تحلیلی بر عوامل مؤثر در پراکنده‌رویی نواحی شهری (نمونه موردی: شهر یاسوج)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 10، دوره 10، شماره 36، اردیبهشت 1398، صفحه 101-116   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم عبدالی^{* 1}؛ حسین کلانتری خلیل آباد²؛ یعقوب پیوسته گر³

¹دانشجوی دکترای شهرسازی، گروه معماری و شهرسازی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

²دانشیار پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی

³استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

تاریخ دریافت: 04 مرداد 1397،  تاریخ بازنگری: 11 شهریور 1397،  تاریخ پذیرش: 28 بهمن 1397 

چکیده

یکی از مهم­ترین مسائل و چالش­های پیش روی شهرها، پراکنش افقی و ناموزون شهری است که تحت تأثیر عوامل متعددی روی می­دهد و در شهرهای امروزه به سرعت در حال گسترش است. مجموعه عوامل موجد پراکنده روئی و تسریع روند آن، می­تواند از شهری به شهر دیگر متفاوت باشد. پژوهش حاضر شهر یاسوج را به عنوان یک شهر نوپا و با مقیاس متوسط در سطح ملی به عنوان نمونه موردی انتخاب نموده و سعی در تحلیل عوامل مؤثر بر پراکنده رویی انتخاب نموده است. این مطالعه با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی به بررسی ماهیت و چگونگی پراکنده روئی شهر یاسوج پرداخته است که در این ارتباط از شاخص­هایی چون تغییرات نرخ جمعیت در یک بازه پنجاه ساله و مقایسه آن با مساحت و تراکم ناخالص شهری طی این سال­ها و نیز تحلیل موضوع با استفاده از مدل هلدرن به منظور اثبات وجود پراکنده رویی در شهر بهره برده است. در نهایت با استناد به دیدگاه کارشناسان و خبرگان امور شهری و با استفاده از روش ارزیابی چند معیاره به تحلیل ضریب تأثیر هر کدام از شاخص­های مؤثر بر این موضوع پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که شهر یاسوج طی سال­های اخیر دچار پراکنده رویی است که در این ارتباط معیارهایی چون ضعف در اختلاط کاربری­ها، قیمت اراضی شهری، اراضی خالی شهر، مهاجرت، ضعف و ناکارآمدی نظام دسترسی، به ترتیب دارای بیشترین تأثیر در پراکنده روئی شهر یاسوج بوده­اند که در این ارتباط ترکیب کاربری ها، استفاده از ظرفیت اراضی خالی درون محدوده شهری، کنترل قیمت اراضی، رفع ضعف­های شبکه دسترسی و قاعده مند نمودن در شکل نواحی ساخته شده از جمله راهکارهای پیشنهادی جهت پیشگیری از عارضه پراکده رویی در شهر یاسوج می­باشند.

کلیدواژه‌ها

پراکنده روئی؛ معیار های پراکنده روئی؛ تحلیل چند معیاره؛ گسترش شهری؛ شهر یاسوج

عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of the Effective Factors on Urban Sprawl: A Case Study of Yasuj City

نویسندگان [English]

ebrahim abdali¹؛ hosein kalantari khalilabad²؛ YAEGHUB PEYVASTEHGAR³

¹Islamic Azad university of yasuj, Iran

²Associate Professor of the Institute of Culture, Art and Architecture of Jihad University

³Ph.D in Urbanism, Faculty Member of Islamic Azad University, Yasouj Branch

چکیده [English]

One of the most important forthcoming problems and challenges of the cities is the urban unbalanced horizontalexpansion(urban sprawl) whichhappens influenced by different factors and increasingly develops.Factors affecting urban sprawl may differ from city to city.Yasuj is one of the cities rapidly expanded in the recent years. The present study investigates the effective factors on Yasuj urban sprawl according to the sprawl indices and criteria. This study uses an analytical-descriptive method to determine the nature and status of Yasuj urban sprawl by using the indices of population, area, and gross urban density as well as the multi-criteria analysis method whose characteristics include simplicity, flexibility, and simultaneous utilization of quantitative and qualitative criteria having the capability of investigating judgment adjustment. The results indicated that the following criteria are the most effective ones on Yasuj urban sprawl, respectively: weakness in mixed land uses, urban land prices, urban open spaces, migration, and weak and inefficient accessibility; furthermore, there are some criteria like population density, distance from CBD (Central Business District), building density, the average size of lots, physical continuity, and the percentage of buildings without construction permitthat somehow affect urban sprawl. Some recommendations are offered so as to prevent urban sprawl in Yasuj city with an emphasis on eliminating the weakness in mixed land uses, utilizing the capacity of open urban spaces, land price control, and eliminating weaknesses in accessibility network and irregularity in the constructed areas.

کلیدواژه‌ها [English]

sprawl, sprawl criteria, multi-criteria analysis, urban development, Yasuj city

مراجع

1. ابراهیم زاده، عیسی و قاسم رفیعی ( 1388) تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی – فضایی شهر مرودشت، پژوهش های جغرافیای انسانی ، دوره 41 ، شماره 69
2. استانداری کهگیلویه و بویراحمد ، دفتر فنی ( 1355) ارشیو نقشه های شهری استان .
3. بحرینی ، حسین ( 1393 ) فرایند طراحی شهری ، چاپ جدید ، انتشارات دانشگاه تهران .
4. سیف الدینی، فرانک ( 1392 ) بررسی بسترها و موانع رشد شهر هوشمند در شهرهای میانی – مطالعه موردی شهر خرم اباد، امایش سرزمین ، پاییز و زمستان 1392، دوره 5 ، شماره 2 .
5. سرابی ، محمد حسین ( 1386 ) الگوههای چندگانه توسعه فیزیکی شهر یزد، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی ، شماره 84 . 
6. سازمان برنامه و بودجه (1385)، سیمای شهرستان بویراحمد، مجموعه مقالات سازمان برنامه و بودجه استان کهگیلویه و بویراحمد.
7. سازمان برنامه و بودجه (1345) عمران شهری در ایران. انتشارات دفتر اطلاعات گزارشهای سازمان برنامه و بودجه.
8. شیخی، محمد ( 1385 ) مدیریت شهری و سکونتگاههای خودرو در منطقه کلانشهری تهران ، فصلنامه مدیریت شهری ، شماره 18 .
9. عباس زاده، غلام رضا و محمد رحیم رهنما ( 1385) مطالعه تطبیقی سنجش درجه پراکنش / فشردگی در کلان شهرهای سیدنی و مشهد ، جغرافیا و توسعه ناحیه ای ، سال 3 ، شماره 6
10. عباس زاده ، غلام رضا ( 1385) الگو سازی بافت های شهری در راستای توسعه پایدار شهری ، جغرافیا و توسعه ناحیه ای، سال 4 ،شماره 8 .
11. قنواتی، عزت ا ... ( 1390) کیفیت محیطی شهر و شکل ناموزون شهری در شهر بابلسر، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 81
12. طبیبان ، منوچهر (1387) فصلنامه هنر ، سری جدید ، شماره دوم ، دانشگاه تهران .
13. مهندسین مشاور همسو (1371) طرح تفصیلی شهر یاسوج، اداره کل مسکن و شهرسازی استان کهگیلویه و بویراحمد.
14. مرکز آمار ایران (1385) فرهنگ آبادیها، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی شهرستان بویراحمد.
15. مرکز آمار ایران (1390) فرهنگ آبادیها، سرشماری عمومی نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی شهرستان بویراحمد.
16. مهندسین مشاور معمار و شهرساز همسو ( 1369) طرح جامع شهر یاسوج ، معاونت شهرسازی اداره کل مسکن استان کهگیلویه و بویر احمد
17. مهندسین مشاور معمار و شهرساز امود  ( 1385) طرح جامع شهر یاسوج ، معاونت شهرسازی اداره کل مسکن استان کهگیلویه و بویر احمد
18. وارثی ، حمیدرضا و همکاران ( 1391) تحلیلی بر عوامل خیزش شهری و رشد فیزیکی گناباد ، امایش سرزمین ، دوره 4 ، شماره 6 .
19. موحد، علی(1393) کیفیت محیطی شهر و شکل ناموزون شهری در بابلسر ، پژوهش های جغرافیای انسانی ، شماره 81 .
    1. Bengston, David .(2005),, An Anlysis of the public Discourse about urban sprawl in the unithed states Monitoring concern a bout a Major threat to forest policy and Economics volume 7, lssue 5 , August 2005, Pages 745-750 .
    2. UN-HABITAT ( 2012 ),STATE OF THE WORLD,S CITIES2012/2013prosperity of cities, pp:29-30
    3. Cohen. B( 2006 ) ,urbanization in developing countries:current trends,future projections,and  key challenges for sustainability,p:64
    4. management in Auckland, portal.jarbury.net/thesis.pdf. pp:25-26
    5. cerjent. C (1995) Analytical urban Geography publishers company: London/ New York.
    6. merlin ,pierr (2000). Methodesguantitatives and space urban. Publisher, university of paris.
    7. Dieleman, F.and Wegner, M(2004) compact cihy and urban sprawl. Built Environ, (30), 59-67
    8. Hartgen, D (2002 ) Personal communication, University of North Carolina at Charlotte.
    9. Wang. J (2002) Searching for the urban development pattern, http;/www.uncp.edu/map/papers/professional
    10. Hayward, S (2000)the suburbanization of America. A  guide to smartgrowth myths, providing solution . the Heritage foundation.

23. Arbury, J,2012, From Urban Sprawl to Compact City – An analysis of urban growth

25. Deng, F.F. Huang, Y,2004, Uneven land reform and urban sprawl in China: the case of Beijing,Progress in Planning 61,pp. 223
26. Glaster,G,et.al.,2001, Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Meaturing an Elusive
27. Concept, Housing Policy Debate, Volume 12, Issue 4, pp.677
28. Hess, G. R, et al ,2001, Just What is Sprawl, Anyway? www4.ncsu.edu/~grhess.p: 5
29. Jaeger, J.A.G, et al, 2010,Suitability criteria for measures of urban sprawl, Ecological Indicators,PP.398
30. Knaap, G & Talen, E, 2005, New Urbanism and Smart Growth,Sage Publication, International
31. Regional Science Review,Vol. 28, No. و 2 ,PP. 1079-
32. O’Connell, L,2012, Exploring the Contribution of State and Local-level Conditions to the
33. Adoption of Different Types of Smart Growth Policies and Impact Fees in the United States,
34. International Journal of Public Administration, 35,pp. 194–203
35. Otoole, R,2004, A Portlander’s View of Smart Growth, The Review of Austrian Economics,17,2/3,pp. 204.
36. Rast, J, 2006, Environmental Justice and the New Regionalism, Journal of Planning Educationand Research 25,pp.252
37. Song, Y & Knaap, Jan. G, 2003, New urbanism and housing values:a disaggregate assessment, Journal of Urban Economics 54 ,pp.219
38. Stone, Jr, B,2008, Urban sprawl and air quality in large US cities, Journal of Environmental Management 86 ,pp. 688
39. Tregoning, H, Agyeman, J, & Shenot, C,2002), Sprawl, Smart Growth and Sustainability, Local Environment, Vol. 7, No. 4, pp.342.

41. Balbo. Marcello (2000). “urban planning and the fragmented city of developing countries”, publisher company: New York.

47. Ladd, Helen (1998),,Effects of Taxes on Economic Activity,, in Ladd,H.Local
48. Mieskowski, Paul, & Mills, Edwin  S. (1993) ,,The Causes of Metropolitan Suburbanization ,,Journal of Economic perspectives. 7(3), 135-147.
49. Alonso, W., (1964) Location and land use. Cambridge; Harvard University Press.