بررسی پیامدهای شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های ‌غیررسمی در سکونتگاه‌های روستایی واقع در پیرامون کلان‌شهرها (مورد پژوهی: روستاهای حریم شهر تهران)

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1403

نوع مقاله: مقاله های برگرفته از پایان نامه

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jzpm.2024.33399.4338

نویسندگان

حسین فراهانی¹؛ جمشید عینالی¹؛ مهدی چراغی²؛ سجاد صالحی^{* 3}

¹دانشیار، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²استادیار، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³دانشجوی دکترا، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

تاریخ دریافت: 29 اردیبهشت 1403،  تاریخ بازنگری: 22 خرداد 1403،  تاریخ پذیرش: 24 خرداد 1403 

چکیده

شکل‌گیری و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای واقع در پیرامون شهرها به ویژه حریم شهر تهران طی چند دهه گذشته همواره رو به گسترش بوده و اثرات و پیامدهای مختلفی را به همراه داشته است. شناسایی، تحلیل و ارزیابی این اثرات و پیامدها در روستاها به سبب ماهیت پدیده، شیوه ساماندهی و مدیریت و بسیاری ابعاد دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و هدف پژوهش را تشکیل می‌دهد. این پژوهش به لحاظ هدف، توسعه‌ای-کاربردی، به لحاظ محتوا، توصیفی- تحلیلی و از نظر روش، ترکیبی (کیفی- کمی) بوده و تحلیل داده‌های حاصل از مطالعات اسنادی و میدانی در دو مرحله انجام شده است. ابتدا از طریق مصاحبه با خُبرگان (26 نفر) و با استفاده از تحلیل محتوا، کدگذاری و طبقه‌بندی در نرم‌افزار MAX-Q-D-A، مفاهیم و مقولات مرتبط با موضوع شناسایی گردید. در گام بعد جهت اعتبارسنجی مقولات، در 20 روستای نمونه‌ی واقع در حرایم مختلف (5 تا بیش از 20 کیلومتر) محدوده شهر تهران، داده‌ها از طریق تکمیل پرسشنامه با 120 نفر از مدیران و افراد مطلع و آگاه محلی گردآوری و با استفاده از آمارها و آزمون‌های توصیفی و استنباطی کَمی شامل میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات و آزمون T تک نمونه‌ای تحلیل شدند. از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (آنووا)، آزمون پس از تجربه دانکن و روش درونیابی IDW نیز جهت سنجش میزان تفاوت‌ها، سطح‌بندی و ارائه نمود فضایی اثرات و پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاها استفاده گردید. برطبق نتایج پژوهش از تعداد 49 مقوله احصاء شده، تعداد 43 مقوله در 7 محور کلی شامل؛ ابهامات و تعارضات حقوقی- قانونی؛ چالش‌ها و خلاءهای مدیریتی- اجرایی؛ شکاف‌ها و نارسایی‌های اقتصادی- معیشتی؛ آسیب‌ها و تعارضات اجتماعی- فرهنگی؛ مخاطرات و آسیب‌های طبیعی- زیست‌محیطی؛ تغییرات و تحولات کارکردی- عملکردی و تحولات و دگرگونی‌های فضایی- کالبدی به عنوان اثرات و پیامدهای شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در روستاهای مورد مطالعه با شدت و دامنه متفاوت در جنوب و شرق محدوده حریم تهران شناسایی و مورد تأیید قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

سکونتگاه‌های غیررسمی روستایی؛ اثرات و پیامدها؛ حریم شهر تهران

عنوان مقاله [English]

investigation the consequences of the formation and expansion of informal settlements in rural settlements located Around the metropolises (Case study: villages located in the region of Tehran city)

نویسندگان [English]

Hossein Farahani¹؛ Jamshid Einali¹؛ Mehdi Cheraghi²؛ Sajad Salehi³

¹Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Zanjan , Zanjan, Iran

²Assistant Professor, Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Zanjan , Zanjan, Iran

³PhD student, , Department of Geography, Faculty of Humanities, University of Zanjan , Zanjan, Iran

چکیده [English]

The formation and expansion of informal settlements in villages located Around the cities, especially in the region of Tehran, have always been expanding and has brought various effects and consequences. Identifying, analyzing, and evaluating these effects and consequences in rural areas is of particular importance due to the nature of the phenomenon, the method of organization, and management, and many other dimensions. This research is developmental-applied in terms of purpose, descriptive-analytical in terms of content, and a combination in terms of method. The analysis of data obtained from documentary and field studies was carried out in two stages. First, through interviews with experts and using content analysis, coding, and classification in MAX-Q-D-A software, concepts and terms related to the subject were identified. In the next step, to validate the concepts, data from 20 sample villages located within different ranges of the Tehran city limits were collected through questionnaires completed by 120 managers and knowledgeable local individuals. Statistical tests and inferential statistics including mean, standard deviation, coefficient of variation, and one-sample T-test were used for analysis. One-way analysis of variance (ANOVA), Duncan's post hoc test, and Inverse Distance Weighting (IDW) interpolation method were used to assess differences, categorize villages, and spatially present the effects and consequences of the formation of informal settlements in villages. Based on the research results, out of 49 identified concepts, 43 concepts were categorized into 7 main axes including; legal ambiguities and conflicts; managerial-executive challenges and vacuums; economic-livelihood gaps and deficiencies; social-cultural damages and conflicts; natural-environmental hazards and damages; functional-operational changes and transformations; spatial-physical changes and alterations as the effects and consequences of the formation of informal settlements in the studied villages with different intensities and scopes in the south and east of Tehran's region were identified and confirmed.

کلیدواژه‌ها [English]

rural informal settlements, Effects and consequences, region of Tehran city

مراجع