ارزیابی وضعیت زیست‌پذیر کلان‌شهرها در ابعاد ذهنی و عینی (مطالعه موردی: کلان شهر تبریز)

فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 مرداد 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jupm.2024.30640.4212

نویسندگان

برهان ویسی ناب^{* 1}؛ جمال طاهری²؛ شیرکو رنجبری³؛ خلیل دلفان حسن زاده⁴

¹, university of Tabriz

²گروه طراحی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

³دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

⁴عضو هیئت علمی گروه مهندسی علوم باغبانی و فضای سبز، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، خوزستان، ایران

تاریخ دریافت: 04 تیر 1401،  تاریخ بازنگری: 29 شهریور 1402،  تاریخ پذیرش: 01 مهر 1402 

چکیده

ضرورت توجه به نظریه توسعه پایدار و رویکردهای منتج از آن همچون زیست‌پذیری، سبب ایجاد شهری به دور از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، محیطزیستی و کالبدی خواهند شد. هدف از این پژوهش ارزیابی وضعیت شاخص‌های )ذهنی و عینی( زیست‌پذیری کلان‌شهر تبریز و بررسی وضعیت کلی زیست‌پذیری مناطق ده‌گانه این کلان‌شهر می‌باشد. این پژوهش، به لحاظ هدف از نوع کاربردی و از حیث روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. جهت سنجش وضعیت ذهنی زیست‌پذیری در 3 بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی (شامل 15 شاخص و 158 گویه) ابتدا پرسشنامه مربوطه طراحی، پس از تعین نمونه آماری در سطح مناطق 10 گانه تبریز با استفاده از روش کوکران (413 نمونه) و تائید روایی و پایایی پرسشنامه، داده‌های مربوط به بعد ذهنی جمع‌آوری شده، همچنین برای بررسی بعد عینی (شامل 64 گویه) از آخرین سالنامه آماری کلان‌شهر تبریز (سال 1398) استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوطه از روش آنتروپی شانون برای وزن‌دهی شاخص‌ها و گویه‌های پژوهش و از روش موریس اصلاحی برای تعیین وضعیت زیست‌پذیری مناطق بر اساس ادبیات جهانی در 5 سطح استفاده شده است؛ در نهایت برای درک فضایی بهتر از وضعیت زیست‌پذیری در سطح مناطق نرم‌افزار GIS برای ترسیم نقشه‌ها به‌کارگرفته شده است. نتایج بیانگر آن است که، به لحاظ زیست‌پذیری کلی (ترکیب ابعاد ذهنی و عینی) 8 منطقه از 10 منطقه کلان‌شهر تبریز نمرات موریس پایین‌تر از 50 کسب کرده‌اند که بر اساس ادبیات جهانی زیست‌پذیری نشان‌دهنده سطح برخورداری پنج؛ یعنی غیر قابل قبول می‌باشد، تنها منطقه 2 در وضعیت قابل تحمل قرار دارد و وضعیت مناسب‌تری نسب به سایر مناطق دارد. منطقه 5 با نمره موریس 33/56 در وضعیت زیست‌پذیری نامطلوب قرار دارد. بنابراین وضعیت کلان‌شهر تبریز به لحاظ زیست‌پذیری بحرانی و غیر قابل قبول می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

Urban Livability؛ Livability Indices؛ Mental and Objective Dimensions؛ Tabriz Metropolis

عنوان مقاله [English]

Assessing the livability condition of metropolises in subjective and objective dimensions (Case study: Tabriz metropolis)

نویسندگان [English]

borhan veysi nab¹؛ Jamal Taheri²؛ Sherko Ranjbari³؛ Khalil Delfan Hasanzadeh⁴

¹دانشگاه تبریز

²Department of Urban Design, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

³Faculty of Art and Architecture, Shiraz University, Shiraz, Iran

⁴Department of Horticulture, Ramin Agriculture and Natural Resources University of Khuzestan, Khuzestan, Iran

چکیده [English]

The necessity and importance of paying attention to the theory of sustainable development and the resulting approaches, such as the livability approach, will create a city away from economic, social and environmental problems. The purpose of this research is to evaluate the Condition of indicators (mental and objective) of the livability of Tabriz metropolis and to examine the overall livability Condition of 10 Regions of this metropolis. It is applied and descriptive and analytical in terms of research methods. In order to assess the mental condition of livability in 3 dimensions of economic, social and environmental (including 15 indicators and 158 items), first the relevant questionnaire was designed, after determining the statistical sample in 10 regions of Tabriz using Cochran method (413 samples) Confirmation of the validity and reliability of the questionnaire of information related to the collected mental dimension. Also, the latest statistical yearbook of Tabriz metropolis (year 2019) has been used to examine the objective dimension (including 64 items). In order to analyze the relevant information, Shannon entropy method has been used to weigh the indicators and items of research and Morris correction method has been used to determine the livability of regions based on world literature at 5 levels; Finally, GIS software has been used to draw maps to better understand the spatial condition of economic livability at the area level. The results show that, 8 out of 10 metropolitan region of Tabriz have obtained Morris scores below 50, which according to the global livability literature indicates a level of five; That is, it is unacceptable, only region 2 is in a tolerable condition and is in a better position than other regions, Region 5 with a Morris score of 56.33 is in poor condition. Therefore, the condition of Tabriz metropolis is critical and unacceptable in terms of livability.

کلیدواژه‌ها [English]

زیست‌پذیری شهری, شاخص‌های زیست‌پذیری, ابعاد ذهنی و عینی, کلان‌شهر تبریز