تحلیل تاب‌آوری سکونت‌گاه‌های روستایی در برابر مخاطرات خشک‌سالی مطالعه موردی: روستاهای شهرستان کوار، استان فارس

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

دوره 13، شماره 50، مرداد 1402، صفحه 115-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jzpm.2022.30586.4116

نویسندگان

محمد شعبانی^{* 1}؛ محسن ملکی²؛ مرضیه مسیبی³

¹استادیار گروه مهندسی آب، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

²استادیار گروه منابع طبیعی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

³استادیار گروه منابع طبیعی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

تاریخ دریافت: 21 خرداد 1401،  تاریخ بازنگری: 17 مهر 1401،  تاریخ پذیرش: 18 مهر 1401 

چکیده

اثرات گسترده خشک‌سالی بر روی زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم به عنوان یکی از چالش‌های پیش روی جوامع بشری محسوب می‌شود. پژوهش حاضر، به دنبال تعیین و سنجش تاب‎آوری خانوارهای روستایی در شهرستان کوار استان فارس با رویکرد بررسی سرمایه‌ها است. در این مطالعه، تاب‎آوری جامعه مورد بررسی در مواجهه با خسارات اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، زیرساختی، کالبدی بررسی شد. داده‌های مورد نیاز (52 متغیر در بعدهای مورد نظر) بر مبنای اکتشافی و با استفاده از پرسش‌نامه جمع آوری شده است. جامعه آماری از بین 198 نفر از نخبگان محلی شامل دهیاران، اعضای شورای اسلامی و معتمدان محلی انتخاب شد. نمونه‎ها در محدوده شهرستان کوار استان فارس زندگی می‎کردند که با استفاده از روش کوکران تعداد 131 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. داده‌های گردآوری شده با استفاده از آزمون‌های آماری t تک‌نمونه‌ای، روش رگرسیون چندمتغیره و ضریب همبستگی در نرم‌افزار SPSS 21 تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاصل از اولویت‌بندی سرمایه‌ها از نظر میانگین امتیازات نشان داد که سرمایه‌های کالبدی، اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب بیشترین تا کمترین اولویت را در تاب‌آوری منطقه در برابر بلای خشکسالی دارند. بین متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی و تاب‎آوری روستاییان در برابر خشک‌سالی همبستگی وجود دارد. عامل اقتصادی، تاثیر بیشتری بر تاب‎آوری در برابر خشک‌سالی دارد. عوامل اجتماعی و کالبدی نیز تأثیر مثبتی بر توانایی جامعه برای مقابله با خشکسالی داشته و منجر به بهبود تاب‌آوری شده است. بنابراین هر چه منابع درآمد، دسترسی به زمین، دسترسی به آب و بهره‌مندی از اعتبارات بیشتر باشد، تاب‌آوری خانوارها در برابر خشکسالی کشاورزی و ظرفیت انطباق با آن بالاتر خواهد بود. همچنین توصیه می‌شود از طریق بهبود آموزش، آگاهی، هشدار اولیه مناسب، روابط اجتماعی قوی‌تر و تنوع منابع درآمدی، تاب‌آوری منطقه در برابر خشکسالی ارتقا یابد.

کلیدواژه‌ها

تاب‎آوری؛ خشک‌سالی؛ سکونت‌گاه‌های روستایی؛ شهرستان کوار

عنوان مقاله [English]

Resilience Analysis of Rural Settlements against Drought Risks Case Study: Villages of Kavar City, Fars Province

نویسندگان [English]

Mohammad Shabani¹؛ Mohsen Maleki²؛ Marzieh Mosayebi³

¹Assistant Professor, Department of Water Engineering, Shiraz Branch, Islamic Azad University, Shiraz, Iran.

²Assistant Professor, Department of Natural Resources, Khalkhal Branch, Islamic Azad University, Khalkhal, Iran.

³Assistant Professor, Department of Natural Resources, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.

چکیده [English]

The widespread effects of drought on the social and economic people life are considered as one of the challenges facing human societies. The present study sought to determine and measure the household resilience in the Kavar city in Fars province by means of a capital approach. In this study, the resilience of society in the face of economic, social, environmental, infrastructure, structural and physical damage were investigated. The required data (52 variables in the desired dimensions) have been collected based on exploratory method and questionnaire. The statistical population includes 198 people from the local elite, including villagers, the Islamic Council and local trustees.The samples are living in Kavar city of Fars province, using Cochran method 131 farmers were selected as a statistical sample. The data were analyzed using one-sample t-test as well as regression and correlation coefficient analytic techniques in SPSS21 software. The results of capital prioritization in terms of average scores showed that physical, social, environmental, economic and infrastructure capitals have the highest to lowest priority in the resilience of the region against drought disasters. The economic factor has a greater impact on drought resilience. The social and structural-physical factors have also, however, had a positive impact on the ability of the community to deal with drought, leading to some improvement in resilience. Therefore, the more sources of income, access to land and water and benefit from credits, then the resilience of households against drought and the capacity to adapt to it will be higher. It is also recommended to improve the resilience of the region against drought through improved education, awareness, proper early warning, stronger social relations and diversification of income sources.

کلیدواژه‌ها [English]

Resilience, Drought, Rural settlements, Kavar city

مراجع

1. Akbarian Ronizi, S. R., & Ramezanzadeh Lasboyee, M. (2019). Farmers’ resilience against drought with an emphasis on economic factors and social capital in Rural Areas: A Case Study of Roniz in Estahban County. Journal of Rural Research, 10(2), 230-243.[In Persian]
2. Bahta, Y. T., & Myeki, V. A. (2021). Adaptation, coping strategies and resilience of agricultural drought in South Africa: implication for the sustainability of livestock sector. Heliyon, 7(7), e07607.
3. Burchfield, E., Williams, N. E., & Carrico, A. R. (2018). Rescaling drought mitigation in rural Sri Lanka. Regional Environmental Change, 18(8), 2495-2503.
4. Campbell, D., Barker, D., & McGregor, D. (2011). Dealing with drought: Small farmers and environmental hazards in southern St. Elizabeth, Jamaica. Applied Geography, 31(1), 146-158.
5. Fahad, S., Bajwa, A. A., Nazir, U., Anjum, S. A., Farooq, A., Zohaib, A., Sadia, S., Nasim, W., Adkins, S., & Saud, S. (2017). Crop production under drought and heat stress: plant responses and management options. Frontiers in Plant Science, 8, 1147.
6. Heydari Sareban, V. (2015). Investigating the ways of dealing with drought in rural areas from the perspective of agriculture organization (Case study: Isfahan province). Journal of Geography and Environmental Study, 4(15), 19-34. [In Persian].
7. Jafari, F., Shaban Ali Qomi, H., & Daneshvar Ameri, J. (2012). Analysis and analysis of farmers’ perceptions about drought management strategies (case study: Tarom Oliya city). Geographical Studies of Arid Regions, 4(5), 171-186.[In Persian]
8. Kelly, C., Ferrara, A., Wilson, G. A., Ripullone, F., Nolè, A., Harmer, N., & Salvati, L. (2015). Community resilience and land degradation in forest and shrubland socio-ecological systems: Evidence from Gorgoglione, Basilicata, Italy. Land Use Policy, 46, 11-20.
9. Lam, N. S. N., Reams, M., Li, K., Li, C., & Mata, L. P. (2016). Measuring community resilience to coastal hazards along the northern Gulf of Mexico. Natural Hazards Review, 17(1), 1-12.
10. Majnouni Tutakhaneh, A., Heydari Sareban, V., & Mofarrah Bonab, M. (2018). Evaluating the Effects of Lake Urmia’s Drought on Resilience Changes in Rural Settlements. Journal of Research and Rural Planning, 6(4), 65-89.[In Persian]
11. Malekan, A., Khani, F., Motiee Langroodi, H., & Darban Astane, A. (2020). The Impact of Social Capital on Improving Drought Resilience (Case Study: Kangaveh County Villages). Journal of Regional Planning, 10(38), 65-80. [In Persian]
12. Mehrabi, M., & Vali, A. A. (2021). Analysis of the effect of drought on resilience of human societies. Iranian Scientific Association of Desert Management and Control, 16, 77-92. [In Persian]
13. Mihunov, V. V., Lam, N. S. N., Rohli, R. V., & Zou, L. (2019). Emerging disparities in community resilience to drought hazard in south-central United States. International Journal of Disaster Risk Reduction, 41, 1-12.
14. Nahid, N., Lashgarara, F., Farajolah Hosseini, S. J., & Mirdamadi, S. M. (2021). Vulnerability of rural households in Fars province to food insecurity due to drought. Agricultural Extension and Education Research, 54(2), 1-18. [In Persian]
15. Rezaei, M. R. (2013). Evaluating the economic and institutional resilience of urban communities to natural disasters using PROMETHEE technique. Journal of Emergency Management, 2(1), 27-38.
16. Seyed Akhlaghi, S. J., & Taleshi, M. (2018). Improving the resilience of local communities Future Strategy for dealing with drought, Case study: Hablehrood watershed. Iran Natural Journal, 3(3), 60-68. [In Persian]
17. Shabani, M. (2009). Evaluation of Geostatistics Methods of Drought Severity Zonation in Fars Province. Water Engineering, 3(2), 31-36. [In Persian]
18. Sharifnia, F. (2012). Investigating the relationship between urban land use and the resiliency of the earthquake and solutions in the field of urban planning; Case study: Tehran, Region 10. (MA thesis). Tehran: Tehran University. [In Persian]
19. Statistical Centre of Iran. (2019). Annual statistical Bulletin of Fars province, 884p. [In Persian]
20. Wilson, G. A. (2012). Community Resilience and Environmental Transitions. Earth-scan, London.