مرور دامنه ای پیرامون کاربرد مدل های تحلیل فضائی در سنجش مخاطرات بیماری های تنفسی در ایران(نمونه مطالعاتی: مقالاتِ علمی-پژوهشی داخلی 1402-1390)

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 شهریور 1403

نوع مقاله: مقاله مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jzpm.2024.32903.4310

نویسندگان

قاسم فتحی؛ علیرضا محمدی^* ؛ عطا غفاری

گروه جغرافیا و یرنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

تاریخ دریافت: 08 دی 1402،  تاریخ بازنگری: 10 شهریور 1403،  تاریخ پذیرش: 18 شهریور 1403 

چکیده

این پژوهش با مرور سیستماتیک پژوهش های انجام یافته در خصوص تحلیل فضایی بیماری های تنفسی در ایران، با هدف تحلیل چگونگی بررسی‌های فضایی و یا فضایی-مکانی بیماری های تنفسی در کشور و با شناسائی فنون انجام، یافته‌ها، محدودیت ها و دستاوردهایشان به ضعف ها و شکاف‌های این پژوهش‌ها بعنوان راهنمایی برای تحقیقات آتی مرتبط انجام یافته است. شیوه انجام پژوهش به روش مرور دامنه ای است. با اجرای شیوه غربالگری به کمک خبرگان امر، مقالات علمی-پژوهشی داخلی از سال 1390 تا سال 1402، 17 مقاله نهایی معیارهای ورود به تحقیق را کسب کردند که در سه موضوع شامل: تحلیل خطر بیماری، مدلسازی بیماری و نقشه‌پردازی بیماری می باشد. یافته ها نشان می‌دهد اغلب مطالعات به نقشه برداری بیماری در سطح ابتدایی تحلیل فضایی پرداخته اند. هیچ یک از مطالعات به تحلیل فضایی ارتقای سلامت در محدوده جغرافیایی مطالعه بعنوان شکاف پژوهشی نپرداخته اند و اغلب نسبت به وضع موجود بیماری توجه داشته اند. در استفاده از روش های بیزی در سنجش سوگیری نتایج تحلیل فضایی در مطالعات سابقه ای مشاهده نشد. از شیوه خودهمبستگی فضایی بعلت ماهیت واگیرداری اغلب بیماری های تنفسی و لزوم بررسی تاثیر عوامل، کمتر مورد استفاده واقع شده است. از شیوه ها و رویکردهای نوین مدلسازی و پیش بینی انتشار بیماری ها کمتر استفاده شده است. طبقه بندی عوامل موثر در شیوع و انتشار بیماری های تنفسی در سطح محدوده، تصادفی سازی آنها و در نظر گرفتن محدودیت های دسترسی به منابع داده ای در مورد متغیرها در مطالعات کمتر مورد توجه واقع شده است.

کلیدواژه‌ها

"تحلیلِ فضایی"؛ "بیماری تنفسی"؛ "مرورِ دامنه ای"؛ "ایران"

عنوان مقاله [English]

A scoping review of the application of spatial analysis models in measuring the risks of respiratory diseases in Iran (Study sample: domestic scientific-research articles 2012-2023)

نویسندگان [English]

Ghasem Fathi؛ Alireza Mohammadi؛ Ata Ghaffarigilandeh

Department of Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili , Ardabil, Iran

چکیده [English]

This research, with a systematic review of the researches carried out regarding the spatial analysis of respiratory diseases in Iran, with the aim of analyzing how spatial or spatio-temporal investigations of respiratory diseases in the country and by identifying the techniques, findings, limitations and Their achievements are related to the weaknesses and gaps of these researches as a guide for future researches. The method of conducting the research is the scoping review method. By implementing the screening method with the help of experts, internal scientific-research articles in SID databases, Humanities Research Institute and Cultural Studies and other databases from 2011 to 2023, in total, 17 final articles obtained the criteria for entering the research. They were organized and analyzed in three main topics, which include: disease risk analysis (number 13), disease modeling (number 9) and disease mapping (number 12). The findings show that 17.6% of the articles have a very high spatial analysis complexity level, 76.48% of the articles have a high spatial analysis complexity level, and 5.9% of the articles have a weak spatial analysis complexity level with descriptive research methods, most of the studies are based on disease mapping at the initial level of analysis, Space like thermal maps and... have been discussed. None of the studies have addressed the spatial analysis of health promotion and recovered patients in the geographical scope of the study as a research gap, and they often pay attention to the current state of the disease. In the use of Bayesian methods in the measurement of bias, the results of spatial analysis were not observed in previous studies. Spatial autocorrelation method is rarely used due to the contagious nature of most respiratory diseases and the need to investigate the effect of factors. New methods and approaches for modeling and predicting the spread of diseases have been used less. The classification of the effective factors in the prevalence and spread of respiratory diseases at the range level, their randomization, and considering the limitations of access to data sources regarding the variables have been given less attention in studies.

کلیدواژه‌ها [English]

"Spatial Analysis", "Respiratory Disease", "Scoping Review", "Iran"

مراجع