تحلیل شبکه شهری کلان منطقه‌ی جنوبغرب با تأکید بر بعد اقتصادی (مورد: استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد)

فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای

مقاله 4، دوره 5، شماره 19، مهر و آبان 1394، صفحه 13-26   

نویسنده

حامد قادرمرزی^*

استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه کرستان، سنندج، ایران

تاریخ دریافت: 06 مهر 1394،  تاریخ پذیرش: 06 مهر 1394 

چکیده

       عصر اخیر، عصر پیدایش و گسترشِ شهرها است؛ شهرنشینی و تمایل به سکونت در شهرها در اکثر کشورهای جهان بالأخص کشورهای کمتر توسعه­یافته بیشتر شده است. این افزایش جمعیت بیشتر در شهرهای بزرگ متراکم شده­اند، از ویژگی­های عمدۀ شهرنشینی در کشورهای کمتر توسعه یافته علاوه بر تقدم شهرنشینی بر شهرگرایی و مشکلات اجتماعی- فرهنگی درون شهری، توزیع فضایی نامناسب شهرها در نظام شبکه شهری می­باشد. بطوری­که بروز پدیده­ی ماکروسفالی در نظامِ شهری بیشتر کشورهای کمتر توسعه یافته نمایان است و اندازه شهر بزرگ در این کشورها 5 تا 10 برابرِ اندازۀ جمعیت شهرِ دوم است. تجمع و تمرکز فعالیت­های اداری - سیاسی و متعاقبِ آن فعالیت­های بازرگانی- اجتماعی و ... در شهرِ اول به عنوان عاملِ بازدارندۀ توسعه، در سایر مناطق، عمل می­کند. هدف از این مقاله، بررسی و تحلیل شبکه شهری در کلان منطقه­ی خوزستان (مشتمل بر استان­های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد) می­باشد. نوع تحقیق به لحاظ هدف، شناختی و روشِ تحقیق ترکیبی از روش­های کمی- تحلیلی است و در آن با بکارگیری مدل­های قانونِ رتبه – اندازۀ زیپف، مرتبه- اندازه تعدیل شده، ضریبِ آنتروپی، شاخصِ تمرکزِ شهری، منحنیِ لورنز و ضریبِ جینی به تحلیلِ شبکۀ شهریِ مناطق مورد مطالعه، پرداخته شده است و نقش اقتصادی کلان منطقه طی دهه­های اخیر مورد بررسی واقع شده است. نتایجِ نشان می­دهد: که نظام شهری کلان منطقه­ی خوزستان از قانون رتبه - اندازه پیروی نمی­کند. تعادلِ فضایی نسبتاً مناسبی بین تعداد جمعیت و تعداد شهرها در سطحِ کلان منطقه، برقرار است. توزیع جمعیت شهرها و گروه­های شهری نیمه متعادل، است. و در نهایت در سطحِ کلان منطقه، نخست شهری (اهواز)، آن چنان شدت دارد که منجر به تشکیل پدیده ماکروسفالی در سطح کلان منطقه شده است. اما جهت جلوگیری از شکل­گیریِ نخست شهری، در سطح کلان منطقه باید ضمن تمرکززدایی و جلوگیری از مهاجرت­های درون استانی، شهرهای کوچک و میانی را تقویت کرد. 

کلیدواژه‌ها

شبکه شهری؛ ماکروسفالی؛ ضریب جینی؛ قانون رتبه – اندازه؛ تعادل فضایی؛ کلان منطقه‌ی خوزستان

عنوان مقاله [English]

Analyzing of Macro-Region of Urban Network in from Economic Aspect (Case: Khuzestan & Kohgiloye-Boyerahmad Province)

چکیده [English]

     Recent era, the age of the emergence and spread of cities and urbanization; is tending to reside in the cities in of most countries, especially the less developed countries. A major feature of urbanization problem in less developed countries, in addition to the new town on the way of urbanization and socio-cultural urban problems, refers to inappropriate spatial distribution of cities in the urban network. Macrocephaly urban phenomena in the system is appeared in less developed countries, in which the size of large cities in these countries is 5 to 10 times more than the size of population of the second city. The accumulation and centralization of administrative activities –political, business, and social-cultural activities -in big cities subsequently caused the imbalances and inappropriate spatial distribution of cities in the urban network. In accordance to land use plan Stiran was divided into ten main region in 1365. The purpose of this quantitative-analytic study refers to analyze the urban network in the metropolitan region of Khuzestan (including the provinces of Khuzestan and Kohgiluyeh Boyer Ahmad). For studying the role of macro-economic area during recent decade analytic models were used such as rank - size Zypf, Rank - size, adjusted coefficient, entropy, urban first index, Lorenz curve and jinni coefficient to analyze urban network. The results of this study show that the urban macro-region of Khuzestan region does not comply with the law ranking. Khuzestan. Relatively good spatial balance between population and large number of cities in the region is established. There is semi-balanced situation between distribution of population of cities and urban group. Finally, macro-regional level severely led to the formation of Macrocephaly phenomena in macro-level of Ahwaz region. For preventing the formation of the first urban area in the macro-level decentralization should stop migration of small and middle cities within the province into provincial towns and strength the middle.

کلیدواژه‌ها [English]

Macrocephaly, Urban network, the Jinni coefficient, Rank- size, Spatial balance, Macro-region of Khuzestan

اصل مقاله

Analyzing of Macro-Region of Urban Network in from Economic Aspect

(Case: Khuzestan & Kohgiloye-Boyerahmad Province)

H. Ghadermarzi^[1]

Assistant Professor of Geography and Rural Planning, UniversityKurdestan, Sanandej, Iran

 

Abstract

     Recent era, the age of the emergence and spread of cities and urbanization; is tending to reside in the cities in of most countries, especially the less developed countries. A major feature of urbanization problem in less developed countries, in addition to the new town on the way of urbanization and socio-cultural urban problems, refers to inappropriate spatial distribution of cities in the urban network. Macrocephaly urban phenomena in the system is appeared in less developed countries, in which the size of large cities in these countries is 5 to 10 times more than the size of population of the second city. The accumulation and centralization of administrative activities –political, business, and social-cultural activities -in big cities subsequently caused the imbalances and inappropriate spatial distribution of cities in the urban network. In accordance to land use plan Stiran was divided into ten main region in 1365. The purpose of this quantitative-analytic study refers to analyze the urban network in the metropolitan region of Khuzestan (including the provinces of Khuzestan and Kohgiluyeh Boyer Ahmad). For studying the role of macro-economic area during recent decade analytic models were used such as rank - size Zypf, Rank - size, adjusted coefficient, entropy, urban first index, Lorenz curve and jinni coefficient to analyze urban network. The results of this study show that the urban macro-region of Khuzestan region does not comply with the law ranking. Khuzestan. Relatively good spatial balance between population and large number of cities in the region is established. There is semi-balanced situation between distribution of population of cities and urban group. Finally, macro-regional level severely led to the formation of Macrocephaly phenomena in macro-level of Ahwaz region. For preventing the formation of the first urban area in the macro-level decentralization should stop migration of small and middle cities within the province into provincial towns and strength the middle.

 

Keywords: Macrocephaly, Urban network, the Jinni coefficient, Rank- size, Spatial balance, Macro-region of Khuzestan.

 

 

---

[1] .Corresponding author: [e-mail], Tel: [phone]

مراجع

1. بهفروز، فاطمه (1374): زمینه های غالب در جفرافیای انسانی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران.
2. پوراحمد، احمد و علی اصغر پیله ور ( 1383): «روند رشد و توسعه کلانشهرهای کشور»، مجله پژوهش های جغرافیایی، شماره 48، تهران، صص 38-25.
3. پژوهش و عمران (1383): طرح جامع ناحیه اهواز، سازمان مسکن و شهرسازی استان خوزستان، اهواز.
4. حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی (1385): کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات عم نوین، چاپ اول، یزد.
5. سرور، رحیم (1384): جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین، انتشارات سمت، چاپ اول، تهران.
6. زبردست، اسفندیار (1383): اندازه شهر، انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول، تهران.
7. عابدین درکوش، سعید (1381): درآمدی بر اقتصاد شهری، مرکز نشر دانشکاهی، چاپ دوم، تهران.
8. عظیمی، ناصر (1381): پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری، نشر نیکا، چاپ اول، تهران.
9. فرید، یدا ... (1368): جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ اول، تبریز.
10. قادرمرزی، حامد (1388): «تحولات ساختاری – کارکردی روستاهای حریم شهر سنندج در فرآیند گسترش فضایی شهر (طی دوره 1387-1355)، رساله دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
11. کلانتری، خلیل (1380): توسعه منطقه ای (تئوریها و تکنیک­ها)، انتشارات خوشبین، چاپ اول، تهران.
12. مشهدیزاده دهاقانی، ناصر (1378): تحلیلی از ویژگیهای برنامه ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ سوم، تهران.
13. مرکز آمار ایران (1385): گزیده اطلاعات جمعیتی سال کل کشور، تهران.
14. نظریان، اصغر (1379): جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ سوم، تهران.  
15. Mathur, O.P. (1997): "regional development planning and management in Asia: a retrospective and perspective review, in regional development planning and management of urbanization: experience from developing countries, UNCHS, Nairobi, Kenya, pp.63-103.