بررسی احساس امنیت در فضاهای عمومی (مطالعه موردی کلانشهر شیراز)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقاله 3، دوره 5، شماره 19، آذر و دی 1393، صفحه 39-56   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صدیقه لطفی^{* 1}؛ رحیم بردی آنامرادنژاد²؛ محمد ساسانی‌پور¹

¹دانشگاه مازندران

²دانشگاه مازنداران

تاریخ دریافت: 19 دی 1393،  تاریخ پذیرش: 19 دی 1393 

چکیده

امروزه شهرنشینی فزاینده مشکلات متفاوت اجتماعی و اقتصادی زیادی را برای کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است. توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت‌های اساسی حرفه مندان و علمایشهری تبدیل شده است. معیار‌های شناخت و تحلیل امنیت در پهنه شهر بسیار متفاوت است و با توجه به مؤلفه‌های کالبدی، کارکردی و محیطی نوسان پیدا می‌کند. شهر شیراز به دلایلی مانند تنوع فرهنگی به دلیل مهاجرت از اقصی نقاط کشور و نزدیکی به استانهای شرقی و جنوبی، عوامل کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، امنیت را در مناطق مختلف با تغییراتی مواجه کرده است. هدف این پژوهش تحلیل معیارهای کالبدی فضاهای عمومی شهرشیراز در ارتباط با احساس امنیت مناطق مختلف شهر شیراز است. این پژوهش از نظر روش شناسی از نوع توصیفی-تحلیلی و روش نمونه گیری تصادفی، که جامعه آماری مناطق مورد مطالعه برابر با 608810 هزار نفر است. بنابراین حجم نمونه با فرمول کوکران برابر ۳۸4 نفر بدست آمده است. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین برای تحلیل تفاوت بین متغیرهای مستقل و وابسته از آزمون F-Test استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق کم­درآمد با میانگین 74/12 بیش از میانگین میزان احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی در مناطق متوسط­نشین (56/11) و مرفه­نشین (42/12) است. با توجه به میانگین داده‌های موجود در مناطق مختلف شهر شیراز، تفاوت مشاهده شده بین میانگین­های مناطق مختلف شهر از نظر میزان احساس امنیت فضاهای عمومی، هرچند با اندک تفاوت مورد تایید قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

احساس امنیت؛ فضاهای عمومی؛ معیارهای کالبدی؛ مناطق شهری؛ شیراز

اصل مقاله

بررسی احساس امنیت در فضاهای عمومی (مطالعه موردی کلانشهر شیراز)

 

صدیقه لطفی: رحیم بردی آنامرادنژاد: محمد ساسان‌پور:

استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران*  استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران  دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

 

چکیده

امروزه شهرنشینی فزاینده مشکلات متفاوت اجتماعی و اقتصادی زیادی را برای کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است. توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت‌های اساسی حرفه مندان و علمای شهری تبدیل شده است. معیار‌های شناخت و تحلیل امنیت در پهنه شهر بسیار متفاوت است و با توجه به مؤلفه‌های کالبدی، کارکردی و محیطی نوسان پیدا می‌کند. شهر شیراز به دلایلی مانند تنوع فرهنگی به دلیل مهاجرت از اقصی نقاط کشور و نزدیکی به استانهای شرقی و جنوبی، عوامل کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، امنیت را در مناطق مختلف با تغییراتی مواجه کرده است. هدف این پژوهش تحلیل معیارهای کالبدی فضاهای عمومی شهرشیراز در ارتباط با احساس امنیت مناطق مختلف شهر شیراز است. این پژوهش از نظر روش شناسی از نوع توصیفی-تحلیلی و روش نمونه گیری تصادفی، که جامعه آماری مناطق مورد مطالعه برابر با 608810 هزار نفر است. بنابراین حجم نمونه با فرمول کوکران برابر ۳۸4 نفر بدست آمده است. داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین برای تحلیل تفاوت بین متغیرهای مستقل و وابسته از آزمون F-Test استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق کم­درآمد با میانگین 74/12 بیش از میانگین میزان احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی در مناطق متوسط­نشین (56/11) و مرفه­نشین (42/12) است. با توجه به میانگین داده‌های موجود در مناطق مختلف شهر شیراز، تفاوت مشاهده شده بین میانگین­های مناطق مختلف شهر از نظر میزان احساس امنیت فضاهای عمومی، هرچند با اندک تفاوت مورد تایید قرار می‌گیرد.

واژه‌های کلیدی: احساس امنیت، فضاهای عمومی، معیارهای کالبدی،مناطق شهری، شیراز

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

1-1- طرح مسأله

همگام با رشد شهرنشینی؛ شهر‌ها به عنوان کانون‌های اصلی اجتماعی و اقتصادی دنیا؛ از طریق فن آوری پیشرفته اطلاعاتی و ارتباطی، بیشتر و شتابزده‌تر از پیش با هم مرتبط گشته‌اند. با توجه به این مسائل و شرایط پیش روی جوامع؛ کیفیت فضاهای شهر‌ها، کیفیت زندگی شهروندان در اوضاع اقتصادی و اجتماعی دیگر جوامع ایفای نقش قابل ملاحظه‌ای داشته است. فضای شهری، عرصه‌ی اجتماعی، فرهنگی و کالبدی است که وابسته به الگوی فعالیت گروه‌های اجتماعی و محصول عمل نیروهای فرهنگی و اجتماعی است، اما این نیرو‌ها در شرایطی که پویش‌های مدنی جامعه، فضایی مدنی را تدارک دیده باشند، به تولید فضای شهری منجر می‌شوند. مفهوم فضای شهری را می‌توانیم بر فضاهایی که دسترسی بدون محدودیت دارند، تعمیم دهیم و تمام عرصه‌های عمومی، بخش‌های بافت شهری که عموم مردم به آن دسترسی فیزیکی دارند را فضای شهری بنامیم. بنابراین مفهوم، خیابان‌ها، پارک‌ها و میدان‌های شهرک یا شهر به ساختمان‌هایی که محصورشان می‌کنند و محدوده‌شان را مشخص می‌کنند، گسترش می‌یابد؛ جایی که بیشترین مقدار تماس و تعامل انسان‌ها روی می‌دهد (مدنی‌پور،216:1379). یک فضای شهری مناسب تا حد زیادی تامین کننده امنیت و فضاهای شهری نامناسب از بین برنده آن و زمینه ساز انواع آسیب‌ها و معضلات است (بیات،1:1387). بر این اساس لزوم توجه به ارتباط بین آسیب‌پذیری افراد در فضاهای شهری و طراحی محیط زندگی بیش از پیش آشکار می‌شود (برنستون^[1] و همکاران، 1995: 24). مردم‌درفضاهای‌ شهری با انواع تهدید‌ها مانند جرم، تروریسم، آلودگی هوا و آب، زلزله‌وسیل، تداخل حرکت وسایل نقلیه و پیاده‌ها روبه رو هستند. از‌این‌رو زوکین در کتاب ‌فرهنگ شهر‌ها می‌گوید:" فضاهای شهری به اندازِۀ کافی برای مردم امن نیستند، تا آن‌ها در خلق فرهنگ عمومی مشارکت داشته باشند" (زوکین^[2]، 1995: 38). از آنجایی که فضاهای شهری بیشترین ارتباط را با مردم و محیط زندگی دارند می‌تواند نقش بسزایی در هویت بخشی و دادن احساس آرامش شهروندان داشته باشند. امنیت اجتماعی با فضا و ساخت و ساز شهری ارتباط معناداری دارد (رستمی تبریزنیا^[3] و مدنی‌پور، 2006: 935). همراه با مهاجرت گروههای انسانی از محیطهای روستائی و نواحی کم برخوردار به سوی شهر‌ها و نواحی برخوردار از امکانات و خدمات گوناگون، شهر‌ها و بویژه کلانشهر‌ها با افزایش بی‌رویه جمعیت و تورم انسانی مواجه شده‌اند. کلانشهر‌ها علاوه بر اینکه کانون بر‌ترین ارزشهای فرهنگ معنوی و مادی کشور می‌باشند و سهم بسزایی در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور دارد، طیف گسترده‌ای از مسائل امنیت ستیز اجتماعی از قبیل افزایش و هجوم فزاینده جمعیت، گسترش نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی و پیامدهای فضایی آن یعنی جدایی گزینی، کمبود عدالت اجتماعی، انجام بزهکاری‌ها، جرایم، تبهکاری‌ها و نابهنجاریهای اخلاقی، اعتیاد، دزدی و بسیاری از آسیبهای اجتماعی دیگر نیز هست. شهر شیراز به عنوان یکی از این کلانشهر‌ها و متروپل جنوب، از این حیث در رده‌های بالایی قرار دارد و مطالعه حاضر ضمن بررسی میزان امنیت در فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر و مقایسه بین این مناطق در پی پاسخگویی به سوالات و فرضیات مطرح شده پژوهش است. کلانشهر شیراز به دلایلی مانند تنوع فرهنگی به دلیل مهاجرت از اقصی نقاط کشور و نزدیکی به استانهای شرقی و جنوبی، عوامل کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و...، امنیت را در مناطق مختلف با تغییراتی مواجه کرده است. فرآیند شکل گیری این درهم تنیدگی‌ها، کلانشهر‌ها را با افزایش بی‌سابقه ناامنی مواجه ساخته است. این مسئله از نظر اجتماعی، فرهنگی، روانی، اقتصادی و سیاسی مخاطره آمیز بوده و هزینه‌های معنوی و مادی فراوانی را بر دوش جامعه خواهد گذاشت. با توجه به مطالب مورد بحث مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا تفاوت معناداری در احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر شیراز وجود دارد؟

1-2- اهمیت و ضرورت

امروزه توجه به مفهوم امنیت شهروندان و روشهای ارتقاء آن، به عنوان یکی از اولویت‌های اساسی حرفه مندان و تئوری‌پردازی شهری تبدیل شده است. معیار‌های شناخت و تحلیل امنیت در پهنه شهر بسیار متفاوت است و با توجه به مؤلفه‌های کالبدی، کارکردی و محیطی نوسان پیدا می‌کند. محیط‌های شهری بنا به شرایط اجتماعی موجود، یعنی شکل گیری فضا‌ها، کارکرد فضا‌ها، وجود امکانات رفاهی، تراکم، آلودگی‌های زیست محیطی و... می‌توانند بر میزان امنیت مؤثر باشند. رفتار انسان در فضا و مکان‌های متفاوت با شکل و هندسه خاص و نیز با عملکرد نهفته در آن، متفاوت بوده و در بسیاری از موارد فضا محرک انسان در بروز رفتار خاص امری ضروری است. ایجاد فضاهای آرام و به دور از نابسامانی اجتماعی و نیز افزایش کیفیت محیطی از طریق توجه به نیاز‌های اساسی زندگی شهری به عنوان مطلوبیت فضای شهری به حساب می‌آید. در بسیاری از موارد نوع طراحی فضای کالبدی، نقشی که مکان خاص به خود می‌گیرد و ابعاد اجتماعی یک محدوده منجر می‌گردد که فضا‌ها امن یا بالعکس نا‌امن گردند. به عبارتی دیگر فضاهای شهری با ویژگی‌هایشان به نحوی محرک بروز جرم می‌باشند. جدای از اثرات اجتماعی و فرهنگی ناشی از برنامه ریزی و طراحی، محیط‌های امن شهری بر الگوهای رفتار شهروندی و بهبود کیفیت محیطی فضاهای شهری، کاهش جرایم شهری و کاستن وقوع جرم، موضوع مستقل با اهمیتی است. کلانشهرهای ایران روز به روز در حال گسترش هستند؛ گسترش شهرهای امروزی و کمبود فضاهای عمومی شهری مناسب، ازدحام و ترافیک بیش از حد جمعیت و فعالیت‌ها را در این فضاهای عمومی بیش از پیش کرده‌اند. فرآیند شکل گیری این درهم تنیدگی‌ها، کلانشهر‌ها را با افزایش بی‌سابقه ناامنی مواجه ساخته است. شهر شیراز با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و وجود مراکز تاریخی و فرهنگی و قابلیت‌های گردشگری این شهر؛ مخصوصا در فضاهای عمومی نیازمند به بررسی و تحلیل ابعاد امنیتی و تلاش در جهت طراحی به منظور کاهش زمینه‌های ناامنی می‌باشند. با توجه به ضرورت مطرح شده در این تحقیق سعی بر آن شده است به مطالعه ابعاد امنیتی فضاهای عمومی شهر شیراز پرداخته شود.

1-3- سوال و فرضیه‌

بر اساس موضوعات مطرح شده در بیان مسئله و نیز در قالب اهداف تحقیق، فرضیه زیر قابل طرح است:

- آیا تفاوت معناداری در احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر شیراز وجود دارد؟

1-4- روش‌شناسی پژوهش

برابر برآورد سالنامه آماری شهر شیراز جمعیت منطقه یک( منطقه مرفه نشین) برابر 226952، منطقه چهار (متوسط نشین) شهر شیراز 229691 و در منطقه پایین شهر یعنی منطقه پنج این جمعیت برابر با 152166 نفر بوده است. در کل جامعه آماری مناطق مورد مطالعه (مناطق 1،4،5) این تحقیق برابر با 608810 هزار نفر است. بنابراین با روش کوکران و با فرض خطای 05/0 و سطح اطمینان 95/0 نتایج برآورد تحقیق حاضر برابر با 384 نفر است. داده­های تحقیق حاصل استخراج پیمایشی است که بین 384 نفر از کاربران فضاهای عمومی خیابان و پارک که با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند، تکمیل گردیده و اساس تجزیه و تحلیل یافته­های پژوهش حاضر قرار گرفته است.

   

 برای بررسی روایی ابزار از آزمون الفای کرونباخ استفاده شد. ضریب مذکور معادل 78/0 گویای قابلیت اعتماد بالای ابزار مورد استفاده بوده است. پس از پایان یافتن گردآوری پرسشنامه­ها، داده­ها استخراج و به کامپیوتر انتقال داده شدند و سپس با استفاده از بسته نرم افزار آماری برای علوم اجتماعی^[4] مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین برای تحلیل رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از آزمون F-Test استفاده شده است.

- به نظر می‌رسد تفاوت معناداری در امنیت فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر وجود دارد.

1-5- پیشینه پژوهش

تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که متغیرهای گوناگونی در افزایش یا کاهش احساس امنیت فضاهای عمومی شهری نقش دارند. زمینه نظری شروع مباحث جرم‌شناسی و امنیت شهری را باید از مکتب جامعه‌شناسی شیکایو و مطالعات اولیه‌ی اکولوژی شهری دانست. مکتب اکولوژی شهری با افرادی چون پارک در سیر تکوینی خود به بررسی پدیده‌های اجتماعی مانند جرم و جنایت امراض روانی در شهر‌ها و ترسیم نقشه‌های آن پرداخت (کتان (Catton)، 1993: 23). در ایده پارک، مناطق شهری از پیشرفت و ترقی انگیزه‌های ساکنان جلوگیری می‌کند و سبب جدایی گزینی اجتماعی می‌شود. چارچوب و کالبد شهری تاثیرات عمیقی بر انواع سکونت‌های اجتماعی- فرهنگی شهری دارد. (بیانلو (Bayanloo)،37:2007). در ادامه خلاصه ای از تحقیقات انجام شده در این زمینه را مطرح می‌شود.

 

 

جدول1: تحقیقات انجام گرفته در رمینه احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری

محققان	سال پژوهش	توضیحات
فوستر[5]‌ و همکاران	2014	با یک مدل رگرسیون خطی تاثیرات ترس از جرم در راه رفتن و پیاده روی افراد را در استرالیا بررسی و تحلیل کردند. نتایج یافته‌های آن‌ها که با افزایش مداخلات و تصمیم گیری‌هایی می‌توان ترس از جرم را کاهش و میزان پیاده روی را افزایش داد.
اشنایدر وکیتچن[6]	2013	روند توسعه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی را در دو کشور ایالات متحده و بریتانیا به طور جداگانه مورد تجزیه و تحلیل و سپس مقایسه کرده‌اند. و تجارب این دو کشور را در اختیار کشورهای دیگر که مایل هستند در این راه قدم بردارند ارائه می‌دهند.
پائول[7] و همکاران	2013	آنها پس از بررسی روند پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی در کشور‌های غربی، انتقال این نظریه را در امارات متحده عربی مورد بررسی قرار داده اند. آنها همچنین چالش‌های پیش روی این نظریه در این مناطق را برجسته کرده اند و معتقدند که با دانش میان فرهنگی می‌توان پیشگیری از جرم را در این مناطق توسعه داد.
نیومن[8]	1973	در کتاب "مردم و طراحی در شهر پرخشونت" دربارۀ تغییر ساختار محیط شهری پیشنهادهایی ارائه می‌دهد. از جمله ایجاد ظرفیت کالبدی نظارتی درفضا تا فرصت نظارت برای ساکنان و دیگر نهاد‌ها ممکن گردد.
جکوبز[9]	1961	‌با‌کتاب "مرگ وزندگی‌‌شهرهای‌ آمریکایی" به عنوان اولین ‌نظریه پرداز در حوزه ‌امنیت ‌معرفی‌ می‌شود. وی با متمایز کردن آشکار عرصة عمومی و خصوصی، نیاز به چشم‌هایی نظاره گر از سوی صاحبان طبیعی را با استفاده از تنوع فعالیت‌ها و عملکردهایی که مردم را جذب می‌کند تقویت گردد.
لطفی و همکاران	1393	به بررسی و تحلیل " حضور زنان در فضاهای عمومی" پرداخته اند و نشان می‌دهد که مولفه فرهنگی- اجتماعی بیشترین تأثیر را بر میزان حضور زنان در فضاهای شهری داشته است. همچنین نتایج تحلیل مسیر نشان می‌دهد که تمام متغیرها به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر میزان حضور زنان موثر بوده اند.
کاظمی و همکاران	۱۳۹۳	در مقاله‌ای تحت عنوان"عوامل موثر بر بهبود امنیت محلات شهری"، با استفاده از روش تحلیل عاملی برای تعیین اهمیت معیارهای سازنده امنیت متغیرهایی را بررسی کرده که از این متغیر‌ها، هویت محله بیشترین تأثیر را در افزایش احساس امنیت داشته است.
مؤیدی و همکاران	۱۳۹۲	در تحقیقی با عنوان "بررسی نقش مؤلفه‌های منظر شهری در ارتقای سطح احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری" نشان می‌دهد علی رغم وجود امنیت، احساس امنیت در محدوده مورد مطالعه از دید ساکنین، پایین‌تر از سطح متوسط ارزیابی شده است.
زیاری و همکاران	۱۳۹۲	به بررسی" امنیت فضاهای عمومی شهری" پرداخته‌اند که بر اساس فاکتورهای مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، قومی و....، میزان احساس امنیت در فضاهای عمومیِ شهری (پارک‌ها و معابر) در منطقه دو شهر قم، کمترین میزان و میزان احساس امنیت در فضاهای عمومیِ شهری در منطقه چهار، بیشترین میزان را دارد.
قرایی و همکاران	1389	در مقاله‌ای با عنوان "بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری" نشان می‌دهد که مردم در انتخاب فضاهای ناامن در کل شهر تفاهم نسبی دارند. اکثریت آن‌ها محله‌های پایین شهر، حاشیه ساختمان‌های نیمه کاره و کوچه‌های خلوت و تاریک را، فضاهایی با امنیت کم ارزیابی می‌کنند. این حس عدم امنیت، در خیابان‌های شلوغ و مملو از جمعیت کاهش می‌یابد.
علیخواه و نجیبی	1385	با بررسی " وضعیت ترس زنان از جرم در فضاهای شهری در مناطق 22 گانة شهر تهران" نشان می‌دهد حدود نیمی از زنان پاسخگو هنگام رفت‌و‌آمد در فضاهای عمومی شهری احساس امنیت ندارند این میزان در بین زنان با تحصیلات ودرآمد کم و زنان ساکن در محلات دارای زمین و ساختمان‌های متروک بیشتر است.
مدیری	1385	در تحقیق خود به "تأثیروقوع جرم و خشونت در کاهش احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری" پرداخته است. او نشان داده نقش جرم در کاهش احساس امنیت بیش از خشونت است.

ماخذ: یافته­های میدانی نگارندگان (1393)

 

1-5- محدوده پژوهش

مطالعه حاضر در کلانشهر شیراز انجام شده است. شهر شیراز به عنوان کلانشهر منطقه جنوب ایران و مرکز استان فارس در مختصات جغرافیا یی27دقیقه و7درجه و13درجه و36 دقیقه عرض شمالی و عرض جغرافیایی 50 درجه و 27 دقیقه و 55 درجه و 30 دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد. ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد 1540 متر مربع است (جعفری،24:1374). در سال 1335 این شهر جمعیتی بالغ بر 170659 بوده که نرخ رشد جمعیت آن 7/4 بوده است. در سال1392 جمعیت این شهر 1503276 نفر بوده است که نرخ رشد نسبت به سال گذشته 47/1 است. در دوره 85-90 از نظر اقتصادی، 37٪ جمعیت فعال و 37٪ غیر فعال می‌باشند که از مقدار جمعیت فعال 18درصد بیکار و ۸۲ درصد شاغل است. از 63٪ درصد جمعیت غیر فعال، 44درصد خانه داران و 33درصد محصلین، بیشترین تعداد این جمعیت غیر فعال را تشکیل می‌دهند.

در همین دوره بر اساس برآورد سالنامه آماری شهر شیراز اکثر مهاجرین علت مهاجرت خود را به ترتیب پیروی از خانوار(47٪) و تحصیلات(14٪) و دستیابی به مسکن مناسب تر(11٪) عنوان کرده اند.(سالنامه آماری شهر شیراز،1390).

 

 

 

شکل1: نقشه موقعیت جغرافیایی کشور، استان و شهر شیراز

 

 

2- تعاریف مفاهیم پژوهش

2-1- امنیت^[10]

 امنیت، از ریشه لاتین"Secures" که در لغت به معنای نداشتن دلهره و دغدغه است گرفته شده و همچنین موضوعاتی چون "رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، نگرانی با وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تامین، ضمانت" را در برمی گیرد. (ماندال،44:1387)؛(صالحی،۱۳۸۷:۸۶-۹۲).

 

 

جدول 2: جایگاهایمنیوامنیتدرنظریاتمختلف

نظریه پرداز	مازلو (1987)	استیلی(1973)	کنتریل(1965)	لگتون(1959)
رتبه دوم نیازهای انسانی	ایمنی و امنیت	تماس‌های اجتماعی	امنیت و نظم	جهات و گرایش‌ها در جامعه

(بر گرفته از عباس زادگان،مصطفی،72:1384)

 

 

2-2- احساس امنیت^[11]

در فضاهای شهری احساس امنیت شهری به این معناست که شهروندان بتوانند آزادانه جابه جا شوند، با هم شهریان خود ارتباط برقرار کنند و به فعالیت‌های اجتماعی بپردازند، بدون آنکه تهدید شوند یا با خشونت و آزار و اذیت جسمی و روحی یا نابرابری جنسی مواجه شوند. احساس امنیت به معنای امنیت خاطر شهروندان از مال، جان و... است که خود نشانگر سازمان یافتگی، قانونمندی و با ثبات بودن جامعه است (صانعی، ۱۳۸۵:۱۵۰). احساس امنیت حالتی است که در آن ارضای احتیاجات و خواسته‌های فردی و اجتماعی افراد انجام و شخص در آن احساس ارزش، اطمینان خاطر و اعتماد به نفس نماید(شعاری‌نژاد،۱۳۶۴: ۲۸).

2-3- فضا^[12]

مفهوم فضا و فضای شهری در طول تاریخ تفکراجتماعی و در قالب مکاتب تئوری کلاسیک ونو شکل گرفته است. برای مثال از نظر ارسطو، فضا مجموعه‌ای از مکان‌هاست و زمینه‌ای است پویا با اعراض کیفی متفاوت. این اعراض وآن زمینه، فضا را با اصالت عمل تنظیم کرده و اسلوب می‌بخشند. (نوربرگ شولتز،80:1380). فضا یک تولید مادی، ایدئولوژیکی، فرهنگی، سیاسی و طبیعی است. از این رو در شکل گیری فضا و پراکندگی و افتراق فضایی پدیده‌ها، نظام اقتصادی، نظام سیاسی و نظام ایدئولوژیکی نقش اساسی دارد(شکویی،205:1372).

2-4- فضای شهری^[13]

مفهوم فضای شهری در قالب مفهوم اهداف انسانی-اجتماعی درانطباق با هدف‌های انسانی و فعالیت‌های اجتماعی تعریف می‌شود. فضای شهری به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های مفهوم فضا، از مقوله فضا مستثنی نیست. بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه‌ای پویا با یکدیگر دارند. در واقع فضای شهری مشتمل بر دو فضای اجتماعی و فیزیکی می‌شود. به تعبیر گاتمن محیط مصنوع یک سخت افزار است که در درون آن، نظام اجتماعی به مثابه یک نرم‌افزار عمل می‌کند (مدنی‌پور،48:1379).

2-5- فضاهای عمومی شهری^[14]

شهر ترکیبی از فضاهای خصوصی و فضاهای عمومی‌ست که به گونه‌ای پیچیده در یکدیگر تداخل یافته‌اند. تحقیقات و تجارب جهانی صورت گرفته درباره فضاهای عمومی شهری بر این نکته اشتراک دارند که فضاهای عمومی شهری می‌بایست مکانی برای تعاملات اجتماعی و زندگی جمعی باشند. فضاهای عمومی را دارای رسالتی برای افزایش سرمایه اجتماعی در جوامع، در بستر تعاملات و مراودات اجتماعی می‌دانند که می‌تواند بستری برای توسعه و شکل گیری هویت فردی و اجتماعی باشند (رفیعیان،67:1388).  

 

 

جدول 3: نتایج آزمون آلفای کرونباخ به همراه تعداد زیر مجموعه سوال‌های پرسشنامه جهت روایی پرسشنامه

آلفا کرونباخ	آلفای کرونباخ بر اساس معیار‌های استاندارد شده	تعداد مولفه‌ها
781/0	778/0	10

 

مولفه‌ها	میانگین	انحراف استاندارد	تعداد سوالات هر مولفه
آلودگی محیطی	96/7	726/0	3
دسترسی به خدمات حمل و نقل	34/6	791/0	7
میزان روشنایی	14/6	668/0.	11
آلودگی دیداری	96/7	726/0	5
خلاء اصلاعات و المان‌ها	34/5	791/0	16
فرم فضا	14/6	668/0	20
ازدحام	34/5	791/0	3
کیفیت کلی سکونت در فضا	96/7	726/0	14
کیفیت فعالیت‌ها و کاربری زمین	08/5	791/0	14
مقیاس	14/6	668/0	5

 

 

3- تحلیل یافته‌ها

3-1- شاخص‌های ده گانه موثر بر فضای ناامن شهری

در این قسمت به برخی از معیار‌ها و مولفه‌های فضای امن شهری می‌پردازیم. براساس آنچه که انجمن شهرسازی آمریکا درقالب استانداردهای برنامه ریزی و طراحی شهری مطرح کرده است، جهت ارزیابی فضای شهری درمقابل تهدید‌ها و آسیب‌ها می‌بایست شرایط درونی وبیرونی فضا، شامل کاربریهای مجاور، الگوهای حرکتی، مرزهای فضا، محل‌های بالقوه برای پنهان شدن، روشنایی فضا و جلوگیری ازاعمال خرابکارانه مورد توجه قرارگیرند. افزون بر این‌ها باید به پیاده روهای اطراف فضا و حرکت خودرو‌ها ودسترسی‌ها هم توجه داشت وسپس فضارا لایه بندی امنیتی نمود تا براساس این لایه بندی کنترل شوند (اعتماد،292:1387).

 

 

 

 

جدول 4: تبیین شاخص‌های احساس امنیت در فضاهای عمومی

	شاخص‌ها	تبیین مختصر شاخص‌های احساس امنیت در فضاهای عمومی
1	مقیاس	فضای بی کران و خالی، اضطراب آور و مقیاس انسانی و راحت، آرامش بخش است.
2	ازدحام	تراکم و فشردگی زیاد جمعیت ( ازدحام ) امکان برخورد فیزیکی و آسیب پذیری را افزایش می‌دهد.
3	فرم فضا	نمایانی فضا کیفیتی است که در آن نه تنها اشیا و فعالیت‌ها قابل رؤیت اند، بلکه به شدت و وضوح تمام خود را به تمام حواس آدمی عرضه می‌کنند.
4	المان‌های اطلاعاتی	تصویری نیکو از محیط، به شخص نوعی احساس امنیت می‌دهد و غالباً افرادی که به دلایل مختلف در شهر احساس گم گشتگی می‌کنند و در تشخیص موقعیت و مسیر خود با مشکل مواجه می‌شوند، از نظر بزهکاران طعمه‌های خوبی می‌شوند.
5	آلودگی دیداری	اغتشاش بصری در شکل شهر می‌تواند، از طریق احساسی و ادراکی بر روی رفتارهای اجتماعی انعکاسی یابد و اغتشاش رفتاری را در فضای شهری توجیه نماید. ( عامل افزایش خشونت‌های شهری،. ..)
6	نور و روشنایی	فراوانی وقوع جرایم در تاریکی و روشنایی ( شب و روز ) تفاوت معناداری دارد.
7	آلودگی محیطی	عدم رعایت پاکیزگی و نظافت در فضای شهری، اولین نماد هنجارشکن محسوب می‌شود و نشانه نبود کنترل فردی و جمعی در آنجا محسوب می‌شود.
8	دسترسی حمل و نقل عمومی	کیفیت دسترسی به خدمات حمل و نقل عمومی برای جابه جایی مطمئن عموم مردم از مهم ترین سازوکارهای شهر امن. ..
9	کیفیت فعالیت‌ها و کاربری زمین	اثر کیفیت توزیع و ترکیب فعالیت‌ها بر روی کیفیت زندگی و از این طریق بر روی رفتارهای نابهنجار و امنیت اجتماعی.
10	کیفیت سکونت در محلات مجاور فضا	رابطه کیفیت سکونت و آنومی، اجتماعی ( بزه کاری و ناهنجاری )

منبع: یافته‌های میدانی نگارندگان (1393)

 

3-2- آماره‌های متغیرهای زمینه­ای و وضعیت اجتماعی- اقتصادی پاسخگویان

اولین مرحله در اکثر تحلیل­ها، پیدا کردن تصویری از توزیع متغیرها است. این تصویر نه تنها تصویری سودمند در تحلیل است، بلکه غالباً شناخت قاطعی که برای تحلیل­های بعدی لازم است، فراهم می­آورد. در این بخش داده­های مرتبط با ویژگی­های متغیرهای زمینه­ای و وضعیت اجتماعی- اقتصادی پاسخگویان و نحوه توزیع آنها در خصوص چگونگی استفاده از فضاهای شهری مورد بررسی قرار می­گیرد. در جدول زیر متغیر‌های زمینه‌های پاسخگویان مناطق مختلف شهر شیراز به تشریح بیان شده است.  

 

 

 

جدول5: آماره‌های متغیرهای زمینه­ای و وضعیت اجتماعی- اقتصادی پاسخگویان

ردیف	متغیر‌های زمینه ای پاسخگویان	توضیحات
1	جنسیت	از 386 پاسخگو، 141 نفر از آن‌ها مرد و 245 نفر از آن‌ها زن می‌باشند که به ترتیب 7/36 درصد و 3/63 درصد از کل پاسخگویان را در بر می‌گیرند.
2	میزان تحصیلات	افراد با مدرک فوق دیپلم، دیپلم و پایین­تر با 184 نفر بیشترین درصد از کل پاسخگویان (7/47 درصد) و افراد با تحصیلات لیسانس و فوق لیسانس وبالاتر به ترتیب با درصدهای 6/39 و 7/12 حد متوسط درصد نمونه را دارا بوده اند.
3	سن	بیشترین فراوانی سنی پاسخگویان کمتر از 30 سال با 6/37 درصد است. از سوی دیگر پاسخگویان 51 سال به بالا با فراوانی 75 نفر (4/19 درصد) کمتر فراوانی را داشتند. پاسخگویان 30 تا 40 سال و 41 تا 50 سال به ترتیب با درصدهای 1/23 و 9/19 حد متوسط جمعیت پاسخگو را بخ خود اختصاص داده اند.
4	درآمد پاسخگویان	توزیع فراوانی پاسخگویان را بر حسب درآمد نشان می‌دهد که 28 نفر (3/7 درصد) از آن‌ها درآمد کمتر از 500 هزار تومان، 215 نفر از آن­ها (7/55 درصد) درآمد بین 501 هزار تا 1 میلیون تومان و 143 نفر (0/37 درصد) از آن­ها بیش از یک میلیون تومان درآمد دارند.
5	وضعیت اشتغال	در خصوص وضعیت اشتغال، دانشجو 9/19درصد، دبیر 5/15 درصد، کارمند 7/27 درصد، شغل آزاد 9/32 درصد و خانه دار 9/3 درصد از کل پاسخگویان را در بر می‌گیرند.
6	زمان مراجعه به مکان‌ها	از 386 پاسخگو، 28 نفر از آن‌ها صبح، 247 نفر عصر و 111 نفر از آن‌ها شب­ها به مکان مراجعه می­کنند.
7	نحوه مراجعه به مکان	از 386 پاسخگو، 295 نفر از آن‌ها باهمراه و 89 نفر از آن‌ها به­تنهایی به مکان مورد مطالعه مراجعه می­کنند.
8	مدت زمان ماندگاری در مکان	از 386 پاسخگو، 57 نفر (8/14 درصد) از آن‌ها یک ساعت، 17 نفر از آن­ها (4/4 درصد) کمتر از یک ساعت و 312 نفر (8/80 درصد) از آن­ها بیش از یک ساعت در مکان مورد مطالعه می­مانند.
9	تعداد همراهان هنگام مراجعه به مکان	که از 386 پاسخگو، 130 نفر (7/33 درصد) از آن‌ها با دو همراه، 143 نفر از آن­ها (0/37 درصد) با سه همراه، و 113 نفر (3/29 درصد) از آن­ها با بیش از سه نفر به مکان مورد مطالعه مراجعه می­کنند.
10	عامل مراجعه	از 386 پاسخگو، 267 نفر (2/69 درصد) از آن‌ها برای پُر کردن اوقات فراغت، 50 نفر از آن­ها (0/13 درصد) جهت ورزش و 69 نفر (9/17 درصد) از آن­ها برای ملاقات دوستان و آشنایان به مکان‌ها مراجعه می­کنند.

ماخذ: یافته­های میدانی نگارندگان (1393)

 

 

3-3- میزان احساسِ امنیتِ کل در مناطق مختلف شهر شیراز

جدول 6 نشان دهنده میزان احساس امنیتِ کل در بین پاسخگویان مناطق مختلف شهر شیراز است. این مفهوم حاصل ترکیب شاخص‌های مختلف امنیت، شامل شاخص مقیاس، ازدحام، فرم فضا، المان‌های اطلاعاتی، آلودگی دیداری، نور و روشنایی و آلودگی محیطی و... که در جدول قبل مشاهده می‌شود.

 

جدول6: میزان احساسِ امنیتِ کل در مناطق مختلف شهر شیراز

منطقه	مرفه­نشین		متوسط		پایین شهر
احساس امنیت	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
کم	0	0	0	0	0	0
متوسط	101	6/88	77	4/55	89	4/67
زیاد	13	4/11	62	6/44	43	6/32
جمع کل	114	100	139	100	132	100

ماخذ: یافته­های میدانی و محاسبات نگارندگان (1393)

همانطور که در جدول 6 نشان داده شده است، اکثر پاسخگویان در مناطق مختلف مرفه­نشین، متوسط و پایین­شهر، میزان متوسطی از احساس امنیت (6/88 درصد)، (4/55 درصد) و (4/67 درصد) را تجربه می‌کنند.

3-4- تحلیل واریانس مدل تک عاملی با اثرات تثبیت شده(ANOVA)

نسبت F که در جدول 7، برابر با 57/37 است که حاصل تقسیم میانگین مربع بین گروهی بر میانگین مربه درون گروهی بدست می‌آید، از آنجایی که بالاتر از 84/3 است معنی دار است. بنابراین در سطح 95 درصد اطمینان، تفاوت معنی داری در بین مناطق مختلف شهر شیراز و به لحاظ احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری وجود دارد. حال در جدول 8 آماره‌های توصیفی تحلیل وارسانس یک طرفه را بیان می‌کنیم.

 

جدول 7: تحلیل واریانس مدل تک عاملی با اثرات تثبیت شده

منبع متغیر	مجموع مربع	درجه آزادی	میانگین مربع	F
بین آزمودنی‌ها	83/155	2	918/77	57/37
خطا(درون آزمودنی‌ها)	162/803	382	103/2
کل	994/958	384

منبع: یافته­های میدانی و محاسبات نگارندگان (1393)

 

 

3-5- جدول توصیفی احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر شیراز

گزارش جدول توصیفی زیر تفاوت میانگین در سه گروه مرفه نشین، متوسط نشین و پایین نشین در میزان احساس امنیت در فضاهای مختلف شهر شیراز است. این جدول به توصیف متغیرهای کمی(طبقات متغیر مستقل) اختصاص دارد. همانطور که می‌بینیم میانگین احساس امنیت در مناطق مختلف شهری متفاوت بوده است. هملن گونه که در جدول می‌بینیم میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق کم­درآمد با میانگین 74/12 بیش از میانگین میزان احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی در مناطق متوسط­نشین 56/11و مرفه­نشین 42/12 است. همچنین تفاوت فاصله اطمینان در سطح 95 درصد در هر سه منطقه نشان می‌دهد که فاصله اطمینان این مناطق(حد بالا و پایین هر منطقه) شامل صفر نمی شود بنابر این می‌توان تفاوت را ملاحضه کرد.

 

 

 

جدول8: جدول توصیفی احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر شیراز

مناطق	تعداد	میانگین	انحراف استاندارد	خطای استاندارد	تفاوت فاصله اطمینان 95 درصد
					حد پایین	حد بالا	کمترین	بیشترین
مرفه	114	421/12	4592/1	12075/0	9742/11	4679/12	00/9	00/15
متوسط	139	563/11	2898/1	12382/0	9274/10	4059/11	00/9	00/13
پایین	132	742/12	5668/1	13630/0	4728/12	0121/13	00/11	00/16
کل	384	092/12	58031/1	08054/0	93/11	2467/12	00/9	00/16

ماخذ: یافته­های میدانی و محاسبات نگارندگان (1393

)

 

3-6- بررسی فرضیه پژوهش

فرضیه: به نظر می­رسد تفاوت معناداری در امنیت فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر وجود دارد.

از آنجایی که در هدف ما این بوده که میانگین‌های یک صفت کمی را درسه یا بیش از سه گروه مقایسه کنیم، آنالیز واریانس یک طرفه راه حل مناسبی است. در واقع این تجزیه و تحلیل، ما را در فهم تفاوت بین گروه‌ها یاری می‌کند. در طرح آزمایش نیز، هرگاه بخواهیم اثر عاملی با بیش از دو سطح را بر متغیر پاسخ بررسی کنیم، از آنالیز واریانس یک طرفه کمک می‌گیریم. همان گونه که گفته شد، مواردی که مورد تحلیل قرار گرفته اند شامل شاخص‌های مختلف امنیت، شامل شاخص مقیاس، ازدحام، فرم فضا، المان‌های اطلاعاتی، آلودگی دیداری، نور و روشنایی و آلودگی محیطی و... است. که این شاخص‌ها به عنوان یک شاخص کلی به نام امنیت در فضاهای عمومی در نظر گرفته شده اند و با مناطق مختلف شهری مقایسه شده اند. نتایج در جدول زیر قابل مشاهده است.  

 

 

جدول9: آزمون تفاوت میانگین امنیت فضاهای عمومی بر حسب مناطق مختلف شهر

Sig	F	انحراف استاندارد	میانگین امنیت فضاهای عمومی
000/0	05/37	45/1	42/12	منطقه مرفه
		28/1	56/11	منطقه متوسط
		56/1	74/12	منطقه کم درآمد

   ماخذ: یافته­های میدانی و محاسبات نگارندگان (1393)

 

 

 

 

شکل 2: نقشه تفاوت میانگین احساس امنیت فضاهای عمومی بر حسب مناطق مختلف

 ماخذ: یافته­های میدانی و محاسبات نگارندگان (1393)

 

 

جدول 9، نتایج بررسی تفاوت میانگین امنیت فضاهای عمومی بر حسب مناطق مختلف شهر را نشان می­دهد. با توجه به اینکه تفاوت مشاهده شده بین میانگین­های مناطق مختلف شهر از نظر میزان احساس امنیت فضاهای عمومی، بر اساس آزمون F با مقدار 05/37 و سطح اطمینان 99 درصد (000/0Sig = )، معنی­دار می­باشد، لذا فرضیه فوق تأیید می­شود. بر اساس نتایج جدول می‌توان استدلال کرد که میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق کم­درآمد با میانگین 74/12 بیش از میانگین میزان احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی در مناطق متوسط­نشین (56/11) و مرفه­نشین (42/12) است. همچنین در شکل شماره 2 توزیع تفاوت میانگین احساس امنیت در مناطق مورد مطالعه را نشان می‌دهد. بنابراین تفاوت مشاهده شده بین میانگین­های مناطق مختلف شهر از نظر میزان احساس امنیت فضاهای عمومی، هرچند با اندک تفاوت مورد تایید قرار می‌گیرد.

4- نتیجه گیری

موضوع این پژوهش، بررسی احساس امنیت فضاهای عمومی شهر در سطوح منطقه ای کلانشهر شیراز است. این مطالعه درصدد است، امنیت فضاهای عمومی در مناطق مختلف مرفه­نشین، متوسط و پایین­شهرِ شیراز مورد بررسی قرار دهد. بعلاوه این پژوهش درصدد شناسایی شاخص‌های مختلف احساس امنیت بوده تا بتوان از طریق ارزیابی آن در قسمت‌های مختلف شهر، مسئولین مربوطه را علاوه بر آشنا نمودن بیشتر به واقعیت‌های موجود، در فراهم سازی بستر مناسب برای تأمین احساس امنیت در مناطق مختلف کلانشهر شیراز، یاری رساند. شهر شیراز به عنوان یکی از این کلانشهر‌ها و متروپل جنوب، از این حیث در رده‌های بالایی قرار دارد و مطالعه حاضر در پی بررسی میزان امنیت در فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر و مقایسه بین این مناطق است. در فرضیه معناداری تفاوت در امنیت فضاهای عمومی مناطق مختلف شهر مورد آزمون قرار گرفت. نتیجه این فرضیه با سطح اطمینان بالایی معنادار بود. بر اساس نتایج این فرضیه می‌توان استدلال کرد که میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق کم­درآمد با میانگین 74/12 بیش از میانگین میزان احساس امنیت کاربران فضاهای عمومی در مناطق متوسط­نشین (56/11) و مرفه­نشین (42/12) است. به عبارت دیگر در غالب پژوهش‌ها و نظریاتِ گذشته، مبنا بر این بود که در مناطق پایین­شهر و مرکزی، سطح امنیت پایین تر است و میزان جرم و جنایت هرچه به این مناطق نزدیک تر شویم، افزایش می‌یابد. اما از سوی دیگر هرچه به مناطق مرفه­نشین نزدیک تر شویم و از مناطق مرکزی دورتر، میزان احساس امنیت افزایش یافته و احتمال وقوع جرم بیشتر می‌شود. اما این پژوهش به نتیجه متضادی از این لحاظ رسید. یعنی بر اساس یافته‌ها، میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق پایین­شهر بیشتر از میزان آن در مناطق متوسط شهر و مرفه­نشین بوده است. نمونه‌های مورد بررسی این پژوهش شامل مردان و زنان بوده اند که همین نکته در نتایج تحقیق اثرگذار است، در حالی که در بسیاری از تحقیقات- از جمله علیخواه، نجیبی(1385) و مدیری(1385) - تنها بر روی احساس امنیت زنان مطالعه صورت گرفته است. به هرحال آنچه که واضح به نظر می‌رسد این است که بر مبنای تحقیقات گذشته، زنان در جامعه احساس ناامنی بیشتری می‌کنند که این خود محصول عوامل متعددی است که خارج از حیطه این نوشتار است. نکته دیگر اینکه اساساً نوع جهان بینی افراد در مناطق مختلف شهری و با سطوح رفاهیِ مختلف، گوناگون است که خود محصول سبک زندگی متفاوت، نحوه خاصِ گذران اوقات فراغت، میزان تحصیلات و... است. کسانی که در مناطق محروم­تر و پایین­شهر زندگی می‌کنند، از لحاظ امکانات زندگی و آشنایی گسترده تر با احساس امنیت، تجربه کمتری دارند؛ در نتیجه به نظر می‌رسد همین تجربه­ی زیسته­ی کمتر در مورد احساس امنیت، موجب می‌شود که وقتی امکانات و تمهیدات اولیه ایی در فضای عمومی منطقه ای خویش می‌بینند، آن را قابل توجه و چشمگیر قلمداد کرده و در نتیجه امنیت بیشتری را احساس کنند. بر اساس نظر متخصصین نیروی انتظامی می‌توان اشاره نمود این است که موارد متعددی از جرایم در فضاهای عمومی مناطق مرفه­نشین، توسط افرادی از مناطق پایین­شهر رخ می‌دهد. چنین وضعیتی به احساس ناامنی کاربران فضای عمومی در مناطق مرفه­نشین منجر می‌شود. اما ایجاد چنین ناامنی‌هایی معمولاً توسط خود ساکنین مناطق پایین­شهر در ارتباط با خود افراد بومی کمتر رخ می­دهد. بنابراین این دو منطقه از هم، احساس متفاوت و گوناگونی را از امنیت تجربه می‌کنند. در ارتباط با موضوع تحقیق، یافته‌ها با نتایج قرایی و همکاران(1389)، نظریه جین جکوبز(1961) همسویی داشت. بعبارت دیگر حس عدم امنیت، در خیابان‌های شلوغ و مملو از جمعیت کاهش می‌یابد. مردم حضور پلیس و نیروی انتظامی و ارتقاء سطح فرهنگی را در ایجاد حس امنیت مؤثر می‌دانند. از سوی دیگر فضای بی کران و خالی، اضطراب آور و مقیاس انسانی و راحت، آرام بخش است. همچنین تراکم و فشردگی زیاد جمعیت (ازدحام) امکان برخورد فیزیکی و آسیب پذیری را افزایش می‌دهد و آرامش روانی کاربران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یافته‌های هعمچنین با نتایج نیومن (1973) همسو است. به اعتقاد نیومن محیط کالبدی می‌بایست دارای خصوصیاتی مانند مکانیزم‌های نمادین، مرز‌ها و سلسله مراتبی تعریف شده از عرصه‌های خصوصی تا عمومی باشد تا پهنه‌های مختلف درک و دانسته شود. ایجاد ظرفیت کالبدی نظارتی درفضا موجود باشد تا فرصت نظارت برای ساکنان و دیگر نهاد‌ها ممکن گردد.

5- پیشنهادها

در مجموع بر پایه یافته‌های این پژوهش سیاستگذاری‌ها و برنامه ریزی‌های زیر قابل بررسی است: اگر چه پژوهش حاضر گامی نخستین و ابتدایی در راستای شناسایی شرایط امنیت محیط است، ولیکن با توجه به نتایج حاصل از پژوهش می توان اقدامات زیر را جهت افزایش حس امنیت در فضاهای شهری پیشنهاد نمود. آنچه که در یافته‌های پژوهش مسلم شد این است که مردم در فضاهایی چون کوچه‌های تاریک و خلوت، خیابان‌ها و فضاهای خلوت و کم تردد شهر، داخل زیر گذرها، پل­های هوایی، ساختمان‌های نیمه تمام و رها شده یا متروک فضاهای مجاور کاربری‌های بزرگ ولی کم رفت وآمد، حاشیه­نشینی، کمبود مسیرهای پیاده که از لحاظ کالبدی حائز اهمیت است و مکان‌هایی که افراد معتاد و مزاحم نوامیس مردم حضور دارند که موجب سلب آسایش و امنیت شهروندان می شود، شلوغی و نگاه­های مردمی که بدلیل فقر و نبود فرهنگ زندگی روی دیگران سنگینی می­کند و محله­هایی که فقر اقتصادی بیداد می­کند، مکان­هایی که پلیس حضور دائمی ندارد، قسمت‌های کنج و دنج فضاهای عمومی، قسمت‌هایی که آلودگی‌های محیطی و کم نوری وجود دارد و... عواملی هستند که به لحاظ اجتماعی قابل بررسی است و موجب کاهش احساس امنیت شده و معضلات و پیامدهایی از قبیل عدم اعتماد، احساس نگرانی نسبت به چیزها و مسائل مختلف، کناره گیری از مشارکت و رفتارهای اجتماعی، ترس و بیمناکی و دوری جستن از محیط، محدود کردن فعالیت‌های عادی و ارتباطات، عدم حفظ مدنیت و... را به دنبال دارد. بنابراین راهکارهای پیشنهادی زیر را می توان برای رهایی از چنین معضلاتی و رسیدن به امنیت ایده آل ارائه کرد:

-حضور مردم و نظارت‌های مردمی ازطریق طراحی مکانهایی برای گردهمایی کاربران فضاهای عمومی؛

-با توجه به اینکه اکثر پاسخگویان برای گذران اوقات فراغت به فضاهای عمومی مراجعه می‌کنند (نسبت به ورزش و ملاقات دوستان و آشنایان) توجه به زمینه‌هایی برای طراحی و ایجاد امکاناتی که افراد را به خود مشغول کند و محیط سالمی را ایجاد کند، مهم تلقی گردد؛

-پاسخگویان اکثرا بیش از سه نفر و بیش از یک ساعت در مکان حضور پیدا می‌کنند، در نتیجه رواج فعالیت­های موجود در فضاهای عمومی شهری با تدابیری نظیر استفاده از رستوران­ها یا غرفه­های فروش خیابانی، ورزش، تئاتر با رعایت اصول حفظ آسایش عابران؛

-با توجه به اینکه بیشتر پاسخگویان در زمان عصر و شب به مکان‌ها مراجعه کرده اند (64%) نوع نگرش به طراحی فضاهای گم و فاقد دید بصری فضاهای عمومی که به دلایل کالبدی، نبود روشنایی و پنهان ماندن جرم به علت تاریکی، فضاهای مناسبی را برای ارتکاب جرم فراهم می­کند تغییر کند. مسائلی است که باعث استحکام احساس امنیت و در نهایت احساس مشارکت و تعامل اجتماعی، احساس آرامش و آزادی حرکت و ایمن بودن محیط را موجب می شود؛

-تجهیز فضاهای عمومی به وسایل حمل و نقل عمومی و توزیع مناسب آن در فضاهای مختلف شهر؛

-فراهم کردن سهولت نظارت شهروندان و مراجعان به فضاهای عمومی و توجه به مکان یابی و نحوه دسترسی؛

-توجه به نکته نظارت طبیعی بر فضاهای عمومی، با استفاده از کاربری­های رو به خیابان و پارک و هشدارهای نمادین جهت تحت کنترل بودن فضا؛

-افزایش دسترسی به امداد نظیر افزودن بر تعداد تلفن‌های عمومی فضاهای عمومی و همچنین نورپردازی و تجهیز آنها به کد و دکمه امداد فوری؛

-ا فزایش قابلیت‌های طراحی خوانا و قابل تشخیص و کاهش احساس ترس از گم شدن و نا امنی ناشی از آن.

 

منابع

بیات، بهرام. (۱۳۸۷). "تبیین جامعه‌شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی (با تاکید بر نقش پرداخت رسانه‌ای و سرمایه اجتماعی)" سالنامه علوم اجتماعی، شماره ۱۶، پیاپی۳۵، ۱۳۲-۱۱۵.

زیاری، کرامت اله؛ مهدی،علی؛ مهدیان بهنمیری،معصومه.(1392). "تحلیلی بر امنیت فضاهای عمومی شهر مورد: پارکهای مناطق چهارگانه شهرداری قم "مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان، سال سوم، شماره مسلسل هفتم، بهار 1392، صص 25-50.

شکویی، حسین. (۱۳۷۲). " دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری " انتشارات سمت، تهران.

عباس زادگان، مصطفی. (۱۳۸۴). "ابعاد اجتماعی- روان‌شناختی فضاهای شهری" مجله علوم مهندسی، دانشگاه علم و صنعت ایران، جلد شانزدهم، شماره اول.

علیخواه، فردین؛ نجیبی ربیعی، مریم. (۱۳۸۶). " زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری" فصلنامۀ علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره۲۲: ۱۰۹-۱۳۱.

فکوهی، ناصر. (۱۳۸۳). " انسان‌شناسی شهری"، تهران، نشرنی.

قرایی، فریبا؛ راد جهانبانی، نفیسه؛ رشیدپور، نازیلا. (۱۳۸۹). " بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری " مجله آرمانشهر، شماره چهارم، تابستان ۱۳۸۹، ص17

کاظمی، سیدمهدی؛ موسی رفیعیان، مجتبی؛ قسمی شاه گلدی، علی. (1393). "عوامل موثر بر بهبود امنیت محلات شهری؛ مورد مطالعه، محله جنت آباد شمالی شهر تهران" فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره 45، سال چهاردهم، 1393، صص 129-147.

لطفی، صدیقه؛ موسوی، میرنجف؛ منوچهری میاندوآب،ایوب. (1393). "بررسی و تحلیل حضور زنان در فضاهای عمومی (مطالعه موردی: شهر میاندوآب)"همایش آسیب‌های اجتماعی زنان و خانواده، دانشگاه مازندران، اردیبهشت ماه 1393.

ماندل، رابرت. (۱۳۷۹). "چهره متغیر امنیت ملی" پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.

مدنی‌پور، علی.(۱۳۷۹). "طراحی فضای شهری" ترجمه فرهاد مرتضایی، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.

مدیری، آتوسا. (۱۳۸۵). "جرم خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر" فصلنامۀ علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره۲۲.

مؤیدی، محمد؛ علی نژاد،منوچهر؛ نوایی، حسین.(1392)." بررسی نقش مؤلفه‌های منظر شهری در ارتقای سطح احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری )نمونه مورد مطالعه، محله اوین تهران(.فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 35، پاییز 1392، ص 159 – 191.

Bayanlo, Yousef, Mansurian, Muhammadkarim, (2007). “Relation of population density with rate and type of crime”, Journal of Refah-e-Ejtemaei, Tehran, Vol.6, No.22.

Clarke, R.V.G (1997) "Situational Crime Prevention: Successful Case Studies" 2nd edition, New York, Harrow & Hesston.

Feins, J., Epstein, J., & Widom, R. (1997). Solving crime problems in residential neighborhoods: Comprehensive changes in design, management and use. US Department of Justice, Office of Justice Programs, National Institute of Justice, Washington DC.

Foster, S. Knuiman,M. Villanueva, K. Wood, L. Christian, H. Giles-Corti, B. (2014).”Does walkable neighbourhood design influence the association between objective crime and walking?” International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 2014, 11:100.

Hiller, B.(1988). Cities as Movement Systems, Urban Design International,Vol.

Jacobs, J (1961) "The Life and Death of Great American Cities" New York, Random house.

Lorence T, Clayton S, Neary D, whitehead M, petticrewM, ThomsonH, Cummins S, sowden A, Renton A: Crime, fear of crime, environment, and mental health and wellbeing: mapping review of theories and causal pathways. Health place 2012, 18: 757-765.

Mayhew, P. M. (1976). Crime as Opportunity. London: Home Office.2014, Pages 161–166

Newman, O. (1973), Defensible Space: People and Design in the Violent City, London,

Paul, E; Rachel, A;Leanne, M;Ben, C.(2013).”Crime Prevention Through Environmental Design in the United Arab Emirates: A Suitable Case for Reorientation? “Built Environment, Volume 39, Number 1, March 2013, pp. 92-113(22),Publisher: Alexandrine Press

Rostami Tabrizia, Lamya, Madanipour, Ali, (2006), “Crime and the city: Domestic burglary and the built environment in Tehran”, Habitat International, Volume 30, Issue4, Pages 932-944.

Schneider, R, H. Kitchen,T.(2013).” Putting Crime Prevention Through Environmental Design into Practice via Planning Systems: A Comparison of Experience in the US and UK“Built Environment, Volume 39, Number 1, March 2013, pp. 9-30(22), Publisher: Alexandrine Press.

Zukin, S (1995),The Culture of Cities,New York,Blackwell Publishers.

 

---

[1]Brundson

[2]Zukin

[3] Rostami Tabriznia

[4] .Statistical Package for Social Science(SPSS)

[5]Foster

[6] Schneider & Kitchen

[7]Paul

[8] Newman

[9] Jakobs

[10]Secures

[11] Sense of Security

[12]Space

[13] Urban Space

[14] Urban Public Spaces

مراجع

منابع

بیات، بهرام. (۱۳۸۷). "تبیین جامعه‌شناختی احساس امنیت در بین شهروندان تهرانی (با تاکید بر نقش پرداخت رسانه‌ای و سرمایه اجتماعی)" سالنامه علوم اجتماعی، شماره ۱۶، پیاپی۳۵، ۱۳۲-۱۱۵.

زیاری، کرامت اله؛ مهدی،علی؛ مهدیان بهنمیری،معصومه.(1392). "تحلیلی بر امنیت فضاهای عمومی شهر مورد: پارکهای مناطق چهارگانه شهرداری قم "مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان، سال سوم، شماره مسلسل هفتم، بهار 1392، صص 25-50.

شکویی، حسین. (۱۳۷۲). " دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری " انتشارات سمت، تهران.

عباس زادگان، مصطفی. (۱۳۸۴). "ابعاد اجتماعی- روان‌شناختی فضاهای شهری" مجله علوم مهندسی، دانشگاه علم و صنعت ایران، جلد شانزدهم، شماره اول.

علیخواه، فردین؛ نجیبی ربیعی، مریم. (۱۳۸۶). " زنان و ترس از جرم در فضاهای شهری" فصلنامۀ علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره۲۲: ۱۰۹-۱۳۱.

فکوهی، ناصر. (۱۳۸۳). " انسان‌شناسی شهری"، تهران، نشرنی.

قرایی، فریبا؛ راد جهانبانی، نفیسه؛ رشیدپور، نازیلا. (۱۳۸۹). " بررسی و سنجش حس امنیت در مناطق مختلف شهری " مجله آرمانشهر، شماره چهارم، تابستان ۱۳۸۹، ص17

کاظمی، سیدمهدی؛ موسی رفیعیان، مجتبی؛ قسمی شاه گلدی، علی. (1393). "عوامل موثر بر بهبود امنیت محلات شهری؛ مورد مطالعه، محله جنت آباد شمالی شهر تهران" فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره 45، سال چهاردهم، 1393، صص 129-147.

لطفی، صدیقه؛ موسوی، میرنجف؛ منوچهری میاندوآب،ایوب. (1393). "بررسی و تحلیل حضور زنان در فضاهای عمومی (مطالعه موردی: شهر میاندوآب)"همایش آسیب‌های اجتماعی زنان و خانواده، دانشگاه مازندران، اردیبهشت ماه 1393.

ماندل، رابرت. (۱۳۷۹). "چهره متغیر امنیت ملی" پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.

مدنی‌پور، علی.(۱۳۷۹). "طراحی فضای شهری" ترجمه فرهاد مرتضایی، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران.

مدیری، آتوسا. (۱۳۸۵). "جرم خشونت و احساس امنیت در فضاهای عمومی شهر" فصلنامۀ علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره۲۲.

مؤیدی، محمد؛ علی نژاد،منوچهر؛ نوایی، حسین.(1392)." بررسی نقش مؤلفه‌های منظر شهری در ارتقای سطح احساس امنیت در فضاهای عمومی شهری )نمونه مورد مطالعه، محله اوین تهران(.فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، شماره 35، پاییز 1392، ص 159 – 191.

Bayanlo, Yousef, Mansurian, Muhammadkarim, (2007). “Relation of population density with rate and type of crime”, Journal of Refah-e-Ejtemaei, Tehran, Vol.6, No.22.

Clarke, R.V.G (1997) "Situational Crime Prevention: Successful Case Studies" 2nd edition, New York, Harrow & Hesston.

Feins, J., Epstein, J., & Widom, R. (1997). Solving crime problems in residential neighborhoods: Comprehensive changes in design, management and use. US Department of Justice, Office of Justice Programs, National Institute of Justice, Washington DC.

Foster, S. Knuiman,M. Villanueva, K. Wood, L. Christian, H. Giles-Corti, B. (2014).”Does walkable neighbourhood design influence the association between objective crime and walking?” International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 2014, 11:100.

Hiller, B.(1988). Cities as Movement Systems, Urban Design International,Vol.

Jacobs, J (1961) "The Life and Death of Great American Cities" New York, Random house.

Lorence T, Clayton S, Neary D, whitehead M, petticrewM, ThomsonH, Cummins S, sowden A, Renton A: Crime, fear of crime, environment, and mental health and wellbeing: mapping review of theories and causal pathways. Health place 2012, 18: 757-765.

Mayhew, P. M. (1976). Crime as Opportunity. London: Home Office.2014, Pages 161–166

Newman, O. (1973), Defensible Space: People and Design in the Violent City, London,

Paul, E; Rachel, A;Leanne, M;Ben, C.(2013).”Crime Prevention Through Environmental Design in the United Arab Emirates: A Suitable Case for Reorientation? “Built Environment, Volume 39, Number 1, March 2013, pp. 92-113(22),Publisher: Alexandrine Press

Rostami Tabrizia, Lamya, Madanipour, Ali, (2006), “Crime and the city: Domestic burglary and the built environment in Tehran”, Habitat International, Volume 30, Issue4, Pages 932-944.

Schneider, R, H. Kitchen,T.(2013).” Putting Crime Prevention Through Environmental Design into Practice via Planning Systems: A Comparison of Experience in the US and UK“Built Environment, Volume 39, Number 1, March 2013, pp. 9-30(22), Publisher: Alexandrine Press.

Zukin, S (1995),The Culture of Cities,New York,Blackwell Publishers.

 

---

[1]Brundson

[2]Zukin

[3] Rostami Tabriznia

[4] .Statistical Package for Social Science(SPSS)

[5]Foster

[6] Schneider & Kitchen

[7]Paul

[8] Newman

[9] Jakobs

[10]Secures

[11] Sense of Security

[12]Space

[13] Urban Space

[14] Urban Public Spaces