بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب (موردمطالعه: شهرستان میاندوآب)

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 3، دوره 11، شماره 36 - شماره پیاپی 1، اردیبهشت 1397، صفحه 11-20   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لقمان مولان نژاد^{* 1}؛ جعفر یعقوبی²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

²دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشگاه زنجان، ایران

تاریخ دریافت: 10 دی 1394،  تاریخ بازنگری: 17 آذر 1395،  تاریخ پذیرش: 11 شهریور 1397 

چکیده

بخش کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در جهان و ایران است. از آنجا که ایران کشوری با محدودیت منابع آب می‌باشد، ضروری است برای مدیریت بهینه منابع آب برنامه‌ریزی شود. با عنایت به اینکه هرگونه برنامه‌ریزی بدون مشارکت کشاورزان موفقتی نخواهد داشت، این تحقیق با هدف بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب به روش توصیفی همبستگی انجام شد. ابزار اصلی تحقیق پرسشنامه بود که روایی آن با استفاده از نظرات اعضای هیئت‌علمی مرتبط تائید شد. پایایی ابزار تحقیق با استفاده از پایلوت تست و محاسبه ضریب کرونباخ آلفا (77/0 و 83/0) تأیید گردید. جامعه آماری تحقیق را کشاورزان بخش مرکزی شهرستان میاندوآب تشکیل دادند که 134 نفر از آنها به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای دومرحله‌ای با انتصاب متناسب با حجم انتخاب شدند. نتایج نشان داد سطح مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب در حد متوسط با میانگین 37/3 در مقیاس5 سطحی لیکرت بود. نتایج حاصل از رگرسیون چند متغیره گام‌به‌گام نشان داد متغیرهای دانش و آگاهی کشاورزان نسبت به مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی، میزان آگاهی کشاورزان از مفاهیم و روش‌های مشارکت، شایستگی مسئولین و کارکنان دولتی در اجرای طرح‌های آبیاری از دیدگاه کشاورزان، نگرش به مشارکت در طرح‌های حفاظت از منابع آب، میزان انسجام اجتماعی و روحیه همگرایی کشاورزان و میزان استفاده از وام کشاورزی 4/45 درصد از تغییرات متغیر میزان مشارکت در مدیریت منابع آب را تبیین کردند.

کلیدواژه‌ها

مشارکت؛ مدیریت منابع آب؛ کشاورزان؛ دانش؛ نگرش

عنوان مقاله [English]

Factors affecting farmers' participation in water resources management (Case study: Miandoab township)

نویسندگان [English]

loghman molan nejad¹؛ jafar yaghobi²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه زنجان، ایران

²دانشیار گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشگاه زنجان، ایران

چکیده [English]

The agricultural sector is the largest consumer of water in the world and Iran. Since the Iran is a country with limited water resources, planning for optimal management of water resources is essential. According to the fact that any plan will not succeed without the participation of farmers, the purpose of this descriptive -correlation study was to study factors affecting farmers' participation in water resource management. The validity of the questionnaire was approved by a panel of academic experts. Pre-test and calculating Cronbach's alpha coefficients were used to measure the reliability (0.77-0.83). Farmers in Miandoab city formed the population of the study and 134 samples were selected using cluster sampling. The results showed that the level of participation of farmers in water resource management was moderate, with an average of 3.37 on a 5-point Likert scale. Result of multivariate stepwise regression analysis showed that six variables including farmers 'knowledge about the management of water resources in agriculture, the farmers' knowledge of concepts and methods of participation, competency officials and civil servants in the implementation of irrigation projects from the perspective of farmers, the attitude toward participate in water conservation projects, the convergence of social cohesion and morale of farmers and the use of agricultural loans explained 45.4 percent of variance of participation in water resource.

کلیدواژه‌ها [English]

Participation, Management of water resources, Farmers, Knowledge, Attitudes

مراجع

منابع
. 1) اخوان، ف.، حسینی، س. م.، و چیذری، م. 1391
بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اعضای تعاونی آب بران در
مدیریت منابع آب کشاورزی استان قزوین. فصلنامه تعاون
.117-135 :(11) و کشاورزی، 23
2) آرایش، ب.، و فرج اله حسینی، س. ج. 1389 . تحلیل
رگرسیونی عوامل مؤثر بر مشارکت مردم در حفظ، احیاء،
توسعه و بهرهبرداری منابع طبیعی تجدید شونده از دیدگاه
کارشناسان منابع طبیعی استان ایلام. نشریه اقتصاد و
-58 :(1) توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 24
.49
3) افضلی ابرقویی، م.، و امینی، ا. م. 1388 . جایگاه
تعاونی آب بران در توسعه روستایی. نخستین همایش ملی
.1- توسعه پایدار روستایی، کرمانشاه: 9
4) بازرگان، م.، و احمدی علی بیگلویی، م. 1393 . تولید
آب شیرین با استفاده از سرمایش زیرزمینی هوای مرطوب
و انرژی خورشید. فصلنامه علمی-تخصصی انرژیهای
.4-15 :(1) تجدید پذیر و نو، 1
مجله ی مهندسی منابع آب / سال یازدهم /بهار 19 1397
5) بقایی، ح.، داوری دهکردی، ف. ا.، دلفی، ع. ح.، و
کردانی م. 1391 . اهمیت و لزوم مشارکت روستائیان در
اجرای طرحهای عمرانی روستایی(مطالعه موردی:
پروژههای آبیاری بهبهان). همایش ملی توسعه روستایی،
.1- رشت، دانشگاه گیلان: 8
6) بیژنی، م.، و حیاتی، د. 1392 . کاربرد نگرشهای
ارزشی زیستمحیطی در واکاوی تضاد آب، (مطالعه موردی
شبکههای آبیاری سد درودزن). علوم ترویج و آموزش
.81-101 :(1) کشاورزی، 9
7) تقی پور، م.، عباسی، ع.، چیذری، م.، و حیدری، ع.
ق. 1392 . تحلیل نگرش کشاورزان شهرستان گچساران
نسبت به تشکیل تعاونیهای آب بران. تعاون و کشاورزی،
.1-22 :(3) 2
8) جلیل پیران، ح. 1391 . نقش قیمتگذاری آب در
بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب "دفتر تحقیقات و
سیاستهای بخشهای تولیدی". مجله اقتصادی -
:(2) ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، 12
.119-128
9) چیذری، م. 1387 . عوامل تأثیرگذار بر مشارکت
کشاورزان در مدیریت شبکههای آبیاری ( مطالعه موردی
در استان خراسان رضویی). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه
.62-75 :(1) کشاورزی ایران، 29
10 ) دحیماوی، ع.، غنیان، م.، مهراب قوچانی، ا.، و زارعی،
ح. 1394 . فرایند بهکارگیری مدلهای تصمیمگیری چند
معیاره در اولویتبندی اجرای طرحهای توسعه منابع آب
مناطق روستایی استان خوزستان. فصلنامه آب و توسعه
.9-16 :(3) پایدار، 1
11 ) زارعی دستگردی، ز.، ایروانی، ه.، شعبانعلی فمی، ح.،
و مختاری حصاری، آ. 1388 . تحلیل زمینههای مشارکت
کشاورزان در مدیریت شبکه آبرسانی بخش جرقویه
-92 :(3) شهرستان اصفهان. فصلنامه روستا و توسعه، 12
.73
12 ) زرگرپور، ر.، و نوزاد، ع. 1388 . ارائه مدل مفهومی و
تدوین الگوی یکپارچه منابع آب با تأکید بر امنیت آبی
.76-88 :(3) کشور. فصلنامه تحقیقات منابع آب ایران. 5
13 ) زمانی، غ. ح.، و ابدی، ب. 1388 . عوامل اجتماعی
مؤثر بر مشارکت کشاورزان در تأسیس تعاونیهای
-134 :(210-211) آبخیزداری استان فارس. تعاون، 20
.117
. 14 ) عربی یزدی، ا،. علیزاده، ا.، و محمدیان، ف. 1388
بررسی ردپای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران.
.1-15 :(4) آبوخاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 23
15 ) ماقبل، ر. ا.، نادری مهدی، ک.، پاک نیا، ف.، و
نصیری، م. 1393 . بررسی سازوکارهای توسعه و تقویت
تعاونیهای آب بران( مطالعه موردی: حوضه رود ارس)
:(1) اقتصاد و توسعه کشاورزی، 28 . AHP کاربرد روش
.55-63
16 ) میرزایی، آ.، میردامادی، س. م.، ح، س. م.، و سجادی،
ا. 1390 . تأثیر ابزارهای ترویجی و منابع اطلاعاتی بر
مشارکت کشاورزان استان گلستان در تعاونیهای آب بران.
.127-143 :(5) تعاون، 22
17 ) نجفی، ب. 1378 . مدیریت آبیاری مشارکتی: مفاهیم،
چارچوب و تجربیات جهانی، مجموعه مقالات اولین
گردهمائی علمی و کاربردی اهمیت مدیریت شبکههای
آبیاری و زهکشی. مؤسسه پژوهشهای برنامهریزی و
. 63- اقتصاد کشاورزی، تهران: 79
18 ) نصرآبادی، ح.، و حیاتی، د. 1393 . بررسی عوامل مؤثر
بر مشارکت بهرهبرداران در توسعه شبکههای فرعی آبیاری
و زهکشی در حوضه رودخانه بوژان شهرستان نیشابور.
.725-735 :(4) پژوهش آب در کشاورزی، 28
19 ) ولی زاده، ن. 1394 . رفتار مشارکتی کشاورزان در
حفاظت منابع آب سطحی: تحلیل بومشناختی انسانی در
بخش جنوبی حوضه آبریز دریاچه ارومیه. پایاننامه
1- کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس: 10
20 ) شهرستانی، ح. 1393 . سازماندهی و مدیریت مصرف
بهینه آب در بخش کشاورزی. فصلنامه نظاممهندسی
.37-41 :(45) کشاورزی و منابع طبیعی، 12
21 ) نصیری، س. 1388 . " آب مجازی" و نقش آن در
مدیریت منابع آب در عرصه کشاورزی ایران و جهان.
دومین اجلاس سرتاسری آب، 20 اسفند، دانشگاه آزاد
.536- اسلامی واحد بهبهان: 543
22 ) زارعی دستگردی، ز.، ایروانی، ه.، شعبانعلی فمی، ح.،
و مختاری حصاری،. آ. 1388 . تحلیل زمینههای مشارکت
کشاورزان در مدیریت شبکه آبرسانی بخش جرقویه
-92 :(3) شهرستان اصفهان. فصلنامه روستا و توسعه، 12
.73
23 ) مولان نژاد، ل. 1395 . تحلیل عوامل مؤثر بر مشارکت
کشاورزان در فرایند حفظ و احیای دریاچه ارومیه
20 بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان در مدیریت منابع آب (موردمطالعه: شهرستان میاندوآب)
(موردمطالعه: حوضه سیمینهرود شهرستان میاندوآب).
پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان.
24 ) ولی زاده، ن.، بیژنی، م.، و عباسی، ع. 1393 . تدبیر
مشارکتی: گزیداری مناسب در مدیریت منابع آب در بخش
کشاورزی. همایش ملی چشمانداز توسعه پایدار روستایی
در برنامه ششم توسعه کشور، تهران، دانشگاه تربیت
.1- مدرس: 10
. 25 ) یعقوبی، ج.، شمسایی، ا.، و خسروی پور، ب. 1388
بررسی عوامل مؤثر در جلب مشارکتهای مردمی طرحهای
آبخیزداری حوضه آبخیز زنجان رود. پنجمین همایش ملی
علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. دانشکده علوم کشاورزی
.1- و منابع طبیعی گرگان: 6
26) Chowdhury, S. A. 2004. Participation in
non desertification: A study of people’s
participation on the social policy in
Bangladesh: Myth or reality? Department of
Administration Organization Theory
University of Bergen.
27) Dolisca. F. 2011. Factors influencing
farmer’s participation in desert management
programs: A case study from Haiti, Journal of
Desert Ecology and Management (236):324-
331.
28) Guterstan, B. 2008. Toward Sustainable
Water Resource Management in Central Asia.
Helsinki University of Technology, Available
at:
www.unwatercoursesconvention.org/images/..
./Central_Asian_Waters.pd...
29) Hayati, D., Bijan., M., Movahedi. R.,
Heidari. M. 2009. An empirical model of
factors affecting farmers’ participation in
natural resources conservational programs in
Iran. Food, Agriculture & Environment, 7.1:
201-207.
30) Karamjavan, J. M. 2014. Factors affecting
the participation of farmers in irrigation
management: The Case Study of Zonouz
Irrigation Network in Iran. Scientia 2(1): 34-
40.
31) Mirjalili, A. 1996. The role of education,
extension, and people participation in
desertification activities. 1st Scientific Seminar
on Natural Resources Extension, Livestock
and Aquatics, Tehran, Iran, pp. 85-96.
32) Rattanatangtrakul, U. 2008. Participatory
irrigation management (PIM) in Thailand.
Available at:
www.rid.go.th/thaicid/_5_article/2549/07PIM.
pdf 80.
33) Hamdy, A. (2007). Irrigation management
transfer: monitoring and evaluation.
International Seminar on Participatory
Irrigation Management (paper No. 110):
Tehran.
34) Samani, N. 2004. Investigating
foundamental factors affecting the increase in
farmers participation in the exploitation and
conservation of irrigation and drainage
networks, The Institute of Research and
Education in Management, Tehran, 1-8.
35) Vari, A. 2004. International water
resources association water international.
Journal of Academy of Sciences Hungary 29
(3): 124- 138.
36) Wang, J., Xu, Z., Huang, J., & Rozelle, S.
2005. Incentives in water management reform:
assessing the effect on water use, production,
and poverty in the Yellow River Basin.
Environment and Development Economics,
10(06): 769-799.