدهم- شماره سوم.

لطفی،صدیقه.(1393)."ارزیابی مؤ لفه‌های کالبدی فضاهای عمومی و تأثیر آن در احساس امنیت اجتماعی شهروندان بابلسر"،پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی،سال چهارم،شماره اول.

لینچ،کوین.(1372)."سیمای شهر".ترجمه منوچهر مزینانی،محل انتشار:انتشارات دانشگاه تهران.

مظفر،فرهنگ و محسن فیضی. (1392)."رویکردهای معاصر درپژوهش‌های محیطی فضاهای باز شهری"،فصلنامه امایش محیط، شماره 21

معین، محمد، "فرهنگ فارسی"، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم، 1363

مهندسان مشاور هفت شهراریا(1394)،"ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی و توانمندسازی اجتماعات ان‌ها با تاکیید بر بهسازی شهری شهر سبزوار"، شرکت عمران و بهسازی،ستاد ملی توانمندسازی

نویدنیا،منیژه(1382)،"درامدی بر امنیت اجتماعی"، فصلنامه مطالعات راهبردی،سال ششم،شماره 19

Bego,Enkela(2003),"Assessing feasibility study of informal settlement upgrading:are there gi policy and management implications case study of windhoek ,namibia ",international institud for geo-information science and earth observation ensched,the netherland

Brenda, S.A. Yeoh & peil Lin Yeow (1997). "Where women fear to tread: Images of danger and the effects of fear of crime in Singapore". Geogour nal. Vol. 43. No. 3. Pp. 273-286.

Carmona, Matthew, Heath Time, oc, taner and tiesdell steven(2003), "public places urban spaces", Architectural press, New York, Paris.

Dias, l. et al. (2007) ,"Urban security and spatial behavior, syntactic and perceptual analysis of the central area of porto Alegre". 6 th international Space Syntax Symposium. Istanabul

Jacobs, J. (1965), "The Dead and Life of Great American Cities", New York, Random House

H.Russ,Thomas(2006) ,"Safe city strategy", SITE PLANNING AND DESIGN HAND BOOK",New York,GRAW HILL companies.

Muruani, T., Amite-Cohen, I. (2007)," Open space planning models: a review of

approaches and methods", Landscape and urban planning, 81: 1-13.

Reis, A. et al. (2003(."Accessibility and security Syntatic and perce ptual analysis in two low incom housing estates". 4^th international Space syntax symposium. London.

Samadhi, T.N., Tantayanusorn, N( 2006)," Reinventing religious land as urban

open space: the case of kuang in Chiang Mai (Thailand)", Habitat International, 30:886-901.

sharma,p.chrisman,j.j(2003)," Succession Planning as Planned Behavior: Some Empirical Results ",Family Cusiness Review , No. 16(1)

Simeoforidis, Y( 1993)," On landscape and open spaces", Arch. & Behave., 3: 321-327.

Thompson, C. W( 2002)," Urban open space in 21st century", Landscape and

urban planning, 60: 59-72.

Wyne Jones, Richard(1999)," Security, Strategy, and Critical Theory", London, Lynne Rienner Publications