ارزیابی مشارکتی عملکرد تعاونیهای آببران در مدیریت آبیاری طرح توسعه باغ‌ها (مورد مطالعه: تعاونی‌های تفین و پالنگان استان کردستان)

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 2، دوره 10، شماره 35، اسفند 1396، صفحه 1-16   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

غلامحسین کرمی^{* 1}؛ مهران عزیزی²؛ حسین آگهی³

¹دانشجوی دکتری ترویج کشاورزی، بخش ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه شیراز. ایران.

²دانش‌آموخته کارشناسی ‌ارشد توسعه روستایی، دانشگاه رازی کرمانشاه. ایران.

³دانشیار، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه. ایران.

تاریخ دریافت: 22 مهر 1395،  تاریخ بازنگری: 11 مهر 1396،  تاریخ پذیرش: 05 اسفند 1396 

چکیده

هدف این پژوهش بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی و تحلیل عوامل درونی و بیرونی مؤثر بر عملکرد‌ تعاونی‌های آب‌بران در استان کردستان بود. به همین منظور، به روش‌های کیفی و رهیافت ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA)، تعاونی‌های آب‌بران روستاهای تفین و پالنگان شهرستان‌های سروآباد و کامیاران مطالعه شدند. روش نمونه‌گیری‌، با توجه به طبیعت پژوهش‌های کیفی، از نوع هدفمند و غیراحتمالی بود، و اطلاعات لازم با کاربرد روش طوفان اندیشه و مصاحبه‌ی گروهی متمرکز تا رسیدن به مرحله‌ی اشباع نظری جمع‌آوری شدند. در مرحله‌ی تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز برای سنجش فراوانی واژه‌ها و عبارات، و همچنین خلاصه‌سازی داده‌ها، از روش شناسه‌گذاری متداول به شکل منسجم استفاده شد. همچنین، بخش دیگری از تحلیل با استفاده از شبیه سوات (SWOT) انجام گرفت. طبق یافته‌ها، مهم‌ترین مشکل از دیدگاه اعضا، نبودن نظارت کافی و مستمر بر تعاونی از سوی ادارات متولی امور بود. بیشترین تأثیر تعاونی‌ها، تغییر نظام بهره‌برداری و کاربری زمین‌ ‌از زراعت به باغداری،‌ توسعه‌ی شبکه‌های نوین آبیاری، و دسترسی به فناوری‌های جدید بود. به‌طور کلی عملکرد تعاونی در بُعد اقتصادی ضعیف، و در بُعد اجتماعی، متوسط ارزیابی شد. بر اساس تحلیل سوات، در مجموع 15 نقطه‌ی قوت و فرصت به‌عنوان مزیت، و 20 نقطه‌ی ضعف و تهدید به‌عنوان محدودیت‌ها و تنگناهای حاکم بر تعاونی در مدیریت شبکه‌ی آبیاری طرح توسعه‌ی باغ‌ها شناسایی، و 10 راهبرد برای بهبود شرایط فعلی تعاونی‌ها ارائه گردیده است. نتایج این پژوهش می‌توانند به‌منظور کاهش تکرار چنین مشکلاتی در طراحی و اجرای طرح‌های مشابه، مورد استفاده‌ی سیاستگزاران و مجریان قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

تعاونی آب‌بران‌؛ ارزیابی مشارکتی‌ روستایی؛ اثرات اقتصادی ـ اجتماعی؛ تحلیل سوات

عنوان مقاله [English]

Participatory Appraisal of Water Users’ Cooperatives (WUCs) Peformance towards Irrigation Management of the Orchards Development Plan (Case Study: Tefin and Palangan Cooperatives in the Province of Kurdistan)

نویسندگان [English]

Gholamhossein Karami¹؛ Mehran Azizi²؛ Hossein Agahi³

³Associate Professor, Department of Agricultural Extension and Education, Razi University, Kermanshah, Iran

چکیده [English]

The purpose of this study was to investigate the socio-economic impacts and analyze the internal and external factors affecting the performance of water users’ cooperatives (WUCs) in the province of Kurdistan. Therefore, Tefin and Palangan cooperatives in the Sarvabad and Kamyaran Townships were studied using the qualitative methods and participatory rural appraisal (PRA). Due to the nature of this research, the sampling method was purposeful and non-probability. Thus, the data were collected by brain storming and focus group interviews until they had reached theoretical saturation point. The conventional coding was used in the data analysis for frequency measurement of the words and phrases, and a coherent summarization of information. Aslo the other part of the analysis was done using the SWOT model. Results show upon the member’s viewpoint the main problem was the lack of adequate and continuous supervision on cooperatives from responsible authorities. The most important effects of cooperatives was change the land use system from farming to horticulture, new irrigation networks development, and access to modern technologies. Generally cooperatives’ economic and social performance was assessed poor and average level, respectively. Also, based on the SWOT model, 15 point of strength and opportunity as advantages and 20 point of weakness and threats as limitations were identified in the irrigation network management of orchards development plan, and 10 strategies have been presented to improve the current situation of the cooperatives. The results of this research can be used by policy‌-makers and irrigtorists to reduce the recurring of such problems in design and implementation of the similar projects.

کلیدواژه‌ها [English]

Water users’cooperative (WUCs), Participatory rural appraisal, Socio-economic impacts, SWOT analysis

مراجع

1)    افشار، ن.، و ک. زرافشانی. 1389. تحلیل تمایل به مشارکت در مدیریت آبیاری: مطالعه موردی تعاونی‌های آب‌بران سفید برگ و سراب بس استان کرمانشاه. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران 6(2): 99-113.

2)    امینی، ا.، و م. خیاطی. 1385. عوامل مؤثر بر عدم موفقیت طرح تشکیل تعاونی‌های آب‌بران (استفاده از رگرسیون فازی). اقتصاد کشاورزی و توسعه‌ 14(53): 69-91 .

3)    تبریزی دخت‌فرد، ا.، ع. شمس.، و ز. هوشمندان مقدم‌فرد. 1395. عوامل مؤثر بر میزان رضایت بهره‌برداران از تشکل‌های آب‌بران در حوضه سد سهند هشترود. پژوهش آب در کشاورزی‌ 30(3): 401-415.

4)    تقی‌پور، م.، ع. عباسی.، و م. چیذری. 1394. شناسایی پیامدهای عضویت در تعاونی‌های آببران (مورد مطالعه: دشت لیشتر در شهرستان گچساران. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران‌ 64(1): 121-130.

5)        جباری، ا. 1393. نقش ویژگی‌های زمین‌شناسی و زمین ‌ریخت‌شناسی در آلودگی رودخانة سیروان. جغرافیا و پایداری محیط‌ 4(21): 27-42.

6)    حیدریان، ا. 1382. انتقال مدیریت آبیاری: روش‌ها، موانع و راهکارها. سومین کارگاه فنی مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری، کرج، 8 بهمن، صص 81- 25.

7)    حیدریان، ا. 1383. تحلیلی بر تجربه داخلی در انتقال مدیریت آبیاری. مجموعه مقالات اولین همایش بررسی مشکلات شبکه‌های آبیاری زهکشی و مصرف بهینه آب کشاورزی، شرکت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی‌، تهران، انتشارات وفاق.

8)    خورشیدی‌فر، ج. 1384. تشکل‌های آب‌بران: گذشته ـ حال - آینده. چهارمین کارگاه فنی مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی (اصول و روش‌های کاربردی)، صص 74-67.

9)    خوشاب، ا.، و ع. نمازی. 1385. بررسی علل عدم استقبال کشاورزان از طرح‌های مشارکت مردمی. همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ص 50.

10)  زارعی‌دستگردی، ز.، ه. ایروانی.، ح. شعبانعلی‌فمی.، و ا. مختاری‌حصاری. 1386. تحلیل ساز‌وکارهای بهبود مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه‌های آبرسانی بخش جرقویه شهرستان اصفهان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران‌ 3(2): 45- 55.

11)  سامیان، م.، ک. نادری‌مهدیی.، ح. سعدی.، ح. بلالی.، ر. موحدی.‌، و م. اعظمی. 1393. بررسی عوامل مؤثر بر مدیریت بهینه آب کشاورزی با استفاده از رویکرد سیستمی. منابع آب و توسعه‌ 2(4):1-12.

12)    علیزاده، ا. 1384. دانش بومی در بهینه‌سازی مصرف آب. خبرگزاری میراث فرهنگی، قابل دسترس در: http://www.chn.ir

13)    فاطمی، م.، و ع. کرمی. (1389). مطالعه موردی واکاوی علل و اثرات خشکسالی. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران‌ 6(2): 77- 97.

14)    فرمانداری سروآباد. 1394. طرح تأمین آب کشاورزی روستای تفین. قابل دسترس در:   https://www.sarvabad.gov.ir

15)  کدیور، ع.، م. بخشی.، و ح. صالحی سلامی. 1393. ارزیابی عملکرد اقتصادی اجتماعی تعاونی‌های آب‌بران حوضه پایاب سد دوستی شهرستان سرخس. تعاون و کشاورزی 3(9):151-176

16)  کرمی، غ.، و ک. رضایی‌مقدم. 1388. تعاونی آب‌بران: رویکردی دیرین و نیازی نوین در مدیریت سامانه‌های آبیاری. اولین ﻫﻤﺎﯾﺶ ﺭﻭﯾﮑﺮﺩﻫﺎﯼ ﻧﻮﯾﻦ ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ ﻣﺮﺩﻣﯽ ﺩﺭ ﺑﻬﺮﻩ‌ﺑﺮﺩﺍﺭﯼ ﻭ ﻧﮕﻬﺪﺍﺭﯼ ﺷﺒﮑﻪ‌ﻫﺎﯼ ﺁﺑﯿﺎﺭﯼ ﻭ ﺯﻫﮑﺸﯽ، ﺷﯿﺮﺍﺯ: ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﺁﺏ ﻣﻨﻄﻘﻪ‌ﺍﯼ ﻓﺎﺭﺱ، 8-7 بهمن‌ماه.

17)  ماقبل‌، ر.، ک. نادری‌مهدیی.، ف. پاک‌نیا.، و م. نصیری. 1393. بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت تعاونی‌های آب‌بران (مطالعه موردی حوضه رود ارس) کاربرد روش AHP. اقتصاد و توسعه کشاورزی 22(1): 55-63.

18)  مرکز آمار ایران. 1394. سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 (استان کردستان)، تعداد جمعیت و خانوار تا سطح آبادی، قابل دسترس در:  https://www.amar.org.ir

19)  مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. 1387.  آیین‌نامه اجرایی ماده (11) قانون تشکیل وزارت جهادکشاورزی (مصوب 1379). قابل دسترس در:  http://rc.majlis.ir

20)    نجفی، ب.، و ع. شیروانیان. 1385. بررسی موانع مشارکت آب‌بران در مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. روستا و توسعه 9(3): 53-75.

21)  یعقوبی، ج. 1387. بررسی موانع مشارکت بهره‌برداران محلی در مدیریت شبکه‌های آبیاری. دومین همایش ملی شبکه‌های آبیاری و زهکشی، اهواز، 10-8 بهمن‌ماه.

22)    Abdel - Aziz, Y. 2003. Decentralization and participatory irrigation managmaent in Egypt. Water demand management forum on decentralization and participatory irrigation managemant, 2-4 February 2003, cario, Egypt.

23)    Arabi, R., and A. Mirakzadeh. 2013. Analyzing the inhibiting factors of transferring the irrigation network management to beneficiaries: case study of Miandarband Villages, Kermanshah, Iran. International Journal of Agriculture and Crop Sciences‌ 5(13):1457-1463.

24)    Attia, B. 2003. Decentralization and participatory irrigation management: Case studies of Tunisia, Turkey, Yemen and Egypt. Water demand management forum on participatory irrigation managemant, 2-4 February 2003, Cario, Egypt.

25)    Aydogdu, M., B. Karli., K. Yenigun., and M. Aydogdu. 2015. The farmers’ views and expectations to the Water Users Associations; GAP-Harran plain sampling, Turkey. Global Advanced Research, Journal of Agricultural Science 4(1):33-41.

26)    Bustos, R., M. Marre., and J. Chambouleyron. 2001. Performance of water users’ associations in the Lower Tunuyan area, Argentina. Irrigation and Drainage Systems 15(3):‌235-246.

27)    Diamantopoulou, P., and K. Voudouris. 2008. Optimization of water resources management using SWOT analysis: The case of Zakynthos Island, Ionian Sea, Greece. Environmental Geology 54(1):197-211.

28)    Gunchinmaa, T., and M. Yakubov. 2010. Institutions and transition: does a better institutional environment make water users association more effective in central Asian? Water Policy 12(2):165-185.

29)    Hosseinpur, Z., M.H. Menhaj., and M. Kavoosi-Kalasham. 2016. Assessment improving and organizing mechanism of water user’s cooperatives using AHP method in Esfarayen County, Iran. International Journal of Agricultural Management and Development 6(3):339-351.

30)    Im, S.B., S.J. Lee., and S. Koo. 2001. Community participation in the management of agricultural water in Korea Republic, ICID 1st Asian Regional Conference, Seoul. Korea 16-21 September. 2001:C20.

31)    International Water Management Institute (IWMI). 2006. Promoting micro-irrigation technologies that reduce poverty. Annual report 2005/06. Colombo, Sri Lanka, Available at: http://www.iwmi.cgiar.org/publications/briefs/water-policy-briefs.

32)    Koppen, B.V., R. Parthasarathy., and C. Safiliou. 2002. Poverty dimensions of irrigation management transfer in large scale irrigation in Andhra Pradesh and Gujarat, India, International Water Management Institute Research, Available at: http://www.iwmi.cgiar.org.

33)    Michel, D., A. Pandya., S.I. Hasnain., R. Sticklor., and S. Panuganti. 2012. Water challenges and cooperative response in the Middle East and North Africa, Available at: http://www.brookings.edu/research/papers 2012/11/water-security-middle-east-iwf

34)    Mukherjee‌, N‌.‌ 2003. Participatory rural appraisal: Methodology and applications. 4th edition, Concept Publishing Company, New Delhi, India.

35)    Ochoa, P.S., and C.  Garces-Restrepo. 2007. Advances of the irrigation management transfer in the large scale irrigation schemes in Mexico. The 10th International Seminar on Participatory Irrigation Management, IRNCID & ICID & INPIM, 2-5 May, Tehran, Iran, 14p.

36)    Prasad Bhatta, K., K. Tanguchi., and R. Sharma. 2006. Irrigation and drainage systems. Earth and Environmental Science 20(2):110-131.

37)    Qiao, G., L. Zhao., and K.K. Klein. 2009. Water users’ association in Inner Mongolia: Factors that influence farmers to join. Agricultural Water Management 96(5):822-830.

38)    Rattanatangtrakul, U. 2008. Participatory irrigation management (PIM) in Thailand. Available at: http://www.rid.go.th/Thaicid/text/07PIM.pdf.

39)    Vella, A. 2004. Participatory irrigation management: A socio-anthropological perspective. In: Hamdy, A., Tüzün, M., Lamaddalena, N., Todorovic, M., and Bogliotti, C. (Eds.). Participatory water saving management and water cultural heritage. Bari: CIHEAM, 2004, Pp: 297-303.

40)    World Bank. 2004. Water resources sector strategy. Strategic directions for World Bank engagement. World Bank, Washington, DC.