بررسی علل شوری و نفوذ آب شور رود های دالکی و حله به آبخوان برازجان

فصلنامه علمی مهندسی منابع آب

مقاله 7، دوره 6، شماره 16، فروردین و اردیبهشت 1392، صفحه 69-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جابر مظفری زاده^{* 1}؛ زهرا سجادی²

¹کارشناس ارشد هیدروژئولوژی شرکت آب منطقه ای بوشهر

²کارشناسی ارشد هیدروژئولوژی، دانشگاه شهید چمران اهواز

تاریخ دریافت: 25 شهریور 1392،  تاریخ پذیرش: 25 شهریور 1392 

چکیده

نگهداری محیط زیست، مخصوصاً محیطهای آ بی از آلاینده­های گوناگون، بخصوص شوری، معضلی است که بشر امروز بیش از هر زمان دیگر با آن درگیر است. رود­های حله و  دالکی از منابع آبهای سطحی با اهمیت در استان بوشهر به شمار می‌روند. دشت برازجان در شمال استان بوشهر، یکی از دشتهایی است که در آن، شوری آب منجر به بحرانی گردیدن وضعیت آب زیرزمینی شده است. در این تحقیق سعی شده است تا با مطالعات آب-شیمیایی موقعیت و شکل منطقه اختلاط آبهای شور و شیرین، و تأثیر زیانبار کیفی منابع آب سطحی بر منابع آب زیرزمینی، بررسی گردد، که برای اولین بار در مورد این رودها، و با استفاده از روشها و نمودارهای ترکیبی هیدروژئوشیمیایی انجام گردیده است. نتایج تجزیه‌های شیمیایی عناصر اصلی از 22 نمونه آب چاههای منطقه، و یک نمونه آب رود نشان می­دهد که دلایل شوری آبهای زیرزمینی در این دشت مختلف بوده، و ناشی از ورود آب شور رود­های دالکی و حله، و انحلال نمک و گچ سازند­های اطراف، و همچنین آبهای میان حوضه­ای و نفتی، و پساب کشاورزی در برخی قسمتهای دشت می‌باشند. نمودار­های نسبت یونی، وجود روند خطی واضحی را بین عناصر سدیم و کلر نشان می­دهند که حاکی از اختلاط آب شـیرین و شـور می­باشد. نفوذ آب شور رود بخصوص در نواحی مرکزی و شمال غربی دشت، و هجوم کمـتر آن به قسمتهای شرقی (به‌دلیل تغذیه از سازنـد­های آهکی مجاور) است. نتایج این تحقیق نشان می­دهند که آبکشی زیاد چاههای منطقه باعث افزایش ضخامت منطقه اختلاط آبهای شور و شیرین گردیده، و لذا افزایش احتمال شوری چاههای آبکشی موجود می­گردد. همچنین، آب زیرزمینی منطقه‌ی برازجان دارای نوع کلروره- سدیک و سولفاته- کلسیک است، که هجوم آب شور ناشی از رود و شورابه­ها دلیل این امر می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

دشت برازجان؛ رود های دالکی و حله؛ نفوذ آب شور؛ شوری؛ نسبت یونی

عنوان مقاله [English]

Investigation of Saline Water Intrusion in the Borazjan Freshwater Aquifer from the Dalaki and Helleh Rivers

نویسندگان [English]

J. Mozafarizadeh¹؛ Z. Sajadi²

چکیده [English]

Freshwater scarcity in the Borazjan Plain is approaching a crisis state.  Helleh and Dalaki, as two of the most important surface water resources, are claimed to be the main source of salt pollution of the local Borazjan aquifer.  To validate this claim, and to develop strategies to mitigate this disturbing process, water samples were obtained from 22 representative production wells scattered on the plain, and from the Helleh River. Results of the chemical analyses of these samples were correlated with their positions relative to the geological formations and other potential sources of contamination. Results indicated that both the Dalaki and Helleh Rivers   were instrumental in the water quality deterioration. Furthermore, dissolution of halite and gypsum from the geological formations that abound in the area contribute NaCl and CaSO₄ as the main contaminants of the aquifer; the discarded brine from the oil wells and the irrigation return flow contribute to water pollution as well. The distinct linear trend between Na and Cl concentrations in the ionic ratio diagram indicated the mixing of fresh and saline water, and an occurrence of surface water intrusion, especially in the central and northwest of the plain. However, recharge from limestone formations in the eastern part of the plain improves the water quality in that area. Over-pumping tends to increase the thickness of the fresh-saline water mixing zone, thus increasing the   salinity of production wells' salinity. Prudent management of groundwater is a practical policy in sustaining the use of this limited precious resource in the Borazjan Plain.

کلیدواژه‌ها [English]

Borazjan plain, Dalaki and Helle rivers, saline water intrusion, Salinity

مراجع

1 .حاجیان، م.، ا. ر. رهسپار، م. وحید دستجردی، و ا. حسن

زاده. 1388 .بررسی برخـی فراسـنجهای تعیـین کننـده

کیفیـت آب رود زاینـده رود، دوازدهمـین همـایش ملـی

بهداشـت محـیط ایـران، دانشـگاه علـوم پزشـکی شـهید

بهشتی

2. Custoddio, E. 1987. Hydrogeo chemistry

and tracer, in Custoddio, E., Groundwater

problems in coastal areas: Studies and

reports in hydrology No. 45, UNESCO,

p.213- 269.

3. Darmawan, A., and M.Oguchi Yokohari.
4. Land use/ cover and surface water

quality at multiple spatial scales in the

Kanto Region. Graduate School of

Frontier Science. The Univesity of Tokyo.

4. Ghassemi, F., A.J. Jakeman, and H.A.

Nix. 1995. Salinisation Of land and water

resource. Australia. p.28-35 and 345-348.

5. Gibbison, A., and J. Randall. 2006. The

salt water intrusion problem and water

conservation practices in southeast

Georgia, USA. Water and Enviro. J.2.

6. Glynn, P.D., and L.N. Plummer. 2005.

Geochemistry and the understanding of

groundwater system. Hydrogeol. J. 13:263

– 287.

7. Karanth, K.R. 2001. Ground water

assessment development and

management. Tata McGraw-Hill.

8. Mahadev, J., S. P. Hosamani Akheel, and
9. Ahmed. 2010. Statistical multivariate

analysis of lake water quality parameters

in Mysore, Karnataka, India. World Appl.

Sci. J. 8: 1370-1380.

9. Method in Orissa. India. World Applied

Sciences Journal 9 (12): 1392-1397.

10. Ravikumar, P., and R.K. Somashekar.
11. Multivariate analysis to evaluate

geochemistry of ground water in Varahi

River basin of Udupi in Karnataka (India).

Nat. Environm. Assoc. The Ecoscan 4

(2&3): 153-162.

11. Reza, R., and G. Singh. 2010. Assessment

of ground water quality status by using

water quality index.

12. Richter, B.C., and C.W. Kreitler. 1993.

Geochemical techniques for identifiying

sources of Ground-Water

Salinization,C.K.Smoley,258p.

13. Sarin, M.M., S. Krishnaswamy, K. Dilli,

B.L.K. Somayajulu, and W.S. Moore

.1989. Major-ion chemistry of the Ganga–

Brahmaputra River system: weathering

processes and fluxes to the Bay of Bengal.

Geochem Cosmochim Acta53:997–1009.

14. Sikdar, P.K., S.S. Sarkar, and S.

Palchoudhury. 2001. Geochemical

evolution groundwater in the Quaternary

aquifer of Calcutta and Howrah, India. J.

Asian Earth Sci. 19: 579-594.

15. Spears, D.A. 1986. Mineralogical control

of the chemical evolution of groundwater.

In: Trudgill ST (ed) Solute processes.

16. William, W.D. 2001. Anthropogenic

salinization of inland waters.

Hydrobiology, 329-337p.