شناسایی عوامل رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در بهبود رقابت‌پذیری با استفاده از روش مدلسازی ساختاری تفسیری (ISM) (نمونه مطالعاتی: منطقه کلان‌شهری تهران)

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jzpm.2024.32738.4299

نویسندگان

عاطفه کمالی¹؛ محسن اسمعیلی^{* 2}؛ مهرداد رحمانی²

¹گروه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت: 27 آبان 1402،  تاریخ بازنگری: 06 خرداد 1403،  تاریخ پذیرش: 08 خرداد 1403 

چکیده

امروزه چالش‌هایی مانند فقدان نوآوری، ناهماهنگی میان فعالیت‌های صنعتی با یکدیگر و با برنامه‌ریزی و مدیریت زیرساخت‌ها و بخش خدمات در مناطق شهری، به عنوان یکی از مهمترین موانع توسعه اقتصادی در شهرها و مناطق در حال توسعه شناخته شده است. برای مقابله با این چالش‌ها، راهبرد توسعه خوشه‌های صنعتی در مناطق شهری به عنوان یک رویکرد موثر توصیه شده است. خوشه‌های صنعتی به تمرکز جغرافیایی کسب ‌وکارها، تأمین‌کنندگان و مؤسسات مرتبط در یک زمینه یا صنعت خاص اشاره دارند. در این مقاله چیستی عواملی که سبب رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلانشهری تهران می‌شود به عنوان پرسش اصلی پژوهش صورت‌بندی شده و در راستای این سوال، کشف و شناسایی عوامل رشد و توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران و تبیین اهمیت و ارتباط میان این عوامل، به عنوان هدف اصلی پژوهش تعریف شده است. این تحقیق ازنظر هدف، کاربردی و از نظر روش، کمی (توصیفی پیمایشی) است. به‌منظور تعیین سطح و اولویت‌بندی عوامل شناسایی شده از نظرات ۱۸ نفر از متخصصان در زمینة خوشه‌های صنعتی استفاده شده است. در این پژوهش ابتدا از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) استفاده شده و پس از مشخص‌شدن طبقه اهمیت و اولویت هر سری از عوامل، از تکنیک تحلیل شبکه‌ای (ANP) برای به‌دست‌آوردن اوزان هر یک از این عوامل در طبقه‌ها استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پنج سطح اثرگذاری در بررسی عوامل مؤثر بر توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران وجود دارد؛ سطح اول شامل: هزینة حمل‌ونقل، سهولت دسترسی به مواد اولیه؛ سطح دوم شامل: اعتمادسازی و شناسایی منافع مشترک، بهره‌برداری مناسب از محیط‌زیست؛ سطح سوم شامل: سهولت برقراری روابط اجتماعی و حمایت دولت؛ سطح چهارم شامل: همکاری دولت و بخش خصوصی در فراهم‌سازی اعتبار برنامه‌های توسعه؛ و سطح پنجم شامل دسترسی به سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته، دسترسی به نیروی کار ماهر و متخصص می‌باشد. همچنین نتایج حاصل از تحلیل شبکه‌ای نشان می‌دهد که تقویت شرکت‌های کوچک در رتبه اول، وجود بازارهای رقابتی در رتبه دوم و افزایش رقابت بین شرکت‌ها در زمینة کیفیت نوآوری در رتبه سوم مهم‌ترین اولویت‌های توسعه خوشه‌های صنعتی در منطقه کلان‌شهری تهران است.

کلیدواژه‌ها

خوشه‌های صنعتی؛ رقابت‌پذیری؛ مدل‌سازی ساختاری تفسیری؛ فرایند تحلیل شبکه ای؛ منطقه کلانشهری تهران

عنوان مقاله [English]

Identifying Factors of Growth and Development of Industrial Clusters in Improving Competitiveness Using Interpretive Structural Modeling (ISM) Case study: Tehran Metropolitan Region (TMR)

نویسندگان [English]

Atefeh Kamali¹؛ Mohsen Esmaeili²؛ Mehrdad Rahmani²

¹Department of Urban and Regional Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

²School of Urban Planning, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Today, the lack of innovation, the inconsistency between industries with planning and management of infrastructure and services in urban regions, is known as one of the obstacles to economic development in developing countries. To deal with these challenges, industrial clusters have been recommended as an effective approach. Industrial clusters refer to the concentration of related businesses and institutions in a specific territory. In this article, the factors that cause the development of industrial clusters in Tehran metropolitan Region (TMR), has been defined as the main question. In this regard, the research aims to discover and identify the development factors of industrial clusters in TMR and to explain the importance and relationship between these factors. This research is applied in terms of purpose and quantitative (descriptive survey) in terms of method. In order to determine the level and prioritize the identified factors, the opinions of 18 experts in the field of industrial clusters have been used. In this research, the Interpretive Structural Modeling (ISM) method was first used, and after determining the importance and priority class of each series of factors, the network analysis process (ANP) was used to obtain the weights of factors in the classes. The findings show that there are five levels of influence in the investigation of factors affecting the development of industrial clusters in TMR. The first level includes: transportation cost, ease of access to raw materials; The second level includes: building trust and identifying common interests, proper use of the environment; The third level includes: the ease of establishing social relations and government support; The fourth level includes: cooperation between the government and the private sector in providing credit for development programs; And the fifth level includes access to advanced information systems, access to skilled and specialized workforce. Also, the results of the network analysis show that the strengthening of small companies in the first step, the existence of competitive markets in the second step and the increase of competition between companies in the field of innovation quality in the third step are the most important priorities for the development of industrial clusters in TMR.

کلیدواژه‌ها [English]

Industrial clusters, competitiveness, interpretive structural modeling, network analysis process, Tehran Metropolitan Region (TMR)