تحلیل وضعیت تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه: شهر باقرشهر)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 5، دوره 10، شماره 37، تیر 1398، صفحه 41-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

طاهر پریزادی^{* 1}؛ علیرضا شیخ الاسلامی²؛ علیرضا کریمی رزکانی³

¹استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران

²هیات علمی دانشگاه آزاد بروجرد

³دانشجوی دکترای شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد، لرستان

تاریخ دریافت: 17 اسفند 1397،  تاریخ بازنگری: 30 اردیبهشت 1398،  تاریخ پذیرش: 12 خرداد 1398 

چکیده

مخاطرات طبیعی، شرایط زندگی سکنه شهرهای جهان را بشدّت تحت تأثیر قرار داده­ است. فزونی بلاها و خسارات مالی و جانی آن‌ها، پژوهش­هایی با موضوع تاب­آوری را در مطالعات شهری الزام­آور ساخته و در پی آن، مفهوم تاب­آوری به­سرعت در ادبیات پایداری شهری جای گشوده است. در پژوهش حاضر تاب­آوری شهر باقرشهر از شهرهای استان تهران و حاشیه پایتخت در برابر بلایای طبیعی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش از منظر هدف جز تحقیقات شناختی و از جهت روش با رویکرد ارزیابی-تحلیلی که برای گرداوری داده ها با رویکرد اسنادی- پیمایشی با بکارگیری ابزارهای پرسشنامه و بازدید­های میدانی صورت پذیرفته است. حجم نمونه تحقیق به تعداد 30 نفر افراد متخصص و متولی در ساختارمدیریت شهری و افرادی که شناخت کافی به شهر باقرشهر داشته اند با تکنیک گلوله برفی شناسایی و انتخاب شدند. تجزیه‌وتحلیل داده ها با استفاده از شاخص­های مرکزی آمار توصیفی، مدل آنتروپی شانون (برای وزن­دهی شاخص­ها و معیارها) و مدل ویکور (بمنظور رتبه­بندی) با نرم­افزارهای SPSS، GIS و Excel بوده است. یافته­های تحقیق حاکی از آن است که از بین ابعاد چهارگانه تاب آوری (کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی) بعد کالبدی-محیطی دارای بیشترین اهمیت (0.4) در میزان ناتاب آوری شهر باقرشهر داشته است. وضعیت نامطلوب بافت محلات و دسترسی نامناسب به امکانات و خدمات امدادرسان از جمله ویژگی­های این شهر است که تاب آوری آن را تحت تأثیر قرار داده است. در بررسی زیرشاخص ها در سطح محلات، مشخص شد که سه محله جنوب شهر با توجه به شرایط کالبدی، اجتماعی (0.25)-اقتصادی (0.15) و نهادی (0.2) دارای تاب آوری کمتری نسبت به محلات شمال شهر هستند. نتایج کلی تحقیق بیانگر آنست که شهر باقرشهر در برابر مخاطرات طبیعی از تاب آوری پایینی برخوردار است و نیازمند توجّه جدی به ابعاد مختلف آن به‌خصوص بعد کالبدی- ­محیطی شهر است.

کلیدواژه‌ها

"مخاطرات طبیعی"؛ "تاب آوری شهری"؛ "پایداری شهری"؛ "شهر تاب‌آور"؛ "باقرشهر"

عنوان مقاله [English]

Analysis of the state of urban resilience against natural hazards (Case Study: Baqer-shahr City)

نویسندگان [English]

taher parizadi¹؛ alireza shaikholeslami²؛ alireza karimi razakani³

¹Assistant Professor and Faculty Member of Kharazmi University, Tehran, Iran

²Alireza Sheikholeslami Assistant Professor and Faculty Member of Boroujerd Islamic Azad University, Lorestan, Iran

³Ph.D. student in Urban Development, Boroujerd Islamic Azad University, Lorestan, Iran

چکیده [English]

In this study, resilience of Bagher-Shahr city from Tehran cities and the capital's margins against natural disasters has been investigated. The present study is aimed at cognitive research and methodology with an evaluation-analytical approach. The data gathering was done using a documentary-survey approach using questionnaire tools and field surveys. The sample size of the study consisted of 30 specialist personnel in urban management structure and those who had enough knowledge about Bagher-shahr city were identified and selected using snowball technique. Data analysis was performed using descriptive statistical indexes, Shannon entropy model and vikor model with SPSS, GIS and Excel software. The findings of the research indicate that the four dimensions of resilience (physical, economic, social and institutional) have the most important physical and environmental dimension in the low resilience of the city of Baqera-shahr. Undesirable conditions in neighborhoods and inadequate access to relief facilities and services are among the features of this city that has affected its resilience. In the sub-indices survey at neighborhood level, it was found that the three neighborhoods of the south of the city, with respect to their physical, socio-economic and institutional characteristics, have a lower degree of resilience than northern neighborhoods. The overall results of the research indicate that Baqr -Shahr City has a low resilience to natural hazards and requires attention to its various dimensions, especially the city's physical-environmental dimension.

کلیدواژه‌ها [English]

"Natural hazards", "urban resilience", "urban sustainability", "resilient city", "Bagher-shahr"

مراجع

1. پورشریفی، جواد و محمود قلعه­نویی (1393): «تاب­آوری شهری رویکردی جدید در مواجهه با تغییرات و چالش­ها»، اولین کنگره بین­المللی افق­های جدید در معماری و شهرسازی.
2. پریزادی، طاهر و حبیب اله فصیحی (1396)،«باقرشهر، شهر تاب آور؛ برنامه ریزی راهبردی ارتقاء تاب آوری شهری»، ناشر: فصیحی،تهران.
3. جعفریان، نغمه، حسین حاتمی نژاد و محمدرضا مبهوت (1396)، «ارزیابی تاب آوری اجتماعی و اقتصادی در برابر زلزله (مطالعه موردی: بجنورد)»،  فصلنامه امداد و نجات، سال نهم، شماره 1.
4. دلاور، نسرین (1396)،«برنامه­ریزی راهبردی ارتقای تاب­آوری محلات شهر تهران (مطالعه موردی: منطقه 12 تهران)»، تهران: پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و آمایش شهری، استاد راهنما: دکتر موسی کمانرودی کجوری، دانشگاه تهران.
5. رضایی، محمدرضا (1389)، «تبیین تاب­آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) مطالعه­ی موردی: کلانشهر تهران»، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، صص 269-1.
6. رضایی، محمدرضا، حسین سرائی، محمد و امیر بسطامی نیا (1395)، «تبیین و تحلیل مفهوم تاب آوری و شاخص ها و چارچوب های آن در سوانح طبیعی»،  فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم، شماره اول، صص 48-32.
7. رفیعیان، مجتبی، محمدرضا رضایی، علی عسگری، اکبر پرهیزکار و سیاوش شایان (1389)،«تبیین مفهومی تاب آوری و برنامه ریزی و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور»، برنامه ریزی و آمایش فضا، مدرس علوم انسانی، دوره پانزدهم 15، شماره 4، صص 41-19.
8. فرزاد بهتاش، محمدرضا، علی کی نژاد، محمدتقی پیربابایی و علی عسگری (1392)، «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه های تاب آوری کلان شهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره هجدهم،  شماره 3، صص 43-33.
9. محمدی، علیرضا و اصغر پاشازاده (1396)، «سنجش تاب آوری شهری در برابر خطر وقوع زلزله مطالعه موردی: شهر اردبیل»،  فصلنامه پژوهش های دانش زمین، سال هشتم، شماره 30، صص 126-112.
10. محمدی، مهدی سرین دیزج و محسن روشتی احدنژاد (1395)، «ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله (مورد مطالعه: شهر زنجان)»،  فصلنامه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال سوم، شماره 1، صص 103-114.

1. Beatley, T. and P Newman, (2013): BIOPHILIC CITIES ARE SUSTAINABLE RESILIENT CITIES. Sustainability, 5 3328-3345. Retrieved from: http://www.mdpi.com/2071-1050/5/8/3328/htm.
2. Brown, K, (2014): GLOBAL ENVIRONMENTAL CHANGE IA SOCIAL TURN FOR RESILIENCE? PROGRESS IN HUMAN GEOGRAPHY, 38, pp: 107-117.
3. Diwakar, P. V jayaraman, and V Ramaliga, (2009): GEOSPATIAL APPLICATION IN TSUNAMI DISASTER MANAGEMENT. International Journal of Ecology and Development, 12, pp: 4-14.
4. Kamani fard,A. Mahmadan, A. and Dremaz, O, (2012): THE SENSE OF PLACE IN THE NEW HOMES OF POST-BAM EARTHQUAKE RECONSTRUCTION. International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment. 3, pp: 220-236. Retrieved from: h tt p: / / w w w. e m e r a l d i n s i g h t. c o m / d o i /abs/10.1108/17595901211263611.
5. Windle, G, (2011): WHAT IS RESILIENCE? A REVIEW AND CONCEPT ANALYSIS. Reviews in Clinical Gerontology, 21, pp: 152-169. Retrieved from: http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=8111915&fileId=S0959259810000420.

13. Chen, N. and P Graham, (2011): CLIMATE CHANGE AS A SURVIVAL STRATEGY: SOFT INFRASTRUCTURE FOR URBAN RESILIENCE AND ADAPTIVE CAPACITY IN AUSTRALIA'S COASTAL ZONES. Local Sustain, 1, pp: 88-379.

16. Madhuri, H. Tewari, R and Bhowmick, P, (2014): Livelihood vulnerability index analysis: an approach to study vulnerability index analysis: an approach to study vulnerability in the context of Bihar: original research. Journal of Disaster Risk Studies, 6, pp: 1-13.