بررسی تنوع زراعی و تنوع باغی محصولات کشاورزی بر میزان تخلیه آبهای زیرزمینی در کشور ایران : با رویکردی پانل فضایی

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 فروردین 1404

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/wej.2025.33807.2427

نویسندگان

جعفر عزیزی^{* 1}؛ نسیبه زارعی²؛ ابوالفضل دیلمی³؛ حامد قادرزاده⁴؛ آیسان مخبر⁵

¹دپارتمان اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری، بخش اقتصاد کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

⁴عضو هیات علمی بخش اقتصاد کشاورزی دانشگاه کردستان، کردستان، ایران

⁵4- عضو بخش اقتصاد کشاورزی، دانشگاه گرگان، گرگان، ایران

تاریخ دریافت: 23 مرداد 1403،  تاریخ بازنگری: 11 مهر 1403،  تاریخ پذیرش: 30 فروردین 1404 

چکیده

این پژوهش به تحلیل اثرات تنوع محصولات زراعی و باغی بر کاهش منابع آب زیرزمینی در استان‌های مختلف ایران می‌پردازد. در این راستا، داده‌های مربوط به 30 استان در بازه زمانی 2001 تا 2021 با استفاده از مدل پانل فضایی مورد بررسی قرار گرفت. شاخص تنوع زراعی و باغی برای هر استان با بهره‌گیری از شاخص آنتروپی مرکب محاسبه شده است. نتایج نشان می‌دهد که شاخص‌های تنوع زراعی و باغی تأثیر مثبت و معناداری بر لگاریتم کاهش آب زیرزمینی در استان‌ها دارند. این یافته‌ها نشان‌دهنده افزایش تقاضای آب با افزایش تعداد محصولات زراعی و باغی و به تبع آن کاهش سطح آب زیرزمینی است. همچنین، متغیر تنوع زراعی در هر استان اثر معناداری بر تخلیه منابع آب زیر‌زمینی ندارد، اما اثرات مستقیم و کلی آن مثبت و معنادار است. به طور خاص، افزایش 1 درصدی در تنوع زراعی منجر به کاهش 45/0 درصدی بیشتر در منابع آب زیرزمینی همان استان و استان‌های مجاور می‌شود. متغیر تنوع باغبانی نیز دارای اثرات غیرمستقیم منفی و معنادار بر متغیر وابسته است و اثرات مستقیم و کلی آن مثبت و معنادار گزارش شده است. به طوریکه، افزایش 1 درصدی در تنوع باغبانی در یک استان منجر به کاهش 64/0 درصدی در منابع آب زیرزمینی همان استان و استان‌های همجوار می‌شود. بر این اساس، به منظور استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی، توصیه می‌شود که بخش کشاورزی به سوی کشت تخصصی در مناطق وسیع و متناسب با شرایط محیط‌زیستی حرکت کند.

عنوان مقاله [English]

An investigation into the effect of agronomic and horticultural diversity on groundwater depletion: The application of the spatial panel approach

نویسندگان [English]

Jafar Azizi¹؛ Nasibeh Zarei²؛ Abolfazl Dayani³؛ Hamed Ghaderzadeh⁴؛ Aisan Mokhber⁵

¹Department of Economics, Tehran North Branch, Tehran, Iran

²Department of Agricultural Economics, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad (FUM), Iran

³Mashhad University

⁴Kurdestan University

⁵Gorgan University

چکیده [English]

This research studied the effect of agronomic and horticultural diversity on groundwater depletion in different provinces of Iran. So, we used data for 30 provinces over the timespan of 2001-2021 within a spatial panel model. The agronomic and horticultural diversities of crop production were calculated for each province using the composite entropy index. The results show that the agronomic and horticultural diversity indices have positive and significant effects on the logarithm of groundwater depletion of the provinces. This means that as the number of agronomic and horticultural crops increases, the water demand increases, resulting in a decline in groundwater level. Furthermore, the variable of agronomic diversity in each province has a negative and insignificant indirect effect. The direct and overall effects of this variable are positive and significant. A 1% increase in the agronomic diversity in each province results in 0.45% higher groundwater depletion in the same province and the neighboring provinces. Finally, the variable of horticultural diversity has negative and significant indirect effects on the dependent variable. It, also, has positive and significant direct and overall effects. If all conditions are supposed to be constant, a 1% increase in the horticultural diversity in one province will increase groundwater depletion in the same province and the neighboring provinces by, on average, 0.64%. The agricultural sector is, therefore, recommended to move toward specialized cultivation in wide areas consistent with environmental conditions in order to use groundwater resources optimally.