تحقق مفهوم قرآنی و روایی عدل در طراحی مسکن ایرانی

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 16، دوره 9، شماره 34، مهر 1397، صفحه 201-216   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

حامد حیاتی^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

تاریخ دریافت: 08 بهمن 1396،  تاریخ بازنگری: 12 آبان 1397،  تاریخ پذیرش: 17 آبان 1397 

چکیده

     قرآن کریم، عدل را از مهم­ترین موضوع­های جامعه بشری قرار داده است. عدالت و تعادل را می­توان یکی از ویژگی­های جوامعی دانست که به تولید تمدن و فرهنگ روی آورده­اند. یکی از ویژگی­های معماری مسلمانان، بهره­گیری از تعادل در کلّ بنا و اجزای آن و همچنین یافتن روش­های دستیابی به عدالت در معماری است. برای ایجاد تعامل میان فقه و زبان طرّاحی نیازمند به واکاوی و بازشناسی مفاهیم اسلامی هستیم، که به طراحی الگویی راهبردی دست یابیم. در این مقاله با رجوع به قرآن و احادیث، شاخص­های ایجاد تعادل در بنا، بر پایة عدل در معماری مسکونی، بررسی شده است. هدف اصلی مقاله تبیین شاخصه­های مؤثر در ایجاد تعادل در مسکن با تأکید بر مفهوم عدل براساس آیات و روایات است. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش تفسیری- تاریخی است و تحلیل­های مربوط به بناها با روش استدلال منطقی صورت گرفته است. در جمع­آوری اطلاعات از اسناد و متون تاریخی، منابع کتابخانه­ای استفاده شده است. در این مقاله به منظور بررسی اصل عدالت در معماری ایرانی- اسلامی، دو مورد از خانه­های سنّتی به روش نمونه­گیری هدف­مند انتخاب شده­اند. نتایج حاصل بیان کنندۀ این موضوع است که این اصل به عنوان یکی از مهم­ترین اصول، در تمامی ابعاد معماری خانه­های ایرانی- اسلامی تأثیر گذاشته است. این تأثیرات برگرفته از مفهوم عدل است که شامل تعادل و توازن در پلان و نما، هماهنگی واحد مسکونی با دیگر واحدها، مسأله حریم خصوصی و عمومی و محرمیّت در معماری بناها در نظر گرفته شده است. بر پایه عدل، شاخص­های مؤثّر در شکل­گیری تعادل در معماری مسلمانان را می­توان مؤلّفه­هایی مانند تقارن، تناسب و مقیاس، سلسله مراتب، ریتم، مصالح همگن و سازه، فن ایستایی و تزیینهای طبیعی دانست.

کلیدواژه‌ها

عدل؛ تعادل؛ معماری مسلمانان؛ مسکن؛ آیات؛ احادیث

عنوان مقاله [English]

Realization of Qur'anic Concept and Validity of Justice in Designing Housing

نویسندگان [English]

hamed hayaty

دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز

چکیده [English]

        Religion of Islam is considered a comprehensive religion in all fields whose purpose is the happiness of mankind and guiding him towards perfection. The school of Islam is a religion that links human material issues with spiritualties and has never separated these two categories from each other. Quran is the most important source for the inference of judgments, and the judgments of the new issues are inferred by using generalities and references of the verses, and the relevant hadiths mentioned some examples of them, and not allocated and limited them. In this article, by referring to the Qur'an and narratives, the manifestation of the principle of "no determinet and detrimental act" as the most important principle of rights in urban and residential architecture has been investigated. The research method used in this study is a qualitative content analysis method, and the analysis of the buildings has been done using rational reasoning method. In the collection of information, historical documents and texts, library and Internet resources have been used. In this paper, samples of traditional homes and textures have been selected by targeted sampling method to investigate the legal principles such as no determinet and detrimental act in Iranian-Islamic architecture and urban planning. The results indicate that this principle as the most important principle related to the rights has affected all aspects of the Iranian-Islamic home architecture. These influences are derived from the concept of Islamic law, including neighboring rights, women's rights, the rights of parents and children, rights of guest and the right of construction in the architecture of buildings. Other principles, such as the issue of privacy and publicity, and the confidentiality of respect for other people, such as neighbors and pedestrians, considering the rights of pre-emption, respect for the rights of neighbors in the use of public resources such as water, sunlight, etc., considering cleaning and not to harm neighbors and others in terms of visual, audio and ... all are principles that are necessary in Islamic jurisprudence, and all these issues are considered in the Iranian-Islamic homes and cities.

کلیدواژه‌ها [English]

justice, rights, urban planning, housing, Islamic architecture, verses and narrations

مراجع

1. قران کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، انتشارات دارالقران کریم، تهران 1376.

2. امین­پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد (1394): بازشناسی مفاهیم مسکن و سکونت براساس آموزه­های اسلامی، نشریه مدیریت شهری، شماره چهلم، 1394، ص 60-47.

3. امین­پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد (1396): بررسی چگونگی تجلی آموزه­های اسلامی در کالبد مسکن سنتی، نمونه موردی: اقلیم گرم و خشک ایران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 48.

4. امین­زاده، بهنام، نقی­زاده، محمد (1381): آرمانشهر اسلام، شهر عدالت، نشریه صفه، شماره 35.

5. ایران­نژاد، ابراهیم (1391): عدالت اجتماعی از دیدگاه امام خمینی (ره)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال پنجم، شماره اول.

6. بمانیان، محمدرضا، امینی، معصومه (1390): بررسی شاخص­های مؤثر در شکل­گیری تعادل در معماری مسلمانان (نمونه موردی: مسجد جامع اصفهان)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 5.

7. بورکهارت، تیتوس (1365): هنر اسلامی: زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا، چاپ اول، سروش، تهران.

8. پاینده، ابوالقاسم (1360): نهج الفصاحه، تهران، چاپ پانزدهم، انتشارات جاویدان.

9. چینگ، فرانسیس (1388): معماری، فرم، فضا، نظم، ترجمه محمد رضا افضلی، چاپ اول، انتشارات یزد، تهران.

10. حاجی­قاسمی، کامبیز (1383): گنجنامه خانه­های یزد، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشکاه شهید بهشتی، تهران انتشارات روزنه، دفتر چهاردهم.

11. حسن بن علی بن شعبه حرانی (1363): تحف­العقول عن آل الرسول (ص)، تصحیح علی اکبر غفاری، جامعه مدرسین، دوم، قم.

12. دهخدا، علی اکبر (1377): لغت­نامه دهخدا، چاپ دوم، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

13. راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص: 551.

14. سیاح، علی (1387): فرهنگ جامع فارسی به فارسی، چاپ سوم، انتشارات اسلام، تهران.

15. سیریل، هریس (1383): فرهنگ تشریحی معماری و ساختمان، ترجمه محمد رضا افضلی، محمدرضا هاشم زاده، مهرداد همایونی، چاپ دوم ، ناشر دانشیار، تهران.

16. شیروانی، علی (1386): نهج البلاغه، چاپ ششم، انتشارات دارالعلم، قم.

17. صدری افشار، غلامحسین و نسرین حکمی (1373): فرهنگ فارسی امروز، نشر کلمه، چاپ اول، تهران.

18. طبرسی، فضل بن حسن (1377): تفسیر جوامع الجامع، ترجمه بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، تهران.

19. عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی (1366): غررالحکم، تصحیح مصطفی درایتی، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.

20. مایس، پیرفون (1386): عناصر معماری از فرم تا مکان، ترجمه مجتبی دولتخواه، چاپ دوم، انتشارات ملائک، تهران.

21. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ، جلد 8 و 1، ص 56 و 53 .

22. مطهری، مرتضی (1377): عدل الهی، (مجموعه آثار ج 1) صدرا، تهران.

23. مکارم شیرازی، ناصر (1374): تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، اول، تهران.

24. ملازاده، کاظم و مریم محمدی (1379): مساجد (دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی3)، چاپ دوم.

25. مهدوی­نژاد، محمدجواد (1383): حکمت معماری اسلامی: جستجو در ژرف ساخت­های معنوی معماری اسلامی ایران، هنرهای زیبا، شماره 19.

26. نقره­کار، عبدالحمید (1390): مبانی نظری معماری، انتشارات دانشگاه پیام نور.

27. نقی_­زاده، محمد (1387): شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات)، انتشارات مانی، اصفهان، چاپ اول.